Bożena Ryszawska-Grzeszczak
Jednolity Rynek Finansowy
1.WPROWADZENIE
Celem integracji europejskiej było stworzenie wewnętrznego otwartego rynku towarów i usług. Narzędziem do osiągnięcia tego celu było zniesienie ceł i innych ograniczeń w wymianie towarów. Stworzenie unii celnej i wolnego rynku stało się czynnikiem stymulującym rozwój państw tworzących Wspólnoty Europejskie.
Równolegle przebiegał proces liberalizowania płatności za towary i usługi oraz wprowadzenie swobody przepływu kapitału i usług finansowych. Procesowi tworzenia jednolitego rynku towarów musiało towarzyszyć tworzenie jednolitego rynku finansowego.
Przesłanki procesu liberalizacji rynku finansowego to:
Wzrost gospodarczy i wzrost wymiany towarowej w krajach Wspólnot Europejskich. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na otwartym rynku europejskim rozwijały działalność eksportową i importową , dokonywały płatności w różnych walutach, podlegając ryzyku wahań kursowych, inwestowały w innych krajach, poszukiwały różnych źródeł finansowania. Konieczne stało się wprowadzenie ułatwień na rynku finansowym, zniesienie barier w transferach, w poszukiwaniu tańszych źródeł finansowania działalności i rozwoju firm, możliwości swobodnego inwestowania,
Konsumenci domagali się niższych cen i dostępu do różnorodnej gamy usług finansowych i produktów instytucji finansowych działających w krajach członkowskich,
wyzwania pojawiające się zwłaszcza ze strony gospodarek Japonii i Stanów Zjednoczonych., które charakteryzują się większą swobodą prowadzenia wymiany handlowej, brakiem ograniczeń w przepływie kapitału, elastycznością i konkurencyjnością oraz otwartością na innowacje techniczne i finansowe. Rynek europejski był raczej sumą rynków krajowych, o różnych walutach i wysokim stopniu regulacji państwowych w wymianie, na rynku pracy i w przepływie kapitału. Tak więc stworzenie liberalnego, swobodnego rynku finansowego stało się niezbędnym warunkiem wzrostu gospodarczego i powstania konkurencyjnego jednolitego rynku europejskiego.
Jednolity rynek finansowy Unii Europejskiej w swoich założeniach, zawartych w Traktacie Rzymskim ma stwarzać warunki do swobodnego przepływu kapitału i swobodnego świadczenia usług finansowych (bankowych i ubezpieczeniowych) między krajami członkowskimi. Oznacza to, że kapitał może przepływać bez ograniczeń i lokować się tam, gdzie jest najwyższa stopa zwrotu i największe na niego zapotrzebowanie. Wymusza to konkurencję na rynku i niższe koszty finansowania przedsiębiorstw, dostęp do tańszych kredytów dla klientów indywidualnych, większą różnorodność produktów finansowych.
Jednolity rynek finansowy obejmuje:
Rynek bankowy,
Rynek ubezpieczeniowy,
Rynek papierów wartościowych
Celem jednolitego rynku finansowego jest:
Pełna swoboda działalności instytucji finansowych z krajów członkowskich na terenie całej Unii na zasadach obowiązujących podmioty krajowe, bez konieczności uzyskiwania pozwolenia danego kraju,
Nieograniczony dostęp do klientów mieszkających na obszarze UE,
Konsumenci mają dostęp do wszystkich instytucji finansowych działających na terenie UE i mogą wybierać z różnorodnej oferty ich produktów,
Konkurencja między instytucjami sektora finansowego, dzięki temu duża podaż różnorodnych produktów, niższe koszty kredytów, lepsze przystosowanie do potrzeb klientów.
Niezbędnym elementem dla stworzenia jednolitego rynku finansowego oprócz zmian w przepisach krajowych było rozpoczęcie procesu wprowadzania wspólnej waluty. Istnienie wspólnej jednostki rozrachunkowej a w przyszłości wspólnego pieniądza umożliwiało pełne zaistnienie jednolitego rynku finansowego.
W procesie tworzenia jednolitego rynku finansowego ogromna rolę odegrał proces wprowadzania podstawowych wolności, na których opierała się integracja europejska.
2.ZASADY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Fundamentem integracji europejskiej są cztery wolności rynku wewnętrznego zapisane w atr.14 Traktatu ustanawiającego Wspólnoty Europejskie (TWE):
Swoboda przepływu towarów,
Swoboda przepływu osób ,
Swoboda przepływu kapitału ,
Swoboda przepływu usług.
Proces pogłębiającej się integracji realizował się poprzez coraz pełniejsze i skuteczniejsze wprowadzanie w życie wyżej wymienionych swobód. Rozporządzenia i dyrektywy przyjmowane w krajach WE w miarę łączenia się rynków krajów członkowskich usuwały istniejące ograniczenia i bariery w swobodzie przepływu towarów ,osób, kapitału i usług.
Swoboda przepływu towarów oznaczała znoszenie ceł i ograniczeń ilościowych w wymianie między krajami, następnie ujednolicanie norm, certyfikatów, wprowadzanie jednolitych dokumentów, znoszenie barier administracyjnych oraz wprowadzenie Wspólnej Taryfy Celnej dla państw trzecich. W efekcie zniesiono przeszkody w handlu i stworzono wspólny rynek towarów.
Swoboda przepływu osób oznaczała:
Swobodę przemieszczania się , podróżowania,
Swobodę zatrudniania się,
Swobodę prowadzenia działalności gospodarczej,
Swobodę osiedlania się.
Traktat Rzymski uregulował sprawę przepływu pracowników(art.39-40).Dotyczyła ona pracowników najemnych, zatrudnionych na etacie. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej uregulowana była osobno (art.43-48 TWE), gdyż dotyczyła osób fizycznych samozatrudniających się a także osób prawnych.
Swoboda przepływu kapitału oznaczała swobodę inwestowania (inwestycje bezpośrednie i pośrednie) oraz swobodę transferu płatności. Najwięcej problemów przysporzyła liberalizacja przepływu kapitału i wprowadzenie swobody świadczenia usług finansowych. Sektor finansowy jest w krajach Unii podzielony na segmenty krajowe i rządzony lokalnymi przepisami i walutami, które odgrywają dużą rolę w swobodnym przepływie kapitału. Regulacja i ujednolicenie ustawodawstwa w tej dziedzinie było procesem zachodzącym najwolniej i nawet obecnie trwa ciągłe doskonalenie przepisów prawnych.
Swoboda świadczenia usług finansowych dotyczy usług bankowych, ubezpieczeniowych i obrotu na giełdach papierów wartościowych. Sfera przepływu usług finansowych dotyczy transferów dużych kwot pieniędzy, często inwestowanych na wiele lat, także wieloletnich lokat, kredytów. W tym obszarze ważne jest bezpieczeństwo depozytów i zaufanie do przepisów prawnych regulujących działalność instytucji finansowych. Proces liberalizacji usług bankowych pokazuje, że państwa członkowskie początkowo nie miały zaufania do instytucji finansowych z innych krajów. Dlatego, też nie mogły one swobodnie działać na terenie innych krajów.
Cztery powyższe swobody są ze sobą wzajemnie powiązane. Swoboda wymiany towarów, bez barier celnych i ilościowych wymaga istnienia swobody transferów pieniężnych. Płatności za towary między państwami o różnych walutach niosą za sobą ryzyko kursowe. W celu minimalizacji ryzyka pomocny jest otwarty rynek finansowy, na którym swobodnie lokowane są nadwyżki kapitału i oferowane są najtańsze kredyty, na którym istnieje niska inflacja, podobne stopy procentowe etc. Wahania kursów są mniejsze jeśli gospodarki są do siebie podobne. Najlepszym wyjściem jest oczywiście likwidacja wahań kursów poprzez wprowadzenie wspólnej waluty. Wspólna waluta jest możliwa dzięki wcześniejszemu wprowadzeniu jednolitego rynku finansowego. Pełna integracja i jeden wspólny rynek europejski są możliwe tylko dzięki konsekwentnemu równoległemu wprowadzaniu wszystkich czterech swobód.
„Koncepcja wspólnego rynku zmierza do utworzenia obszaru gospodarczego, gospodarczego obrębie którego wszyscy uczestnicy stosunków gospodarczych pochodzący z państw członkowskich mogą swobodnie inwestować, produkować, pracować, sprzedawać, kupować, dostarczać usługi lub korzystać w miejscu, które jest najbardziej dla nich przyjazne. Uczestnicy ci maja być podmiotem traktowania pozbawionego dyskryminacji ze względu na obywatelstwo oraz bez zniekształceń konkurencji spowodowanych przez państwo lub innych uczestników rynku.”
3.PROCES TWORZENIA JEDNOLITEGO RYNKU FINANSOWEGO.
Liberalizacja przebiegała równolegle w dwóch nurtach:
liberalizacja przepływu kapitału jako niezbędny warunek stworzenia konkurencji na rynku finansowym,
swoboda świadczenia usług finansowych: bankowych i ubezpieczeniowych oraz obrotu papierami wartościowymi
Proces ten rozpoczął się w latach 60-tych, został zwieńczony postanowieniami Traktatu z Maastricht i trwa do czasów obecnych w ramach istniejącej Unii Gospodarczo-Walutowej i w działaniach doskonalących istniejący już rynek finansowy planowanych przez Komisję Europejską na lata 2000-2006.
3.1.Liberalizacja przepływu kapitału.
Etap pierwszy 1962-73 .
Stworzenie unii celnej spowodowało wzrost gospodarczy i zwiększenie obrotów handlowych między krajami założycielami EWG: kluczowym aktem prawnym były dyrektywy Rady z 1960 i 1962 roku, które zliberalizowały bezwarunkowo:
inwestycje bezpośrednie związane z tworzeniem przedsiębiorstwa lub uczestniczeniem w jakimś przedsiębiorstwie,
inwestycje w nieruchomości,
kredyty bieżące krótko i średnioterminowe,
transfery oszczędności,
podatki od spadków, odszkodowania, spłaty, wynagrodzenia,
przekazywanie darów, spadków, posagów,
obrót papierami wartościowymi (nabywanie i sprzedawanie za granicą)
Liberalizacją nie objęto emisji papierów wartościowych przedsiębiorstwa narodowego kraju członkowskiego na rynku zagranicznym, inwestycji w bony skarbowe krótkoterminowe oraz kredytów długo i średnioterminowych a także zakładania kont bieżących przez nierezydentów.
Etap drugi 1973-1985
Kryzys naftowy spowodował wzrost kosztów działalności gospodarczej a w efekcie bankructwa firm, rosnące bezrobocie , recesję, wzrost inflacji, obniżenie poziomu konkurencyjności towarów na rynkach międzynarodowych. Proces integracji został spowolniony. Państwa samodzielnie poszukiwały rozwiązań swoich problemów. Okres ten określano w mediach „eurosklerozą”. Pogorszyła się pozycja gospodarcza państw WE w szczególności wobec Stanów Zjednoczonych. Rozwiązanie problemów umożliwił powrót do procesu dalszej liberalizacji rynku towarów, tworzenie wielkiego wspólnego europejskiego rynku z pełna swoboda przepływu towarów ,usług, osób i kapitału. Komisja Europejska opracowała w 1985 roku Białą Księgę zawierającą bariery i ograniczenia na drodze integracji oraz program działań na lata 1988-92 zmierzający do pełnej integracji rynków i całkowitej swobody przepływu kapitału i usług finansowych. Biała Księga zawierała ponad 200 aktów prawnych, których zmiana była niezbędna do zrealizowania idei jednolitego rynku. Procesu ujednolicania różnorodnych przepisów krajowych udało się uniknąć dzięki inicjatywie komisarza lorda Cockfielda proponującej uznanie standardów narodowych. Dzięki temu możliwe było przyjęcie tylko niezbędnych nowych aktów prawnych wprowadzających swobodę przepływu kapitału i usług finansowych.
Etap trzeci 1987-92 .
Dyrektywa Rady WE z 1986 roku zobowiązująca kraje członkowskie do bezwarunkowego zniesienia restrykcji wobec długoterminowych kredytów handlowych i wobec obrotu papierami wartościowymi przedsiębiorstwa danego kraju na rynku drugiego kraju, liberalizacją warunkową objęto średnio- i długoterminowe kredyty finansowe. Krótkoterminowych lokaty w bony skarbowe pozostawiono do liberalizacji na koniec ze względu na ich potencjalnie spekulacyjny charakter.. Pełną swobodę przepływu kapitału wprowadzono dyrektywa Rady z 1988 roku. Dyrektywa ta nakazywała zaprzestania od 1lipca 1990 roku stosowania jakichkolwiek restrykcji związanych z przepływem kapitału. Dyrektywa ta zakończyła proces liberalizacji przepływu kapitału .
Etap czwarty 1993-2002.
Zwieńczenie procesu liberalizacji były postanowienia Traktatu z Maastricht, które weszły w życie w 1993 roku. Traktat (art.67-73) stwierdza, ze:
zabronione są wszelkie restrykcje w przepływie kapitałów między krajami członkowskimi oraz między krajami Unii i krajami trzecimi,
liberalizacja ma charakter nieodwracalny,
nie jest możliwe wprowadzanie jakichkolwiek ograniczeń w przepływie kapitałów.
Kontynuacją procesu tworzenia jednolitego rynku finansowego było wprowadzenie od 1 stycznia 1993 Jednolitego Rynku Wewnętrznego i założeń Unii Gospodarczo-Walutowej. Etapy przygotowawcze UGW dotyczyły właśnie liberalizacji usług finansowych i swobody przepływu kapitału. W tym celu podjęto działania prawne i praktyczne związane z konwergencją gospodarek krajów członkowskich poprzez harmonizację polityk makroekonomicznych. Kryteria konwergencji przyjęte w Maastricht obejmowały upodabnianie się w krajach członkowskich takich wskaźników jak: stopa inflacji, stopy procentowe ,dług publiczny i deficyt budżetowy. Zbliżenie tych wskaźników miało istotne znaczenie dla pełnego wprowadzania swobody przepływu kapitału. Kluczowe znaczenie dla funkcjonowania rynku finansowego miało wprowadzenie euro. Wspólny pieniądz stworzył w pełni rozwinięty rynek finansowy euro, który stał się konkurencyjny wobec rynku dolara.
3.2. Swoboda świadczenia usług finansowych
Usługi finansowe to określone czynności wykonywane przez instytucje finansowe. Najczęściej dotyczą one różnego rodzaju pośrednictwa finansowego na rynku pieniężnym, kapitałowym, kredytowym, ubezpieczeniowym.
Instytucje finansowe poprzez świadczone usługi finansowe:
Dystrybuują kapitał w czasie i przestrzeni, doprowadzają do spotkania podmiotów różnych krajów dysponujących nadwyżką środków finansowych z tymi, którzy poszukują kapitału,
Realizują płatności towarzyszące wymianie towarów, usług i dóbr niematerialnych między różnymi podmiotami na rynku finansowym,
Gromadzą fundusze umożliwiające finansowanie wielkich, kapitałochłonnych inwestycji,
Zarządzają ryzykiem mając szerszy dostęp do istotnych informacji gospodarczych od pojedynczych podmiotów, przez to mogą lepiej ocenić ryzyko działań finansowych,
Zbierają i dostarczają różnorodne i szczegółowe informacje niezbędnych do podejmowania decyzji przez pomioty gospodarcze.
Wśród usług finansowych wyróżnić możemy:
usługi bankowe,
usługi ubezpieczeniowe
usługi inwestycyjne
Druga Dyrektywa Bankowa Unii Europejskiej (1989) do usług finansowych zalicza:
A. Całość działalności ubezpieczeniowej i usługi z nią związane:
B. Usługi bankowe i inne.
|
Swoboda świadczenia usług finansowych związana jest ściśle ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek przez osoby fizyczne i prawne z jednego kraju na terenie drugiego kraju na zasadach obowiązujących jego obywateli(art.43-48 TWE). Oznacza to, instytucje finansowe mogą podejmować działalności na terenie innego kraju, zakładać tam filie i oddziały i oferować swoje produkty mieszkańcom tego kraju. Z drugiej strony konsumenci z dowolnego kraju członkowskiego maja dostęp do usług i produktów dowolnej instytucji finansowej działającej na terenie Unii. Zapewnione jednak musi być podstawowe bezpieczeństwo usług bankowych i ubezpieczeniowych oraz kontrola nad tymi instytucjami.
Proces liberalizacji usług finansowych przebiegał w trzech nurtach:
ujednolicanie zasad świadczenia usług bankowych,
liberalizacja usług ubezpieczeniowych,
swoboda na rynku papierów wartościowych
3.2.1.Usługi bankowe.
Proces dochodzenia do jednolitego rynku bankowego w 1993 roku obejmował wydanie przez Radę kilku kluczowych dyrektyw.
Pierwsza Dyrektywa Bankowa z 1977 roku( weszła w życie w 1979) określiła kryteria umożliwiające bankom prowadzenie działalności w innych krajach członkowskich. Podstawą tej dyrektywy była idea działania „prawa kraju gospodarza”. Instytucja kredytowa musiała uzyskać pozwolenie na działalność od władz kraju, w którym pragnęła rozpocząć swoją funkcjonowanie. Zasady zakładania oddziałów regulowane były przepisami lokalnymi i dotyczyły np. kapitału minimalnego (w każdym kraju innego). Tak więc założenie oddziałów w kilku krajach wiązało się z posiadanie dużej ilości środków finansowych. Konieczność uzyskiwania pozwolenia ograniczała swobodę świadczenia usług bankowych. Na rynku bankowym ujawnił się brak wzajemnego zaufania dotyczącego przepisów regulujących każdy z dwunastu rynków finansowych. Liberalizowanie sektora bankowego byłoby możliwe po ujednoliceniu ustawodawstwa i zapewnieniu jednolitych zasad nadzoru nad bankami. Jednakże proces harmonizacji przepisów byłby bardzo kosztowny i długotrwały.
Momentem przełomowym w tej sprawie była opracowana przez Komisję Biała Księga(1985), która opisywała bariery i ograniczenia na drodze do integracji rynku wewnętrznego. Stwierdzała ona, że w celu pełnej integracji rynków finansowych należy:
uznać wzajemnie przepisy narodowe zamiast je zmieniać,
zaufać przepisom narodowym, zakładając, że maja one na celu ochronę konsumenta i bezpieczeństwo oszczędności.
Stanowisko zawarte w Białej Księdze pozwoliło przyspieszyć liberalizację świadczenia usług bankowych.
Kluczowym aktem prawnym dla banków stała się Druga Dyrektywa Bankowa (1988). Weszła ona w życie 1 stycznia 1993 roku. Zastąpiła ona zasadę działania „przepisów kraju gospodarza” na zasadę „przepisów kraju macierzystego”. Celem tej dyrektywy było zniesienie wszelkich barier w świadczeniu usług bankowych. Kraje członkowskie zostały zobowiązane do dostosowania swego ustawodawstwa tak by można było wydawać jednolitą licencję bankową. Instytucja, która otrzymała taką licencję w swoim kraju mogła automatycznie podejmować działalność we wszystkich krajach członkowskich bez uzyskiwania pozwoleń.
Warunki uzyskania licencji bankowej:
minimalny kapitał założycielski 5mln euro (wcześniej 5mln ECU),
8% współczynnik wypłacalności w stosunku do wartości aktywów banku,
wysokie kwalifikacje kierownictwa banku (co najmniej dwóch dyrektorów efektywnie zarządzających bankiem, z doświadczeniem bankowym i umiejętnościami kierowniczymi),
informowanie o akcjonariuszach posiadających duże pakiety udziałów.
Zakres usług świadczonych przez banki działające na terenie innych krajów ustalany był przez kraj macierzysty wydający licencję bankową. W efekcie tego na rykach niektórych krajów pojawiły się usługi i produkty bankowe nieznane tam dotąd. Spowodowało to wzrost konkurencji, wzrost różnorodności oferty i niższe ceny. Zniesiony został także wymóg posiadania kapitału minimalnego przy zakładaniu oddziałów banku w innych krajach. Wymóg ten sprawiał, że banki, które chciały działać w kilku krajach musiały dysponować dużymi środkami finansowymi. Ujednolicono podstawowe wymogi dotyczące nadzoru nad instytucjami kredytowymi. W okresie późniejszym Komisja Europejska wydała jeszcze kilka dyrektyw regulujących rynek bankowy m.in. dyrektywę o gwarancji depozytów do kwoty 20tys.€ w przypadku niewypłacalności banku.
Dotychczas wydane dyrektywy bankowe zostały połączone w jednolite przepisy bankowe w 2001 roku Dyrektywą 2001/24/EC.
3.2.2.Ubezpieczenia
Liberalizację sektora ubezpieczeń rozpoczęto w latach siedemdziesiątych.
Pierwsza Dyrektywa Rady dotyczyła zasad prowadzenia ubezpieczeń nie na życie (Dyrektywa 73/239/EEC). Kilka lat później wprowadzono Pierwszą Dyrektywę Rady dotyczącą zasad prowadzenia ubezpieczeń na życie (Dyrektywa 79/267/EEC). Pierwsze dyrektywy ubezpieczeniowe spowodowały rozbieżności interpretacyjne, które wyjaśniał Trybunał Sprawiedliwości.
Jego orzeczenia stały się podstawą do opracowania Drugiej Dyrektywy w 1988 roku (Dyrektywa 88/357/EEC) poprawiającej postanowienia o ubezpieczeniach nie na życie oraz w 1990 ubezpieczenia na życie (Dyrektywa 90/619/EEC) . Generalnie we Wspólnotach przyjęto jako ważną zasadę rozdzielenia ubezpieczeń na życie i nie na życie, tak, aby wieloletnie lokaty w ubezpieczenia na życie nie były naruszane przez wypłaty bieżących odszkodowań majątkowych czy komunikacyjnych.
Trzecia generacja dyrektyw ustanawiająca jednolity rynek usług ubezpieczeniowych została przyjęta na początku lat 90-tych i wprowadzona w życie w 1994 roku Dyrektywa 92/96/EEC Trzecia Dyrektywa Rady dotycząca ubezpieczeń na życie oraz Dyrektywa 92/49/EEC Trzecia Dyrektywa Rady dotycząca ubezpieczeń nie na życie Stworzyły one jeden z najbardziej konkurencyjnych rynków ubezpieczeniowych na świecie.
Na mocy Dyrektyw Trzeciej Generacji wydawana jest od 1994 roku jednolita licencja ubezpieczeniowa. Oznacza ona podobnie jak w sektorze bankowym, że instytucja ubezpieczeniowa posiadająca jednolitą licencję ubezpieczeniową, może prowadzić działalność we wszystkich krajach członkowskich bez uzyskiwania pozwolenia ich władz. Usługi mogą być oferowane bezpośrednio (np. przez telefon lub internet) lub poprzez zakładanie oddziałów w innych krajach. Obowiązuje tez zasada kontroli kraju macierzystego. Przyjęto jednak pewien zestaw norm przestrzeganych przez wszystkie kraje.
Dalszy proces uwalniania rynku usług ubezpieczeniowych prowadzony jest przez Komisję Europejską w ramach Planu Działania w obszarze Usług Finansowych (Financial Services Action Plan).
Propozycje kierunków zmian w sektorze ubezpieczeniowym:
Kraje członkowskie będą miały swobodę ustanawiania bardziej surowych przepisów dotyczących współczynnika wypłacalności niż przyjęte ogólnie w dyrektywie, tak by mógł on uwzględniać specyficzne lokalne ryzyko,
Wprowadzenie zasady absolutnego minimum kapitału założycielskiego, który będzie wzrastał wraz z poziomem inflacji, to nowe minimum powinno wynosić €3mln (€2mln w niektórych ubezpieczeniach nie na życie),
Organa nadzorujące będą miały większe kompetencje interweniowania i podejmowania działań zaradczych sytuacjach zagrażających bezpieczeństwu depozytów klientów lub przy osłabieniu pozycji finansowej firmy ubezpieczeniowej,
Niezbędny będzie większy wskaźnik wypłacalności dla niektórych ubezpieczeń nie na życie charakteryzujących się zmiennym profilem ryzyka (transport morski, lotniczy i inne o dużej skłonności do ryzyka)
Propozycje te będą dyskutowane na forum Komisji Europejskiej, Rady i Parlamentu.
3.2.3. Rynek papierów wartościowych.
Proces wprowadzania swobody na rynku papierów wartościowych przebiegał podobnie jak w przypadku rynku bankowego i ubezpieczeniowego. Przyjęte zostały podstawowe dyrektywy regulujące ten rynek i skłaniające kraje członkowskie do wzajemnego akceptowania zasad działania giełd krajowych i treści prospektów emisyjnych. Podjęto tez działania w celu ogólnych zasad kontroli na rynku papierów wartościowych a zwłaszcza funkcjonowania funduszy inwestycyjnych.
Dyrektywy Rady dotyczące swobody działania rynku papierów wartościowych obejmowały:
Prawo rynku kapitałowego,
Prawo rynku transakcji terminowych,
Prawo organizacyjne giełd
Prawo nadzoru nad przedsiębiorstwami sprawowanymi przez organizacje inwestycji kapitałowych
Najważniejsze z nich to: Dyrektywa 79/279 o dopuszczaniu papierów wartościowych do obrotu giełdowego, opisuje warunki dopuszczania papierów wartościowych do notowania na giełdzie, Dyrektywa 80/390 o prospekcie giełdowym, Dyrektywa 82/121 o sprawozdaniu okresowym spółek notowanych na giełdzie, Dyrektywa 85/611 o organizacjach wspólnego inwestowania w papiery wartościowe, Dyrektywa 89/289 o publicznej ofercie papierów wartościowych, Dyrektywa 93/22 o usługach w obrocie papierami wartościowymi.
Ustanowienie jednolitego rynku wewnętrznego od 1994 roku a następnie wprowadzenie euro znakomicie pomogło w rozwoju rynkowi papierów wartościowych. Powstał duży otwarty rynek finansowy euro, który zdecydowanie lepiej może konkurować z rynkiem amerykańskim i japońskim. Jednakże ciągle europejski rynek papierów wartościowych pod względem wartości stanowi tylko 50% rynku amerykańskiego. Nadal funkcjonuje 15 krajowych rynków i giełd , wydawanych jest 15 odrębnych prospektów emisyjnych, istnieje ukryty protekcjonizm, brak wzajemnego zaufania i bariery biurokratyczne. Rynek jest podzielony na segmenty krajowe. Osłabiona jest jego konkurencyjność i szanse rozwoju.
Rada i Komisja Europejska w ramach procesu ujednolicania rynku finansowego Unii realizowanego od początku 2000 roku podjęły tez działania dotyczące rynku papierów wartościowych. ECOFIN powołał Komitet Ekspertów ds. Regulacji Europejskiego Rynku Papierów Wartościowych (The Committee of Wise Men on the Regulation of European Securieties Markets) , któremu przewodzi Aleksander Lamfallussy (17 czerwca 2000) .Celem Komitetu było:
Określić warunki wprowadzania jednolitych wspólnotowych przepisów regulujących rynek papierów wartościowych,
Przygotować scenariusz lepszego przystosowania dotychczasowych działań, tak by znacząco zwiększyć konwergencję rynków i pogłębić współpracę.
Raport końcowy opracowany przez Komitet w lutym 2001 roku opisywał sytuację na europejskim rynku papierów wartościowych:
brak jasnych ogólnoeuropejskich przepisów w wielu kluczowych dla rynku kapitałowego sprawach (m.in. prospektu emisyjnego, usług inwestycyjnych, zakazu wykorzystywania uprzywilejowanego dostępu do informacji) co uniemożliwia wprowadzenie wspólnego, wzajemnie akceptowanego systemu działania,
nieskuteczny, nieefektywny system legislacyjny,
ogromna liczba transakcji i rozliczeń dokonywanych według lokalnych zasad, która blokuje płynność rynku i podraża koszty szczególnie transferów zagranicznych,
niedostateczny rozwój systemu funduszy emerytalnych,
różnice w systemach prawnych krajów członkowskich dotyczące między innymi prawa upadłościowego i procedur prawnych,
bariery polityczne umożliwiające ,w sposób trudny do udowodnienia, chronić rynek narodowy i produkty firm krajowych,
kulturowy opór nowoczesnych niektórych krajach przeciwko wprowadzaniu nowoczesnych produktów i innowacji na rynku (np .venture capital).
Raport Lamfalussiego stal się podstawą do zmian na rynku papierów wartościowych. Postanowiono, że nowe prawodawstwo regulujące rynek papierów wartościowych wprowadzone zostało do 2005 roku.
4.KONTYNUACJA PROCESU LIBERALIZACJI RYNKU FINANSOWEGO UE.
4.1. Niedoskonałości na rynku finansowym UE.
Historycznie rynek finansowy tworzony był odrębnie w każdym kraju, opierał się na krajowych regulacjach prawnych, był tworzony przez organa władzy państwowej, kontrolowany był na szczeblu państwa. Tak więc 15 państw członkowskich stworzyło 15 odrębnych rynków finansowych z własnymi regulacjami. W procesie integracji krajów członkowskich, łączenia się rynków towarów następowało stopniowe zbliżenie instytucji finansowych i prawnych regulacji. Wymuszone były one rozwojem technologii, innowacjami, globalizacją świata i umiędzynarodowieniem gospodarek. Proces ten w UE został przyspieszony wprowadzeniem euro i jednolitego rynku wewnętrznego. Mimo zmian rynek finansowy nie jest zintegrowany, nadal istnieje 15 narodowych rynków finansowych i 15 różnych systemów legislacyjnych.
Przykłady niedoskonałości na rynku finansowym UE.
Rynek usług finansowych dla konsumentów jest podzielony na segmenty krajowe. Dostępność usług na rynku detalicznym jest ograniczona. Instytucje finansowe nie mogą wprowadzić jednego produktu dla całego obszaru Unii lecz 15 produktów osobno dla każdego kraju.
Transfery pieniężne indywidualne między krajami są drogie, przekaz 100 euro kosztował w 1993 roku 23,93 euro a w 2001 roku 24,09 euro.
Rynek pracy charakteryzuje się niską mobilnością i wysokimi kosztami. Umożliwienie funduszom emerytalnym działania na terenie całej Unii zwiększyłoby mobilność rynku pracy.
Duże instytucje finansowe poddawane są wymogom nadmiernej ilości różnych przepisów i kontroli, niektóre z nich muszą składać ponad 20 raportów organom nadrzędnym i kontrolnym.
4.2.Strategia Lizbońska
Rada Europejska przyjęła w marcu 2000 strategię według, której do 2010 roku UE stanie się najbardziej konkurencyjną, dynamiczną i opartą na wiedzy gospodarką świata, zdolnej do tworzenia nowych miejsc pracy oraz zapewniającej spójność społeczną. Strategia odnosi się do działań podejmowanych na trzech wzajemnie powiązanych płaszczyznach:
gospodarczej,
społecznej
ochrony środowiska.
W odniesieniu do gospodarki strategia określa sześć priorytetów, które dotyczą:
rozwoju nowoczesnych technologii informacyjnych,
dokończenia budowy rynku wewnętrznego,
pełnego zintegrowania rynków finansowych,
rozwoju przedsiębiorczości,
stworzenia Europejskiego Obszaru Badań oraz
dokonania przeglądu wspólnotowych instrumentów finansowych.
Druga płaszczyzna Strategii obejmująca zagadnienia społeczne, za priorytetowe uznaje działania na rzecz :
osiągnięcia pełnego zatrudnienia,
zwalczanie marginalizacji społecznej
wzmocnienia znaczenie edukacji jako najważniejszego czynnika budowy gospodarki opartej na wiedzy.
Trzecią płaszczyznę stanowi wymiar środowiskowy w kontekście trwałego wzrostu gospodarczego, który został włączony do Strategii lizbońskiej podczas szczytu Rady Europejskiej w Göteborgu 15-16 czerwca 2001 r. Szefowie państw i rządów potwierdzili wówczas, że osiągnięcie celów przyjętych w Strategii nie może odbywać się kosztem degradacji środowiska naturalnego.
Decydującym czynnikiem sprzyjającym osiągnięciu tego celu jest mocniej zintegrowany rynek finansowy, który ma być katalizatorem wzrostu wszystkich sektorów gospodarki. Rezultatem tej integracji będą korzyści dla konsumentów w postaci niższych cen i lepszej jakości produktów, dla małych i średnich przedsiębiorstw w postaci obniżenia kosztów działalności i zmniejszenia ryzyka. Większy, swobodny rynek finansowy i konkurencja między instytucjami świadczącymi usługi finansowe zapewni korzyści wszystkim podmiotom rynku.
Rynki finansowe mają decydujące znaczenie dla funkcjonowania nowoczesnej
gospodarki. Im większy stopień ich integracji, tym efektywniejsza alokacja źródeł
zasobów gospodarczych i tym lepsze wyniki gospodarcze w ujęciu długofalowym.
Pełne wprowadzenie w życie jednolitego rynku usług finansowych stanowi zatem
kluczową część lizbońskiej strategii reform gospodarczych5; i ma zasadnicze
znaczenie dla konkurencyjności UE na świecie.
W celu realizacji zamierzeń strategii Lizbońskiej przyjęto Plan Działań w obszarze Usług Finansowych (ang. Financial Services Action Plan).
4.3. FSAP (Financial Services Action Plan) przyjęty został w 1999 roku. Jego celem jest ujednolicenie przepisów dotyczących rynku usług finansowych i stworzenie pełnej wolności świadczenia tych usług na terenie całej UE. Podstawowa zasada tego planu jest przyznawanie „europejskiego paszportu” lub „jednolitego paszportu” umożliwiającego działanie na terenie kraju gospodarza Kraj gospodarz uznaje licencje wydana przez kraj macierzysty. Instytucja finansowa prowadzi zakres usług określony przez przepisy kraju macierzystego i pod kontrola jego instytucji nadrzędnych.
FSAP ma cztery cele:
wzmocnienie jednolitego rynku finansowego,
otworzenie i zliberalizowanie rynku usług finansowych dla indywidualnych klientów
.wprowadzenie jednolitych reguł nadzoru na instytucjami finansowymi,
wprowadzenie innych elementów niezbędnych dla optymalnego rynku finansowego.
FSAP obejmuje zestaw środków legislacyjnych i innych (pozalegislacyjnych) mających umożliwić realizację powyższych celów a także harmonogram przyjmowania i implementacji poszczególnych rozporządzeń i dyrektyw. Zaproponowano 42 akty prawne regulujące działanie banków, sektora ubezpieczeniowego, bezpieczeństwa na rynku finansowym, problemów bankructwa firm, redukcji kosztów transferów zagranicznych
Podczas szczytu w Lizbonie szefowie państw i rządów postanowili, że podejmą kroki na rzecz osiągnięcia pełnej integracji rynków finansowych przed końcem 2005 r. poprzez utworzenie jednolitego rynku kapitałowego, przynoszącego korzyści inwestorom, przedsiębiorcom oraz konsumentom prywatnym.
Do początku 2008 roku przyjęto większość dyrektyw i rozporządzeń, m.in. przyjęte zostały dyrektywy o handlu elektronicznym, dyrektywa o zapobieganiu praniu brudnych pieniędzy, jak również rozporządzenie w sprawie statutu spółki europejskiej, nad którym prace trwały od 1970 r. oraz rozporządzenie w sprawie stosowania międzynarodowych standardów rachunkowości, dyrektywę o prospektach emisyjnych oraz dyrektywy o nadzorze nad funduszami emerytalnymi, dyrektywę o usługach inwestycyjnych
Przewidywane efekty ujednolicania rynku finansowego:
obniżenie kosztu kapitału w szczególności dla małych i średnich przedsiębiorstw,
wzrost stopy zwrotu z kapitału,
dostęp do tańszych usług i kredytów dla konsumentów,
obniżenie kosztów transferów zagranicznych,
wzrost PKB o 1,1%,
wzrost zatrudnienia o 0,5% i mobilności rynku pracy,
wzrost inwestycji i produktywności podmiotów gospodarczych
Zasadnicze koncepcje, które leżały u podstaw tego planu, sprawdziły się, jako że poprawiły się wyniki sektora finansowego; pomimo wielu niekorzystnych czynników zewnętrznych zwiększyła się płynność środków, wzrosła konkurencja, polepszyła rentowność oraz wzmocniła stabilność finansowa. Wraz ze stopniowym wdrażaniem wspomnianego planu działania w kolejnych latach korzyści te będą się zwiększać.
Tym niemniej nie można spocząć na laurach. Sektor usług finansowych UE ma ogromny niewykorzystany potencjał wzrostu w dziedzinie gospodarki i zatrudnienia. Istnieje pilna potrzeba zwiększenia efektywności paneuropejskich rynków długoterminowych produktów oszczędnościowych. Należy także sprostać największemu strukturalnemu wyzwaniu gospodarczemu UE, jakim jest sfinansowanie olbrzymiego deficytu Unii w zakresie emerytur. Daleko jest także do ukończenia wewnętrznego rynku usług detalicznych. Wreszcie istnieje potrzeba usprawnienia funkcjonowania rynku kapitału ryzyka, tak aby promować nowe i innowacyjne firmy i wpływać na wzrost gospodarczy.
Zatem polityka Komisji na najbliższe pięć lat (2005-2010) będzie się koncentrować na procesie konsolidacji, finalizowaniu rozpoczętych działań, poprawie współpracy i ujednolicaniu przepisów w dziedzinie nadzoru, a także usuwaniu nadal istniejących, istotnych barier gospodarczych. W efekcie czego Unia Europejska stanie się konkurencyjnym, otwartym elastycznym rynkiem finansowym z rosnącym dobrobytem społecznym, ze wzrostem gospodarczym i mobilnym rynkiem pracy.
J.Planavova-Latanowicz, Wolności rynku wewnętrznego ,w: Integracja europejska. Wybrane problemy, Warszawa 2003, s.176
Usługi i procedury bankowe (red. Ewa Bogacka-Kisiel), Wrocław 200, s.15-16
Komisja Europejska IP/00/1233 www.europa.eu.int
Final Report of Committee of Wise Men on The Regulation of European Securities Markets, Brussels 2001.
Biała Księga na temat polityki w dziedzinie usług finansowych na lata 2005-2010 , www.ec.europa.eu
12