Hanna Bojar

RODZINA W LOKALNEJ PRZESTRZENI PUBLICZNEJ

Sfera publiczna - sfera łącząca sferę prywatną i państwową

W jakim stopniu społeczeństwo polskie jako całość realizuje wzór społeczeństwa obywatelskiego?

-w bardzo ograniczonym, charakter aktywności grupowej Polaków można określić jako enklawowy.

Czynniki blokujące aktywność:

1. Brak poczucia podmiotowości.

2. Niskie wykształcenie.

3. Niska pozycja zawodowa.

4. Niskie dochody.

5. Trudna sytuacja życiowa.

Społeczność lokalna - rozumiana jako lokalne społeczeństwo obywatelskie.

„To właśnie na poziomie społeczności lokalnej dokonuje się partycypacja jednostek w sferze publicznej”

Grupy społeczne:

• socjalizują jednostki do uczestnictwa w szerszych kręgach kulturowych

• w nich też kształtowane są zasady przechodzenia od sfery prywatnej do sfery publicznej

stąd szczególne znaczenie rodziny

RODZINA - rozumiana jako instytucja pośrednicząca między jednostką a lokalną przestrzenią publiczną.

Rodzaje rodzin:

1. Ze względu na „zasiedzenie” wyróżniamy: rodziny zasiedziałe, dawnych przybyszów, rodziny nowe

2. dodatkowe kryteria podziału to:

1. lokalizacja przestrzenna danej rodziny (czy rodzina mieszka w jednym miejscu czy nie)

2. zróżnicowanie społeczne i zawodowe

Rodzina polska może być uznana za instytucję pośredniczącą, bo spełnia rolę podstawowej grupy socjalizującej (socjalizacja pierwotna!!!)

etos rodziny - ponadpokoleniowa, familijna struktura sensu

Rodzina:

1. Jest najwcześniejszą i najbardziej pierwotną instytucją uspołecznienia i transmisji wzorów kultury.

2. Dostarcza jednostce treści tradycji, określa sposoby ich wartościowania, kontroluje je, wytwarzając jednocześnie podstawowe WZORY ADAPTACYJNE.

Rodzina polska w PRL:

1. Odgrywa znaczącą rolę instytucjonalną przy fasadowości instytucji państwowych (bo jest prawdziwa, a nie fasadowa)

2. Jest autonomiczna względem otoczenia zewnętrznego (ma zdolność przechowywania, kultywowania i przekazywania tradycji narodowej i pamięci historycznej bez wsparcia - a nawet przy sprzeciwie - instytucji o charakterze państwowym).*

*tyczy się także okresu zaborów

tradycje prywatne - zwyczaje dnia codziennego, bezrefleksyjna tradycja przekazywana w transmisji międzypokoleniowej.

tradycja rodzinna - zobiektywizowana i skodyfikowana; zawiera historię rodziny

ten wymiar tradycji wiąże doświadczenia jednostek i małych grup z perspektywą „małych ojczyzn”

migracje powodują, że 1 tradycja rodzinna może łączyć kilka „małych ojczyzn”

Socjalizacja historyczna w rodzinie:

1. rodzina jako miejsce dyskusji o szerszej historii

2. przekaz indywidualnych doświadczeń członków rodziny uczestniczących w wydarzeniach historycznych.

Mocne i słabe rodziny w społeczności lokalnej

moc = siła tradycji

rodzina mocna - posiadająca i kultywująca silną tradycję rodzinną kształtującą specyficzną tożsamość danej rodziny i poczucie zakorzenienia jej członków (pamięć rodzinna sięga niekiedy w odległe wieki)

Typy rodzin mocnych:

1. Rodzina tradycji narodowych i patriotycznych

• oś integracji stanowi udział przeszłych pokoleń w wydarzeniach narodowych.

• przekaz historii narodowej następuje w sposób naturalny poprzez przekaz o losach przodków, kształtując postawy patriotyczne i silne związki ze wspólnotą narodową.

1. Rodzina zakorzeniona w społeczności lokalnej

• tożsamość rodziny przenika silny związek ze wspólnotą lokalną

• występuje syndrom „pozytywnego piętna” - jako ciężaru odpowiedzialności za utrzymanie prestiżu rodziny w społeczności lokalnej.

• członkowie rodzin tego typu często są „strażnikami tradycji lokalnej”

• ten typ rodziny często jest związany z tradycyjnie dziedziczonym w rodzinie zawodem

1. Rodzina wartości wspólnotowych

• występuje swoisty „imperatyw kategoryczny”: przestrzeganie wartości wspólnotowych jest warunkiem koniecznym zdolności wspólnoty do tworzenia i podtrzymywania więzi wewnętrznych.

• sprzyja postawom religijnym i tradycjonalistycznym

• wartości to m.in. religia, pomoc słabszym, tolerancja, solidarność

1. Rodzina idei społecznego działania

• główną wartością jest aktywność społeczna, pomoc innym etc.

• takie rodziny prowadzą przeważnie „dom otwarty” (gównie dla innych społeczników)

• ten typ jest charakterystyczny np. dla rodzin nauczycielskich lub od pokoleń zw. z harcerstwem.

Mocne rodziny a obywatel lokalny

Sposób uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej i interpretowania swej roli członka wspólnoty lokalnej zależy od typu rodziny (mocnej)

Różnorodne tradycje rodzinne są podstawą kształtowania się wzorów obywatela lokalnego:

1. SPOŁECZNIK - definiuje swoją rolę jako powołanie do działania na rzecz innych, często poza formalnymi strukturami.

2. POLITYK - działający w strukturach formalnych (często strukturach władzy), często przetwarza jakąś wersję historii państwowej czy lokalnej, budując własną wizję swojej społeczności.

3. PARTNER - postrzega siebie jako element siatki relacji partnerskich współpracy z innymi na rzecz „wspólnego dobra”. Chętnie uczestniczy w organizacjach i inicjatywach kreowanych oddolnie.

4. OBYWATEL SPONTANICZNY - działa niemal bezrefleksyjnie, nie definiuje tego, co robi, jako działanie obywatelskie, jego aktywność jest dla niego „naturalna”. Działa pod wpływem emocji, spontanicznie włącza się w rożne akcje; działa niesystematycznie.

Słabe rodziny a obywatel lokalny

Cechy rodziny słabej:

• dominacja perspektywy krótkiego trwania (często w ogóle brak perspektywy długiego trwania),

• brak w historii rodziny nawiązań do historii narodu czy wspólnoty lokalnej lub słabość takich powiązań,

• uważanie losów rodziny za „typowe”,

• koncentracja na spójności rodziny oraz atrybutach moralnych (pracowitość, uczciwość, religijność) jako podstawowych wartościach, w jakie rodzina wyposaża jednostki wkraczające w sferę publiczną.

Jednostki wywodzące się z rodzin słabych raczej nie są zgodne ze wzorem obywatela miejscowego (lokalnego)

jednostka tylko obecna w społeczności lokalnej obywatel formalny obywatel lokalny

obywatel formalny - jako swoją podstawową powinność uważa udział w wyborach ogólnokrajowych i lokalnych i często do takiej tylko aktywności się ogranicza.

jednostka bierna (BIERNY):

prezentuje postawę bezradności i braku poczucia podmiotowości (korelaty: dobre zdanie o czasach PRL-u, wizja państwa opiekuńczego, wyraźny brak zakorzenienia, krótka perspektywa czasowa, akceptacja schematu klient - patron - gdzie jednostka jest klientem, a to patron powinien się starać, być aktywnym, bo to on ma kompetencje i możliwości - postawa roszczeniowa)

BIORCA:

jednostka z marginesu społeczności lokalnej, bierny odbiorca świadczeń (np. w postaci opieki społecznej czy pomocy instytucji charytatywnych)

jednostki
z rodziny mocnej	z rodziny słabej
aktywna społecznie zorientowana „na zewnątrz” ważna tradycja i wartości związane z wzorami aktywności społecznej silnie zakorzeniona, o ustalonej tożsamości, świadoma swojej podmiotowości ma osobowość obywatela lokalnego (miejscowego)	pasywna społecznie zorientowana „do wewnątrz” ważne wartości moralne i spójność rodziny często nie zakorzeniona, nieświadoma swojej tożsamości ma osobowość obywatela formalnego albo jednostki tylko obecnej w społeczności lokalnej (jednostki biernej lub biorcy) przejawia orientację na ekonomiczny wymiar życia

Dla podtrzymania MODELU REPUBLIKAŃSKO-DEMOKRATYCZNEGO lokalnego społeczeństwa obywatelskiego szczególne znaczenie ma powszechne występowanie w społeczności tych wzorów obywatela lokalnego, które zakładają równość relacji uczestników życia publicznego (relacje partnerskie) jak PARTNER i OBYWATEL SPONTANICZNY.

O kształtowaniu i utrwalaniu MODELU INTELIGENCKO-ELITARNEGO decyduje: (1) przewaga wzorów uczestnictwa „BIERNY” i „BIORCA”; (2) popularność wzorów POLITYK i SPOŁECZNIK.

Dominujące w danej społeczności wzory uczestnictwa w życiu lokalnej wspólnoty przekazywane są w drodze socjalizacji w rodzinie.

Wzór społeczności lokalnej zależy od wzorów obywatela lokalnego, a te - od typów rodziny.

---