ROZEDMA PŁUC (EMPHYSEMA PULMONUM)
Jest stanem zwiększonej objętości przestrzeni powietrznych płuc ze zniszczeniem pęcherzyków płucnych, zanikiem elementów sprężystych i naczyń krwionośnych. Doprowadza to do zaburzeń wentylacji, nie dochodzi do wymiany gazowej między powietrzem pęcherzykowym a krwią włośniczkową. Te narastające zaburzenia prowadzą do powstania objawów niewydolności oddechowej, a następnie niewydolności krążenia zwanej zespołem płucno-sercowym.
Choroba ta polega na utracie sprężystości tkanki płucnej i rozszerzeniu lejków oraz pęcherzyków płucnych w wyniku czego utrudniony jest wydech.
Wyróżniamy dwa typy rozedmy.
Rozedma międzyzrazikowa, w której dochodzi do pęknięć pęcherzyków płucnych (przy kaszlu lub wysiłku). W powietrze przez pęknięte pęcherzyki przedostaje się do tkanki śródmiąższowej. Jest to tzw. odma chirurgiczna lub międzyzrazikowa.
Rozedma pęcherzykowa, w której dochodzi do rozciągnięcia i utraty sprężystości pęcherzyków. Możemy wyróżnić 3 postacie tej rozedmy:
- rozedma zastępcza (wdechowa). Występuje w płucu, gdy drugie jest nieczynne np. z powodu zwłóknienia lub marskości.
- rozedma starcza (zanikowa). Występuje w wieku podeszłym wskutek zaniku pęcherzyków płucnych.
- rozedma przerostowa (wydechowa). Polega na rozszerzeniu pęcherzyków płucnych i utracie ich sprężystości, w efekcie czego utrudniony jest wydech. Z tą postacią mamy najczęściej do czynienia.
Podział kliniczny:
Anatomiczna rozedma płuc z przewlekłym zapaleniem oskrzeli
Anatomiczna rozedma płuc towarzysząca zwłóknieniem płuc różnej etiologii
rozedma pęcherzykowa bez równoczesnego zapalenia oskrzeli i objawów obturacyjnych.
Czynniki usposabiające to:
- wzmożony opór dróg oddechowych
- pierwotne zmiany w pęcherzykach płucnych
- wpływ czynników zewnętrznych takich jak zapalenie, środki chemiczne, itp.
Najczęściej bezpośrednią przyczyną rozedmy są zmiany w oskrzelach, prowadzące do ich zwężenia i wzrostu ciśnienia powietrza w pęcherzykach płucnych szczególnie w fazie wydechu.
Przyczynami rozedmy mogą być:
- wrodzone osłabienie lub niedobór włókien sprężystych w ścianach oskrzelików, lejków i pęcherzyków
- osłabienie ścian pęcherzyków przez kaszel i utrudniony wydech w nieżytach oskrzelowych
- powtarzające się napady dychawicy
- osłabienie związane z wykonywanym zawodem (dmuchanie szkła, gra na instrumentach dętych).
Wszystkie te przyczyny mogą prowadzić do powstania zmian patologicznych. Rozdęcie pęcherzyków płucnych prowadzi do zaniku przegród pomiędzy sąsiadującymi komorami, co powoduje, że łączą się one ze sobą. Naczynia włosowate oplatające pęcherzyki płucne także ulegają rozciągnięciu i ostatecznie zarastają, a to jest powodem przeciążenia prawej połowy serca. Wszystko to prowadzi do niedostatecznej wymiany gazowej, co odbija się na ogólnym stanie utlenowania tkanek.
Wskutek ustalenia klatki piersiowej w pozycji wdechowej może dochodzić do przekrwienia narządów jamy brzusznej. Dochodzi również do zmiany kształtu klatki piersiowej.
Żebra podnoszą się, a barki przyjmują nienaturalnie wysoką pozycję. Powstaje "klatka piersiowa beczkowata".
Z powodu utraty ruchomości klatki piersiowej i tym samym spłycenia oddechu zmniejsza się działanie ssące.
Podstawowymi objawami rozedmy płuc są:
- Duszność. Faza wdechu jest szybka i krótka, wydech jest znacznie wydłużony. Początkowo występuje to tylko przy wysiłku, później objaw ten utrzymuje się nawet w spoczynku.
- Sinica. Pojawia się w zaawansowanym okresie choroby i jest wynikiem niedostatecznej wymiany gazowej.
- Osłabienie. Chory czuje się zmęczony. Mogą wystąpić wyraźne objawy sercowe.
Stosowane zabiegi
Mają na celu:
- udrożnienie oskrzeli
- poprawa wentylacji płuc
- poprawa wymiany gazowej
Do leczenia fizykalnego kwalifikują się jedynie przypadki rozedmy płuc wywołanej przewlekłymi nieżytami oskrzeli, dychawicą oskrzelową oraz pylicą płuc.
Fizykoterapia
Stosuje się inhalacje, elektroaerozole, promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, prądy interferencyjne, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, magnetoterapię, zabiegi wodne, kąpiele solankowo - jodowo - bromowe, kurację pitną.
Masaż
Ma na celu uruchomienie klatki piersiowej i ułatwienie oddychania, a szczególnie wydechu. Częstotliwość, intensywność i czas trwania masażu należy dostosować do wydolności sercowo - krążeniowej ogólnej i aktualnej (w chwili masażu).
Możemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.
I masaż segmentarny.
W przewlekłej rozedmie płuc zajęte są te same strefy co , w dychawicy oskrzelowej. Nie należy zapominać o ogólnym zesztywnieniu klatki piersiowej wskutek wzmożonego napięcia mięśni międzyżebrowych. Dopiero usunięcie tych stanów umożliwia prowadzenie gimnastyki oddechowej. Wynik leczenia uzależniony jest od zmian łącznotkankowych w płucach i jest on znacznie lepszy w przypadkach świeżych niż w utrwalonych rozedmach. Rozluźnienie napiętych mięśni oraz stwardnień tkanki łącznej usuwa podrażnienia kaszlowe.
Chwyt "sprężynowania klatki piersiowej" wykonujemy dopiero po odzyskaniu elastyczności klatki piersiowej.
II sposób - masaż klasyczny - w lżejszych przypadkach. Wykonujemy masaż rozluźniający napięcia mięśniowe w obrębie grzbietu i klatki piersiowej.
W masażu stosujemy: głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne i delikatne roztrząsanie.
Jeżeli wydolność chorego się poprawia, można dołączyć oklepywania i wibrację klatki piersiowej. Przy dalszej poprawie stanu zdrowia można dołączyć chwyt " sprężynowani a klatki piersiowej".
Kinezy terapia
Stosuje się:
- naukę oddychania dolnożebrowego i przeponowego
- ćwiczenia zmierzające do rozluźnienia mięśni międzyżebrowych i uelastycznienia klatki piersiowej
- ćwiczenia ogólnousprawniające.
Ćwiczenia należy prowadzić ostrożnie i z niewielką ilością powtórzeń.
U chorych w starszym wieku ze zmianami w tkance płucnej i w sercu można prowadzić ćwiczenia jak w przypadkach kardiochirurgicznych.
Literatura:
Choroby układu oddechowego pod red. Leonarda Deloffa, PZWL
Choroby wewnętrzne pod red. Wojciecha Pędicha, PZWL
Masaż w wybranych jednostkach chorobowych, Adam Zborowski