Dr Paweł Targosiński

TEORIA I METODYKA KINEZYTERAPII

DLA STUDENTÓW STUDIÓW PODYPLOMOWYCH

Zakład Kinezyterapii

Katedra Fizjoterapii - Wydział Rehabilitacji

Akademia Wychowania Fizycznego

Warszawa 2001

CZĘŚĆ I

WPROWADZENIE

"Rehabilitacja ruchowa" to pojęcie, które obecnie można określić mianem słownej efemerydy, z uwagi na cały szereg wieloaspektowych zmian stale zachodzących w tej dziedzinie nauki. Dodatek "ruchowa" spłaszcza bowiem zakres i zasięg oddziaływania tego środka.

Od dawna wspólnie z rehabilitacją leczniczą funkcjonowała nazwa "gimnastyka lecznicza". Początkowo oddawało to stan rzeczy, gdyż w tym okresie posiłkowano się wyłącznie kilkoma rodzajami ćwiczeń gimnastycznych, odwzorowujących najczęściej schematy szwedzkiej gimnastyki leczniczej Lingów. Wtedy nazwa rehabilitacja ruchowa miała swoje uzasadnienie. Szybko jednak okazało się, że możliwości leczniczego oddziaływania ruchem są znacznie szersze i stopniowo zaczęto korzystać z wielu innych jego środków. Rozwijała się nauka i wiedza na ten temat, jednak nazwa nie ewoluowała tak szybko. Na całym świecie nie występują takie anachronizmy słowne, i działania o których tutaj mowa przyjmują tam nazwę fizjoterapii.

Nie znaczy to jednak, że powinniśmy wyzbyć się nazwy rehabilitacja, gdyż posiada ona wiele różnych odniesień funkcjonujących zupełnie poprawnie w obszarze medycyny, chociażby w mianie rehabilitacji leczniczej. Ta ostatnia współdziała i jest w związku z tym przyporządkowana rehabilitacji integracyjnej, do której coraz śmielej włącza się różne specjalności pozamedyczne. Tutaj porządek logiczny i znaczeniowy jest zachowany, bo przymiotnik "integracyjna" wskazuje na szerszą skalę działań w kierunku możliwie najpełniejszego przywrócenia człowieka chorego społeczeństwu. Przymiotnik "lecznicza" określa działania mające na celu przywracanie ludziom zdrowia i także zawęża pole działania rehabilitacji do czynności wyłącznie medycznych, co nie oddaje całości i złożoności problemu rehabilitacji.

W związku z w/w powodami w praktyce funkcjonują obok siebie i pozostają ze sobą w ścisłej zależności takie dziedziny jak: rehabilitacja lecznicza, integracyjna oraz fizjoterapia.

I. REHABILITACJA LECZNICZA

Działania o charakterze usprawniającym wypływające wyłącznie z obszaru medycyny. Nie przystają tu takie działania jak sport czy rekreacja niepełnosprawnych. W praktyce lokuje się ona między specjalizacją typowo medyczną a fizjoterapią.

W jej zakres wchodzą :

• Leczenie specjalistyczne,

• Farmakologiczne,

• Pielęgnacja i opieka,

• Leczenie pomocnicze,

• Psychologia kliniczna,

• Opieka socjalna,

• Zaopatrzenie ortopedyczne,

• Inne.

Rehabilitacja lecznicza dotyczy:

1. Populacji osób czasowo niepełnosprawnych rokujących całkowity powrót do zdrowia.

2. Populacji osób trwale niepełnosprawnych:

• rehabilitacja pedagogiczna (dla populacji dzieci i młodzieży),

• rehabilitacja zawodowa (dla populacji osób dorosłych),

• rehabilitacja adaptacyjna (dla populacji osób trzeciego okresu życia)

II. REHABILITACJA INTEGRACYJNA

W ostatnich latach obserwuje się stałe narastanie powiązań rehabilitacji leczniczej z działaniami pozamedycznymi, takimi jak:

• prawne,

• kulturowe,

• zawodowe,

• pedagogiczne,

• inne, których liczba stale wzrasta.

Mają one właściwie jeden, główny cel, mianowicie możliwie najpełniejszą integrację człowieka niepełnosprawnego ze społeczeństwem, ze środowiskiem szeroko rozumianym. Nazwa "rehabilitacja integracyjna" najlepiej określa mnogość celów i zadań stawianych współczesnej rehabilitacji. Dla poparcia tej tezy można przywołać przykład fizjoprofilaktyki.

Fizjoprofilaktyka

Są to działania zapobiegawcze, oparte głównie o rekreację i kinezyprofilaktykę, mające nie dopuścić do powstania zmian patologicznych w organizmie człowieka. Wobec wzrostu tzw. Chorób cywilizacyjnych i wobec powiększającej się stale zapadalności na te choroby, ciężar działań fizjoterapii będzie się stale przesuwał w stronę profilaktyki, gdyż takie będą wymogi społeczne, humanitarne, czy wreszcie ekonomiczne. Działalność zapobiegawcza musi być związana z fizjoterapią ze względów prognostycznych i diagnostycznych. Ze względu na odpowiedzialność i potrzebę kontroli efektów działania nie przystaje już do rekreacji. Dodatkowo muszą być one prowadzone bezwzględnie pod kontrolą lekarza - specjalisty. Lekarz musi uczestniczyć w tym procesie jako diagnosta i członek zespołu określającego skuteczność działań fizjoprofilaktyki. Nie może być to jednak uczestnictwo dominujące ze względów psychologicznych, ażeby nie stwarzać psychozy choroby, czy nawet zagrożenia nią. Można tu mówić o odpowiednio dostosowanych działaniach w trzech grupach wiekowych:

Populacja dzieci i młodzieży:

• badania postawy i jej zagrożeń w wieku rozwojowym,

• ćwiczenia korektywne i różne formy działań rekreacyjnych prowadzone z kontrolą efektów.

Populacja osób dorosłych:

• badania wykrywające początki chorób cywilizacyjnych,

• różne formy aktywności fizycznej i rekreacji prowadzone z kontrolą efektów

Populacja osób trzeciego wieku:

• badania wydolności ogólnej i zagrożeń typowych dla trzeciego okresu życia,

• ćwiczenia fizjoterapeutyczne i dostępne formy rekreacji prowadzone z kontrolą efektów.

Fizjoprofilaktyka musi korzystać z ruchu jako dominanty. W rehabilitacji leczniczej ekspozycja działań kinezyterapeutycznych może nie być już tak oczywista. Fizjoprofilaktyka nie mieści się w pojęciu rehabilitacji leczniczej gdyż działa "przed chorobą", bez objawów patologii.

III. FIZJOTERAPIA

"Zrodziła ją potrzeba. Ojcem było nieszczęście ludzkie. Żyzną glebą dla jej rozwoju były myśli i czyn społeczny a spirytus movens serce i rozum ludzki". Myśl ta powtórzona za A. Kabschem doskonale określa bardzo specyficzny, humanistyczny, społeczny, ale także naukowy charakter fizjoterapii.

Jako nauka mogła zaistnieć wyłącznie dzięki związkom z teorią kultury fizycznej. Dla specjalności medycznych, dla szeroko rozumianego leczenia, spełniała zawsze i spełnia funkcje wyłącznie usługowe, co należy uznać za prawidłowość.

Fizjoterapia jest działaniem, zawodem, ze sfery pogranicza medycyny i kultury fizycznej. W obu obszarach jest podobnie osadzona, dla obu podobnie ważna i od obu w podobny sposób zależna. Jako nauka stosowana znajduje się w sytuacji niewątpliwie uprzywilejowanej, bo pozwalającej na obserwację, badania i penetrację naukową w obu obszarach zdrowia, po obu stronach linii normy. Poprzez kinezyprofilaktykę może i powinna oddziaływać w stanach zagrożenia, w sytuacji braku choroby. Po przekroczeniu tej bariery może leczyć ruchem poprzez kinezyterapię.

Fizjoterapia oddziaływuje na organizm ludzki środkami:

- kinezyterapii

- fizykoterapii

- masażu

Kinezyterapia

Jest to wiedza o wykorzystaniu ruchu jako środka leczniczego. Znajduje ona najczęściej zastosowanie w rehabilitacji leczniczej schorzeń narządu ruchu, chociaż jej przydatność w terapii innych narządów ruchu stale rośnie, choćby ze względów psychologicznych.

Źródłosłów kinezyterapii wywodzi się z języka greckiego i stanowi kompilację dwóch słów:

kinesis - ruch, therapeia - leczenie.

Dzieli się na trzy główne składowe:

1. kinezyterapia o działaniu miejscowym (lokalnym),

2. kinezyterapia o działaniu ogólnym,

3. metody kinezyterapeutyczne.

1. Kinezyterapia o działaniu miejscowym

Skupia wszystkie lecznicze oddziaływania ruchu i środków pomocniczych, które dotyczą narządu ruchu, czy też miejsca gdzie zlokalizowane jest schorzenie. Celem jej jest możliwie pełne przywrócenie utraconych funkcji lub uruchomienie mechanizmów kompensacji lokalnej, które zastąpią te utracone. Kinezyterapia miejscowa nie oddziaływuje na wydolność ogólnoustrojową. Podczas typowych dla niej ćwiczeń angażuje nie więcej jak 30% ogólnej masy mięśniowej, a częstotliwość oddechów i skurczów serca nie powinna ulec istotnemu zwiększeniu, chyba że ze względów emocjonalnych.

Systematyka tego działu kinezyterapii przedstawia się następująco:

Ćwiczenia:

• Bierne

• Czynno-bierne

• Samowspomagane

• Samokontrolowane

• Czynne w odciążeniu

• Czynne wolne

• Czynne oporowe

• Prowadzone.

Inne formy działań:

• Ćwiczenia redresyjne

• Wyciągi redresyjne

• Ćwiczenia synergistyczne

• Ćwiczenia oddechowe

• Ćwiczenia relaksacyjne

• Ćwiczenia w czynnościach dnia codziennego

• Pionizacja i nauka chodzenia

• Inne rodzaje ćwiczeń.

2. Kinezyterapia o oddziaływaniu ogólnym

Wykorzystuje się w niej do ćwiczeń na ogół zdrowe, nie objęte procesem chorobowym części ciała i narządy. Jej celem jest powrót do stanu pierwotnego funkcji, niesprawnych składowych organizmu, głównie dzięki uzyskaniu kompensacyjnych przyrostów wszystkich składowych wydolności ogólnej, co w zasadniczy sposób decyduje o końcowych efektach leczenia. To głównie przez tę składową kinezyterapii, fizjoterapia jest bardzo mocno zespolona z kulturą fizyczną.

Systematyka ćwiczeń kinezyterapii ogólnej:

Ćwiczenia:

• Ogólnokondycyjne

• W wodzie

• Gimnastyki porannej

• Sport osób niepełnosprawnych

• Inne rodzaje ćwiczeń.

3. Metody kinezyterapeutyczne

To dostosowanie dokładnie opracowanych schematów i postępowań oraz wzorców ruchowych do leczniczych potrzeb określonych jednostek chorobowych czy jednorodnych pod względem etiologii schorzeń. Mają one przeciwdziałać zmianom powstałym w wyniku schorzeń umiejscowionych w ośrodkowym układzie nerwowym, narządzie ruchu lub obu tych układach jednocześnie. Założenia teoretyczne metod są wynikiem wielokierunkowych poszukiwań zależności między rozwojem struktury nerwowo - mięśniowej i ruchem.

Metody kinezyterapeutyczne powstałe w odległym historycznie dystansie, w sposób znikomy wykorzystują leczniczą rolę ruchu. (np.: Metoda Kenny wykorzystująca głównie elementy fizykalne). Były one oparte bardziej na obserwacji i doświadczeniach niż na solidnych podwalinach naukowych. Natomiast metody o młodszym rodowodzie charakteryzują się znakomitą diagnostyką psychofizyczną i szerokim wykorzystaniem ruchu obok innych często dość licznych działań. Ponadto prezentują bardzo dobre osadzenie w rozpracowaniu teoretycznym.

Fizykoterapia

Jest jedną z ważnych składowych leczenia lub profilaktyki w kompleksowej fizjoterapii, przy czym udział jej jest różny w zależności od rodzaju schorzenia. Wykorzystuje w swoim działaniu czynniki fizyczne (fizykalne), tj. każdy rodzaj energii występujący w przyrodzie albo wytworzony sztucznie przy zastosowaniu odpowiednich urządzeń. Do tych czynników zaliczamy: energię świetlną, cieplną, mechaniczną i elektryczną. Każdy z tych czynników może wywierać na organizm działania bodźcowe, wywołując odpowiednie reakcje ogólne i miejscowe. Bodźcem nazywa się czynnik fizyczny wywołujący w ustroju reakcje zwane odczynami.

Fizykoterapia w ujęciu encyklopedycznym, jest to leczenie przez oddziaływanie na cały organizm człowieka lub jego składowe różnych postaci energii, wytwarzanych bądź za pomocą specjalnej aparatury, bądź pochodzących ze źródeł naturalnych.

Działy fizykoterapii:

• Ciepłolecznictwo

• Światłolecznictwo

• Elektroterapia

• Ultradźwięki

• Wodolecznictwo

• Inne działania

Masaż leczniczy

Wpływ masażu wyraża się (podobnie jak w fizykoterapii) na odczynach miejscowych - w tkankach bezpośrednio poddanych masażowi, i ogólnoustrojowych - wywierających wpływ na narządy wewnętrzne.

Definicję masażu można przedstawić jako: oddziaływanie o charakterze ogólnym, odcinkowym lub miejscowym mające na celu uzyskanie pożądanych odczynów miejscowych i ogólnoustrojowych. Wykonywany jest techniką chwytów ręcznych lub za pomocą specjalnej aparatury.

Rodzaje masażu:

• Klasyczny

• Segmentarny

• Podwodny

• Wibracyjny

• Sportowy

• Inne

Nie wymieniono tutaj celowo innych rodzajów masażu, ponieważ działań tych jest dużo i stale ich przybywa. Postąpiono tak z dwóch powodów. Po pierwsze by nie zaciemniać przejrzystości prezentowanej systematyki, a po drugie by zaznaczyć przyporządkowanie masażu działaniom kinezyterapeutycznym. Do rzadkości bowiem należą takie działania, w których masaż wpływa korzystniej pod względem fizjologicznym i psychicznym od ćwiczeń kinezyterapeutycznych.

Przed przystąpieniem do jakichkolwiek działań należy przeprowadzić badanie, pozwalające na określenie stanu funkcjonalnego oraz znalezienie przyczyn występujących dysfunkcji.

W Y W I A D

• Jest składową badania dla potrzeb fizjoterapii;

• Zbierany jest od chorych dorosłych, pełnosprawnych umysłowo;

• Składa się z następujących części:

1. personalnej - imię i nazwisko, wiek, miejsce zamieszkania, pracy, nauki, stan cywilny, wykształcenie,

2. chorobowej - dane o chorobie, jej dynamizmie, przyczynach pośrednich i bezpośrednich, etiologia i patogeneza, czas pojawiania się poszczególnych objawów, choroby towarzyszące; cenne są tu informacje lekarza prowadzącego lub z karty chorobowej.

3. socjalnej - warunki bytowe, źródła utrzymania, warunki mieszkalne, bariery architektoniczne, możliwości opieki, dostępność do lecznictwa;

• Wywiad nie jest i nie powinien być czynnością jednorazową; powtarzanie pozwala na dokładne ustalenie ważnych dla oceny szczegółów;

• Wywiad jest czynnością określoną metodycznie i musi się mieścić w przedstawionym schemacie.

O G L Ą D A N I E

• Rozpoczyna się w chwili wejścia chorego do gabinetu (czynność ważna z psychologicznego punktu widzenia); oceniamy wygląd, sposób trzymania się, chodzenia, siadania, rozbierania, układania się na stole itp.;

• Oglądamy całego chorego, który powinien się rozebrać, co pozwala uniknąć przeoczeń;

• Szukamy blizn, zniekształceń, dysproporcji wielkości i długości, asymetrii, braków części ciała, przerostów i zaników mięśni, zmian koloru skóry.

• Przeprowadzamy również badanie orientacyjne.

B A D A N I E D O T Y K I E M

• Podstawą skuteczności badania dotykiem jest dobra znajomość szczegółów budowy anatomicznej i topografii ciała oraz procesów patologicznych;

• Badamy częścią ręki, całą ręką lub obu rękami;

• Nie może to być przykre ani bolesne dla chorego;

• Oceniamy:

• temperaturę,

• wrażliwość tkanek,

• zgrubienia tkankowe,

• topografię,

• tarcia tkankowe,

• wyczuwalność małych ruchów,

• elastyczność,

• stan napięcia;

O C E N A B Ó L U

• Na bazie relacji pacjenta i badania dokonujemy systematycznej analizy bólu, rozpatrując:

• sposób jego pojawienia się,

• charakterystyczne cechy,

• zachowanie się,

• lokalizację;

• Najczęściej spotykane kreślenia bólu: ostry, kłujący, tnący, przeszywający, świdrujący, rwący, szarpiący, rozsadzający, uciskający, kurczowy, miażdżący, ciągnący, opasujący, piekący, tępy, promieniujący, z drętwieniem, mrowieniem i pieczeniem;

• Sposób powstawania bólu wg Steindlera:

1. ból spontaniczny - bezpośrednie podrażnienie elementów nerwowych przez czynnik patologiczny lub mechaniczny,

2. ból wywołany naciskiem,

3. ból spowodowany ruchem - różnicując analizujemy ruch czynny i bierny,

4. ból wskutek przeciążenia czynnościowego - ustępujący po wyłączeniu tegoż czynnika;

• Lokalizacja bólu - skórny, głęboki, segmentalny, przeniesiony z innych układów na narząd ruchu i odwrotnie.

P O M I A R Y L I N I J N E D Ł U G O Ś C I

• Wykonuje się je taśmą krawiecką - miękką;

• Pozycje wyjściowe: wygodne, stabilne z możliwością kontroli wzrokowej i łatwym dostępem, zapewniające powtarzalność badania w takich samych warunkach; dla kończyny górnej pozycja siedząc lub stojąc z kończyną swobodnie zwieszoną, dla kończyny dolnej pozycja leżąc tyłem;

• Pojedyncze lub dwukrotne badanie podczas pobytu;

• Badanie powinno dotyczyć obu kończyn (dla porównania), zawsze zaczynamy badać od strony zdrowej;

• Dokładność pomiaru do jednego centymetra;

• Wynik zapisujemy w specjalnych tabelach;

• W kończynach górnych badamy długości:

1. względną (ze stawem obręczy) - wyrostek barkowy łopatki - wyrostek rylcowaty kości promieniowej;

2. bezwzględną ( bez w/w stawu) - guzek większy kości ramiennej - wyrostek rylcowaty kości promieniowej;

3. absolutną - guzek większy kości ramiennej - opuszka trzeciego lub najdłuższego palca ręki;

4. długość ramienia - guzek większy kości ramiennej - nadkłykieć boczny kości ramiennej;

5. długość przedramienia - wyrostek łokciowy kości łokciowej - wyrostek rylcowaty kości łokciowej;

6. długość ręki - środek linii łączącej wyrostki rylcowate kości łokciowej i promieniowej - opuszka najdłuższego palca;

7. szerokość ręki - pomiędzy 2 a 5 główką kości śródręcza.

• W kończynach dolnych badamy długości:

1. względną - kolec biodrowy przedni górny - kostka przyśrodkowa goleni;

2. bezwzględną - krętarz większy kości udowej - kostka boczna goleni;

3. absolutną - krętarz większy kości udowej - boczna krawędź stopy;

4. długość uda - krętarz większy kości udowej - szpara stawu kolanowego po stronie bocznej;

5. długość podudzia - szpara stawu kolanowego po stronie przyśrodkowej - kostka przyśrodkowa goleni;

6. długość stopy - guz piętowy - opuszka najdłuższego palca;

7. szerokość stopy - pomiędzy 1 a 5 główką kości śródstopia.

• Dodatkowo w kończynach dolnych przeprowadza się pomiar skrócenia czynnościowego (w pozycji stojącej pod kończynę w której zaobserwowano opadający kolec biodrowy przedni górny podkłada się warstwę deseczek kalibrowanych aż do wyrównania się poziomu kolców), różnicującego w stosunku do skrócenia rzeczywistego kości;

• Pomiarów linijnych długości względnej, bezwzględnej i absolutnej nie wykonuje się przy występujących przykurczach w stawach kolanowym lub łokciowym.

P O M I A R Y L I N I J N E O B W O D Ó W

• Służą do oceny przyrostów lub ubytków masy mięśniowej oraz do wykrywania zmian zapalno - wysiękowych w stawach;

• Wykonuje się je porównawczo w obu kończynach, zawsze zaczynamy badać od strony zdrowej;

• Częstotliwość badań - co trzy, pięć dni;

• Dokładność pomiarów do 0,5 centymetra;

• Wyniki zapisujemy w tabeli;

• W obrębie kończyn górnych mierzymy obwody:

1. R1-ramienny pierwszy (długi i krótki):

• krótki: wcięcie pachowe przednie - wyrostki kolczyste kręgosłupa;

• długi: wcięcie jarzmowe rękojeści mostka - wyrostki kolczyste kręgosłupa; taśma w płaszczyźnie poprzecznej;

2. R2-ramienny drugi (w rozluźnieniu i napięciu) - mierzymy najgrubsze miejsce na przebiegu mięśni ramienia - dwugłowego i trójgłowego - pomiar dwukrotny, najpierw w napięciu później w rozluźnieniu mięśni;

3. Ł-łokciowy - pomiar obwodu stawu łokciowego przez nadkłykcie boczny i przyśrodkowy kości ramiennej oraz wyrostek łokciowy kości łokciowej;

4. P1-przedramienny pierwszy - mierzymy najgrubsze miejsce na przebiegu mięśni przedramienia;

5. P2- przedramienny drugi - pomiar obwodu przez wyrostki rylcowate kości łokciowej i promieniowej;

• Pozycja wyjściowa do badania w obrębie kończyn górnych siedząca, gdy jest to niemożliwe - inna z adnotacją w dokumentacji i powtarzana w ten sam sposób;

• W kończynach dolnych dokonujemy pomiarów:

1. P-pośladkowy (długi i krótki):

• krótki: krętarz większy kości udowej - szpara pośladkowa;

• długi: okolica guzków kości łonowej - szpara pośladkowa;

2. U1-udowy pierwszy - mierzymy najgrubsze miejsce na przebiegu mięśni uda;

3. U2-udowy drugi - mierzymy najgrubsze miejsce na przebiegu mięśni a obszernego przyśrodkowego, około 6 - 10 cm nad podstawą rzepki;

4. K-kolanowy - pomiar obwodu stawu kolanowego przez rzepkę;

5. G1-goleniowy pierwszy - mierzymy najgrubsze miejsce na przebiegu mięśni podudzia;

6. G2-goleniowy drugi - pomiar obwodu przez kostki boczną i przyśrodkową goleni;

• Pozycja do badań obrębie kończyn dolnych leżąca;

• Wysokość wykonania pomiaru zawsze odnosimy mierząc odległość od stałych punktów kostnych;

• Procedurę badania w kończynie chorej rozpoczynamy od odmierzenia wysokości pomiaru analogicznej jak w kończynie zdrowej.

P O M I A R Y Z A K R E S Ó W R U C H Ó W W S T A W A C H

• Oznaczenie zakresów ruchów w stawach człowieka jest jedną z podstawowych metod oceny stanu czynnościowego i miernikiem efektów terapeutycznych;

• Przyrządy służące do wykonywania badań:

• kątomierze,

• goniometry (klasyczne, grawitacyjne, specjalne),

• taśma krawiecka (ruchomość kręgosłupa badamy taśmą krawiecką);

• Metodyka wykonywania badań:

1. badany zakres ruchu - czynny (samodzielnie wykonany przez pacjenta) i bierny (wykonany z pomocą terapeuty),

2. pozycja wyjściowa określona do każdego badania- ruch nie może być ograniczany przez pozycję, kierunek powinien być prostopadły do podłoża, przeciwko sile ciężkości,

3. właściwa stabilizacja, taka ażeby ruch nie był przenoszony na inne ogniwa narządu ruchu,

4. charakter ruchu: ciągły i płynny do granicy możliwości,

5. ustawienie przyrządu - oś goniometru zgodnie z osią obrotu w stawie; ramię nieruchome wzdłuż odcinka bliższego (stabilizowanego); ramię ruchome porusza się wraz z odcinkiem dalszym,

6. częstotliwość - co 3 - 5 dni,

7. dokładność - do 5 ⁰ ,

• Dokumentacja otrzymanych wyników:

1. metoda tabelaryczna - klasyczna, wymagająca stosowania specjalnie opracowanych tabel, które zawierają: datę badania, badane ruchy (czynny i bierny), wynik dla prawej i lewej strony, różnicę pomiędzy stronami,

2. metoda SFTR - nowoczesna, uniwersalna, międzynarodowa dokumentacja zakresów ruchów w stawach człowieka.

• Założenia metody SFTR:

• pozycje wyjściowe - neutralnego zera (stojąc, ramiona swobodnie zwieszone wzdłuż tułowia, dłonie skierowane do przodu),

• wszystkie pozycje i ruchy opisane są w trzech podstawowych płaszczyznach (S, F, T) i ruchy skrętne w płaszczyźnie R,

• wszystkie uzyskane wyniki zapisuje się za pomocą trzech liczb wg wzorca:

• jako pierwsze zapisujemy: ruchy wyprostu, wszystkie ruchy prowadzone od ciała, skłony i skręty głowy i kręgosłupa w stronę lewą, oraz rotacje zewnętrzne kończyn,

• jako ostatnie zapisujemy ruchy przeciwne do przedstawionych powyżej,

• w środku występuje zero (w warunkach patologii inne wartości),

• przykładowo: S 15 - 0 - 120 wyprost i zgięcie w st. biodrowym.

• Stosowane skróty w opisie ruchów stawów ręki i palców:

vf-odwodzenie promieniowe kciuka, vs-odwodzenie dłoniowe kciuka, cr-obwodzenie kciuka, cmc-staw nadgarstkowo - śródręczny, mcp-staw śródręczno - palcowy, pip-staw międzypaliczkowy bliższy, dip-staw międzypaliczkowy dalszy, ipp-staw międzypaliczkowy kciuka.

• Stosowane skróty w opisie ruchów stawów stopy i palców:

Tmt-staw stępowo-śródstopny, mtp-staw śródstopno-palcowy, pip-staw międzypaliczkowy bliższy, dip-staw międzypaliczkowy dalszy, iph-staw międzypaliczkowy palucha.

• B a d a n e r u c h y:

A. Kręgosłup

1. Kręgosłup szyjny:

• wyprost (skłon w tył) - szczyt bródki - wcięcie jarzmowe rękojeści mostka,

• zgięcie (skłon w przód) - guzowatość potyliczna zewnętrzna - wyrostek kolczysty VII kręgu szyjnego,

• skłony boczne - wyrostek sutkowaty kości skroniowej - wyrostek barkowy łopatki,

• skręty (rotacje) - szczyt bródki - wyrostek barkowy łopatki.

2. Kręgosłup piersiowy:

• zgięcie (skłon w przód) - wyrostek kolczysty I kręgu piersiowego - wyrostek kolczysty XII kręgu piersiowego.

3. Kręgosłup lędźwiowy:

• zgięcie (skłon w przód) - wyrostek kolczysty I kręgu lędźwiowego - wyrostek kolczysty V kręgu lędźwiowego,

• wyprost (skłon w tył) - wyrostek mieczykowaty mostka - okolica guzków kości łonowej.

4. Kręgosłup piersiowo - lędźwiowy:

• skłony boczne - szczyt dołu pachowego - najwyższy punkt talerza kości biodrowej,

• skręty (rotacje) - wyrostek mieczykowaty mostka - kolec biodrowy przedni górny.

5. Kręgosłup jako całość:

• całkowity skłon kręgosłupa w przód (zgięcie) - guzowatość potyliczna zewnętrzna - wyrostek kolczysty V kręgu lędźwiowego, lub grzebień pośrodkowy przy podstawie kości krzyżowej.

6. Testy:

• Schobera, wyznaczamy punkt na przecięciu linii wyrostków kolczystych kręgosłupa i linii łączącej kolce biodrowe tylne górne. Od tego punktu odmierzamy 5 cm w dół i 10 cm w górę. Odmierzone punkty zaznaczamy i dokonujemy pomiaru w max skłonie w przód o prostych kolanach. Norma dla tego pomiar wynosi 7 cm (22 cm minus 15 cm).

• Palce - podłoga, pomiar odległości najdłuższego palca od podłogi w max skłonie w przód o prostych kolanach. Pacjent na podwyższeniu. Gdy przekracza poziom na którym stoi, zapis ze znakiem +, gdy brakuje do podłoża, zapis ze znakiem -.

B. Kończyna górna

1. Stawy obręczy: wznos k.g. przodem, wznos k.g. bokiem.

2. Staw ramienny: wyprost, zgięcie, odwodzenie, przywodzenie, wyprost i zgięcie w płaszczyźnie poprzecznej, rotacja zewnętrzna i wewnętrzna.

3. Staw łokciowy: wyprost i zgięcie.

4. Staw promieniowo - łokciowy bliższy i dalszy: odwracanie przedramienia (supinacja), nawracanie przedramienia (pronacja).

5. Staw promieniowo - nadgarstkowy: wyprost, zgięcie, odwodzenie (dopromieniowe), przywodzenie (dołokciowe).

6. Staw nadgarstkowo - śródręczny kciuka: odwodzenie, przywodzenie.

7. Staw śródręczno - paliczkowy kciuka: wyprost, zgięcie.

8. Staw międzypaliczkowy kciuka: wyprost, zgięcie.

9. Stawy śródręczno - paliczkowe i międzypaliczkowe palców II - V: wyprost, zgięcie.

C. Kończyna dolna

1. Staw biodrowy: wyprost, zgięcie, odwodzenie, przywodzenie, rotacja zewnętrzna, rotacja wewnętrzna.

2. Staw kolanowy: wyprost, zgięcie.

3. Staw skokowo - goleniowy: wyprost (grzbietowy), zgięcie (podeszwowe).

4. Stawy stopy: odwracanie stopy (supinacja), nawracanie stopy (pronacja),

5. Staw śródstopno - paliczkowy palucha: wyprost, zgięcie.

6. Staw międzypaliczkowy palucha: wyprost, zgięcie.

• W obrębie stawów kręgosłupa przedkrzyżowego zakresy ruchów badamy w sumie w 14 ruchach.

• W stawach obręczy kończyn górnych i stawach kończyn górnych zakresy ruchów badamy w 26 ruchach.

• W stawach obręczy kończyn dolnych i stawach kończyn dolnych zakresy ruchów badamy w 16 ruchach.

MATERIAŁY Z PRZEDMIOTU TEORIA I METODYKA KINEZYTERAPII

CZĘŚĆ II

SIŁA MIĘŚNIOWA I JEJ UWARUNKOWANIA

• D e f i n i c j a:

Siła mięśniowa jest to zdolność do pokonywania oporu zewnętrznego lub przeciwstawienia się mu poprzez skurcz mięśni szkieletowych.

• Wg Ficka przeciętna siła wynosi ok. 10 kg na 1 cm² przekroju fizjologicznego mięśnia.

• Wartość siły zależy od takich czynników jak:

• wielkość powierzchni przekroju fizjologicznego,

• rodzaj włókien mięśniowych,

• ilość kurczących się włókien mięśniowych,

• częstotliwość kurczenia się jednostek ruchowych,

• stopień rozciągnięcia mięśnia,

• obecność i stopień wykorzystania substratów energetycznych,

• sprawność przewodnictwa nerwowo - mięśniowego,

• długość ramienia na którym działa mięsień,

• rodzaj dźwigni,

• kąt jaki tworzą składowe aparatu ruchu,

• szybkość z jaką wykonywany jest ruch,

• rodzaj skurczu i charakter pracy mięśni;

• Ponadto wpływ na siłę mają:

• budowa somatyczna,

• technika wykonywania ruchu,

• stopień wytrenowania,

• wiek,

• płeć,

• masa ciała,

• zaangażowanie psychiczne,

• inne np.: stres.

• Znaczenie siły mięśniowej w fizjoterapii:

• Jedna z najczęściej zaburzanych cech motorycznych,

• Jest wskaźnikiem postępowania terapeutycznego,

• Jest wskaźnikiem efektywności procesu fizjoterapii,

• Jest wyznacznikiem prawidłowego funkcjonowania,

• Ma wielki udział w procesie kompensacji,

• Znaczy istotnie w kompensacji profilaktycznej,

• Jej właściwy poziom opóźnia efekty chorób chronicznych.

• Mięśnie

• Wartość użytkowa funkcji narządu ruchu jest związana ściśle z siłą rozwijaną przez mięśnie,

• Mięśnie szkieletowe tworzą czynny układ narządu ruchu. Swoją pracą powodują przemieszczanie się innych składowych ciała,

• Wyróżniamy mięśnie: skórne i szkieletowe,

• Kształt mięśni: długie, szerokie, krótkie, mieszane,

• Przyczepy mięśni: początkowy i końcowy, bezpośredni i pośredni,

• Skład mięśnia: brzusiec i ścięgno. Stosunek pasm mięśniowych i ścięgien jest bardzo różny i rzutuje to na jego pracę. Długie włókna mięśniowe w linii ścięgna umożliwiają ruch rozległy lecz niezbyt silny. Włókna krótkie, zwykle liczne, dochodzące skośnie do ścięgna zapewniają ruchy niezbyt rozległe lecz silne.

• Fizyczne i biologiczne właściwości mięśni:

• Każdy żywy mięsień jest sprężysty - zmienia się to wraz z wiekiem, podczas pracy - najmniejsza przy zmęczeniu,

• Każde żywe włókno mięśniowe wykazuje nieznaczny stan napięcia - tonus, nie podlegający naszej woli (wpływ autonomicznego układu nerwowego),

• Tonus mięśniowy zależy od: wieku, czynników psychicznych (radość, lęk, stres), czynników fizycznych (zmęczenie), procesu patologicznego (porażenie lub śmierć - znoszą), wydzielania gruczołów dokrewnych, czynników naturalnych (hipertonia lub hipotonia),

• Reakcją włókna mięśniowego na bodźce jest skracanie się jego składników kurczliwych. Bodźce te mogą być natury: chemicznej, mechanicznej, termicznej lub elektrycznej,

• Podczas pracy mięsień działa jak pompa ssąca i powoduje zwiększenie przepływu krwi 5 do 10 razy,

• Tylko część energii mięśnia zamieniana jest na pracę, większość tej energii stanowi najważniejsze źródło ciepła w ustroju.

• Aspekty siły mięśniowej:

• Aspekt anatomiczny:

• budowa mięśnia,

• rodzaj włókien,

• liczba włókien,

• przebieg włókien.

• Aspekt biomechaniczny:

• rodzaj dźwigni - siłowe, wytrzymałościowe,

• długość ramienia na jakim działa mięsień,

• kąt jaki tworzą poruszające się elementy narządu ruchu,

• stopień rozciągnięcia mięśnia.

• Aspekt fizjologiczny:

• sprawność układu nerwowego przekazującego bodźce,

• dostateczna ilość substratów energetycznych i sprawność procesów energetycznych (zdolność przyswajania),

• zdolność odprowadzania produktów przemian,

• zdolność regeneracji.

• Siła mięśniowa zależy także od rodzaju skurczu i charakteru pracy mięśni:

• charakter pracy - statyczny, rodzaj skurczu - izometryczny (wzrost napięcia bez zmiany długości mięśnia),

• charakter pracy - dynamiczny, rodzaj skurczu - izotoniczny (wzrost napięcia ze zmianą długości mięśnia), można wyróżnić:

• skurcz izotoniczny ekscentryczny - gdzie przy wzroście napięcia przyczepy mięśniowe oddalają się od siebie,

• skurcz izotoniczny koncentryczny - gdzie przy wzroście napięcia przyczepy mięśniowe zbliżają się do siebie.

• Sposoby określania siły mięśniowej

Siłę mięśniową można określić za pomocą:

1. Pomiaru (np. pomiary w warunkach dynamiki bądź statyki); wynikiem takiego działania jest odczytywana w wymiernych jednostkach wartość siły.

2. Oceny (np. testy mięśniowe, testy sprawności siłowej); wartość siły określana jest za pomocą ustalonej skali, lecz bez wymiernych jednostek.

3. Szacowania (np. elektromiografia), na podstawie biopotencjału mięśni mierzonego podczas ich pracy. Opieramy się tu na stwierdzeniu, iż wraz ze wzrostem napięcia mięśni rośnie ich czynność bioelektryczna.

• Rozróżniamy metody i techniki w badaniu siły mięśniowej:

• Metoda jest to sposób pobudzania mięśnia do skurczu, i może być: wolitywna lub stymulatywna,

• Technika jest sposobem pomiaru i jego odczytaniem. Można wyróżnić tutaj 5 podstawowych technik:

• testy mięśniowe (np. Lovetta, Jandy, Zembatego itp.),

• testy sprawności siłowej (np. Test minimalnej siły mięśni Krausa - Webera),

• Elektromiografia,

• Pomiary w warunkach statyki (dynamometria, tensometria),

• Pomiary w warunkach dynamiki (dynamografia, mierzące i analizujące urządzenia komputerowe)

• Niekiedy przeprowadza się ocenę siły ogólnej człowieka.

Z przeprowadzonych badań wynika, iż do tej oceny najbardziej przydatnymi są pomiary siły:

• U mężczyzn - zginaczy tułowia, stawu kolanowego i stawu łokciowego, oraz prostowników stawu ramiennego.

• U kobiet - prostowników tułowia i stawu łokciowego, oraz zginaczy stawu ramiennego, kolanowego i biodrowego.

TESTY MIĘŚNIOWE

• Test Lovetta powstał jako pierwszy test siły mięśniowej w warunkach klinicznych.

• Główny przyczynek do powstania testu - epidemia choroby pod nazwą: paraliż dziecięcy, polio, choroba Heinego - Medina. Niezbędna była czysta analiza wartości siły w warunkach częstych zmian, powstałych wskutek wybiórczego, mozaikowatego porażenia mięśni u dzieci.

• Inicjatorem był R. W. Lovett - profesor ortopedii w uniwersytecie harwardzkim. Współpracował z nim dyrektor działu fizjoterapii J. Mervill.

• Rok 1912 - pierwszy opublikowany artykuł o teście przez asystentkę Lovetta - W. Wright.

• I wersja - IV stopnie skali ocen:

0 - brak śladu napięcia - całkowite porażenie mięśnia,

1 - napięcie wyczuwalne palpacyjnie - mięsień funkcjonalnie niesprawny,

2 - mięsień przeciwdziała sile ciężkości w odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej - mięsień funkcjonalnie częściowo sprawny,

3 - mięsień pokonuje opór masy części badanej i bliżej nieokreślony opór zewnętrzny - mięsień funkcjonalnie w pełni sprawny

• Rok 1915 - wraz z fizjologiem Martinem, Lovett próbuje określić wielkość siły mięśni częściowo i całkiem wydolnych (rozszerzenie skali od 3 do 5), oraz częściowo porażonych (wypełnienie luki pomiędzy 1 a 2). Wprowadzili po raz pierwszy degrawitację, czyli odciążenie w stopniu 2.

• Rok 1922 - Ch. L. Lowman - poszerza 6-cio stopniową skalę do 10-ciu stopni, wprowadzając wartości połówkowe. Było to przedobrzenie z uwagi na trudności w rozgraniczaniu poszczególnych stopni skali (np. 4+ i 5-), nie przyjęło się w praktyce.

• Rok 1925 - Lowman przedstawia test mięśni tułowia, których dotąd nie testowano. Kontrowersje budziła niezgodność założeń metodycznych dotyczących testowania innych części ciała, był to zatem test niedopracowany.

• Rok 1927 - W. Wright proponuje kolejną modyfikację 6-cio stopniową w odwróconej kolejności, która również się nie przyjęła.

• Rok 1932 - A. T. Leeg i J. Mervill przedstawili ostateczną wersję testu, nazwanego od prekursora i twórcy pierwszych założeń - Testem Lovetta, z opracowaną metodyką:

• skala 6-cio stopniowa (kolejność od 0 do 5),

• określona pozycja wyjściowa do badania każdego mięśnia w każdym stopniu skali,

• wyodrębnili mięśnie, które wg nich należało testować oddzielnie (z uwagi na budowę, funkcję oraz prezentowaną siłę),

• widzieli konieczność testowania grup mięśniowych a nie pojedynczych mięśni.

• 1936 rok - fizjoterapeuci T. Kendall i H.O. Florence przedstawili system procentowego określania wielkości siły mięśnia w stosunku do mięśnia zdrowego, na podstawie testu Lovetta. Stopniom skali odpowiadały wartości:

• st. 0 - 0% siły mięśnia w stosunku do mięśnia zdrowego,

• st. 1 - 10% siły mięśnia w stosunku do mięśnia zdrowego,

• st. 2 - 25% siły mięśnia w stosunku do mięśnia zdrowego,

• st. 3 - 50% siły mięśnia w stosunku do mięśnia zdrowego,

• st. 4 - 75% siły mięśnia w stosunku do mięśnia zdrowego,

• st. 5 - 100% siły mięśnia w stosunku do mięśnia zdrowego.

• Idea powstania Klinicznej Metody Oceny Siły Mięśni

• Test Lovetta przeszedł do historii z kilku powodów:

• Zasadniczym było opanowanie epidemii polio.

• Ponadto często zmieniano założenia metodyczne.

• Metoda była niedokładna i niekonsekwentna.

• Nie obejmowała badaniem wszystkich mięśni.

• Eksponowała ocenę pojedynczych mięśni, co jest w warunkach fizjologicznych praktycznie niemożliwe.

• W latach 80-tych, z kompilacji testu Lovetta i jego licznych modyfikacji oraz własnych innowacji, A. Zembaty stworzył Kliniczną Ocenę Siły Mięśni.

• Propozycje modyfikacji, które zaproponował:

1. zniósł testowanie pojedynczych mięśni,

2. nie ocenia jednorodnych grup mięśni powodujących ruch,

3. ocenia siłę z jaką wykonywany jest badany ruch,

4. poddaje ocenie niektóre ruchy wcześniej nie badane,

5. wyłącza niektóre badania, dotychczas stosowane a będące niefunkcjonalnymi i niefizjologicznymi,

6. eksponuje stosowanie się ściśle do założeń metodycznych badania,

7. rozbija na składowe niektóre ruchy o złożonym charakterze i dużym zakresie.

KLINICZNA METODA OCENY SIŁY MIĘŚNI - ZAŁOŻENIA METODYCZNE

• Odpowiednie przygotowanie:

• Pomieszczenia - przewietrzone, ciepłe, dobrze oświetlone, z przygotowanym miejscem do badania (np. stół terapeutyczny, materac);

• Pacjenta - pacjent rozebrany, poinformowany o celu badań i sposobie współpracy w nich;

• Terapeuty - ubrany w niekrępujący ruchów ubiór, przygotowany do prowadzenia badania i dokumentacji;

• Sześciostopniowa skala testu:

• 0 - brak śladu napięcia mięśni przy próbie ruchu dowolnego, napięcie mięśni próbujemy wyczuć palpacyjnie na ich przebiegu (zarówno na brzuścu jak i na zakończeniach ścięgnistych),

• 1 - ślad napięcia mięśni przy próbie ruchu dowolnego, wyczuwalny dotykiem (palpacyjnie) na ich przebiegu (zarówno na brzuścu jak i na zakończeniach ścięgnistych),

• 2 - samodzielny ruch wykonany przez badanego, w pełnym zakresie, płynnie w warunkach odciążenia, płaszczyzna ruchu równoległa do podłoża,

• 3 - samodzielny ruch wykonany przez badanego, w pełnym zakresie płynnie, przeciw sile ciężkości, płaszczyzna ruchu prostopadła do podłoża,

• 4 - samodzielny ruch wykonany przez badanego, w pełnym zakresie płynnie, przeciw sile ciężkości z niewielkim oporem zewnętrznym, płaszczyzna ruchu prostopadła do podłoża,

• 5 - samodzielny ruch wykonany przez badanego, w pełnym zakresie płynnie, przeciw sile ciężkości z maksymalnym oporem zewnętrznym, płaszczyzna ruchu prostopadła do podłoża.

• Pozycja wyjściowa i płaszczyzna ruchu odpowiednia dla każdego stopnia skali testu i każdego badanego ruchu:

• stopień 0 i 1 - swobodne leżenie,

• stopień 2 - pozycja zapewniająca wykonanie ruchu w płaszczyźnie horyzontalnej, w warunkach odciążenia,

• stopień 3, 4 i 5 - pozycja zapewniająca wykonanie ruchu w płaszczyźnie prostopadłej do podłoża;

• Odciążenia stosowane w stopniu 2:

• ręką terapeuty,

• system bloczkowo - ciężarkowy,

• płaszczyzny poślizgowe,

• wrotki terapeutyczne,

• środowisko wodne;

• Stabilizacja uzależniona od siły mięśni, stawu badanego, masy ciała, sprzętu którym dysponujemy oraz wyobraźni:

• ręką terapeuty,

• pasy i podwieszki,

• stabilizacja przez pozycję,

• autostabilizacja;

• Częstotliwość badania co 3 - 4 dni.

• R u c h y t e s t o w a n e w K. M. O. S. M.

A. K r ę g o s ł u p

1. Odcinek szyjny:

• skłon głowy i szyi w tył (wyprost) - płaszczyzna strzałkowa,

• skłon głowy i szyi w przód (zgięcie) - w płaszczyzna strzałkowa,

• skłony boczne głowy - płaszczyzna czołowa,

• ruchy skrętne głową i szyją - płaszczyzna R.

2. Odcinek piersiowo -lędźwiowy:

• skłon tułowia w przód (zgięcie) - płaszczyzna strzałkowa,

• skłon tułowia w tył (wyprost) - płaszczyzna strzałkowa,

• skłony boczne tułowia - płaszczyzna czołowa,

• ruchy skrętne tułowia - płaszczyzna R.

B. K o ń c z y n a g ó r n a

1. Obręcz kończyny górnej:

• wznos obręczy k.g. w górę - płaszczyzna czołowa,

• wysunięcie obręczy k.g. w przód - płaszczyzna poprzeczna,

• cofanie obręczy k.g. w tył - płaszczyzna poprzeczna,

2. Staw ramienny:

• wyprost - płaszczyzna strzałkowa,

• zgięcie - płaszczyzna strzałkowa,

• wznos przez zgięcie - płaszczyzna strzałkowa,

• odwodzenie - płaszczyzna czołowa,

• przywodzenie - płaszczyzna czołowa,

• wznos przez odwiedzenie - płaszczyzna czołowa,

• wyprost horyzontalny - płaszczyzna poprzeczna,

• zgięcie horyzontalne - płaszczyzna poprzeczna,

• rotacja zewnętrzna i wewnętrzna - płaszczyzna R.

3. Staw łokciowy:

• wyprost - płaszczyzna strzałkowa,

• zgięcie - płaszczyzna strzałkowa,

4. Staw promieniowo - łokciowy bliższy i dalszy:

• odwracanie przedramienia - płaszczyzna R,

• nawracanie przedramienia - płaszczyzna R,

5. Staw promieniowo - nadgarstkowy i stawy nadgarstka:

• wyprost - płaszczyzna strzałkowa,

• zgięcie - płaszczyzna strzałkowa,

• odwodzenie - płaszczyzna czołowa,

• przywodzenie - płaszczyzna czołowa.

7. Staw nadgarstkowo - śródręczny kciuka:

• odwodzenie - płaszczyzna czołowa,

• przywodzenie - płaszczyzna czołowa,

• przeciwstawianie (opozycja) kciuka - płaszczyzna złożona.

8. Staw śródręczno - paliczkowy kciuka:

• wyprost i zgięcie - płaszczyzna strzałkowa.

9. Staw międzypaliczkowy kciuka:

• wyprost i zgięcie - płaszczyzna strzałkowa.

10. Stawy śródręczno - paliczkowe palców II-V:

• wyprost i zgięcie - płaszczyzna strzałkowa,

• odwodzenie i przywodzenie - płaszczyzna czołowa.

11. Stawy międzypaliczkowe palców II - V:

• wyprost i zgięcie - płaszczyzna strzałkowa.

C. K o ń c z y n a d o l n a

1. Staw biodrowy:

• wyprost - płaszczyzna strzałkowa,

• zgięcie - płaszczyzna strzałkowa,

• odwodzenie - płaszczyzna czołowa,

• przywodzenie - płaszczyzna czołowa,

• rotacja zewnętrzna i wewnętrzna - płaszczyzna R.

2. Staw kolanowy:

• wyprost - płaszczyzna strzałkowa,

• zgięcie - płaszczyzna strzałkowa.

3. Staw skokowo - goleniowy:

• wyprost - płaszczyzna strzałkowa.

• zgięcie - płaszczyzna strzałkowa.

4. Stawy stopy:

• odwracanie stopy - płaszczyzna R,

• nawracanie stopy - płaszczyzna R.

5. Staw śródstopno - paliczkowy i międzypaliczkowy palucha:

• wyprost i zgięcie - płaszczyzna strzałkowa.

6. Stawy śródstopno - paliczkowe i międzypaliczkowe palców II - V:

• wyprost i zgięcie - płaszczyzna strzałkowa.

MATERIAŁY Z PRZEDMIOTU TEORIA I METODYKA KINEZYTERAPII

CZĘŚĆ III

CHÓD

I. CHÓD PRAWIDŁOWY

D e f i n i c j e c h o d u p r a w i d ł o w e g o:

• Chód, jest to seria cyklicznych, zmiennych ruchów kończyn i tułowia, powodujących w rezultacie przesuwanie się środka ciężkości ciała w przestrzeni.

• Chód, jest to skrajnie złożony proces, podczas którego włączają się kolejno poszczególne części ciała w sposób automatyczny i zgrany.

• Chód, jest to rytmiczne gubienie i odzyskiwanie równowagi w zmieniających się na przemian fazach wykroku i podporu.

T e r m i n y z w i ą z a n e z c h o d e m:

• C y k l c h o d u:

• czynności i ruchy wykonywane przez idącego pomiędzy kontaktem pięty z podłożem jednej kończyny dolnej i powtórnym jej zetknięciem z podłożem. W cyklu chodu występuje - 1 faza podporu i 1 faza przeniesienia. (patrz rysunek)

• F a z y c h o d u:

1. Faza podporu - zaczyna się w momencie zetknięcia pięty z podłożem, a kończy w chwili oderwania palucha od podłoża, tej samej kończyny. Dzieli się na składowe:

• kontakt pięty z podłożem,

• stopa płasko,

• pełne obciążenie,

• propulsja, czyli przetaczanie.

2. Faza przenoszenia - zaczyna się w momencie oderwania palucha od podłoża, a kończy w chwili zetknięcia pięty z podłożem, tej samej kończyny.

Składa się z podfaz:

• przyśpieszenia,

• przenoszenia właściwego,

• hamowania.

3. Faza podwójnego podporu lub faza lotu podczas biegu.

• Podczas normalnego chodu (ok. 90 kroków/min) sytuacja wygląda następująco:

• faza podporu zajmuje 60% czasu,

• faza przenoszenia zajmuje 40% czasu całego cyklu chodu.

W y z n a c z n i k i c h o d u p r a w i d ł o w e g o:

• Prawidłowy chód wymaga spełnienia kilku warunków dotyczących ruchów miednicy i stawów kończyn dolnych zgodnie z cyklem chodu. Zjawisko to opisują wyznaczniki chodu prawidłowego (patrz rysunek):

1. Określa konieczność bocznych przemieszczeń miednicy w czasie chodu w płaszczyźnie czołowej, w celu przemieszczania środka ciężkości. Rzut środka ciężkości musi padać na środek czworoboku podporu w staniu obunóż, i na środek trójkąta podporu w staniu jednonóż. W innym wypadku, tzn. w przypadku niemożności bocznego przemieszczenia miednicy nad kończynę podporową, idący utraci równowagę nie mając odpowiedniej ilości czasu na przeniesienie kończyny przenoszonej.

2. Określa ustawienie miednicy i obu stawów biodrowych w płaszczyźnie czołowej w fazie obciążenia właściwego jednej i przenoszenia drugiej kończyny dolnej. Wtedy, na skutek niedoskonałej (fizjologicznie) pracy mięśni pośladkowych średnich, następuje niewielkie, ok. 5⁰ opadanie miednicy po stronie przenoszonej.

3. Określa prawidłowe ustawienie miednicy i stawów biodrowych w płaszczyźnie poprzecznej, w fazie podwójnego podparcia. W tej fazie, w kończynie wykrocznej musi dojść do rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym w wartości ok. 5⁰, a w kończynie zakrocznej do rotacji wewnętrznej, również w wartości ok. 5⁰. Jest to wynikiem prostoliniowej drogi kończyn dolnych i ruchów rotacyjnych miednicy, podążającej jednostronnie za kończyną wykroczną.

4. Określa wielkość kąta zgięcia stawu kolanowego kończyny podporowej w fazie pełnego obciążenia. Musi on wynosić ok. 20o. Wiąże się to z rolą amortyzacyjną tego ugięcia, jak również z faktem ergonomii chodu. Analizując chód z rzutu bocznego linia, którą wykreśla środek ciężkości ciała idącego przypomina sinusoidę o pewnej amplitudzie. Dzięki odpowiedniemu ugięciu w stawie kolanowym amplituda ta jest mała i zapewnia właściwą ekonomikę chodu. Im amplituda ta jest większa, tym chód mniej ergonomiczny.

5. Określa wymaganą wielkość skrócenia czynnościowego kończyny dolnej w fazie przenoszenia właściwego. Skrócenie to odbywa się we wszystkich trzech stawach, ale

największe, ok. 65o zachodzi w stawie kolanowym. Jest to niezbędny warunek, aby kończyna przenoszona „zmieściła się pod miednicą”, i nie dochodziło do przenoszenia ruchem obwodzenia bądź wspinania się na palce drugiej kończyny.

6. Określa kątową wartość zakresu ruchu stawów skokowo-goleniowych w płaszczyźnie strzałkowej i określa ją na 15o wyprostu na początku propulsji (przetaczania stopy po podłożu) oraz 20o zgięcia na końcu propulsji, czyli w momencie oderwania palucha od podłoża.

7. Izometryczny, zakładający, że długość kroku w cyklu chodu, wykonana jedną jak i drugą kończyną powinna być jednakowa.

8. Izochroniczny, określa czas obciążania kończyn w cyklu chodu w fazie podporowej, mówiąc, że powinien być on taki sam dla obydwu kończyn.

9. Izotoniczny, określa współdziałanie z kończynami dolnymi podczas cyklu chodu innych części ciała, tzn. kończyn górnych i tułowia. Ruchy te muszą być skoordynowane i sprzężone z naprzemiennymi ruchami kończyn dolnych, tak jak ma to miejsce w chodzie czterotaktowym naprzemiennym.

• Ponadto chód prawidłowy opisywany jest za pomocą:

• analizy kinematycznej - określającej wartości zakresu ruchu w stawach w cyklu chodu, w poszczególnych jego fazach i podfazach, (patrz tabela).

• analizy dynamicznej określającej zaangażowanie poszczególnych grup mięśni w cyklu chodu, w poszczególnych jego fazach i podfazach.

II. CHÓD PATOLOGICZNY

N a j c z ę s t s z e p r z y c z y n y c h o d u p a t o l o g i c z n e g o t o:

• ból,

• zmniejszenie siły mięśni,

• zaburzenia napięcia mięśniowego,

• ograniczenia ruchomości w stawach,

• skrócenia kończyn,

• zaburzenia koordynacji,

• zaburzenia równowagi,

• inne.

R o d z a j e c h o d u p a t o l o g i c z n e g o:

1. Przesady fizjologiczne:

• kołyszący, nadmierne lecz w granicach fizjologii kołysanie biodrami, występuje najczęściej u kobiet,

• marynarski, charakterystyczny z uwagi na szeroko rozstawiane stopy, chód na szerokiej podstawie,

• majestatyczny, ze spowolnionym cyklem chodu z uwagi na fizjologicznie mniejszy tonus mięśniowy,

• sztywny, przy zwiększonym fizjologicznie tonusie mięśniowym,

• drobnym krokiem, zazwyczaj u osób z krótszymi kończynami dolnymi.

2. Patologie:

• koszący, u osób po udarach mózgu z porażeniem nerwu strzałkowego (opadająca stopa) oraz niepełnym zgięciem w stawie kolanowym. Chory przenosi kończynę dolną porażoną ruchem obwodzenia.

• móżdżkowy, inaczej chód „człowieka pijanego”, na skutek uszkodzenia robaka móżdżku. Trudności z utrzymaniem chodu prostoliniowego i równowagi.

• tylnosznurowy, synonim „tylnopowrózkowy”, przy uszkodzeniu sznurów tylnych rdzenia kręgowego, odpowiedzialnych między innymi za przewodnictwo czucia głębokiego, tj. czucia ruchu. Pacjent nie czuje czy wykonał ruch kończynami dolnymi, i musi stale kontrolować wzrokiem umiejscowienie i ruch swoich kończyn dolnych.

• królewski, występujący przy porażeniu lub osłabieniu siły mięśni prostujących stawy biodrowe. W związku z tym rzut środka ciężkości ciała musi być przeniesiony do tyłu, poza oś stawów biodrowych, ażeby nie dopuścić do niekontrolowanego się ich zgięcia.

• parkinsonowski, który to chód jest ściśle związany z chorobą Parkinsona, objawiającą się między innymi starczą, zgarbioną sylwetką całego człowieka. Chory chodzi na lekko ugiętych w stawach kolanowych i biodrowych kończynach dolnych, nie odrywa stóp od podłoża przesuwając je po nim, chodzi drobnym, niepewnym kroczkiem. Bardzo łatwo traci równowagę i kierunek chodu, a trudno mu jest do pierwotnego kierunku powrócić.

• brodzący, przy opadającej stopie, kiedy podczas chodu trzeba kompensacyjnie wysoko unosić kolana ażeby nie zaczepiać stopą o podłoże. Postawienie tej stopy na podłożu odbywa się „z palców” zamiast „z pięty”, tak jak podczas brodzenia w płytkiej wodzie.

• spastyczny, charakterystyczny u osób z występującym porażeniem typu spastycznego (wzmożone, niekontrolowane napięcie mięśni) kończyn dolnych, np. w mózgowym porażeniu dziecięcym.

• kaczkowaty, przy porażeniu mięśni pośladkowych (głównie średnich), gdzie podczas fazy przenoszenia miednica nadmiernie opada po tej stronie. Określa się to mianem objawu Trendelenburga. Następuje równocześnie samoistna kompensacja, poprzez pochylanie tułowia w stronę przeciwną do opadającej miednicy (objaw szkodliwy dla kręgosłupa), nosząca miano objawu Duchenne'a (patrz rysunek).

3. NAUKA CHODU

Pionizacja:

• jest pierwszym elementem przygotowującym pacjenta do nauki chodzenia, szczególnie po długotrwałym przebywaniu w pozycji leżącej.

• Pionizację dzielimy na pionizację:

• w łóżku (bierna i czynna),

• przyłóżkową,

• na stole pionizacyjnym.

• Pionizacja ma na celu głównie przygotowanie układu krążeniowo - oddechowego do zmienionych warunków pracy. Gdy nie stwierdza się tu odchyleń może być pominięta.

Ćwiczenia równoważne:

• Właściwą naukę chodzenia zaczyna się od ćwiczeń równoważnych w barierkach. Stwarzają one pacjentowi poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego.

• W pierwszym etapie są to ćwiczenia równoważne, sterowane:

• dołem, oparte głównie o balans miednicą oraz wymachy i przenosy kończyn dolnych,

• górą, oparte na balansie tułowia oraz wymachach i przenosach kończyn górnych.

• Elementem stwierdzającym uzyskanie właściwej równowagi koniecznej przy chodzeniu, jest test wagowy. Badany stoi na dwóch wagach osobowych. Ocenia się wskazania obu wag - dopuszczalne odchylenia do 10%. Badanie to można wykonać również na specjalnej platformie tensometrycznej.

• Pozytywny wynik testu pozwala prowadzić dalsze etapy nauki chodzenia.

Chód w barierkach:

• Prowadzi się go najbardziej optymalnym dla danego pacjenta sposobem, jednak zawsze powinien to być prawidłowy stereotyp chodu (niewłaściwe szybko się utrwalają i trudno je później wyeliminować).

• Najwłaściwszym stereotypem jest chód czterotaktowy naprzemienny. Wysunięciu lewej kończyny dolnej w przód towarzyszy wysunięcie prawej kończyny górnej, dalej przesuwa się prawa kończyna dolna a na końcu lewa kończyna górna. Do takiego stereotypu chodu należy dążyć, jako najwyższej formy chodu prawidłowego. Inne niewłaściwe stereotypy chodu, mogą z czasem być trudne do wyeliminowania na skutek utrwalających się przetrwałych nawyków.

• Po opuszczeniu barierek można wprowadzić element pośredni - podpórki, balkoniki (wyjątkowo, dotyczy głównie osób starszych).

• Dalsza nauka chodzenia to już tylko wprowadzanie nowych, trudniejszych elementów, takich jak:

• wydłużanie dystansów do pokonania,

• podłoże o zmiennej twardości,

• pokonywanie różnicy poziomów,

• pokonywanie schodów w górę i w dół - schody komunikacyjne i mieszkaniowe. Podczas wchodzenia obowiązuje zasada rozpoczynania kończyną dolną zdrową, bądź lepszą funkcjonalnie, podczas gdy druga kończyna dolna może być tylko dostawiana. Podczas schodzenia - odwrotnie, jako pierwszą opuszczamy kończynę mniej sprawną.

Asekuracja:

• Chory podczas nauki chodzenia zawsze powinien być asekurowany:

• czynnie, bezpośredni kontakt z chorym polegający na ciągłym podtrzymywaniu go podczas nauki chodzenia,

• biernie, asekurujący porusza się za chorym, lekko z tyłu od strony słabszej funkcjonalnie, kontakt bezpośredni następuje w razie potrzeby.

Podczas wchodzenia po schodach asekurujący znajduje się z tyłu, poniżej chorego. Podczas schodzenia - poniżej i z przodu.

• Nauka padania. Prowadzona tylko u osób młodszych, trwale niepełnosprawnych, mogących amortyzować upadek za pomocą kończyn górnych.

MATERIAŁY Z PRZEDMIOTU TEORIA I METODYKA KINEZYTERAPII

CZĘŚĆ IV

I. Zasady prowadzenia ćwiczeń ogólnokondycyjnych

• Ćwiczenia ogólnokondycyjne opierają się na toku lekcyjnym lekcji w-f.

a) t o k l e k c y j n y - ogólny schemat każdych zajęć. Ułatwia logiczne zaplanowanie lekcji.

Jest podstawą do opracowania osnów i konspektów. Złożony jest z trzech części:

• wstępnej (przygotowanie organizmu do zadań części głównej, ok. 15 minut),

• głównej (realizacja założonego celu poprzez dobór odpowiednich ćwiczeń, ok. 25 min.),

• końcowej (zakończenie pracy ćwiczących, ok. 5 min.).

2. o s n o w a - opracowana jest na podstawie toku lekcyjnego na dłuższy czas, kilka czy kilkanaście lekcji.

3. k o n s p e k t - opracowany jest na bazie toku lekcyjnego i dotyczy jednej, konkretnej lekcji.

• Ponadto dobrze skonstruowany konspekt powinien uwzględnić następujące elementy:

1. c e l - musi być wyraźnie określony, nie należy go zbytnio rozbudowywać, aby mógł zostać zrealizowany w trakcie zaplanowanej jednostki.

2. k r z y w a n a t ę ż e n i a w y s i ł k u - logicznie zbudowany konspekt powinien mieć tak dobrane ćwiczenia, by największe obciążenie przypadło w drugiej połowie części głównej.

3. d o b ó r c h o r y c h d o g r u p y - jest ważny ze względu na czynniki funkcjonalne i psychiczne. Powinien się opierać na następujących kryteriach:

1. Stan funkcjonalny

2. Rodzaj schorzenia

3. Stan ogólny

4. Wskazania do ćwiczeń

5. Wiek

6. Płeć

• Podział z uwagi na wiek ćwiczących:

• 4-6 lat - okres przedszkolny - forma zabawowa, naśladownictwa ruchowego i opowieści ruchowej - czas jednostki 20 - 30 minut,

• 7-13 lat - młodszy wiek szkolny - gry i zabawy ruchowe, tory przeszkód - czas jednostki 30 - 45 minut,

• 14-17 lat - starszy wiek szkolny - gry i zabawy ruchowe ze współzawodnictwem, gry i zabawy sportowe, adaptowane elementy treningu sportowego - czas jednostki 45 - 90 minut,

• 18-60 lat - wiek dojrzałości - forma ścisła, gry i zabawy, elementy treningu sportowego ukierunkowanego na kształtowanie siły i wytrzymałości - czas jednostki 45 - 90 minut,

• 61 lat do późnej starości - geriatria - forma ścisła i zadaniowa - czas jednostki 30 minut

• Metodyka ćwiczeń zespołowych

Ćwiczenia ogólnokondycyjne opierają się na założeniach metodycznych lekcji w-f i obowiązują tutaj podobne zasady, formy prowadzenia, metody nauczania, formy organizacyjne, kolejności nauczania itp.

1. Zasady dydaktyczno-wychowawcze w zajęciach rehabilitacyjnych:

• Aktywności i świadomości

• Wszechstronności i zdrowotności

• Poglądowości i dostępności

• Systematyczności i trwałości

2. Metody nauczania kształtujące umiejętności:

• Syntetyczna - całościowa

• Analityczna - nauczania częściami

• Kompleksowa - łączona

3. Metody stosowane w kształtowaniu cech motorycznych:

• Ciągłe - o stałej, intensywnej pracy

• Przerywane - interwałowe, o mniejszej intensywności pracy

• Mieszane, stacyjne, startowe

• Zmodyfikowane, kinezyterapeutyczne

4. Organizacyjne formy prowadzenia zajęć:

• Frontalne

• Działań grupowych

• Zajęć indywidualnych

• Mieszane

5. Kolejność nauczania nowego ćwiczenia:

• Pokaz

• Krótkie objaśnienie

• Realizacja ćwiczeń metodycznych

• Korekcja błędów

• Kontrola opanowania

6. Formy prowadzenia zajęć:

• Ścisła (p.w., Rodzaj, charakter, kierunek, amplituda i tempo ruchu, kolejność wykonania, liczba powtórzeń)

• Zabawowa (w oparciu o gry i zabawy ruchowe)

• Opowieści ruchowej (na bazie żywo prowadzonego opowiadania dobranego tempem i charakterem ruchu do potrzeb)

• Zadaniowa

• Naśladowcza (naśladowanie ruchów zwierząt, roślin, pracy ludzi itp.)

• Treningu obwodowego (10-12 stanowisk, do 15 powtórzeń i nie dłużej niż 1 min., Czas 30 min,)

• Elementy treningu sportowego

• Łączone

• Ćwiczenia ogólnokondycyjne

Mają za zadanie podnieść na możliwie najwyższy poziom wydolność ogólną człowieka niepełnosprawnego. Trwałe zmiany powstałe na skutek patologii wymagają podniesienia wydolności ogólnej na poziom znacznie wyższy od przeciętnego w zdrowych częściach ciała. Wymaga tego kompensacja. Zasób ćwiczeń ogólnokondycyjnych jest uzależniony od: rodzaju schorzeń, stanu funkcjonalnego i ogólnego oraz aktualnych wskazań i przeciwwskazań lekarskich.

1. Cel ćwiczeń ogólnokondycyjnych

Zapewnienie choremu dobrej kondycji fizycznej poprzez:

• utrzymanie lub hiperkompensacyjny przyrost siły mięśniowej,

• rozwój wytrzymałości ogólnej chorego,

• zachowanie pełnego zakresu ruchu w stawach,

• utrzymanie pełnej długości i elastyczności mięśni,

• utrzymanie na odpowiednim poziomie sprawności układu oddechowo - krążeniowego i nerwowego,

• rozwinięcie mechanizmów kompensacyjnych,

• utrwalanie i doskonalenie wyników leczenia,

• wyrabianie aktywności i samodzielności.

2. Wskazania do ćwiczeń ogólnokondycyjnych

• zapobieganie zjawiskom ograniczonej sprawności fizycznej, wynikającej z różnego rodzaju niepełnosprawności narządu ruchu,

• długotrwała akinezja,

• częściowe ograniczenie swobodnego poruszania się,

• utrata samodzielności życiowo - bytowej,

• zmniejszenie ogólnej wydolności organizmu.

3. Przeciwwskazania do ćwiczeń ogólnokondycyjnych

• ciężki ogólny stan chorego,

• niewydolność układu krążeniowo - oddechowego,

• wysoka temperatura ciała,

• stany zapalne stawów i inne stany zapalne (np.: zapalenie zakrzepowe żył)

Wskazania i przeciwwskazania zawsze określa lekarz prowadzący.

• Założenia metodyczne ćwiczeń ogólnokondycyjnych

• Miejsce prowadzenia: sala gimnastyczna lub inne pomieszczenia adaptowane. Można i należy prowadzić ćwiczenia na otwartym powietrzu.

• Wyposażenie powinno się składać z odpowiednich przyborów i przyrządów.

• Ćwiczenia prowadzimy w oparciu o tok lekcyjny lekcji wychowania fizycznego.

• Pisemną dokumentacją toku lekcyjnego powinien być logicznie zbudowany konspekt.

• Konstrukcja konspektu musi zapewniać prawidłowy przebieg krzywej natężenia wysiłku.

• Cel musi być wyraźnie określony i nie rozbudowany ponad możliwości jego realizacji w ciągu jednej jednostki ćwiczeń.

• Do określania celu dalszego służy osnowa lekcyjna.

• Ważnym czynnikiem jest prawidłowy dobór chorych do grupy ćwiczebnej.

• Czas jednostki i forma prowadzenia zajęć uzależniona jest od wieku i specyfiki jednostki chorobowej.

• Dobór ćwiczeń powinien uwzględniać powyższe uwarunkowania.

• Prowadzący winien dbać o higienę miejsca ćwiczeń, wyposażenie, ubiór pacjentów, bezpieczeństwo i dyscyplinę grupy.

• Ćwiczenia w wodzie

• Spełniają rolę ćwiczeń ogólnie usprawniających i prowadzone są najczęściej jako ćwiczenia zespołowe.

• Podnoszą wydolność ogólną poprzez stosowanie odpowiednio dobranych wysiłków.

• Wykorzystują rozległy, korzystny wpływ środowiska wodnego na organizm.

1. Wpływ środowiska wodnego na ustrój:

• odbierane przez kontaktoreceptory bodźce przenoszone są do o.u.n., przez co działają na cały system,

• poprawia koordynację nerwowo-mięśniową poprzez rozluźnienie związane z odciążeniem,

• poprawiają orientację przestrzenną ciała,

• wzmożone bodźcowanie wpływa na rozluźnienie napięcia mięśniowego,

• woda chłodna:

• zmniejsza częstotliwość tętna i pojemność minutową serca o ok. 25%,

• odruchowo zwęża naczynia krwionośne skóry z jednoczesnym przekrwieniem mięśni,

• woda ciepła:

• działanie odwrotne od w/w,

• obniża pobudliwość układu nerwowego, co zmniejsza odczucia bólowe,

• ciśnienie hydrostatyczne wody oddziaływuje na układ oddechowy zwiększając ucisk na klatkę piersiową i jamę brzuszną,

• bardzo korzystnie oddziaływuje na psychikę poprzez umożliwienie wykonywania czynności trudnych do wykonania w innych warunkach np.: chodzenie,

2. Wskazania do prowadzenia ćwiczeń w wodzie:

• poprawa wydolności ogólnej,

• poprawa siły mięśniowej - opór zależy od szybkości ruchu i głębokości zanurzenia,

• poprawa wytrzymałości - poprzez regulację tempa ruchu podczas długotrwałego ćwiczenia,

• poprawa koordynacji ruchów (głównie współdziałania oddechu z ruchami kończyn),

• rozluźnienie patologicznego napięcia mięśni,

• nauka chodu w jej wczesnych fazach,

• uzyskanie efektów relaksacyjnych i psychoterapeutycznych,

3. Przeciwwskazania do prowadzenia ćwiczeń w wodzie:

• niewydolność układu krążeniowo - oddechowego,

• schorzenia internistyczne,

• ostre stany zapalne,

• owrzodzenia, otwarte rany grożące krwawieniem,

• rozległe odwapnienia kości,

• choroby przebiegające z utratą świadomości.

Wskazania i przeciwwskazania zawsze określa lekarz prowadzący.

4. Założenia metodyczne ćwiczeń w wodzie

• Basen o wymiarach min. 10 x 5 m. Głębokość nie mniejsza niż 1 m i nie większa niż 1,60 m.

• Niecka basenu wyposażona w poręcze.

• Wygodne wejście (schody, pochylnie), urządzenia dźwigowe.

• Urządzenia zapewniające higienę (pacjentów i obiektu).

• Podstawowy sprzęt ratunkowy.

• Odpowiednie oświetlenie i wentylacja.

• Dostęp do telefonu.

• Odpowiednie kwalifikacje i ubiór prowadzącego.

• Nie więcej niż 8 chorych na jednego prowadzącego.

• Czas trwania ćwiczeń 30 - 45 min. (wyjątkowo 90 min.).

• Temperatura wody ok. 24 -25oc.

• W przypadku ćwiczeń specjalnych temperatura wody zbliżona do temperatury ludzkiego ciała tj. Ok. 36 -37oc. (np.: ćwiczenia w bardzo wolnym tempie w formie ścisłej, czy ćwiczenia indywidualne).

• Ćwiczenia gimnastyki porannej

• Jest to forma ćwiczeń zbiorowych, których zadaniem jest doprowadzenie do dziennej aktywności czynności różnych narządów i organów pacjenta, zwolnionych zgodnie z fizjologią przez odpoczynek nocny.

• Głównym zadaniem ćwiczeń porannych jest pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego i mięśniowego poprzez przyśpieszenie akcji układu krążeniowo-oddechowego.

1. Wskazówki metodyczne do prowadzenia ćwiczeń:

• prowadzenie ze wszystkimi pacjentami,

• przeciwwskazania określa lekarz,

• miejsce: sale gimnastyczne, korytarze lub na otwartym powietrzu,

• pomieszczenia muszą być wietrzone, łóżka zasłane, ćwiczący przebrani z ubiorów nocnych,

• zajęcia 15 - 20 minutowe, przed śniadaniem i poranną toaletą,

• chorych doświadczonych i sprawniej szych można wykorzystać do pomocy,

• jeżeli jest to możliwe ćwiczenia prowadzimy przy akompaniamencie ożywiającej muzyki.

2. Zasady prowadzenia ćwiczeń gimnastyki porannej:

• stosowanie ćwiczeń oddechowych eksponujących oddychanie torem przeponowym (wpływa to na perystaltykę jelit oraz włączenie do krwioobiegu krwi zalegającej w wątrobie i śledzionie),

• rozpoczynanie ćwiczeń od małych, obwodowych stawów, stopniowe uruchamianie większych, co wiąże się z uaktywnianiem dużych zespołów mięśniowych,

• tempo wolne, ruchy obszerne w pełnym fizjologicznym zakresie,

• ćwiczymy w oparciu o ćwiczenia kształtujące,

• nie należy stosować ćwiczeń oporowych,

• w doborze ćwiczeń należy uwzględnić miejsce i rodzaj schorzenia,

• nie obowiązuje konspekt.

Cechy motoryczne

1. Właściwości charakteryzujące czynności narządu ruchu człowieka.

2. Wielkości charakteryzujące potencjalne możliwości ruchowe danego organizmu (są niezależne od stopnia opanowania nawyków ruchowych, czyli techniki).

siła

wytrzymałość

szybkość

zwinność

• Między cechami motorycznymi istnieje ścisła współzależność sterowana przez układ nerwowy.

• Trening specjalistyczny rozwija konkretne cechy, lecz nie pozostaje to bez wpływu na pozostałe.

• Nie można sterować nimi w sposób izolowany.

A. Siła jako cecha motoryczna - sposoby kształtowania:

1. Metoda ciężkoatletyczna - krótkotrwałe, maksymalne obciążenia. Rozpoczyna się od 60% obciążenia submaksymalnego, w tempie bardzo wolnym (jako rozgrzewka).

• tempo wolne - obciążenia 60 - 100%,

• tempo średnie - obciążenia 60 - 90%,

• tempo szybkie - obciążenia 60 - 80%.

2. Metoda kulturystyczna - body building - zapewnia wszechstronny rozwój głównych grup mięśniowych. Wpływa na duży przyrost masy i siły mięśni. Metoda bardzo wskazana dla początkujących. Zasady body building:

• 8 - 10 ćwiczeń na wybrane grupy mięśni,

• należy ustalić maksymalne możliwości w każdym ćwiczeniu,

• dobrać indywidualne obciążenie (50 - 60% max),

• liczba serii w treningu 2 - 5, po 6 -10 powtórzeń,

• przerwy między seriami 2 - 5 minut,

• zestaw ćwiczeń i obciążenia zmieniane co kilka tygodni.

3. Trening obwodowy - prowadzony w tempie szybkim, bez przerw na odpoczynek pomiędzy ćwiczeniami. Zasady:

• 10 -12 stanowisk (w zależności od celu),

• do 15 powtórzeń na stanowisku,

• obciążenie ok. 50 - 60% maksymalnych możliwości,

• nie dłużej niż 1 minuta na stanowisku.

B. Wytrzymałość

• Odporność organizmu na zmęczenie, mierzalna w jednostkach czasu lub pracy. Praktycznie - przebiegnięcie dystansu, utrzymanie ciężaru przez dłuższy czas, itp. Może być ogólna i specjalna.

• Ponadto:

• wiąże się z biologicznym określeniem wydolności,

• charakteryzuje stopień wykorzystania biologicznego potencjału ustroju,

• Wytrzymałość badana jest między innymi przez: o

• obserwację tętna przed i po wysiłku,

• rejestrację czasu powrotu do stanu wyjściowego.

• Metodyka kształtowania wytrzymałości polega na doborze takich ćwiczeń, które zwiększają adaptację organizmu do długotrwałego wysiłku.

1. Metoda ciągła - wysiłek ciągły bez przerw odpoczynkowych, ukierunkowana jest intensywność i pracę mięśni przy pełnym zaopatrzeniu w tlen, czas 1,5 - 2 minuty.

2. Metoda powtórzeniowa - charakter pracy wytrzymałościowo-szybkościowy, intensywność pracy maksymalna, czas wysiłku 20 - 25 s, czas odpoczynku 8 -10 minut.

3. Metoda interwałowa - maksymalna intensywność czasu trwania wysiłku 40 - 90 sekund, przerwa 1 -3 minuty nie pozwala na pełny odpoczynek (pełną zdolność odnowy pracy).

4. Metoda startowa - kształtowanie wytrzymałości odbywa się przez udział w zawodach sportowych różnej rangi, od kontrolnych do mistrzowskich.

C. Szybkość

• Największa prędkość, która może być uzyskana przez ćwiczącego w danym zadaniu ruchowym.

• Metodyka kształtowania szybkości zakłada wykonywanie zadań ruchowych z maksymalną prędkością. Obowiązują tutaj następujące zasady:

• ćwiczenia muszą być dobrze wyuczone aby ćwiczący nie zastanawiał się nad ich kompozycją, ale skupił się na szybkości wykonania,

• czas ćwiczeń tak dobrany, ażeby pod koniec szybkość ruchów nie malała,

• całkowity wypoczynek przed rozpoczęciem ćwiczeń,

• podstawową metodą powinna być metoda powtórzeniowa z przerwami gwarantującymi odnowę pracujących zespołów mięśniowych,

• duża liczba ćwiczeń z małymi obciążeniami,

• jeżeli ćwiczenie musi trwać dłużej, to niezbędna jest wytrzymałość i ćwiczenie określa się jako wytrzymałościowo-szybkościowe,

• jeżeli w ćwiczeniu niezbędna jest większa siła ćwiczenie określa się jako siłowo-szybkościowe.

D. Zwinność

I. Jest to suma zręczności i prędkości ruchu.

II. Gibkość stawów i ich połączeń, elastyczność i obszerność ruchów gwarantujące różne zmiany pozycji ciała w przestrzeni.

- Zwinność zależy od:

• koordynacji ruchowej,

• koordynacji nerwowo-mięśniowej,

• szybkości (ruchliwości) procesów nerwowych.

- Metody kształtowania zwinności opierają się na treningu:

• techniki,

• opanowania nawyków ruchowych,

• gibkości ruchów w stawach,

• koordynacji nerwowo-mięśniowej,

• innych cech motorycznych i wykorzystaniu ich w działaniu.

• Badanie cech motorycznych

• Odbywa się najczęściej przy pomocy testów sprawności fizycznej.

• Pierwsze testy powstały w Polsce dość wcześnie:

1934 Mydlarski - zestaw 3 prób:

• bieg na 60 m ze startu niskiego,

• skok wzwyż z rozbiegu i odbicia obunóż,

• suma rzutów piłeczką palantową ręką prawą i lewą,

1963 Trześniowski - częściowo wzorując się na pierwszym:

• bieg na 40 m, wysoki start - dzieci 7,5 - 9 lat,

• bieg na 60 m, niski start - dzieci i młodzież 10,5 - 18,5 lat,

• skok wzwyż,

• skok w dal,

• rzut piłeczką palantową - wiek 7,5 - 18,5 lat,

• rzut granatem - wiek 14,5 - 18,5 lat.

Test Denisiuka - 5 prób, których celem była ocena:

• szybkości - bieg na 60 m,

• siły - rzut piłką 2 kg znad głowy,

• skoczności i mocy - skok dosiężny,

• zwinności - bieg z przewrotem na materacu,

• wytrzymałości -przysiady podparte z wyrzutem kkd w tył (chłopcy 1 minuta, dziewczęta 30 sekund).

Test minimalnej siły mięśniowej wg Krausa - Webera. Zawiera pięć prób siły mięśni:

• brzucha i lędźwi - siad z leżenia tyłem, kkd wyprostowane,

• brzucha - siad z leżenia tyłem, kkd ugięte,

• lędźwi i brzucha - w leżeniu tyłem, wznos wyprostowanych kkd nad podłoże na 20 cm, utrzymanie 10 sekund,

• grzbietu - w leżeniu przodem, skłon tułowia w tył na 10 sekund,

• grzbietu - w leżeniu przodem, wznos wyprostowanych kkd nad podłoże na 10 sekund,

• gibkość stawów biodrowych i elastyczność mięśni ud - stojąc maksymalny skłon tułowia w przód na 3 sekundy.

Test Zuchory:

• propozycja samooceny sprawności fizycznej na bazie ustalonych prób,

• minima ustalono tak aby 90 % populacji mogło je uzyskać,

• normy z podziałem na wiek i płeć.

Test Pilicza:

• próby czynnościowe z pomiarami parametrów pracy układu krążenia.

Próba ortostatyczna:

• pomiar tętna w pozycji leżąc tyłem przez 1 minutę,

• powolne przejście do stania i pomiar tętna przez 1 min,

• zaobserwowana różnica:

• 6 -12 uderzeń - wynik dobry,

• 14 - 18 uderzeń - wynik zadowalający,

• powyżej 24 uderzeń - wynik niezadowalający.

W wyniku działań międzynarodowych stworzony został europejski test sprawności fizycznej - "EUROFIT".

1

1

42

---