Teorie rozwoju osobowości
Dla wyjaśnienia dynamiki wzrostu osobowości w pozniejszym okresie życia zaproponowano wiele godnych uwagi teorii. I znów stajemy przed problemem długotrwałej ciągłości lub zmian osobowości człowieka dorosłego .Rozpatrzmy więc kazdą z tych koncepcji
Koncepcja ciągłości: niektórzy badacze utrzymuja ze osobowośc człowieka od wcześniejszych lat do dorosłości pozostaje niezmieniona
słuszność tej koncepcji potwierdzali swymi badaniami Paul Costa i Robert McCare
mierzyli co 6 lat dymensje osobowości 2000 mężczyzn od 20 do 80 roku życia. Uzyskane wyniki wykazały ,ze wymiary osobowości pozostawały w owym czasie wysoce stabilne . skłoniło to badaczy do uznania ze wczesne funkcjonowanie osobowości stanowi dobry prognostyk dla rozwoju w latach po przejsciu na emeryture
Danych przemawiających za stabilnością osobowości w poznej dorosłości dostarczyły tez inne badania np. praca Doroty field i Rogera millsapa (1991) skoncentrowały się na studium starszej generacji Berkeley podłużnych badaniach osób dorosłych, rozpoczetychw 1928r dostarczyły one danych na temat ciągłości osobowości przez cały okres dorosłego zycia . mowiąc dokładniej powtarzane pomiary pięciu cech osobowości wykazały wyraźną stabilność : ugodowości, zadowolenia, intelektu, ,ekstrawersji żywotności .zadowolenie pozostało szczególnie ciagłą i stabilna cechą w ciągu całego dorosłego życia ale uwidoczniły się pewne zmiany w miare zaawansowania wiekowego widoczne stały się wahania zwiekszył się stopien ugodowości a zmniejszył ekstrawersji tak wiec choc uzyskujemy coraz wiecej danych przemawiających za istnieniem trwałych cech osobowości , to pewne dyspozycje mogą się zmieniać .
Koncepcja nieciągłości: odmiennie niż koncepcje uznające ciągłość rozwoju osobowości , teorie braku ciągłości Erika Ericssona , Roberta Pecka. Daniela Lewinsona zakładaja ze w okresie poznej dorosłości osobowośc cechują zmiany.
Teoria Erika Eriksona: twierdził ze kluczem do harmonijnego rozwoju osobowości w poznych latach życia jest zdolnośc do rozwiązania psychospołecznego kryzysu znanego jako integracja lub rozpacz. Intergralnośc ego zakłada pełną unifikacje osobowości. Sposób wyjscia z tego kryzysuzależy od wielu innych czynników , w tym od odpowiednich ról społecznych , stylu zycia i zdrowia fizycznego. Posiadanie satysfakcjonujących relacji społecznych i produktywne Zycie prowadzi do poczucia dobrostanu i celowości zycia .Brak tej narastającej integracji ego często sygnalizowany jest przez lęk przed śmiercią i odczucie , iż Zycie jest zbyt krótkie . jednostki przezywające rozpacz czują, że czas przepływa i jest już zbyt pozno by zacząc inne Zycie lub wypróbować alternatywne drogi wiodące do integracji ego w konsekwencji traktują swoje życie z żalem lub z rozczarowaniem …
Teoria Roberta Pecka: utrzymywał ze rozwoj psychiczny w okresie przebywania na emeryturze cechuje trojakie podstawowe przystosowanie psychiczne : roznicowanie się ego lub zaabsorbowanie rolą człowieka pracującego, wykraczanie poza swe ciało,lub nadmierne zajmowanie się nim , wzniesienie się ponad ego lub zaabsorbowanie sie swym ego. Roznicowanie się geo lub zaabsorbowanie rolą człowieka pracującego .centralnym zagadnieniem jest wpływ odejścia z pracy zawodowej . stanowi togruntowna zmiane w systemie wartości jednostki Peck wyraził przekonanie ,ze różnicowanie się ego jest niezwykle waznym centralnym zadaniem okresu przechodzenia na emeryturę , i dlatego ustalenie różnorodności cenionych atrybutów ego , jak też jakiejś alternatywy działania z zadowoleniem może Stanowic krytyczny warunek wstępny pomyślnego starzenia się .
Wzniesienie się ponad ego lub zaabsorbowanie swym ego jest jednym z kluczowych zadan przed jakim staja starsi ludzie , jest zdanie sobie sprawy z tego, ze trzeba umrzec akceptowanie tej nieuchronności nie stanowi stadium pasywnej rezygnacji lub zaprzeczania ego . Przeciwnie wymaga ono głębokiego aktywnego wysiłku by uczynic Zycie bezpieczniejszym i szczęśliwszym dla tych którzy nadal będą życ po zgonie starszej osoby postępując tak starsi ludzie przezywają satysfakcjonujące zaabsorbowanie przyszłością i robia co mogą by stworzyc swiat dobry dla rodzinnych lub kulturowych spadkobierców można to interpretowac jako zastepczą satysfakcję ale aktualnjie oznacza ona aktywne i znaczace włączanie się w codzienne życie tak długo jak długo jednosta żyje można to tez traktowac jako najpełniejszy rodzaj realizacji ego,
Teoria Daniela levinsona: twierdzi ze późna starość podobjnie jak wczesna i średnia dorosłość jest początkowo nacechowana okresem przejścia . Przejscie to w poznej dorosłości ma miejsce miedzy 60 a 65 rokiem życia . Podkreślaon ze w tym czasie osoba nie staje się nagle stara ale zmieniające się możliwości umysłowe i fizyczne intensyfikują świadomośc własnego starzenia się i poczucie śmiertelności . Wiele tez przypomina o obniżających się możliwościach miedzyinnymi sprawiają to dolegliwości i bóle . takie zmiany fizyczne mogą być trudne do zaakceptowania , zwłaszcza dla osoby przyzwyczajonej do tego , ze wczesniej cieszyła się dobrym zdrowiem w poznej dorosłości przejscie zaznacza się też świadomościa jednostki , ze koło sześćdziesiątki istnieją kulturowo określone zmiany generacji . osoba która uważała termin średni wiek za niedokreślony i przerażający , może stwierdzić , ze jeszcze trudniej jest jesj zaakceptować społeczną terminologię i wyobrażenia odnośnie do nadchodzących lat życia takie określenia jak starsi złoty wiek senior maja tendencję do zyskiwania negatywnych konotacji , odzwierciedlając osobisty i kulturowy niepokój związany ze starzeniem się . jak powiedział levinson 2o latkowi wydaje się ze przekroczenie trzydziestki jest już schodzeniem z górki . 30 latek sądzi ze czterdziestka to już powazne zagrozenie . wydaje się ze w każdym momencie życia wraz z przekroczeniem następnego progu wiekowego przewiduje się totalną utratę młodości , żywotności i samego życia,
Przejscie na emeryturę z godnością i poczuciem bezpieczeństwa jest jeszcze innym wyzwaniem rozwojowym nezaleznie w jakim wieku przechodzi się na emeryture zdazenie to powinno uwzględniać potrzeby jednostki , możliwości i warunki życia jednostka może wtedy zaangażować się w w wartościową prace nie opierającej się na zewnętrznym nacisku czy potrzebach finansowych. Spełniając swe obowiązki wobec społeczeństwa osoby w starszym wieku zaskarbiły sobie prawo do tego by robic to co jest dla nich osobiście przyjemne i nagradzające .
Pod koniec cyklu życiowego ludzie mają przed soba perspektywę cierpień związanych z procesem umierania i przygotowują się do własnej śmierci gdy na końcu poprzednich stadiów kierowali oni wzrok ku początkowi nowego okresu i nowych podstaw życia , obecnie wiedzą, iż nadciąga śmierć . choć zgon może nastąpic za kilka miesięcy lub za 20 lat jednostki9 żyją w jej cieniu , czekając na jej wezwanie w tym czaasie ludzie osiągaja kulminacyjny punkt zajmowania się sobą , najbardziej najbardziej znaczarce dla nich jest teraz ostateczne poczucie tego , czym jest życie co lewinson opisuje jako spojrzenie z mostu na końcu cyklu życiowego .