Rynek pracy jest jednym z czterech rynków analizowanych w ekonomii, oprócz niego funkcjonuje rynek dóbr i usług, rynek kapitału i rynek pieniądza.
Rynek pracy to wszystkie procesy, ich formy i obszary geograficzne występowania, związane z zatrudnianiem pracowników, uwarunkowania prawne i procedury negocjacji warunków tego zatrudniania, a w konsekwencji: czysta wymiana posiadanych indywidualnie umiejętności na pieniądze.
Popyt na pracę zgłaszany jest na rynku przez przedsiębiorców. Popyt na pracę nie ma charakteru bezpośredniego. Jest to popyt pochodny, wynikający z popytu na wytworzoną produkcję. Przedsiębiorca nie zatrudni pracownika tylko dlatego, aby zapewnić mu środki do życia, ale dlatego i tylko wówczas, gdy istnieje popyt na produkty wytwarzane lub usługi świadczone przez pracownika.
Popyt na pracę oznacza zapotrzebowanie gospodarki (w skali mikroekonomicznej - konkretnego zakładu pracy) na potencjał roboczy w wymiarze ilościowym i jakościowym. Może on być rozpatrywany dwojako: jako popyt całkowity (globalny), uwzględniający zarówno wolne, jak i już obsadzone stanowiska pracy oraz popyt aktualny, odnoszący się do przyszłości i obejmujący tylko nie obsadzone stanowiska pracy. W wymiarze ilościowym aktualny popyt na pracę wyraża się liczbą wolnych stanowisk pracy oraz wielkością zasobów czasu pracy, odpowiadających zapotrzebowaniu pracodawców. W wymiarze jakościowym popyt na pracę określają wymagane cechy osobowe (płeć, wiek, stan zdrowia, sprawność umysłowa) oraz kwalifikacje poszukiwanych pracowników, włączając w to ich szczególne uzdolnienia i dyspozycyjność wobec pracodawcy.
Popyt na pracę jest odwrotną zależnością między płacą realną, a wielkością zatrudnienia w danym okresie, przy założeniu, iż pozostałe czynniki nie ulegają zmianie.
Krzywa popytu na pracę jest nachylona w dół - przy wyższym poziomie płacy pracodawcy zatrudniać będą mniej pracowników niż przy niższym. Wykres funkcji popytu na pracę LD pokazuje wielkość zapotrzebowania przedsiębiorstw na pracę przy różnej płacy realnej.
Determinanty popytu na pracę:
Popyt na pracę wynika częściowo z popytu na wytwarzany produkt - hydraulicy, włókiennicy oraz pisarze mogą zarabiać na życie, gdyż jest popyt na dobra i usługi, które oferują. Im większy popyt na dobra czy usługi, tym większy popyt na pracę służącą do ich wytwarzania - a im większy popyt na dany rodzaj pracy, przy założeniu, iż pozostałe czynniki są stałe - tym wyższe płace.
Cena produktu finalnego określa wartość produkcji pracownika, lecz jego wydajność (ilość, którą pracownik wytwarza w danej jednostce czasu) decyduje o tym ile potrafi on wytworzyć. Łącznie, wydajność pracy oraz cena rynkowa tego co wyprodukowano, wyznaczają rynkową wartość pracy dla przedsiębiorców i w efekcie zgłoszony przez nich popyt na pracę. Popyt na pracę będzie rósł i malał wraz ze wzrostem i spadkiem wydajności oraz ceny produktu.
Im niższa jest stawka płac, przy pozostałych czynnikach bez zmian, tym wyższy jest popyt na pracę - tak więc pracodawcy dążąc do maksymalizacji zysku nie zatrudnią pracowników jeśli muszą płacić im więcej, w formie płac i dodatków, niż są warci. Wartość ich zależy od ich wydajności oraz wartości rynkowej tego co produkują.
Podaż pracy oznacza liczbę pracowników chętnych do podjęcia pracy za oferowaną na rynku płacę.
Zarejestrowana siła robocza (podaż pracy) to liczba osób, które zarejestrowały się jako chętne do podjęcia pracy. Jest ona sumą liczby zatrudnionych i liczby zarejestrowanych bezrobotnych, tj. osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy.
Podaż pracy oznacza ilość pracy zaoferowaną na rynku pracy do sprzedaży. W znaczeniu szczególnym można mówić o podaży pracy całkowitej oraz aktualnej, i to zarówno w wymiarze ilościowym, jak i jakościowym. Całkowita (globalna) podaż pracy obejmuje społeczne zasoby pracy, czyli ludność aktywną zawodowo, na którą składają się i osoby już pracujące, i poszukujące pracy. Aktualną podaż pracy stanowią tylko osoby obecnie nie pracujące, lecz pragnące podjąć pracę, które poszukują pracy za pośrednictwem powołanych do tego instytucji lub poza nimi. Na podaż tę w wymiarze ilościowym składa się liczba osób poszukujących pracy oraz oferowany przez nie czas przeznaczony na wykonywanie pracy. W wymiarze jakościowym aktualna podaż pracy obejmuje wszystkie cechy osobowe kandydatów do pracy, ich kwalifikacje oraz oferowaną (potencjalną) wydajność pracy.
Podaż pracy jest to dodatnia zależność między poziomem płac realnych a liczbą pracowników oferowanych na rynku pracy w danym okresie, przy założeniu, iż pozostałe czynniki nie ulegają zmianie.
Krzywa podaży pracy jest rosnąca - przy wyższych stawkach płac więcej pracowników będzie skłonnych dłużej pracować niż przy niższych.
Czynniki wpływające na podaż pracy:
Stawka płac, czyli dochód otrzymywany za przepracowaną jednostkę czasu, np. jedną godzinę - im wyższa jest stawka płac, czyli im większy dochód można otrzymać z pracy, tym jesteśmy gotowi więcej pracować. - Stawka płac nie odnosi się tylko do godzin przepracowanych! Jeśli rezygnujemy z godzin pracy, to znaczy, że rezygnujemy z dochodu, jaki byśmy w ciągu tej godziny zarobili, czyli stawki płac.
STAWKA PŁAC jest kosztem alternatywnym czasu wolnego, gdyż oznacza, z jakiego dochodu, a więc z jakiej ilości dóbr i usług, trzeba zrezygnować na rzecz przyjemności uzyskiwanej z godziny czasu wolnego.
Im wyższa jest stawka płac, tym wyższy jest więc koszt alternatywny czasu wolnego i tym tańsze stają się dobra i usługi konsumpcyjne.
Koszty alternatywne czasu pracownika - uwzględniając koszty alternatywne każdej działalności pracownik alokuje swój czas tak, aby krańcowa korzyść wynikająca z godziny przeznaczonej na jakąś czynność była równa krańcowej korzyści uzyskiwanej w przypadku innego spędzania czasu. Ponieważ niektóre rodzaje prac są nieprzyjemne, pracownicy żądać będą takiej płacy, aby powetować sobie stratę wynikającą z rezygnacji z zajęć takich jak łowienie ryb. Dla danej płacy pracownik racjonalny zrezygnuje z zajęć, które najmniej ceni. Za poświęcenie na pracę większej ilości czasu (i rezygnację z bardziej cenionych zajęć w czasie wolnym) pracownik żądać będzie wyższej płacy. Zarabiający obecnie $4/godz. muszą oceniać wartość czasu spędzonego w inny sposób na mniej niż $4/godz. Dla przeciągnięcia tych, którzy wyceniają wartość swego czasu spędzonego w inny sposób na więcej niż $4, pracodawcy będą musieli podnieść płace, być może do $5/godz. Dla przekonania już zatrudnionych do wydłużenia czasu pracy - a tym samym do rezygnacji z bardziej atrakcyjnych zajęć alternatywnych - pracodawcy również będą musieli podnieść płace.
Polityka prowadzona przez rząd - jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe, to ogranicza konsumpcję pracowników. Podwyżka podatków prowadzi więc do ograniczenia podaży pracy, gdyż zmniejsza dochody, i jednocześnie zachęca do zwiększania czasu wolnego, gdyż zmniejsza jego koszty alternatywne.