1. Przyczyny i przejawy odmienności ruchowej osób z niepełnosprawnością intelektualną w zakresie:
a. lokomocji
Niezręczność ruchowa charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i wzrokowo-ruchowej.
Jedną z głównych przyczyn trudności w lokomocji osób z NI jest dyspraksja.
Dyspraksja - polega na nieprawidłowym planowaniu ruchów, koordynacji między nimi, dziecko musi wielokrotnie powtarzać czynności, zaburzenia schematu własnego ciała, trudności w ubieraniu się.
Przejawy problemów dziecka z dyspraksja (A.J.Ayers):
- czynności dziecka są nieefektywne
- dziecko robi wrażenie słabowitego
- potrzebuje więcej ochrony niż inne dzieci
- często zdarzają mu się większe lub mniejsze wypadki
- reagowanie silnymi emocjami
- wrażenie, że mają zwiększoną wrażliwość na ból
- zachowanie dziecka mało przystosowalne, nie współpracują, reagują uporem
Paratonia, kolejna z przyczyn trudności, określana jest jako niemożność dowolnego rozluźnienia mięśni, brak możliwości wykonywania ruchów biernych kończynami wskutek nieprawidłowego napięcia mięśniowego.
Synkinezja, następna przyczyna, polega na wykonywaniu współruchów drugą kończyną, znajdującą się po tej samej stronie ciała, po przeciwnej stronie, bądź tą samą kończyną, która wykonuje ruch.
b. manipulacji:
Podobnie jak obszarze lokomocji, trudności wiążą się z niezręcznością ruchową- zaburzenia w koordynacji obniżają znacznie celowość i precyzję ruchów. Podobnie jest w kwestii dyspraksji- nieprawidłowe zaplanowanie ruchu, wymieniany już brak koordynacji i zaburzenia własnego schematu ciała znacznie utrudniają wykonywanie czynności codziennych, w których manipulacja jest podstawą ich prawidłowego wykonania. Chodzi mi tu głównie o czynności samoobsługowe, takie jak ubieranie się, kąpanie, spożywanie posiłków.
Jeśli chodzi o manipulację to, podobnie jak w innych sferach funkcjonowania dziecka z niepełnosprawnością, utrudnienia wiążą się ze wspomnianym przez H.Spionek krystalizowaniem się układu nerwowego. Środowisko, w jakim wychowuje się dziecko, rodzaje oddziaływań wychowawczych i ogólny stan zdrowia wpływają na ukształtowanie się układu nerwowego, który ma kluczowe znaczenie w rozwoju czynności ruchowych. Składają się na to trzy zasadnicze cechy układu nerwowego:
a. siła- napięcie procesu pobudzenia lub hamowania, dające w efekcie odpowiednią reakcję pobudzeniową lub hamulcową
b. równowaga - wyraża się we wzajemnym stosunku sił obydwu procesów nerwowych
c. ruchliwość procesów nerwowych - wyraża się w szybkim ich następowaniu po sobie, brak ruchliwości natomiast w opóźnieniu tego następowania.
Zaburzenia lateralizacji uniemożliwiają precyzyjne wykonywanie ruchów. Możliwe jest to wtedy, gdy jedna z kończyn dominuje, a druga z nią współpracuje oraz gdy ręka i oko dominują po tej samej stronie (układ ręka-oko).
c. lateralizacji i grafomotoryki:
Lateralizacja rozwija się w ciągu życia dziecka. Proces ten kończy się w wieku szkolnym. Jej rozwój wiąże się z rozwojem ruchowym- umiejętnością chwytania, lokomocji. Opóźnienie w rozwoju ruchowym pociąga za sobą opóźnienia i zaburzenia osiągnięciu lateralizacji oraz w grafomotoryce.
2. Stereotypie ruchowe, ich formy i znaczenie.
Stereotypie to znacznie ograniczone, powtarzalne i stereotypowe wzory zachowania, aktywności i zainteresowań.
3. Badanie rozwoju ruchowego.
Do badania rozwoju motorycznego i odchyleń w tym zakresie w 1rż służy Graficzna Metoda Oceny Rozwoju Motorycznego Niemowląt M. Zdańskiej-Brincken i N. Wolańskiego
uwzględniono w niej typowe ruchy małego dziecka i normy czasowe ich występowania:
ruchy głowy i tułowia
ruchy związane z rozwojem pozycji stojącej
ruchy lokomocyjne
dla ułatwienia wprowadzono kanały rozwojowe i siatkę centylową:
kanał N (norma) 30%
kanały LP (lekko przyspieszony)
kanał LO (lekko opóźniony) jako szeroka norma, 70%
kanał P (przyspieszony) - skrajny
kanał O (opóźniony) - skrajny
Próby motoryczne H. Gniewkowskiej służą do oceny rozwoju motorycznego w wieku przedszkolnym i obejmują:
szybkość biegu
długość skoku z rozbiegiem
próbę równowagi, celność rzutu woreczkiem do tarczy
Skala Metryczna Oziereckiego służąca do badania rozwoju ruchowego dzieci i młodzieży w wieku od 4 do 16 lat. Skala obejmuje 6 testów badających:
koordynację statyczną
koordynację dynamiczną głównie rąk
koordynację dynamiczną całego ciała
szybkość ruchów
ruchy jednoczesne
pozycję wykonywania ruchów
Na każdy rok przewidzianych jest 6 zadań, obejmujących 6 wymienionych wyżej sprawności ruchowych. Wyniki badania dają się ująć w postaci ilorazu psychomotoryki i w formie profilu
Testy sprawności motorycznej Denisiuka - orientacyjny test psychoruchowego rozwoju dla dzieci do 6rż, zapożyczony z lit amerykańskiej i zaadaptowany do warunków polskich