Pedagogika alternatywna
Przełom XIX i XX wieku - reformy:
- walka o odnowę funkcji wychowawczych szkoły,
- protesty przeciwko ograniczaniu swobody i praw uczniów w szkole,
- edukacja bliżej codzienności poprzez obcowanie dzieci z naturą
- tworzenie wspólnot edukacyjnych, krytyka szkół „wiejskich” i „wiejskich pedagogów” za paternalistyczny model relacji nauczyciel - uczeń.
Szkoły swobodne:
Summerhill School, Darlington Hall, Beacou Hill School, Escuela Moderna w Barcelonie
Alexander Sutherland Neill
Alexander Sutherland Neill swój system pedagogiczny, oparty na wierze w dziecko i jego wolność zrealizował w założonej przez siebie szkole Summerhill. System ten można określić następującymi tezami:
1. W dziecku tkwi dobro, kocha i interesuje się życiem.
2. Cel życia to pracować z radością i być szczęśliwym, a życie to ogarniać całą swą osobowością.
3. Wychowanie to rozwój intelektualnych i emocjonalnych sił dziecka.
4. Wychowanie musi odpowiadać na potrzeby i zdolności dziecka.
5. Karanie prowadzi do wrogości i hamuje zdrowy rozwój psychiczny.
6. Wolność to nie swoboda i zakłada szacunek.
7. Nauczyciel musi być szczery i otwarty na ucznia.
8 . Dziecko musi się uczyć odpowiedzialności, samodzielności, poszukiwać zgody ze światem.
9. Poczucie winy prowadzi do wrogości, obłudy, buntu i wiąże dziecko z autorytetem, a zatem przeszkadza w osiągnięciu samodzielności.
10. W szkole Neilla nie ma nauki religii, bo ludzie dzielą się na tych, którzy wierzą i na tych, którzy nie wierzą w wolność.
Dominującą ideą Neilla było zapewnienie dzieciom szczęścia. (...) Według niego, «szczęście i pomyślność dzieci zależy od stopnia okazywanej im miłości i uznania».” Aby więc taką miłością ogarnąć dziecko trzeba je poznać - poznać jego przeszłość, jego motywację i system wartości - każdego dziecka z osobna. A akceptować należy i zalety i wady, nie dążąc do “przerabiania” dziecka na swoje podobieństwo.
Szkoła ta rezygnuje z przymusu nauki, dyscypliny, kar i nagród, stopni, świadectw czy powtarzania klas. Uczeń na podstawie prawa do wolności, sam ma przyjść i chcieć się uczyć. Na lekcjach w Summerhill pracowało się dużo i intensywnie, ale przede wszystkim ciekawie, gdyż nauka była połączeniem pracy i zabawy. Ta wolna decyzja o chęci do nauki sprawiała, że dziecko się do niej przywiązywało, pragnęło wiedzieć coraz więcej, a przez to miało pozytywny stosunek do szkoły i pozbywało się leku.
Lęk ten miały wywołać właśnie kary, autorytatywni nauczyciele czy rodzice, stopnie. A uczenie się w lęku nie tylko nie daje efektów w formie długotrwałej i rozumianej wiedzy, ale też hamuje prawidłowy rozwój i przeczy szczęściu.
Cechy szkoły Summerhill:
- samorząd spotykał się co tydzień, a każdy bez względu na wiek i stanowisko ma jeden równoważny z innymi głos
- w szkole każdy mógł palić, przeklinać czy spać z kim chce
- zasady współżycia przyjmowane były na cotygodniowych spotkaniach i respektowane z żelazną konsekwencją
- nikt w szkole nie miał szczególnych przywilejów, cisza nocna obowiązywała tak samo uczniów jak i pracowników i nauczycieli
- uczestnictwo w zajęciach szkolnych nie było obowiązkowe
- każdy nauczyciel uczył jak chce
Celestyn Freinet
Punktem wyjściowym w pedagogice Celestyna Freineta była ekspresja. Stworzył on oryginalną koncepcję pedagogiczną zwaną Nowoczesną Szkołą Francuską Technik Freineta.
Techniki te reprezentowały odmianę nauki całościowej, a także rozwijający się kierunek progresywizmu pedagogicznego (Nowego Wychowania). Z różnymi kierunkami Nowego Wychowania łączy je wiele wspólnych cech:
- krytyczny stosunek do tradycyjnej, werbalnej, sformalizowanej szkoły, która jest „klatką”, krępującą rozwój i wolność dziecka
- zrozumienie i głęboki szacunek dla osobowości dziecka, jego potrzeb i dążeń, odwoływanie się do jego aktywności
- wysiłek, by stworzyć środowisko wychowawcze na miarę dziecka, sprzyjające rozwojowi jego osobowości
Główną ideę, która reprezentuje koncepcje szkoły freinetowskiej stanowi swobodne wychowanie poprzez aktywną szkołę - swobodna twórczość dziecka. Wywodzi się ona od aktywności i zainteresowań dziecka opartej na pracy i zabawie.
Koncepcja pedagogiczna tegoż pedagoga-praktyka ma za zadanie:
a) rozbudzanie twórczej aktywności dziecka przez kontakt ze środowiskiem
b) wychowanie przez pracę dobrze zorganizowaną
c) włączanie w proces dydaktyczny form swobodnej ekspresji
Twórcę zalicza się do przedstawicieli naturalizmu pedagogicznego, a co za tym idzie kładzie on nacisk na wychowanie naturalne: stosowanie naturalnych metod nauczania, naturalnych metod organizacji życia klasy i szkoły. Celem tego jest uwzględnienie naturalnego prawa rozwoju w procesie wychowania.
Według Freineta istotą wychowania jest rozwój potencjałów, które tkwią w każdej istocie ludzkiej, ponieważ są to jej najgłębsze potrzeby. Należy umacniać potencjał życiowy, jakim dysponują dzieci, poprzez szukanie „po omacku”, stanowiące podstawowy warunek rozwoju i dojrzewania człowieka.. Jest to „uniwersalny mechanizm procesu uczenia się, przyswajania wiedzy, dochodzenia do prawdy.”
W koncepcji freinetowskiej edukacja ma charakter nierepresyjny; samodzielność, odpowiedzialność i solidarność są priorytetowymi założeniami.
Celem podstawowym koncepcji freinetowskiej jest „dążenie do najpełniejszego rozwoju osobowości dziecka w łonie rozumu pojętej wspólnoty, której służy i która jemu służy” . Szkołę jako miejsce faktycznego rozwoju osobowości ucznia traktować należy, jak cząstkę życia społecznego, naturalne miejsce życia gdzie dziecko ma możliwość swobodnego działania.
Podstawą procesu kształcenia jest ekspresja - punkt wyjściowy.
Gdy warunki są sprzyjające ekspresja jest czynnikiem pobudzającym, ma charakter poznawczy, służy kontaktom społecznym, stanowi bezpośrednie źródło poznania uczniów.
Natomiast głównym aktywizatorem dzieci w życiu społecznym jest praca. Freinet wprowadził „techniki szkolne” jako oryginalne formy pracy. Możemy wyróżnić kilka podstawowych takich jak: swobodny tekst, korespondencja międzyszkolna, fiszki autokorektywne, doświadczenia poszukujące czy planowanie pracy.
Głównymi elementami koncepcji C. Freineta są:
a) swobodna ekspresja
b) metody naturalne
c) wychowanie przez pracę
d) spółdzielcza samorządność
Wyróżniamy: ekspresje słowną, plastyczną, twórczość muzyczną, ekspresję techniczną.
Wybrane cechy edukacji alternatywnej wg B. Śliwerskiego :
(pełny zbiór zawiera 14 tych cech):
- opozycyjność wobec powszechnie przyjętych rozwiązań
- stworzenie własnego, silnego systemu krytyki (niszczenie obowiązujących tabu, obalanie powszechnych mitów, konwencji)
- bazowanie na ideałach demokracji, pluralizmu, tolerancji i otwartości na nowość
- niezależność genezy od zewnętrznych uwarunkowań teoretycznych, politycznych, społecznych i gospodarczych
- opieranie się na bezinteresowności, dialogu, prawie do samorealizacji, wolności i wyobraźni
- radykalny poziom oferowanych przez nią przemian (aby nie utrzymywać istniejącego status quo).
Cechy generalne szkół alternatywnych wg W. Okonia:
- swoiste oblicze, oryginalny model organizacyjny wykreowane przez dyrektora i jego współpracowników intensywnie i twórczo współdziałających z uczniami;
- autorska koncepcja wypracowana przez dyrektora i nauczycieli lecz niezbyt ostro sprzeczna z programami oficjalnymi, celem szkoły jest rozwój inicjatyw, samodzielności i niezależności;
- atmosfera wolności z możliwie szerokim podmiotowym udziałem uczniów;
- właściwości zewnętrzne - budynku, warunków pracy uczniów i nauczycieli, piękno i poziom wygody, infrastruktura.
W edukacji alternatywnej ważną rolę pełnią same alternatywy, które różnicują się następująco:
- kształcenie publiczne i niepubliczne
- kształcenie tradycyjne i innowacyjne
- kształcenie adaptacyjne i emancypacyjne
- wychowanie autorytarne i antyautorytarne
- wychowanie dyrektywne i niedyrektywne
- pedagogika i antypedagogika itp.....
Według założeń szkolnictwa alternatywnego :
- uczeń będzie jednocześnie podmiotem i przedmio-tem nauczania - uczenia się;
- nauczyciel nie będzie postacią tak silnie ekspono-waną, jak w szkole konwencjonalnej, niemniej jego rola ma nadal spore znaczenie;
- w szkole otwartej (tak nazywamy szkołę alterna-tywną) uczniowie mają szeroki, częsty i bezpośredni kontakt z rzeczywistością społeczną, przyrodniczą i kulturową. Uczą się zarówno w szkole, jak i poza nią, oprócz tego łączą naukę z pracą, w tym również z pracą zarobkową;
- uczniowie korzystają z pomocy profesjonalnych i nieprofesjonalnych nauczycieli;
- ich praca odbywa się w grupach kilkuosobowych, a ponadto mają pewien wpływ na dobór treści, metod i środków nauczania - uczenia się.
Edukacja Alternatywna sama w sobie jest zjawiskiem ponadnarodowym, występującym prawie we wszystkich krajach o ustroju demokratycznym lub ten ustrój dopiero budujących. Jej obecność jest możliwa dzięki pluralizmowi i tolerancji panujących w danym kraju oraz otwartość społeczeństwa na „odmienność”, elastyczność i spontaniczność działania. Dzięki temu edukacja ta staje się trwałą, dopełniającą częścią kultury współczesnej. W Polsce możliwość zaistnienia alternatyw edukacyjnych pojawiła się po przełomie formacyjnym w 1989 roku.
6