Bezpieczeństwo w hipoterapii
Z roku na rok hipoterapia zyskuje na popularności, zarówno w środowisku jeździeckim jak i w kręgach lekarskich. Jednak często można spotkać się z obawą i niepewnością co do zajęć terapii na koniu wyrażaną przez rodziców dzieci niepełnosprawnych.
Wynikają one zapewne z faktu, że jazda konna kojarzy się większości z niebezpiecznym sportem, który jest przede wszystkim przyczyną urazów a nie metodą ich leczenia. Drugą prawdopodobną przyczyną strachu przed zapisaniem dziecka na zajęcia hipoterapeutyczne jest słaba znajomość samej hipoterapii, a jak wiadomo wszystko co nieznane budzi w nas większą lub mniejszą obawę. Dlatego warto przybliżyć podstawowe zagadnienia związane z bezpieczeństwem dziecka na koniu, jak również przebieg sesji terapeutycznej.
Na początku terapii z udziałem konia niezbędna jest odpowiednia diagnoza lekarska. Niestety, w Polsce wciąż niewiele lekarzy proponuje swoim pacjentom hipoterapię jako formę leczenia. Wynika to nie z uprzedzenia lekarza do sesji hipoterapeutycznych, lecz ze znikomej wiedzy na temat jej pozytywnego wpływu na niepełnosprawnych pacjentów. Aby rozpocząć hipoterapię, pacjent powinien mieć skierowanie lekarskie z rozpoznaniem choroby. Trzeba pamiętać, że tylko niewielu hipoterapuetów ma wykształcenie medyczne, więc to do lekarza należy określenie stanu zdrowia pacjenta, przebiegu choroby oraz poziomu jego sprawności fizycznej. Bardzo pomocne jest również określenie zakresu oraz rodzaju ćwiczeń wykonywanych na koniu. Oczywiście hipnoterapeuta, bazując na własnym doświadczeniu, jest w stanie sam dobrać ćwiczenia wspomagające usprawnianie pacjenta, jednak współpraca na linii lekarz-hipoterapeuta ma duże znaczenie w hipoterapii. Lekarz prowadzący pacjenta zna go dłuższy czas i jest mu znacznie łatwiej określić, które ćwiczenia mogą wpłynąć na polepszenie jego sprawności fizycznej.
Kolejnym krokiem jest wybór właściwego ośrodka hipoterapeutycznego. Wraz ze wzrostem popularności hipoterapii coraz więcej stajni poszerza swoja ofertę o sesje hipoterapeutyczne. Przed zapisaniem dziecka na zajęcia warto odwiedzić kilka ośrodków jeździeckich oferujących tę formę jazdy konnej i przyjrzeć się przebiegowi zajęć. Przede wszystkim powinniśmy zwrócić uwagę na zaangażowanie hipoteroapeuty w prowadzenie sesji, gdyż zdarzają się ośrodki, w których hipoterapia przybiera jedynie formę biernego oprowadzanie dziecka na koniu. Oczywiście sam ruch i ciepło konia wpływa pozytywnie na pacjenta, jednak ćwiczenia na koniu, szczególnie z przyrządami takimi jak piłka czy drążki, przynoszą znacznie szybsze efekty, gdyż bazują na czynnym zaangażowaniu dziecka.
Niezwykle ważnym elementem bezpieczeństwa w hipoterapii jest dobór odpowiedniego konia. Koń odgrywający rolę współterapeuty powinien przede wszystkim być spokojny i zrównoważony. Musi być odporny na niekontrolowane ruchy pacjentów, tolerować głośne i wysokie dźwięki. Mali pacjenci często klaszczą, śmieją się i krzyczą, co często jest częścią terapii mającą na celu otwarcie się dziecka na otoczenie, więc niezwykle ważne jest, żeby koń ze spokojem przyjmował te objawy emocji. Koń do hipoterapii musi być cierpliwy oraz odporny na monotonię, gdyż podczas zająć wymagane jest od niego nieruchome stanie lub chodzenie stępem nawet po kilka godzin. Dlatego ważne jest żeby w ośrodku, do którego chcemy zapisać swoje dziecko, znajdowały się konie specjalnie przeznaczone do hipoterapii.
Przed wyborem ośrodka sprawdźmy również, czy stajnia posiada krytą halę. Większość ośrodków nawet w lecie prowadzi zajęcia na hali, aby wyeliminować rozpraszające dźwięki i odruchy z otoczenia. Jednak gdy stajnia nie posiada krytej ujeżdżalni, zajęcia podczas deszczu, opadów śniegu czy dużego wiatru będą odwoływane, a tym samym zaburzona zostanie regularność sesji hipoterapeutycznych niezwykle ważna przy tej formie leczenia.
Gdy wybierzemy już odpowiedni ośrodek, warto podczas kilku pierwszych zajęć brać w nich udział razem z dzieckiem, żeby nowy świat, do którego go wprowadzamy, nie wydawał się być groźny i obcy. Dziecko zawsze będzie czuło się bezpieczniej, kiedy w pobliżu będą rodzice albo kiedy razem z nim będą uczestniczyli w sesji hipoterapeutycznej. Pierwsze zajęcia odbywają się zazwyczaj w stajni, gdzie dziecko zaprzyjaźnia się z końmi, karmi je i czyści. Hipoterapia to nie tylko jazda na koniu. Niezwykle ważny jest sam kontakt ze zwierzęciem, dotyk i ciepło, jakie wydziela. Także dzieci niepełnosprawne, które mają przeciwwskazania do jazdy konnej, odwiedzają ośrodki hipoterapeutyczne, bo dzięki kontaktowi z koniem otwierają się na otoczenie, zaczynają reagować na bodźce zewnętrzne. Dziecko przebywając z koniem głaszcze go, klepie po karku, bawi się jego grzywa, przytula się do niego. Wszystkie te z pozoru błahe czynności stanowią nieodzowny wstęp do jazdy hipoterapeutycznej, a później są jej doskonałym uzupełnieniem.
Kiedy dziecko zaprzyjaźni się z koniem i nie odczuwa już przed nim lęku, można zacząć zajęcia na koniu. Trzeba jednak pamiętać, żeby dziecko miało odpowiedni strój. Nie chodzi tu bynajmniej o profesjonalny stój jeździecki, ale o ubranie, które zapewni dziecku komfortową jazdę. Pacjent nie powinien wsiadać na konia w krótkich spodenkach ani jeansach, gdyż łatwo może dojść wtedy do obtarcia skóry. Spodnie powinny być wygodne, niekrępujące ruchów. Nie powinno się także wsiadać na konia w sandałach lub innych odkrytych butach, gdyż mogą one spadać przy wykonywaniu ćwiczeń, co będzie utrudniało pracę hipoterapeuty. Dziecko przed zajęciami dostaje chroniący głowę toczek lub kask, który jest nieodzownym elementem bezpieczeństwa na koniu. Kask nie może być zbyt luźny (żeby nie spadał na oczy podczas jazdy) ani też zbyt ciasny (aby nie uciskał głowy dziecka). Stajnie mają różne rozmiary toczków, jednak za względów higieny warto zaopatrzyć się w swój własny.
W sesji terapeutycznej uczestniczą zwykle dwie osoby: prowadzący konia, który dostosowuje tempo chodu do wykonywanych ćwiczeń, oraz hipoterapeuta idący z boku konia po jego wewnętrznej. Hipoterapeuta czuwa nad przebiegiem sesji hipoterapeutycznej oraz nad poprawnością wykonywanych ćwiczeń. To jego zadaniem jest uzyskanie kontaktu z dzieckiem i zachęcanie go do czynnego udziału w zajęciach. Jest bardzo ważne, aby była to osoba mająca dobry kontakt z dziećmi i, co najważniejsze, wzbudzająca w nich zaufanie. W zależności od stopnia sprawności pacjenta zmienia się liczba osób asekurujących jeźdźca. Jeżeli pacjent sam trzyma się na koniu, rolę asekuranta pełni hipoterapeuta, który poprawia pozycję dziecka na koniu w czasie jazdy, a w razie niebezpieczeństwa ma za zadanie bezpiecznie ściągnąć dziecko z konia. Gdy pacjent ma trudności z utrzymaniem się na koniu, asekuracja odbywa się z dwóch stron. Drugą osobą idącą po zewnętrznej jest zazwyczaj wolontariusz pomagający w ośrodku hipoterapeutycznym bądź rodzic dziecka niepełnosprawnego. Czuwa on nad tym, aby dziecko nie przechylało się do zewnątrz oraz pomaga w prawidłowym wykonywaniu ćwiczeń. W przypadku małych dzieci poniżej roku stosuje się asekurację z góry, która polega na tym, że hipoterapeuta siedząc na koniu z tyłu za dzieckiem pomaga mu utrzymać odpowiednią postawę. Jest to jednak forma asekuracji stosowana rzadko.
Zajęcia na koniu odbywają się głównie na oklep, gdyż siodło stanowi barierę w kontakcie między pacjentem a koniem. Dodatkowo siodło zniekształca bodźce przekazywane podczas ruchu konia na miednicę pacjenta. Dzięki jeździe na oklep ciało pacjenta łatwiej poddaje się ruchowi konia, a ciepło emanujące od wierzchowca pozwala mu się rozluźnić. Czasem stosuje się derkę lub kocyk, aby wyeliminować ślizganie się po grzbiecie konia, nie stanowią one jednak takiej bariery jak siodło. Na wysokości kilku centymetrów za przednimi nogami konia przypięty jest pas hipoterapeutyczny z uchwytami zapewniający poczucie bezpieczeństwa u pacjenta. Przydatny jest przede wszystkim podczas kilku pierwszych zajęć, kiedy pacjent nie czuje się jeszcze pewnie na koniu oraz gdy traci równowagę podczas wykonywania ćwiczeń.
Obawy dotyczące bezpieczeństwa pacjentów poddawanych hipoterapii nie są więc w większości uzasadnione. Wykwalifikowani terapeuci czuwają nad prawidłowym przebiegiem zajęć, a odpowiednio dobrany koń zmniejsza ryzyko towarzyszące jeździe konnej. Dlatego niezwykle ważne jest, aby wybrać odpowiedni ośrodek, który zapewnia bezpieczeństwo i fachowość prowadzonych zajęć. Ale równie ważne jest, by zajęcia prowadzone były w przyjaznej atmosferze, która zachęca, a nie zmusza dziecko do czynnego udziału w terapii.
Dla Konie i My: Beata Kirkor