1) Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe
2) Przedmiot badań socjologii
Socjologia to nauka o zbiorowościach ludzkich, której przedmiotem badania są: zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy, zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach. Socjologia bada więc strukturę i funkcjonowanie wszelkich zbiorowości społecznych oraz zjawiska i procesy w nich zachodzące.
Przedmiot badań socjologii jest bardzo szeroki, dokonuje się więc jego podziału na trzy główne działy, którymi są:
- zbiorowości społeczne, czyli kręgi, grupy, klasy, warstwy, kategorie, zbiorowości etniczne i terytorialne oraz inne, oparte na podobieństwie zachowań;
- instytucje społeczne, które są definiowane jako historycznie ukształtowane układy, skupiające ludzi w różnego rodzaju organizacje i stowarzyszenia, wśród których można wyróżnić gospodarcze, kulturalne, medyczne, naukowe, oświatowe, polityczne, religijne, socjalne i inne;
- procesy i zjawiska masowe, a wśród nich głównie ruchliwość społeczna, industrializacja, urbaniazacja, alkoholizm, prostytucja, współzawodnictwo, aktywność społeczna, wynalazczość, itp.
Jak wynika z powyżej przedstawionego podziału przedmiot badań socjologii jest bardzo skomplikowany i obejmuje całą rzeczywistość społeczną. Pod tym pojęciem socjolodzy rozumieją „różnorodne fakty, które się zdarzają lub zdarzały bez względu na to, czy my jako jednostka je odbieramy czy też nie, czyli realnie istniejące lub potencjalnie mogące się takimi stać. Obiektywna rzeczywistość społeczna składa się z działań innych ludzi, ich poglądów, postaw, aspiracji, przekonań i nastrojów oraz wytworów działalności jednostek, zbiorowości i instytucji, a fundamentalnymi komponentami rzeczywistości społecznej są same jednostki i zbiorowości będące podmiotami rozmaitych działań i zjawisk społecznych.”
PRZEDMIOT SOCJOLOGII:
• interakcje spoleczne
• stosunki spoleczne
• struktura grupowa
• zachowania społeczne
3) Metody badań socjologicznych to metody wypracowane w socjologii dla bardziej obiektywnego oglądu zjawisk i procesów społecznych.
Określone metody badawcze związane mogą być z daną szkołą socjologiczną, taką jak np. szkoła chicagowska czy też mogą być bardziej efektywne, jeżeli założone hipotezy badawcze wynikają z określonych paradygmatów w socjologii. Przykładowo w ujęciu strukturalno-funkcjonalnym, które opisuje system społeczny jako pewną całość, bardziej przydatna jest metoda wywiadu, przy zastosowaniu wywiadu kwestionariuszowego niż obserwacja uczestnicząca, która może być bardziej przydatna, jeżeli badacz wychodzi z podejścia etnometodologicznego
Zasadnicze rodzaje metod badawczych w socjologii
-Metoda badań dokumentów
*Metoda badań dokumentów osobistych polega na analizie ich treści. W szerszym znaczeniu zaliczymy do nich: autobiografie, pamiętniki, wspomnienia, listy, zeznania. W węższym ujęciu: to wyłącznie pisemne wypowiedzi i przedstawienie relacji przez samego autora; ważne jest przedstawienie przeżyć i poglądów dotyczących jakiegoś wydarzenia, które przeżył.
*Analiza treści - jest to jedna z metod badawczych w socjologii i pokrewnych naukach społecznych, polegająca na badaniu zapisanych w książkach, dokumentach, wspomnieniach, utworach muzycznych itp. Przekazów
-Obserwacja
* Obserwacja uczestnicząca - metoda badawcza w naukach społecznych w szczególności w antropologii i socjologii polegająca na wejściu badacza w określone środowisko społeczne i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako jeden z jej członków. Jest to jednocześnie obserwacja bezpośrednia (badacz sam zbiera dane), ukryta i niekontrolowana. Należy do metod jakościowych
* Obserwacja ukryta to metoda badawcza w naukach społecznych polegająca na tym, że badacz nie informuje obserwowanej grupy, czy zbiorowości, że jest ona poddawana obserwacji. Najczęściej obserwacja ukryta jest również obserwacją uczestniczącą.
* Obserwacja jawna to metoda badawcza w naukach społecznych polegająca na tym, że badane osoby wiedzą iż są przedmiotem zainteresowania obserwatora, przy czym nie muszą być poinformowane o przedmiocie i celu badania. Obserwacja jawna nie jest polecaną metodą badawczą ze względu na pojawienie się możliwości zakłamanych, sztucznych zachowań, powstałych pod wpływem świadomości, iż jest się obserwowanym. Dlatego też bardziej wskazane jest posługiwanie się obserwacją ukrytą.
* Obserwacja niejawna - metoda badań socjologicznych polegająca na tym, że badacz nie ujawnia się w badanym środowisku społecznym i ma możliwość obserwacji zjawisk i procesów społecznych bez ingerowania w badany układ. Metoda ta jednak nie pozwala na zrozumienie sensów nadawanych działaniom społecznym podejmowanym przez badane jednostki czy zbiorowości społeczne. Metoda ta wymaga także, aby badacz posiadał w badanym układzie określoną pozycję pozwalającą mu na protokołowanie badania w taki sposób, by nie było to dostrzeżone przez badane osoby.
-Eksperyment to w naukach przyrodniczych i społecznych zbiór działań wzbudzających w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji.
-Socjometria jest to metoda badawcza w socjologii i psychologii społecznej polegająca na badaniu struktur władzy i komunikacji pomiędzy jednostkami w populacji. Przeważnie badane są relacje komunikacji jednostek w grupie lub relacje władzy i współpracy. Podobną do socjometrii, lecz bardziej rozbudowaną metodą jest analiza sieciowa.
-Wywiad
* Wywiad kwestionariuszowy albo survey jest to jedna z metod stosowanych w naukach społecznych.
Metoda ta polega na uzyskiwaniu danych poprzez zadawanie pytań na podstawie specjalnie przygotowanego kwestionariusza uzyskiwanie odpowiedzi przez ankietera od wybieranych na podstawie odpowiednio dobieranych prób badawczych respondentów.
Metoda ta jest najbardziej powszechną w socjologii.
*Ankieta Ankieta w odróżnieniu od kwestionariusza jest anonimowa i zawiera pytania zamknięte, półotwarte lub otwarte. Zazwyczaj stosowana jest jednak przede wszystkim w metodach ilościowych.
*Wywiad swobodny - metoda badawcza, stosowana m.in. w naukach społecznych i behawioralnych, należy do grupy metod jakościowych.Metoda ta charakteryzuje się tym, że pytania nie są skategoryzowane, lecz badacz lub ankieter posługuje się dyspozycjami do wywiadu, czyli luźno sformułowanymi problemami, które szeroko omawia z respondentem. W wywiadzie swobodnym nie jest istotna kolejność zadawania pytań, lecz aranżowanie sytuacji zbliżonej do naturalnej rozmowy
Metody badań socjologicznych podzielić można przede wszystkim na:
-Metody jakościowe (lub inaczej badania jakościowe) w naukach społecznych opierają się na założeniu, że do badania niektórych problemów lepiej nadają się pogłębione analizy mniejszej liczby przypadków, niż powierzchowne dużej. Ponadto zakładają, że wiele spraw lepiej bada się poprzez dogłębne zrozumienie rzeczywistości w oczach aktorów społecznych danej zbiorowości, raczej niż poprzez wykorzystanie wcześniej przygotowanego modelu teoretycznego (jak zazwyczaj jest w metodach ilościowych).
Przedstawiciele nurtu jakościowego wolą zatem przeprowadzać badania terenowe, poprzez wielogodzinne nieustrukturyzowane wywiady, shadowing, czy uczestniczące obserwacje, raczej niż robić sondaże i ankiety. Interesuje ich odpowiedź na pytanie "dlaczego" w większym stopniu niż na pytanie "ile". Badania jakościowe są dominującą metodą w antropologii, występują także w socjologii, teorii organizacji, psychologii.
-Metody ilościowe
4) FUNKCJE SOCJOLOGII
A)diagnostyczna -diagnoza społ., powinna dawać nam możliwość prawidłowego wyboru działań ekonomicznych, B)prognostyczna (przewidywania) - na podstawie badań musimy przewidzieć zachowania społeczeństwa po wybranej, naszej decyzji, C)socjotechniczna - polega na podejmowaniu praktycznych działań zmierzających do modyfikowania postaw i zachowań ludzkich, D)humanistyczno-poznawcza - dostarcza wszechstronnej wiedzy o człowieku, świecie, społeczeństwie, kumuluje wiedzę o człowieku
5)Historia socjologii
Termin "socjologia" (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1837 r. Auguste Comte. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku: pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 r. na Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą europejską katedrę socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux. W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 r. (kierował nią Leon Petrażycki). Rok później, z inicjatywy Floriana Znanieckiego, uruchomiono Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiów.
Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie poszukują społecznych reguł i badają je oraz procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe
6) Twórcy socjologii
August Comte (1798-1857). Za twórcę socjologii uważa się francuskiego filozofa Augusta Comte'a, który ukuł ten termin w 1838 roku w celu określenia szczególnej metody badania społeczeństwa. Comte chciał wykorzystać nową naukę do naprawy schorzeń społecznych. Cel ów stał się jego obsesją, a pracy towarzyszyło religijne uniesienie. Comte koncentrował się na dwóch konkretnych aspektach życia społecznego: porządku i stabilizacji, które nazywał statyką społeczną, oraz na zmianach społecznych określanych mianem dynamiki społecznej. Według Comte'a czynniki te zespalają społeczeństwo i stają się motorem zmian. Comte uważał, że głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań wszystkich członków społeczeństwa. Zmianę społeczną widział jako proces ewolucyjny, dzięki któremu społeczeństwo osiąga coraz wyższe stadia rozwoju. Choć specyficzne poglądy Comte'a nie odgrywają już znaczącej roli we współczesnej socjologii, to wyeksponowanie przez niego problemu zmian społecznych oraz położenie nacisku na przestrzeganie ściśle naukowej metodologii, wpłynęło w olbrzymim stopniu na innych myślicieli społecznych, zapewniając tym samym Comte'owi trwałe miejsce w historii socjologii.
Herbert Spencer (1820-1903). Dzieło Comte'a zostało rozwinięte przez angielskiego socjologa Herberta Spencera. Spencer usiłował wyjaśnić porządek i zmiany społeczne przez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Korzystając z tej analogii do organizmu, Spencer opisywał społeczeństwo jako "system" składający się ze współzależnych części. Według niego socjologia odkrywa podstawowe struktury społeczne i bada, jak ich funkcjonowanie wpływa na stabilizację społeczeństwa. Pod pewnymi względami Spencer był prekursorem szkoły "strukturalistyczno-funkcjonalistycznej" w myśli socjologicznej; szkołę tę omówimy dalej w tym rozdziale.Szczególnym zainteresowaniem Spencera cieszyło się ewolucjonistyczne pojęcie "przetrwania najlepiej przystosowanych", którym posługiwał się w badaniach nad zmianami społeczeństw. W myśl jego teorii określanej mianem darwinizmu społecznego, w społeczeństwie uwolnionym od interwencji rządu "nieprzystosowani" musieliby zniknąć; tylko najlepsi mieliby prawo do przetrwania i reprodukcji. Koncepcję tę wykorzystywano jako usprawiedliwienie kapitalizmu typu laissez-faire, zarówno w Anglii, jak i w Stanach Zjednoczonych.
Karol Marks (1818-1883). Ten urodzony w Niemczech filozof i rewolucjonista poświęcił wiele lat życia szczegółowym badaniom historycznym nad naturą społeczeństwa. Podobnie jak Comte interesował się badaniami struktur i procesów społecznych po to, by ulepszyć społeczeństwo. Jego poglądy stały się fundamentem socjologicznej "szkoły konfliktu", która zostanie omówiona poniżej. Marks uważał, że podstawowe "prawa" historii można odnaleźć w strukturze ekonomicznej społeczeństwa. Według niego społeczeństwo dzieli się na dwie klasy: tych, którzy są właścicielami środków produkcji, i tych, którzy tych środków nie posiadają, czyli tych, którzy "mają", i tych, którzy "nie mają". Podział ten nieuchronnie prowadzi, zdaniem Marksa, do "konfliktu klasowego". Marks ujmował historię świata w kategoriach historii walki klas: ziemian przeciwko chłopom, właścicieli niewolników przeciwko niewolnikom, kapitalistów przeciwko proletariatowi. Wedle Marksa sprzeczności immanentnie tkwiące w kapitalizmie wywołują kryzysy ekonomiczne, które, z kolei, dają początek nowym strukturom społecznym. Pogląd ten, nazywany materializmem dialektycznym, zakłada, że nowo powstałe struktury będą doskonalsze od starszych, bardziej represyjnych. Z tej przyczyny Marks nie widział w konflikcie zła, lecz raczej motor postępu. Wpływ Marksa na socjologię jest odczuwalny do tej pory. Chociaż jego pogląd o dominującym wpływie czynników ekonomicznych, na społeczeństwo nie cieszy się powszechną akceptacją, większość socjologów przypisuje owym czynnikom istotną rolę w życiu społecznym.
Emil Durkheim (1858-1917). Wpływ, jaki na socjologię wywarł Durkheim, nie ogranicza się do wspomnianych powyżej badań nad samobójstwem. Durkheim - pod wpływem Spencera i Comte'a - interesował się szczególnie tym, co scala społeczeństwo, czyli problemem porządku społecznego. Jego podejście do tej sprawy było z gruntu funkcjonalistyczne: badał znaczenie funkcji różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa. Podkreślał wagę wspólnoty przekonań i wartości ( "świadomości zbiorowej") oraz zbiorowych rytuałów.
Durkheim uważał, że społeczeństwo zespala forma struktury społecznej. W społeczeństwach pierwotnych - mniej złożonych i mniej wyspecjalizowanych od społeczeństw współczesnych - ludzie łączyli się ze względu na podobieństwa. Większość z nich robiła podobne rzeczy; byli wszechstronni, a nie wyspecjalizowani. To łączenie się przez podobieństwo Durkheim nazwał solidarnością mechaniczną. Wraz z rozwojem i różnicowaniem się społeczeństwa ludzie zaczęli wykonywać wyspecjalizowane zadania, stając się sobie wzajemnie niezbędni. Ten rodzaj związku, polegający na wzajemnym wsparciu i współzależności, Durkheim nazwał solidarnością organiczną.
Durkheim przyczynił się także do rozwoju metodologii socjologicznej. Twierdził, że socjologia musi badać "fakty" społeczne, czyli siły istniejące poza jednostką i ograniczające jej zachowanie. Uważał, że ludzie wkomponowują owe ograniczające wpływy społeczne we własną tożsamość i tym samym przekształcają "kontrolę społeczną" w "samokontrolę"
Max Weber (1864-1920). Niemiecki socjolog Max Weber wywarł olbrzymi wpływ na współczesną socjologię. Przyczynił się zarówno do rozwoju wiedzy, jak i metodologii socjologicznej. Główną dziedziną badań Webera były działania społeczne. Szczególnie interesowały go wartości, przekonania, zamiary i postawy, które kierują naszym zachowaniem. Do opisu tych podskórnych czynników stworzył metodologię zwaną uerstehen (rozumienie lub wgląd). Weber postulował socjologię wolną od wartościowania, domagał się wyeliminowania z procesu badawczego założeń wstępnych i uprzedzeń. Jego kolejną innowacją było stworzenie typu idealnego, czyli takiej konstrukcji pojęcia dowolnego zjawiska, która uchwyci jego najistotniejsze elementy, i z którą można by porównywać zjawiska świata rzeczywistego. Ważnym aspektem pracy Webera jest jego polemika z Marksem. Weber traktował elementy ekonomiczne jako jeden z kilku istotnych czynników mających wpływ na życie społeczne. Przywiązywał zasadniczą wagę do statusu społecznego, na który składały się cechy indywidualne i odbiór społeczny, a także do władzy politycznej, czyli możliwości wpływania na działania innych. Badania Webera nad organizacjami, szczególnie biurokracją, wciąż są wykorzystywane w praktyce badawczej i teorii tej dziedziny. Weber połączył powstanie kapitalizmu z wartościami i postawami zawartymi w teologii rozwijającego się protestantyzmu. Jego badania nad różnymi religiami przyczyniły się do zrozumienia roli kultury i struktury społecznej w teologii.
Georg Simmel (1858-1918). Georg Simmel odrzucił Spencerowską analogię do organizmu. Uważał społeczeństwo za "skomplikowaną pajęczynę wielokrotnych wzajemnych relacji pomiędzy jednostkami, które pozostają z sobą w ciągłej interakcji" (Coser, 1977:178). Forma tych interakcji stanowiła główny temat prac Simmla. Ujęcie to, nazywane socjologią formalną, można wykorzystywać do badania różnych sfer życia społecznego (np. związków rodzinnych, sposobów prowadzenia interesów, procesów legislacyjnych). Odkrycie przez Simmla wspólnych elementów w strukturach formalnych tak zróżnicowanych typów interakcji przyczyniło się do dalszego rozwoju socjologii.
Prace Simmla doprowadziły do badań nad "typami społecznymi". Jego szczegółowa analiza zjawiska "obcego" uchwyciła niemal wszystkie subtelności i niuanse tej roli społecznej. Współczesne badania nad biedotą wiele zawdzięczają Simmelowskim opisom tego typu społecznego. Wedle Simmla obcy jest ten, kto tylko śladowo angażuje się w życie grupy społecznej, formalnie jest jej członkiem, ale nie w pełni akceptowanym, i nie potrafi zintegrować się z grupą.
Normy społeczne
Norma społeczna - jest to względnie trwały, przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji zależny od zajmowanej przez nią pozycji społecznej i odgrywanej przez nią roli społecznej.
Rodzaje norm społecznych
normy formalne - zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów.
normy religijne - w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne.
normy moralne (etyczne) - mają one charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki, ale mogą dotyczyć całych grup społecznych.
normy obyczajowe - nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Normy obyczajowe to reguły postępowania ludzi, które kształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań (np. całowanie kobiety w rękę). Normy obyczajowe nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. Najczęściej mają zasięg lokalny.
Zwyczaje i obyczaje
Zwyczaj w mowie potocznej używany jest często zamiennie ze słowem obyczaj, jednak w niektórych naukach (np. w socjologii) terminom tym nadaje się różne znaczenie.
Dla socjologa słowo zwyczaj oznacza ustalony w zbiorowości sposób zachowania się (jest w skali zbiorowej odpowiednikiem indywidualnego nawyku), jego istnienie jest oparte na tradycji, ma charakter nieuświadomionego naśladownictwa tego co robią inni członkowie. Zwyczaj różni się od mody o wiele większą trwałością, natomiast od obyczaju, tym że jego nieprzestrzeganie nie niesie dla członka grupy żadnych negatywnych konsekwencji. Przykładem obyczaju jest następujące zachowanie - mężczyźni będący katolikami zdejmują nakrycie głowy przed wejściem do kościoła. Niedostosowanie się do tego wymogu spowodowałoby negatywną reakcję ze strony grupy. Przykładem zwyczaju w tej samej społeczności jest natomiast przychodzenie do kościoła niektórych kobiet (szczególnie starszych) w odświętnych chustach, jednak niezałożenie chusty nie będzie postrzegane przez współwyznawców jako coś nagannego.
Dla prawników zwyczaj jest jedną z form powstania norm prawnych oraz źródłem tzw. prawa zwyczajowego, polegającego na tym, że odpowiedni organ państwowy rozstrzyga rozpatrywaną sprawę na podstawie zwyczaju przyjętego w danym społeczeństwie i sankcjonuje go przymusem państwowym. W prawie międzynarodowym olbrzymie znaczenie wciąż ma zwyczaj międzynarodowy.
Zwyczaj można także rozumieć jako odrębny od prawa, mody i moralności system aksjonormatywny, czyli system norm i wartości. Niektóre zwyczaje mogą być powszechne w danym kręgu kulturowym, inne w konkretnych narodach, w mniejszych regionach lub przysługiwać mogą pewnym jednostką lub związane mogą być z pełnieniem danej roli społecznej.
Obyczaj - forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społecznej i poparta uznawaną w niej tradycją. Obyczaj jest elementem kontroli społecznej, stąd jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli. Ogół obyczajów w danej zbiorowości tworzy jej obyczajowość.
Symbol - najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego do którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo symbol lwa oznacza nie tylko dany gatunek zwierzęcia, lecz często także siłę lub władzę. Symbole są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą mieć różne znaczenia.
Znaczenia szczególne to między innymi:
litery to symbole głosek
Stereotyp (z gr. stereos = 'stężały, twardy', typos = 'wzorzec, odcisk') - konstrukcja myślowa, zawierająca komponent poznawczy (zwykle uproszczony), emocjonalny i behawioralny zawierająca pewną wiedzę na temat innych ludzi czy grup społecznych. Stereotyp przyjęty może być przez jednostkę w wyniku własnych obserwacji, przejmowania poglądów innych osób, wzorców przekazywanych przez społeczeństwo, może być także wynikiem procesów emocjonalnych (np. przeniesienia agresji). Stereotypy mogą być negatywne, neutralne lub pozytywne, chociaż najczęściej spotykamy się z wyobrażeniami negatywnymi.Mówi się także o stereotypach narodowych, czyli naszych wyobrażeniach dotyczących innych narodów.
Dewiacja społeczna - odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z przyjętymi w społeczeństwie lub jego części normami lub wartościami.
Zwana jest również społeczną dezorganizacją, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem jest osłabienie więzi społecznych, utrudnienia w realizacji pewnych wartości i potrzeb, zachwianie systemu norm, oraz nieskuteczność kontroli społecznej
Źródła dewiacji
W zależności od przyjętej koncepcji, socjolodzy upatrują źródeł dewiacji w odmiennych przyczynach.
koncepcje psychologiczne: źródła dewiacji leżą w cechach osobowości. W tym ujęciu stany psychiczne są dziedziczne, nie podlegają kontroli jednostki i odpowiadają za niekonwencjonalne zachowania.
koncepcje konfliktowe: dewiacja jest świadomym wyborem, często natury politycznej. Dewiacja dotyczy wszystkich warstw społeczeństwa i należy ją rozumieć w kontekście nierówności i konfliktów pomiędzy interesami różnych grup społecznych.
teorie kontroli: dewiacja jest wynikiem zachowania równowagi między impulsami, które skłaniają do dokonania czynu przestępczego a mechanizmami kontroli społecznej powstrzymującymi od takich czynów.
Typologia dewiacji
dewiacja funkcjonalna: czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami.
dewiacja normatywna: czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami, którego dokonanie podlega negatywnej sankcji społecznej.
pierwotną: wstępny akt przekroczenia norm, który nie spotyka się z silnymi społecznymi sankcjami i jest niejako jednorazowy (np. przebiegnięcie na czerwonym świetle). W wyniku procesu normalizacji aktów dewiacyjnych takie czyny nie pozostają w świadomości jednostki.
Zbiorowość społeczna w socjologii jest to zbiór osób, zajmujących w danym czasie, trwale lub nie, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne.
W przypadku gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną.
W przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną.
Ferdinand Tönnies użył dla określenia różnych typów zbiorowości społecznych przeciwstawnych w tym znaczeniu terminów wspólnota i zrzeszenie (w niekórych tłumaczeniach wspólnota i stowarzyszenie).
Do zbiorowości społecznych o krótkim czasie istnienia, gdzie nie wytwarzają się trwałe więzi społeczne zaliczane są także różne formy tłumu.
Wyróżniamy 5 etapów tworzenia się zbiorowości społecznej. Etapy te nazywamy stycznymi.
Styczne:
Styczność przestrzenna - (postrzeganie się wzajemne, rejestracja cech: płeć, wiek i ilość)
Styczność psychiczna - formowanie się sympatii
Styczność społeczna - wytworzenie się wzajemnego zainteresowania
Wzajemne oddziaływanie
Pobudzanie do stałych działań społecznych aby zaspokoić potrzeby grupy
Wytworzenie się stałych stosunków społecznych
Kształtowanie się wzajemnych zależności wewnątrz grupy
Kategoria społeczna to zbiór społeczny, w którym nie występują trwałe interakcje, więzi społeczne, struktura społeczna, normy ani cele, wyodrębniona jednak na podstawie danej cechy członków tego zbioru np. nauczyciele, więźniowie, bezdomni, lekarze itp.
Grupa społeczna - w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.
W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.
Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.
Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m. in. przez Floriana Znanieckiego
Struktury wewnątrzgrupowe
W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.
Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.
Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.
Spójność grupy
Jedną z ważniejszych zmiennych określających grupę społeczną jest spójność grupy (spoistość), która określa grupę jako zintegrowaną całość, brak występowania klik oraz wysokim stopniem konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójność jest najwyższa w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości.
Grupa społeczna a jednostka
Grupa społeczna wywiera na jednostki "nacisk" na podporządkowanie się wobec panujących w niej norm i wartości, przez co np. podczas socjalizacji "przekształca się" ona z jednostki biologicznej w jednostkę społeczną. W miarę wzrostu liczebności grupy, rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w niej zachodzących. Można to opisać wzorem [n(n-1)]\2, gdzie "n" oznacza liczbę członków.
Wymagania stawiane członkom grupy zamykają się w dwóch poziomach: wzór fizyczny (pozytywny - cechy fizyczne wymagane i negatywny - niepożądane) oraz wzór moralny - zespół cech jakie jednostka powinna wykazywać w swoim postępowaniu.
Suma dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego wyraża się wolą zbiorową grupy. Jej istnienie przejawia się konsekwentnym i efektywnym realizowaniem zadań (świadomie określone skutki, które grupa jako całość chce wywołać). Często jest to podłożem dla zjawiska solidarności grupy.
Zbyt silne identyfikowanie się z grupą społeczną, występujące w tzw. "grupach żarłocznych" czy "grupach totalnych" prowadzi do patologicznego konformizmu, co objawia się m.in. syndromem grupowego myślenia.
Wzrost liczebności grupy]
Wraz ze wzrostem liczebności grupy pogarsza się aktywne uczestnictwo członków grupy w jej działaniu (Prawo Olsona), rozrost grupy nie jest uzasadniony funkcjonalnie (Prawo Parkinsona).
zwiększanie liczby członków obniża możliwość osiągnięcia celu, chyba, że dokonamy podziału na grupy zadaniowe (wtedy możliwość osiągnięcia wyznaczonych zadań wydatnie się zwiększa)
zwiększanie liczby członków zmniejsza jednolitość grupy
w dużych grupach obniża się częstość i jakość komunikacji
Rodzaje grup społecznych
Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te są fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne.
Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.
Struktura społeczna - jest to układ jego części składowych ich rozmieszczenie i powiązanie między sobą oraz społ. 5 ocen struktury społ. - s.s. jest składnikiem społecznej sytuacji który determinuje stosunki ludzkie, - ujmowanie struktury przez pewne klasy środowiska pozwala dostrzegać zainteresowania ludzi tych środowisk, klas odnośnie do ważnych w ich oczach stosunków społecznych, - porównywanie przeciwnych sobie lub różnych aspektów tej samej struktury w danym okresie lub różnych okresach historycznych ułatwia głębsze wniknięcie w system stosunków międzyludzkich,- wiedza o strukturze społecznej bardziej się pogłębia gdy dadzą się wyjaśnić różnice jej aspektów oraz przyczyny tych różnic, - istniejące w społeczeństwie struktury społeczne wpływają bezpośrednio na występujące w nim ideologie i programy społeczne. (dychotomiczne, gradacja prosta i syntetyczna) (klasy społeczne - podział.)
Elementy struktury społecznej
Dla celów analitycznych wyróżnia się kilka rodzajów struktury społecznej:
RODZINA - to podstawowa grupa społeczna, złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim
TYPY RODZINY
1-patriarchalne, - matriarchalne
2-rozbite, -zrekonstruowane, - zastępcze, - adopcyjne, - zdemoralizowane
3-w Polsce spotykamy 2 typy rodzin
- rodzina rozszerzona, trzypokoleniowa dziecko, rodzic, dzidek
- rodzina mała, dwupokoleniowa nuklearna - para małżeńska i jej dzieci
FUNKCJE RODZINY
- wychowawcza, - seksualna, - prokreacyjna, - materialno- ekonomiczna, - kontrolna, - socjalizacyjna, - emocjonalno- ekspresywna, - kulturalna
--można zaobserwować: - wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów, - wzrost zatrudnienia kobiet, - zmalenie wartości dzieci dla rodziców dobra konkurencyjne, - indywidualizacja form aktywności w rodzinie i zainteresowań, - różne normy i wartości w poszczególnych członków rodziny.
--zmiany w zakresie funkcji rodziny
- w zakresie funkcji seksualnej: współżycie: zła jakość przeżyć i satysfakcja: konfliktogenne
- w zakresie funkcji materialno- ekonomicznej: oboje, dzieci coraz częściej zarabiają
-funkcji kulturalnej: ograniczenie
-funkcji socjalizacyjno - wychowawczej: zawężenie ze względu obszaru działania innych instytucji. Rodzina odgrywa dużą rolę w socjalizacji jednostki. Prawidłowa socjalizacja ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa, nieprawidłowa natomiast powoduje nasilenie zjawisk patologicznych szkodliwy wpływ mediów. Uwidoczniła się emancypacja dzieci w rodzinie. Zwiększył się zakres swobody i niezależności. Zmniejszył się świadomy wpływ rodziców na dzieci.
- funkcji kulturalnej: zróżnicowanie aktywności kulturalnej członków rodziny.
Obecnie obserwuje się też zmiany w świadomości społecznej dotyczącej życia rodzinnego i seksualnego. Większa wyrozumiałość dla przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych, tolerancja wobec osób rozwiedzionych, samotnych matek, par bez ślubnych, związków homo:-)