27.11.2009

Wykład 5

Temat: Stosunki (interakcje) społeczne.

1. Stosunki (interakcje) społeczne - to trzeci element ładu społecznego. Jest to szczególny wariant czynności społecznych polegający na wzajemnym oddziaływaniu na siebie podmiotów społecznych (jednostek lub grup społecznych). Stosunki społeczne mogą zachodzić miedzy jednostkami, grupami lub jednostką a grupą.

2. Rodzaje stosunków społecznych:

• Typologia numer I (formalne, inaczej rzeczowe i nieformalne inaczej osobiste)

• Formalne (rzeczowe) - to te, w których wartosciąjest nie tyle sam partner interakcji, co cel, który może być przy jego pomocy osiągnięty. Jeżeli istnieje jakikolwiek powód, że ludzie nam najbliżsi są po coś to stosunki te są stosunkami formalnymi.
  Np.: sprzedawca jest elementem, środkiem potrzebnym do zrobienia zakupów.

• Nieformalne (osobiste) - to te, w których partner interakcji jest celem samym w sobie, jest wartością samoistną (nie jest po coś, wobec niego nie stawiamy pytania A co ty możesz mi dać?). Partner w tym stosunku nie jest instrumentem.

• Typologia numer II (bezpośrednie i pośrednie)

• Bezpośrednie - zachodzące twarzą w twarz miedzy podmiotami społecznymi.

• Pośrednie - interakcje, które nie zachodzą twarzą w twarz, ale realizowane są za pomocą różnych elementów komunikacji międzyludzkiej (list, telefon. Internet).

• Kontrola społeczna - to czwarty element ładu społecznego. Dla istnienia porządku społecznego niezbędne są normy i wartości społeczne - bez nich lad społeczny byłby nie możliwy. Ale dla ładu społecznego ważne jest czy owe normy są przestrzegane.

• Kontrola społeczna ma dwa cele:

• Cel poznawczy - poznanie ładu.

• Cel pragmatyczny - przestrzeganie tego ładu dla osiągnięcia stanu względnego porządku społecznego.

• Kontrola społeczna - to zespół instytucji i działań sprawdzających i ewentualnie sankcjonujących przestrzeganie obowiązującej regulacji aksjonormatywnej. Tak rozumiana kontrola społeczna jest rodzajem przymusu wywieranego (stosowanego) na jednostkę przez społeczeństwo. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje kontroli społecznej:

• Przymus formalny (kontrola) - w przypadku kontroli formalnej jest ona realizowana przez policje, prokuraturę, sądy i różnego rodzaj u organy kontroli działające wewnątrz różnych instytucji (w szkole, partii, itp.). Podstawą aksjonormatywną działania tych instytucji jest prawo pisane, zasady skodyfikowane (sformalizowane), np.: przepisy zawarte w kodeksach i regulaminy wewnętrzne instytucji różnego rodzaju.

• Przymus nieformalny - instytucją kontroli nie formalnej jest opinia publiczna (społeczna). Rozumieć ją należy jak najszerzej, ponieważ obejmuje ona opinie ludzi na cały m świecie z jednej strony, (którzy Np.: wypowiadają swoje opinie na temat wojny w Iraku), a z drugiej strony jest rodzina, sąsiedzi.
  W obu przypadkach i wszystkich przypadkach pośrednich mamy do czynienia ze sprawdzaniem i ewentualnie sankcjonowaniem. Oznaką działania w skali makro będą głosy sprzeciwu/poparcia dla operacji zbrojnej w Iraku. Oznaką działania w skali mikro może być dezaprobata, albo akceptacja dla X za jakieś zachowanie. Podstawą aksjonormatywną nie jest prawo formalne, ale podstawą jest obyczaj, prawo zwyczajowe, które występuje w dwóch wariantach: tradycja, moda.

• Tradycja - prawo zwyczajowe pochodzące z przeszłości. Ucieleśnieniem tradycji są nasi ojcowie, dziadkowe, którzy kultywują przeszłość. Np. presja kulturowa wynikająca z tradycji - odwiedzanie grobów bliskich l listopada - nie ma formalnego przepisu, nikt nas z tego nie rozliczy czy bvliśmv na grobie tego właśnie dnia. Kieruje nami przymus nie formalny, wpojono nam, iż w tym dniu powinniśmy tam być.

• Moda - prawo zwyczajowe wynikające z teraźniejszości. Ucieleśnieniem mody jest to, co oglądamy w TV, czy w czasopismach
  W tych dwóch rodzajów przymusu z socjologicznego punktu widzenia mamy do czynienia z kontrolą nieformalną, gdyż podporządkowujemy się normom, choć nie mamy ku temu żadnego obowiązku wynikającego z formalnych praw - poddajemy się presji kulturowej. Np. presja kulturowa wynikająca z mody — (np.: sposób ubierania się, nie istnieją przepisy mówiące, jakie buty mamy nosić, nie ma również ku temu żadnych naturalnych powodów — jest to wynik presji opinii społecznej. Gdybyśmy nie postąpili zgodnie z opinią publiczną staniemy przed problemem, „co ludzie powiedzą?"

• Poglądy na temat nieformalnej kontroli społecznej:

• Piere Bourdie:

• Społecznie uwarunkowana natura - jest to sytuacja, kiedy określone normy, wartości są tak głęboko uwewnętrznione (przyswojone), czyli zakorzenione w świadomości przez jednostkę, że traktuje je ona jako naturalne i nieuniknione, konieczne i bezdyskusyjne, itp. A niejako konwencjonalne, umowne, jakimi są w rzeczywistości.

• Podobieństwo pomiędzy rodzajem mentalności nazwanym przez Popera „naiwnym monizmem", a społecznie ustanowioną naturą polega na tym, że w obydwu przypadkach mamy do czynienia z nieumiejętnością oddzielenia tego, co konieczne, od tego, co umowne. A zatem kiedy każdorazowo spotykamy się sytuacją, że ktoś jest przywiązany do jakiś norm to mamy wtedy do czynienia ze społecznie ustanowioną naturą

• Np.: wnuczka przychodzi do babci zaprosić ją na swój ślub, na pytanie babci wnuczka odpowiada, że do ślubu pójdzie w skórzanej kurtce i tenisówkach. Szok, jakiego dostała babcia jest namacalnym dowodem na to, iż babcia jest dotknięto społeczni ustanowioną naturą, ale w takim samym stopniu jak jej wnuczka, która realizuje konwencje oryginalności.

• Stanisław Osowski:

• Społecznie ustanowiona natura ma swój polski odpowiednik — instynktywizacja norm i wartości. Paradoks nazw polega na tym, że w drugim przypadku mamy do czynienia z próbą połączenia tego, co przeciwstawne (naturalne i społeczne).

• Normy są nam wpajane, a instynkt to cecha gatunkowo wrodzona.

• To połączenie zostało dokonane w sposób celowy, chcąc podkreślić to jak głęboko w ich świadomości te przekonania są zakorzenione, że przybierają postać drugiej natury - instynktowego działania.

• Babcia instynktownie skojarzyła ślub z białą suknią, a wnuczka z tym, co oryginalne -mimo różnic wewnętrznych sens jest ten sam.

• Stefan Czarnowski:

• Przedstawiciel szkoły socjologicznej im. Dirckhekna.

• Powiedział „przymus społeczny działa w pełni tam gdzie odczuwa się go mało lub gdzie nie odczuwa się go wcale. Tam gdzie wydaje się czymś naturalnym, nieuniknionym"

• Np.: jako naturalne i nieuniknione wydaje nam się to, że l listopada musimy odwiedzić groby.

• Nie pojawia się refleksja, ciężar nie jest problematyczny.

• Charakteryzując relację, między jednostką a społeczeństwem według Emila Durkheirna (twórcy francuskiej szkoły socjologicznej) da się wyróżnić jej dwie cechy:

• Zewnętrzność - jednostka rodząc się zastaje społeczeństwo na zewnątrz siebie. Jest tutaj w tym zetknięciu paradoks, wiemy, bowiem (Arystoteles), iż ze swojej natury jednostka jest przeznaczona do życia we wspólnocie. W momencie narodzin wspólnota jest dla jednostki obca, gdyż jednostka (po urodzeniu) należy do świata natury. Aby tę obcość (zewnętrzność) znieść (zlikwidować), a więc innymi słowy, aby spełnione zostało to Arystotelesowskie przeznaczenie człowieka jednostka musi zostać poddana przymusowi uspołecznienia (procesowi socjalizacji - przyswajaniu norm i wartości środowisk społecznych, z którymi jednostka wchodzi w kontakt, wyróżniamy dwa rodzaje socjalizacji: pierwotną - to ta której efektem jest wykrystalizowanie się świadomości oraz wtórną - której jednostka zostaje poddana już jako osoba świadoma). Stąd wynika druga cecha:

• Przymus społeczny wobec jednostki - jednostka musi nauczyć się żyć w społeczeństwie, czyli musi być poddawana procesowi uświadamiania. Przejście tego procesu sprawa, że na miejsce zewnętrzności społeczeństwa wobec jednostki następuje uwewnętrznieniu społeczeństwa przez jednostkę, (co należy rozumieć jako przyswojenie zasad społecznych przez jednostkę). Od tego momentu wchodzimy w drugą fazę przymusu społecznego - kontrola, sprawdzanie czy jednostka przestrzega, respektuje to, czego się nauczyła.

• Sankcje społeczne - to V element struktury społecznej. Sankcje społeczne - to reakcje instytucji kontroli społecznej na określone zachowania podmiotów społecznych. Wyróżniamy sankcje negatywne i pozytywne, oraz sankcje formalne i nieformalne.

• Formalne - to te, które mogą być nam nałożone przez policję, sąd.

• Nieformalne - to te, których możemy się spodziewać od rodziny, kolegów z pracy.

• Krzyżowanie się typologii

• Sankcje formalne pozytywne - nagrody, które możemy otrzymać ze strony instytucji kontroli społecznej - dyplom, awans, podwyżka pensji.

• Sankcje formalne negatywne - to kary, które mogą nam zostać nałożone przez instytucje kontroli społecznej (formalnej) - negatywna ocena na świadectwie, kara wynikająca z systemu prawnego państwa (np.: kara grzywny, wiezienia), prawa wnikające z prawa kanonicznego (np.: pokuta, lub w skrajnych przypadkach ekskomunika).

• Sankcje nieformalne pozytywne — to nagrody, jakie możemy otrzymać od instytucji kontroli nieformalnej (może to być szacunek, aprobata, poważanie płynące do nas w stosunkach z innymi).

• Sankcje nieformalne negatywne - kary, jakie mogą nas spotkać ze strony opinii społecznej - może to być dezaprobata, niechęć, odrzucenie, wyłączenie społeczne (ekskluzja).
  Np:, Jeśli jednostka podpadnie grupie może się narazić na to, że nikt ni będzie miał ochoty na to, żeby się z nim zadawać. Skrajny przypadek ekskluzji społecznej, sprawia, że stajemy się grupowym outsiderem. Siła przymusu nie formalnego jest o wiele większa niż przymusu formalnego. Ludziom o wiele łatwiej jest przełknąć karą finansową, niż jakąś inną karę, ale wymierzoną ze strony instytucji kontroli nieformalnej. Większość ludzi stara się być w grupie społecznej akceptowanym (słaba psychika).

---