ZAGADNIENIA DO EGZAMINU PSYCHOLOGIA:

Koncepcja behawiorystyczna

1. Przedstawiciele nurtu:

• John Watson - warunkowanie reaktywne

• Edward Thorndike - warunkowanie instrumentalne

• Burrhus Skinner - warunkowanie sprawcze

• Iwan Pawłow - warunkowanie reaktywne

• Clark Hull - teoria integrująca warunkowanie reaktywne i warunkowanie instrumentalne

2. Jest to kierunek w psychologii zajmujący się naukowym badaniem obiektywnie dostrzegalnych zachowań człowieka i zwierzęcia bez możliwości obserwacji zjawisk psychicznych (np. świadomości). Behawioryści skupiają się tylko na obiektywnie dostrzegalnych zachowaniach a dyskontują się od umysłowej działalności człowieka.

3. „Człowiek zewnątrzsterowany”

Jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. Zachowanie człowieka jest zależne od wyposażenia genetycznego oraz środowiska fizycznego i społecznego.

4. Zachowaniem człowieka steruje środowisko. Każda reakcja jest odpowiedzią na bodziec. Tylko, że w przypadku zwierząt bodziec ma charakter materialny, a u ludzi bodźcem mogą być inni ludzie. Zachowanie nie jest bezinteresowne, zawsze jest narzędziem do osiągnięcia jakiś celów jest, więc instrumentalne (sprawcze). Zachowanie ludzkie jest sprawcze, ponieważ człowiek potrafi modyfikować środowisko. Może być sterowany przez środowisko, ale ono jest w dużym stopniu stworzone przez ludzi. Środowisko jest aktywne (zmienia się). Zachowanie człowieka wpływa na zmianę środowiska. Środowisko to konfiguracja bodźców. Zachowanie człowieka R jest funkcją układu bodźców S1,S2...Sn czyli R= f(S1,S2....Sn). Psycholog bada wiec reakcje S-R, znana w cybernetyce czy ekonomii metodą zwaną analiza „wejście-wyjście”. Przyczyn zachowania szuka się w oddziaływaniu środowiska (np. uczeń jest w szkole agresywny nie dlatego, że nie kontroluje swojego ego, ma nieświadome kompleksy itp. jest to wynik błędów wychowawczych rodziców). Człowiek jest układem reaktywnym (reagującym na bodźce) oraz istotą sterowaną z zewnątrz.

5.

6. POJĘCIA

• WZMOCNIENIE

• WZMOCNIENIE POZYTYWNE

• WZMOCNIENIE NEGATYWNE

• STEROWANIE POZYTYWNE

• STEROWANIE NEGATYWNE

• SKUTKI UBOCZNE, WADY KAR

7. INŻYNIERIA BEHAWIORYSTYCZNA

• TERAPIA AWERSYJNA

• DESTABILIZACJA

8.MECHANIZM

• WARUNKOWANIA KLASYCZNEGO

Warunkowanie klasyczne
to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.

I etap
Pożywienie ◊ Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

II etap
Dzwonek + Pożywienie ◊ Ślinienie się
(bodziec obojętny) (bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

III etap
Dzwonek ◊ Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

• WYGASZANIE polega na tym, że wycofujemy nagrodę lub przez wprowadzenie bodźca negatywnego, awersyjnego

• MECHANIZM GENERALIZACJI odpowiada za przystosowanie się do otoczenia. Jeżeli wystąpi reakcja na S1, to wystąpi również reakcja na S2, S3, S4, aż do Sn.

• WARUNKOWANIA INSTRUMENTALNEGO

Każda dowolna reakcja w momencie, kiedy będzie połączona z jakimś bodźcem wzmacniającym ma tendencje do pojawienia się w przyszłości. Jeżeli chcemy nauczyć się jakiegoś skomplikowanego procesu, to musimy się tego uczyć od początku, a każdy etap musimy popierać wzmocnieniem.

Uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, ze po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, nagroda), albo unikamy czegoś niepożądanego(wzmocnienie negatywne, kara).

KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA

1.Przedstawiciele:

• Erich Fromm

• Rollo May

• Zygmunt Freud

2. Charakterystyka struktur osobowości w ramach koncepcji Freuda

a. ID zawiera podstawowe, biologiczne popędy, działa według zasady przyjemności, na poziomie nieświadomym, nie ma kontaktu z rzeczywistością, jest irracjonalne.

b. EGO - działa w myśl zasady realizmu. Jest rozjemcą między ID i SUPEREGO. To forma kompromisu, aby zaspokoić potrzeby wraz z formami norm społecznych.

c. SUPEREGO - ma charakter nieświadomy, ale to system niewrodzony, nabyty, to swoiste, wewnętrzne sumienie. SUPEREGO tworzy idealny system własnej osoby. Ma na celu zatrzymanie naszych działań wynikających z ID.

3. „Człowiek wewnątrzsterowany”

4.

5. KONFLIKT

powstaje gdy coś uniemożliwia człowiekowi zaspokajanie potrzeb, popędów.

• konflikty wewnętrzne (motywacyjne) - powstają, gdy człowiek dąży jednocześnie do osiągnięcia dwóch sprzecznych celów (np. chęć zawarcia małżeństwa przeciwko chęci zachowania wolności osobistej i niezależności).

• konflikty zewnętrzne - sprzeczność miedzy dążeniami jednostki a innych ludzi (np. zamiary dzieci i rodziców).

Rozwiązanie konfliktu prowadzi do satysfakcji, nie rozwiązanie do frustracji. Konflikt jest nieunikniony. Także nieświadomy. Rożne spojrzenia: Freud uważał ze to sprzeczność miedzy popędem seksualnym, a społecznym tabu (id a superego), Karin Horney zwraca uwagę na wrogość miedzy jednostką a grupą. Wielu współczesnych psychoanalityków jest zaniepokojonych konfliktem miedzy potrzebami jednostki, a zdehumanizowanym światem. Autor podaje przykład z książki Arthura Millera „Śmierć komiwojażera” - bohater Wille Loman przeżywa konflikt miedzy potrzeba akceptacji przyjaciół, a robieniem kariery (konkurencja rodzi wrogów).

6. MECHANIZMY OBRONNE

Mechanizmy obronne służące do radzenia sobie z konfliktami. Obrona także odbywa się poza świadomością. Redukują poziom lęku, chronią poczucie godności, pozwalają utrzymać wysoką samoocenę, ułatwiają znalezienie miejsca w świecie. NIE rozwiązują konfliktów, jedynie łagodzą objawy. Ich działanie jest często doraźne, bywają niebezpieczne dla człowieka. mechanizmy obronne służące do radzenia sobie z konfliktami. Obrona także odbywa się poza świadomością. Redukują poziom lęku, chronią poczucie godności, pozwalają utrzymać wysoką samoocenę, ułatwiają znalezienie miejsca w świecie. NIE rozwiązują konfliktów, jedynie łagodzą objawy. Ich działanie jest często doraźne, bywają niebezpieczne dla człowieka.

Rodzaje:

• Represja (wyparcie) - usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach, przykrych przeżyciach itp. (chęć uniknięcia lęku, który jest wzmocnieniem negatywnym). Represja może zmniejszyć lęk, ale represjonowane myśli będą dalej wpływać na nasze zachowanie, przejawiać się w snach, przypadkowych

• Stłumienie - świadoma czynność polegająca na panowaniu nad swoimi pragnieniami, dążeniami i motywami, które nie są akceptowane społecznie, „trzymanie się na wodzy”. Np. pracownik nie ujawni swojego prawdziwego stosunku do autokratycznych przełożonych

• Projekcja - nieświadomy mechanizm rzutowania swoich nieporządnych cech na innych. Wpływa na wzrost samooceny. (np. człowiek agresywny uważa, że żyje w brutalnym świecie). Cechą projekcji jest wybiórczość. Np. nauczyciel zamiast przypisywać cechy takie jak agresywność, egoizm czy zawiść innym nauczycielom z tej samej szkoły przypisze je np. administracji szkolnej. Projekcja bywa niebezpieczna, bo często deformuje postrzeganie innych ludzi.

• Racjonalizacja - polega na nieadekwatnym wyjaśnianiu przyczyn zachowania, prawdziwe motywy są zastępowane tymi społecznie akceptowanymi. Np. w przeszłości wielu dyktatorów próbowało przekonać otoczenie, ze działają dla „dobra ludu”. Bardziej subtelne jest mówienie niepełnej prawdy, wymienianie tylko motywów społecznie pożądanych.

Rodzaje racjonalizacji:

• ”kwaśne winogrona” - gdy osiągniecia jakiegoś ważnego celu jest niemożliwe, człowiek uznaje, że tak na prawdę nie jest on ważny

• „słodkie cytryny” - człowiek wmawia sobie, ze zdarzenie i sytuacje, których nie znosi są przyjemne np. pewien dyrektor fabryki, który poszedł do wiezienia za nadużycia finansowe pisał, ze „nie jest tu tak źle, nareszcie mam czas na odpoczynek”

• Substytucja - zastępowanie nieosiągalnych celów celami łatwiejszymi, zmiana obiektu, na który skierowany jest popęd.

Dwie formy substytucji :

• Kompensacja - skierowanie aktywności na cele podobne do tych, których nie można osiągnąć np. zdaniem Gordona taniec może kompensować lęk przed kontaktami intymnymi Oscar Lange, znany ekonomista, powiedział, że jeżeli cokolwiek osiągnął w nauce, to dlatego że defekt fizyczny nie pozwalał mu zostać sportowcem czy marynarzem.

• Sublimacja - wyrażenie swoich nieakceptowanych popędów i dążeń w formie akceptowanej społecznie. Może to być ucieczka w twórcza wyobraźnię i świat fantazji. Przed laty istniała paradoksalna hipoteza, że cały dorobek kulturalny jest wynikiem sublimacji popędu seksualnego. Obecnie wiadomo, że niezaspokojone popędy to tylko jeden z czynników który może stymulować rozwój sztuki.
  

KONCEPCJA POZNAWCZA:

1. PRZEDSTAWICIELE NURTU:

• Bruner,

• Simon,

• Neisser,

• Rumelhart,

• Tomaszewski

2. ŹRÓDŁA INSPIRACJI NURTU

Koncepcja ta nie jest zbyt jednolita, ale wspólnym rdzeniem wszystkich jej wersji jest twierdzenie, że człowiek jest samodzielnym podmiotem, który w dużej mierze decyduje o sobie, działa na ogół świadomie. W toku życia przyjmuje, przechowuje, interpretuje i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedzę, dane) i nadaje im wartość (znaczenie, sens). Jednostka spostrzega rzeczywistość, zapamiętuje informacje, myśli analitycznie i twórczo, prowadzi dyskurs z innymi ludźmi dzięki kompetencjom umysłu. Jest sprawcą, podejmuje działania celowe i sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę.

3.

4.

5. STRUKTURY POZNAWCZE (inaczej: reprezentacja poznawcza, schemat poznawczy) to systemy informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięci (indywidualne doświadczenie i wiedza wytworzona samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu). Ważne pojęcie w psychologii poznawczej. Ich całkowite wyłączenie odebrałoby człowiekowi umiejętność poruszania się po świecie, wiedzę o sobie, zamieniło w twór niezdolny do działania, kojarzenia faktów. Człowiek byłby niczym. W strukturach poznawczych znajdują się następujące informacje:

• sądy o środowisku naturalnym - znajomość elementarnych praw fizyki, zasad ewolucji organizmów żywych,

• wiedza o kulturze, mniej lub bardziej uporządkowane dane o sztuce, obyczajach, mitach, sprawach metafizycznych.

• Dane o świecie społecznym - czyli o zachowaniu się osób i społeczeństwa, stosunkach międzyludzkich

• Samowiedza, lub struktura „ja” - wiedza o sobie, sądy o swoim charakterze, intelekcie, możliwościach fizycznych, „dane sokratejskie”.
  

6.

7. Istnieją dwa rodzaje wiedzy jednostki:

• deklaratywna (narracyjna) - „wiem, że...”, dane o faktach (np. ziemia jest planetą), czasem zawiera informacje zniekształcone, mityczne, sfabrykowane (np. kara to dobra metoda wychowawcza). Wiedzę tą można przekazywać słownie.

• proceduralna (operacyjna) - „wiem, jak...”, sieć danych o metodach, strategiach, programach działania, zwana też umiejętnościami poznawczymi, które pozwalają osiągnąć cele (np. jak jeździć na rowerze). Przekazanie tej wiedzy zwykle wymaga zademonstrowania jej.
  Autor zwraca uwagę na fakt, że we współczesnych systemach edukacyjnych młodzież prawie wyłącznie zdobywa wiedzę deklaratywną, w znacznym stopniu zapominaną po opuszczeniu szkolnych murów.
  

8.

9.

10. UWAGA ODPOWIADA ZA

11. RÓŻNICA MIĘDZY MYŚLENIEM TWÓRCZYM TYPU P i H

Od narodzin cywilizacji ludzie rozwijali technikę i sztukę. Umysł nie tylko asymiluje informacje, także je tworzy. To, co potencjalne może stać się realne przy korzystnych warunkach zewnętrznych, (które np. pozwoliły Florencji stać się centrum Renesansu w XV wieku). Pogląd, że wszyscy ludzie są podmiotami twórczymi i innowacyjnymi spotyka się ze sceptycyzmem. Istnieje pogląd mówiący, że odkrycia i wynalazki są dziełem dokonywanym przez wąską grupę ludzi utalentowanych i genialnych, dziełem „wybrańców Bogów”. Autor nie podziela tych poglądów. Margaret Boden wyróżniła dwa rodzaje twórczości i innowacji

• twórczość psychologiczna (typu P) - w umyśle osoby pojawiają się pomysły, idee i hipotezy, nowe z punktu widzenia jego indywidualnego życia, np. ulepszenia techniczne we własnym mieszkaniu, pamiętnik literacki, osiągnięcia znane ludzkości od dawna, a wzbogacające indywidualne doświadczenie człowieka (autor podaje przykład rolnika, który zwierzył się pracującemu u niego człowiekowi, iż odkrył, że suma kątów w trójkącie wynosi 180 stopni.).

• myślenie historyczne (typu H) - prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych, naukowych, czy organizacyjnych które do tej pory nie były znane ludzkości i stanowią wkład do kultury np. teoria grawitacji Newtona. Nie zawsze w czasach współczesnych ludzie potrafią rozpoznać myślenie typu H (np. gdy prekursor współczesnych komputerów, Turing, starał się o stypendium naukowe powiedziano mu, że nie jest niestety osobą twórczą).
  Zdolności do myślenia twórczego, zwłaszcza typu P posiadają prawie wszyscy ludzie. Nie tracą ich nawet ludzie chorzy psychicznie. Obrazy malarskie schizofreników można czasem nawet zaliczyć do twórczości typu H. Nie ma większej różnicy miedzy samymi procesami myślenia P i H, różni je jedynie inna wartość dla kultury.
  
  

6

BODZIEC BEZWARUNKOWY

(wzmocnienie pozytywne)

REAKCJA BEZWARUNKOWA

BODZIEC NEUTRALNY

BODZIEC WARUNKOWY

odruch

WZMOCINIE

---