Wykład 1. Koncepcja rozwoju w psychologii
Rozwój a różne nauki
Filogeneza: rozwój gatunków;
Antropogeneza: rozwój historyczny człowieka;
ONTOGENEZA: rozwój indywidualny człowieka w toku jego życia osobniczego - przedmiot zainteresowania psychologii rozwoju.
Istota rozwoju:
ZMIANA - czyli uwzględnienie perspektywy czasowej;
Definicja zmiany: różnica między stanem poprzednim a obecnym danego obiektu zaobserwowana po upływie pewnego czasu.
Jednak nie każda zmiana oznacza rozwój!
W psychologii długo rozwój rozumiano tak, jak w naukach biologicznych;
Podstawowe kategorie tak rozumianego rozwoju:
- WZROST: ilościowe zwiększanie się rozmiarów (np. przyrost wagi, liczby komórek);
- DOJRZEWANIE: rozwój komórek do takiego stanu, w którym organizm może w pełni je wykorzystać;
- UCZENIE SIĘ: stosunkowo trwała zmiana zachowania będąca rezultatem doświadczenia. Zależna od dojrzewania.
Rezultat przyjęcia biologicznego modelu rozwoju - uznawanie za zmianę rozwojową taką, którą cechowało:
1. Jednokierunkowość (monotoniczność);
2. Nieodwracalność;
3. Trwałość;
4. Autonomiczność.
1. Jednokierunkowość: zmiany prowadzą do określonego stanu końcowego; na bazie prostszych zmian nadbudowują się bardziej skomplikowane;
2. Nieodwracalność i
3. Trwałość - oznacza to, że stany organizacji wewnętrznej, które raz powstały, nie mogą być cofnięte ani oduczone; stanowią bazę do nowych procesów zmian;
4. Autonomiczność - oznacza, że zmiany rozwojowe są ściśle powiązane i wyznaczane przez czynniki wewnętrzne, tkwiące w strukturze systemu psychicznego.
Efekt tak rozumianych zmian:
1. Zmiany mają charakter powszechny w danej populacji;
2. Zmiany są ściśle powiązane z wiekiem;
3. Zmiany są przewidywalne.
Ostatnio takie podejście do rozwoju poddawane jest krytyce -
podkreślana jest rola czynników środowiskowych!
Inne charakterystyki zmian rozwojowych:
1. Zmiany ilościowe: narastanie, przybywanie, ale bez naruszenia struktury wewnętrznej zjawisk czy procesów (np. zwiększanie się zasobu słów);
2. Zmiany jakościowe: przekształcanie się wewnętrznej organizacji czynności psychicznych i zachowania (np. nowy sposób rozumienia świata).
1. Zmiany progresywne: narastanie, powiększanie się, doskonalenie, np. szybsze tempo uczenia się, lepsze rozumienie, itp.;
2. Zmiany regresywne: inwolucja, atrofia, zanik.
Zmiany te występują w każdym okresie życia - progresja może wystąpić u ludzi starych, a regres u dzieci.
1. Zmiany intraindywidualne: zachodzące w psychice i zachowaniu jednostki;
2. Zmiany interindywidualne: występujące w podobny sposób u większości ludzi.
(Wg H. Bee)
1. Zmiany powszechne: wspólne dla przedstawicieli gatunku, związane z wiekiem (uwarunkowane dojrzewaniem);
2. Zmiany wynikające z przynależności do danej kultury (uwarunkowane zegarem społecznym);
3. Zmiany indywidualne wynikające z osobistych przeżyć.
1. Zmiany ciągłe - ilościowe;
2. Zmiany nieciągłe (stadialne) - jakościowe
Nowe podejście do rozwoju:
psychologia life span P.Baltesa
1. Rozwój psychiczny człowieka trwa całe życie;
2. Rozwój człowieka ma charakter:
a) wielowymiarowy, co oznacza, że istnieją odrębne wzorce rozwojowe dla różnych zjawisk życia psychicznego i zachowania;
b) wielokierunkowy - czyli progresywny i regresywny;
3. Rozwój człowieka cechuje się intraindywidualną plastycznością, tzn.
poszczególne funkcje są w różnym stopniu podatne na modyfikacje,
m.in. ze względu na ilość i jakość doświadczeń;
Efekt: Indywidualizacja form rozwoju
4. Człowiek jest istotą rozwijającą się w rozwijającym się świecie;
5. Rozwój człowieka jest „współdeterminowany” przez grupy czynników:
a) indywidualny wiek chronologiczny;
b) okres historyczny;
c) czynniki pozanormatywne - zdarzenia losowe i spowodowane własnymi wyborami.
6. Studia nad rozwojem człowieka winny mieć charakter interdyscyplinarny.
ZMIANA ROZWOJOWA
Odnosi się NIE do stopnia progresywności wobec stanu wcześniejszego,
ALE:
do stopnia adaptacyjności -
Przejawiającej się w zdolności jednostki do konstruowania nowych jakościowo relacji ze światem, z uwzględnieniem zmian zachodzących w danym czasie w organizmie i otoczeniu.
ROZWÓJ
to:
Efekt ciągłych interakcji między różnymi poziomami organizacji istniejącymi w świecie zewnętrznym i wewnętrznym.
Podkreśla się, że człowiek jest układem dynamicznym, którego zmiany zachodzą w kontekście stale zachodzących zmian w świecie.
Ponieważ zmiany ciągle następują, stałe jest tylko to, że są zmiany. Reszta jest relatywna i nieprzewidywalna
odejście od badań normatywnych!
Okres sensytywny i krytyczny
Koncepcja okresu krytycznego pochodzi z badań nad zwierzętami: istnieją w rozwoju okresy szczególnej wrażliwości organizmu na obecność określonego typu doświadczeń.
W badaniach nad ludzkim rozwojem zyskała miano koncepcji okresu sensytywnego.
Okres sensytywny: okres miesięcy lub lat, w trakcie którego dziecko może być szczególnie wrażliwe na specyficzne formy doświadczenia lub podlegać szczególnemu wpływowi na skutek ich nieobecności.
Problem akceleracji rozwoju:
- przyspieszenie rozwoju w porównaniu z poprzednimi pokoleniami.
Periodyzacja rozwoju
1. Okres prenatalny: 0-9 m.ż.
--------Narodziny--------
2. Okres niemowlęcy: od narodzin do 1 r.ż.
w tym okres noworodkowy: od narodzin do 1 m.ż.
3. Okres poniemowlęcy: od 1 r.ż. do 3 r.ż.
4. Wczesne dzieciństwo: 2, 3 r.ż. do 6, 7 r.ż.
5. Średnie dzieciństwo: 6, 7, r.ż. do 11, 12 r.ż.
6. Okres dorastania: 11, 12 r.ż. do 17, 18, 20 r.ż.
7. Wczesna dorosłość: 17, 18, 20 r.ż. do 40, 45 r.ż.
8. Średnia dorosłość: 40, 45 r.ż. do 60, 65 r.ż.
9. Późna dorosłość: 60, 65 r.ż. do ------
----------Śmierć---------
Do zobaczenia
w okresie prenatalnym!