LITERATURA: 1. T. Pilch, I. Lepalczyk (red.) „Pedagogika społeczna” 2. B. Szatur-Jaworska „Teoretyczne podstawy pracy socjalnej”, str. 106 - 122 3. A. Nocuń „Teoretyczne podstawy pracy kulturalno-oświatowej”, str. 123 - 136 4. T. Pilch „Środowisko lokalne - struktura, funkcje, przemiany”, str. 155 - 173 Cele pedagogiki społecznej: 1. Poznawczy. Poznanie podstawowej wiedzy o wychowaniu społecznym w środowisku społecznym. 2. Realizacyjny (instrumentalny, wykonawczy). Uświadomienie sposobów wywoływania, aranżowania określonych procesów wychowawczych w różnych środowiskach społecznych. 3. Aksjologiczny. Polega na ukazywaniu określonych wartości, postaw (usłużność, uczynność, wychodzenie naprzeciw, odpowiedzialność, solidarność, tolerancja odmienność w granicach prawa). KONTEKST HISTORYCZNO-SPOŁECZNY POWSTANIA I ROZWOJU PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ Pedagogika społeczna jako wiedza naukowa kształtowała się od II poł. XVII w. do I poł. XX w. w Europie i Ameryce Północnej. Podstawowym bodźcem dla kształtowania się pedagogiki społecznej były trzy rodzaje przeobrażeń: Gospodarcze. Społeczne. Kulturalne. Były one ze sobą powiązane. W Polsce do tych przyczyn dołączyły się ograniczenia wolności kultury narodowej i ruchy niepodległościowe. Przeobrażenia gospodarcze i ich skutki Przeobrażenia gospodarcze wiązały się z rozwojem przemysłu i techniki na gruncie szybkiego rozwoju nauk przyrodniczych. Postęp techniczny wymagał wyższych kwalifikacji, uzupełniania ich, zmiany kwalifikacji, powstawały nowe zawody. Kształtowało to potrzeby oświatowe. Potrzebę zdobywania wiedzy zawodowej i ogólnej. Powodowało to konieczność doskonalenia zawodowego i rekwalifikacji, ale także rodziło masowe pragnienie uczenia się przez całe życie. To z kolei wymagało tworzenia nowych instytucji społecznych, których zadaniem stało się upowszechnianie oświaty i kultury. W związku z tym powstały publiczne stowarzyszenia, instytucje i placówki służące zaspokajaniu potrzeb oświatowo-kulturalnych np. Towarzystwo Czytelni Ludowych (zakładało biblioteki), Towarzystwo Szkoły Ludowej, Uniwersytety Ludowe, Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych, świetlice. Potrzeby gospodarcze wymusiły potrzeby oświatowe, a te z kolei potrzeby tworzenia instytucjom oświatowych. Natomiast w związku z potrzebą wypoczynku, który pojawił się wraz z ustabilizowaniem form pracy, powstała potrzeba należytej rekreacji. Przeobrażenia społeczne Przeobrażenia gospodarcze pociągnęły za sobą przeobrażenia społeczne. Szczególnym rodzajem przeobrażeń społecznych było powstanie nowej warstwy społecznej - robotników najemnych, czyli proletariatu. Zjawisko to określa się jako proletaryzacja mas. Jej skutki to: - rozkład tradycyjnych grup społecznych, - degradacja społeczna, - upośledzenie społeczne, - patologie w życiu indywidualnym i społecznym. Niekorzystne zjawiska i procesy społeczne zrodziły potrzeby pomocy i opieki. Powstały instytucje opiekuńcze, których celem stało się: - kompensowanie braków materialnych, - zapobieganie degradacji społecznej, - zapobieganie patologiom. Instytucje te to różne towarzystwa dobroczynności, ochronki, sierocińce, domy starców. Zmiany społeczne kształtowały również świadomość swego społecznego położenia u ludzi z warstw zdegradowanych i upośledzonych w postaci: - wzrastającego i manifestowanego niezadowolenia, - poczucia dyskryminacji i nierówności, - poczucia niesprawiedliwości. W XIX w. narastały masowe ruchy rewolucyjne. Ruchy te budziły pragnienie sprawiedliwości społecznej, równości obywatelskiej, demokratyzacji instytucji społecznych, przebudowy świata. życie; - człowiek z natury jest wolnym i posiada wolność wewnętrzną i zewnętrzną. W wolności wewnętrznej może z własnej woli wybierać dobro albo zło. Pierwotnie człowiek był niezależny od innych, lecz podział pracy ograniczył tę niezależność (wolność zewnętrzną), której ciągle jednak pragnie - jest to liberalizm. Naturalista szczególnie dba o swoją wolność, o wolność wyrażania opinii, o niezależność zewnętrzną; - istota człowieka jest abstrakcyjna i tkwi w tym co nie wiąże się z jego pozycją w hierarchii społecznej, czy jest władcą czy poddanym. Istota społeczna jest niezależna od środowiska społecznego w którym żyje i od statusu majątkowego. Założenia związane z życiem społecznym (dotyczące życia społecznego): - ludzie są sobie równi, mają jednakowe potrzeby i uprawnienia wynikające z ich przyrodzonej natury - jest to egalitaryzm; - życie społeczne powinno być regulowane umową zapewniającą równość, dobro i szczęście; - żyjąc w społeczeństwie, korzystając z owoców pracy innych ludzi, ludzie mają obowiązek użytecznej pracy (najbliższa naturze jest praca rolnika, najbardziej niezależna - rzemieślnika). Naturalistyczna gnozeologia (teoria poznania) - założenia: - poznanie świata i najbliższego otoczenia w sposób naturalny, a nie wymuszony np. przez szkołę, wywoływane jest przez wrodzone każdemu człowiekowi uczucie ciekawości, którego źródłem są wrażenia zmysłowe powstające pod wpływem bodźców zewnętrznych i wywołujące w człowieku doznania przyjemności bądź lęku; - naturalista chce poznać tylko to co przyciąga jego uwagę przez pobudzenie emocjonalne, w istocie cielesne, a nie intelektualne; - dane zmysłowe jakie naturalista odbiera są opracowywane przez naturalna zdolność poznawczą w postaci tzw. zdrowego rozsądku; - naturaliści deprecjonują obiektywne źródła i kryteria wiedzy naukowej; cenią sobie przede wszystkim poznanie zorientowane na działanie, na praktyczny, pospolity pożytek, a nie w celu zdobywania wiedzy dla niej samej, dla zrozumienia świata; - celem poznania u naturalistów jest także w ostateczności samopoczucie rozumiane jako zaspokojenie organizmu - to sensualizm poznawczy, indywidualizm poznawczy, relatywizm poznawczy i sentymentalizm poznawczy. Etyka naturalistyczna Podstawowym warunkiem postępowania moralnego człowieka jest wrodzone sumienie i nie ma potrzeby uczenia człowieka co jest dobre, a co złe. Treścią sumienia są naturalne uczucia moralne, a nie rozum oraz normy moralne o charakterze intelektualnym. Te poglądy to sentymentalizm etyczny, to także relatywizm etyczny (każdy wyczuwa co chce) i indywidualizm etyczny, który może prowadzić do aetyczności. Cele działalności socjalno-wychowawczej w dziedzinie zaspokajania naturalnych potrzeb (cielesnych, biologicznych): - działalność socjalno-wychowawcza powinna koncentrować się przede wszystkim na przyrodzonych potrzebach (pożywienie), a nie ukierunkowywać się na wyższe wartości duchowe, które u tego typu ludzi są nierozbudowane; - potrzeby związane z oddziaływaniem warunków klimatycznych (mieszkanie, ubranie, ciepło); - potrzeby związane z ruchem; - potrzeby higieniczno-zdrowotne; - potrzeba wypoczynku, snu; Kierunki działania socjalno-wychowawczego dotyczące aktywności umysłowej: - odwołanie do naturalnych zdolności poznawczych, do własnego doświadczenia podopiecznego, do zdrowego rozsądku; - koncentrowanie się na najbliższym otoczeniu przyrodniczym i społecznym; - koncentrowanie się na nauce, aktywności praktycznej związanej z tym co dla ludzi wprost jest konieczne, pożyteczne np. na nauce rzemiosła; - koncentrowanie się na poznaniu tego co wywołuje naturalne zainteresowanie, co nie wymaga dużego, formalnego wysiłku intelektualnego.

PREKURSORZY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ - ICH IDEE SPOŁECZNO-WYCHOWAWCZE ORAZ DZIAŁANIA PRAKTYCZNE W KONTEKŚCIE ROZWOJU WIEDZY OGÓLNEJ I WYCHOWANIA Prekursorzy pedagogiki społecznej: 1. Jan Henryk Pestalozzi (1746 - 1827) 2 Robert Owen (1771 - 1858) 3. ks. Jan Bosko (1815 - 1888) 4. Adam Chmielowski (1846 - 1016) 5. Ludwik Krzywicki (1849 - 1941) 6. Esward Abramowski (1868 - 1918) Pedagodzy: 1. Jan Jakub Rosseou (1712 - 1779) 2. J. F. Herbart (1776 - 1841) 3. John Devey (1859 - 1952) J.H. Pestalozzi - Szwajcar, urodzony w protestanckim domu mieszczańskim. Był urzędnikiem wielkiej rewolucji francuskiej i świadkiem ludzkich cierpień na skutek wojen rewolucyjnych i napoleońskich. Organizował opiekę dzieciom i sierotom dotkniętym okrucieństwami wojen. Podstawową ideę uskrzydlającą jego działania społeczno-wychowawcze była oświeceniowa idea miłości ludzkości, idea filantropii. Chciał być przyjacielem ludu i najniższych warstw społecznych żyjących w ubóstwie, nędzy materialnej i duchowej. Inspirował się poglądami J.J. Rosseau. Była to pedagogika zwana naturalistyczną. Widziała ona dobro w pierwotnej, prostej naturze, w „prostych ludziach”. W kulturze widziano wypaczenie tego naturalnego dobra. Swoje poglądy zawarł w dwóch książkach. Powieść „Leonard i Gertruda” zawiera ogólna ideę społeczno-wychowawczą, głoszącą potrzebę oświaty ludu. Która była pojmowana jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska wiejskiego przez budzenie i uruchamianie sił istniejących w tym środowisku. Siłami i czynnikami tych sił byli: - Nauczyciel - wychodzący poza szkołę, interesujący się życiem społeczności, w której pracuje; nauczyciel jako działacz społeczny. - Rodzice świadomi swych zadań wychowawczych (tytułowi Leonard i Gertruda). - Duchowny (pastor). - Bogaty człowiek (wspierający) - światły przyjaciel ludu. Druga idea - myśl o zastępczym, rodzinnym wychowaniu dzieci osieroconych w rodzinnym zakładzie opiekuńczo-wychowawczym. Urzeczywistniał on swoje idee w dwóch założonych przez siebie sierocińcach na wsi, które stanowiły rozszerzenie jego własnej rodziny. W tych sierocińcach dążono do wytworzenia w objętych opieką dzieciach uczuć rodzinnych i postaw charakteryzujących rodzinę chłopską lub rzemieślniczą w etosie życia emocjonalnego i moralnego tych środowisk. Forma wychowania miała się wykonywać poprzez uczenie się, zabawę oraz prace na roli i w warsztatach rzemieślniczych. R. Owen - Anglik. Był człowiekiem bardzo bogatym, właścicielem przędzalni, człowiekiem wrażliwym na biedę i w związku z tym stał się aktywnym działaczem robotniczym. Miał rozległe zainteresowania ekonomiczne i polityczne. Interesował się sprawami wychowania. Swoje poglądy i działania kształtował na gruncie socjalizmu utopijnego. Próbował określić od czego zależy ludzki charakter i twierdził, że zależy on głównie od czynników zewnętrznych, czyli od warunków życia. Dobre warunki materialne kształtują dobry charakter, złe rodzą charakter nieprawy. Mówił „ludzie są tworami warunków swego życia”. Poprawianie warunków życiowych i odpowiednie (umiejętne) wychowanie powoduje uszlachetnianie człowieka. Wychowanie ma polegać na poprawianiu tych zewnętrznych warunków. Jego praktyczne działania społeczno-wychowawcze: - Podjął inicjatywę budowy osady (osiedla) przyfabrycznej w latach 1800 - 1824, na którą składały się mieszkania dla rodzin robotniczych z ogródkami przydomowymi. - Wybudował szpital. - Wybudował kompleks kulturalno-oświatowy, na który składały się: dzieciniec (pierwszy w Europie żłobek i przedszkole), szkoła elementarna (powszechna) dla wszystkich dzieci poniżej 10 r. ż., szkoła dokształcająca dla młodzieży, teren zabaw dla dzieci, budynek, w którym był klub dla robotników i dorosłych członków ich rodzin, biblioteka, czytelnia, sala na referaty, zebrania i zabawy.

Ks. J. Bosko - urodził się na wsi niedaleko Turynu w biednej rodzinie rolniczej. Gdy został kapłanem zajmował się więźniami. Zetknął się i zainteresował kilkunastoletnimi sierotami bez opieki i dziećmi opuszczonymi przez najbliższych. Założył dla nich ośrodek wychowawczy w Turynie pod nazwą „Oratorium niedzielne” (oratorium - miejsca modlitwy, kaplice dla ściśle określonych grup). Dzieci przede wszystkim uczyły się, spędzały czas na zabawie oraz uczyły się różnych praktycznych umiejętności. Był twórcą systemu prewencyjnego - swoistego rodzaju pedagogiki i założycielem zakonu salezjanów, którzy głosili radość. Ich działalność ma kierunek pedagogiczny. Oprócz oratoriów zakładają również różnego typu szkoły (prywatne). Ich misją jest opieka (stypendia) i wykształcenie również dzieci ubogich. A. Chmielowski - powstaniec z powstania styczniowego (1983), w czasie którego stracił nogę. Żył w Krakowie, należał do warstwy inteligenckiej. Był wielce obiecującym malarzem. Podczas malowania obrazu „Chrystus w koronie” dokonuje się jego przeobrażenie - z artysty staje się sługą ubogich. Został zakonnikiem - franciszkanem. Nie był jednak kapłanem. Jego życie i działalność opisał Karol Wojtyłła w książce „Brat naszego Boga”. Założył odłam Franciszkanów - Albertynów. L. Krzywicki - był socjologiem i ekonomistą, działaczem społecznym i oświatowym, wychowawcą i profesorem Warszawskiego Uniwersytetu dla Wszystkich, działającego przy Wolnej Wszechnicy Polskiej jak również profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Znany z pierwszego w Polsce przekładu I tomu „Kapitału” Marksa. Przetłumaczył prace Engelsa „Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa”. Głosił określone idee pedagogiczne (społeczno-wychowawcze) oparte na filozofii marksistowskiej - „Byt kształtuje świadomość, charakter i to jakim człowiek jest”. Jego myśl pedagogiczna to: „Ideał i cele wychowania zdeterminowane są przez potrzeby panującego ustroju, służą interesom panującej władzy i wcale nie wynikają z natury ludzkiej czy kultury uniwersalnej. W związku z tym należyte wychowanie wymaga zmian ustrojowych, wymaga budowy ustroju sprawiedliwości społecznej”. W szczególności zaś głosił ideę demokratyzacji wiedzy, czyli równego dostępu do niej i potrzebę jej upowszechniania. Kolejną ideą była szczególna wartość wykształcenia ogólnego i postulat jego upowszechniania jako warunku równości społecznej. Propagował samokształcenie. Informował o nowych formach upowszechniania kultury i kształcenia dorosłych poprzez Uniwersytety Rozszerzone, Powszechne, kursy wakacyjne, biblioteki publiczne i koła samokształceniowe. Edward Abramowski - socjolog i psycholog. Podstawa filozoficzna jego refleksji nad życiem społecznym, ustrojem społecznym i problematyką wychowania tkwiła w socjalizmie utopijnym. Uważał, że ulepszenie świata, a zatem i położenia ludzi wymaga rewolucji dwóch rodzajów: moralnej i politycznej. Rewolucja moralna miała przygotować świadomość ludzką tak, aby kształtować ustrój sprawiedliwości społecznej. Powinna opierać się na istniejącym w głębi ludzkiej psychiki sumieniu, jako „rodniku życia społecznego” w postaci zalążków potrzeb i pragnień społecznych połączonych z ich oceną moralną, określających co społecznie dobre, a co złe. Rewolucja polityczna miała dokonać się poprzez zastąpienie państwa kapitalistycznego dobrowolnymi stowarzyszeniami społecznymi (spółdzielniami, stowarzyszeniami kulturalno-oświatowymi, szkołami tworzonymi np. przez gminy, związkami zawodowymi, sądami polubownymi). Miały one być stowarzyszeniami etycznymi i samowychowawczymi. Miały być szkołą przyjaźni wdrażającą i kształtującą umiejętność organizowania samopomocy wzajemnej (moralnej i materialnej).

IDEE, PROBLEMATYKA NAUKOWA ORAZ DZIAŁANIA TWÓRCÓW PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ JAKO INSPIRACJA DLA WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI I DZIAŁALNOŚCI WYCHOWAWCZEJ W ŚRODOWISKU SPOŁECZNYM Paul Natrop - filozof i pedagog. Głosił potrzebę społecznego wychowania, które widział jako przeciwstawienie wychowaniu indywidualistycznemu. Źródłem celów wychowania społecznego była dla niego aksjologia Platona czyli system wartości zwanych cnotami platońskimi (mądrość, umiar, męstwo), których syntezą była sprawiedliwość. Wychowanie społeczne powinno być ukierunkowane na kształtowanie, zarówno u poszczególnych jednostek jak i w całości życia społecznego, wrażliwości na w/w wartości, a troską państwa powinno być stanie na straży tych cnót. Paul Bergemann - swoją pedagogikę społeczną określał jako pedagogikę kultury. Głosił potrzebę wyrównywania braków kultury warstw upośledzonych. Wychowanie ma likwidować różnice kulturalne i społeczne istniejące wewnątrz danego narodu, wprowadzając niższe warstwy społeczne w najwyższe dobra kulturalne. Uważał, że różnice kulturalne wewnątrz danego narodu są przeważnie sztuczne i szkodliwe. Tak pojęte wychowanie, jako wyrównywanie różnić kulturalnych, jest zadaniem ogólnospołecznym, a w szczególności zadaniem rodziny, szkoły, samorządów lokalnych, związków zawodowych, bibliotek, muzeów, uniwersytetów powszechnych, organizatorów rozrywek. Marry Richmont - twórczyni teorii opieki publicznej przedstawionej w książce „Diagnoza społeczna” (1917). Teoria opieki publicznej: - nędza, niesamodzielność życiowa, wykolejenie i problemy, z którymi zgłaszają się ludzie do organizacji dobroczynnych mają swe źródła w sytuacji środowiskowej (rodzinnej, sąsiedzkiej, szkolnej); - punktem wyjścia do poczynań opiekuńczych powinno być rozpoznanie środowiskowych przyczyn ludzkich kłopotów i wykolejeń; - przyczyn tych należy poszukiwać w sytuacji środowiskowej co wiąże się z diagnozą społeczną, ale także w charakterologicznych cechach podopiecznego; - diagnozę i prowadzenie przypadku pod względem rzeczowym i wychowawczym może realizować tylko właściwie przygotowany pracownik społeczny o postawie wychowawczej. Helena Radlińska - tworzyła i uczestniczyła w upowszechnianiu oświaty (nauki szkolnej) i kultury wśród mas ludowych. Jej książka „Praca oświatowa” to podręcznik społecznej pracy kulturalno-oświatowej - pierwszy tego typu w Polsce. Starała się o pomoc i o wyższe szczeble edukacji (gimnazja, licea) dla dzieci z najniższych środowisk społecznych. Zwalczała przekonanie, że powodzenie w edukacji zależne jest przede wszystkim od czynników wewnętrznych (inteligencji i zdolności). Przekonywała, że sukces bądź niepowodzenie, także w znacznym stopniu zależy od warunków społecznych jakie istnieją w środowisku dzieci, a „przyznanie wszystkim prawa do wiedzy, nie wystarcza do urzeczywistnienia tego prawa. Przemoc warunków ekonomicznych nie pozwala na wykonanie obowiązku szkolnego”. Głosiła przygotowanie zawodowych pracowników społecznych. Wskazywała na potrzebę dopełniania teorii pracy kulturalno-oświatowej, teorią pracy opiekuńczej. Zwracała także uwagę na potrzebę prowadzenia badań naukowych, które sama prowadziła i opublikowała je w „Stosunku wychowawcy do środowiska społecznego”, który jest pierwszym polskim podręcznikiem do pedagogiki społecznej. W 1937 ukazała się również książka „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” pod jej redakcją. Podstawową ideą tych dwóch książek była myśl o potrzebie kompensowania braków biologicznych i kulturalnych przez zabiegi wychowawczo-środowiskowe wyrównujące te braki. Kazimierz Korniłowicz - twórca i dyrektor Instytutu Spraw Społecznych. Uważany jest za twórcę teorii czasu wolnego. Zainicjował prace badawcze nad czasem wolnym robotników i młodzieży pracującej. Badał postawy wobec czasu wolnego. Zapoczątkował systematyczne charakterystyki polskich organizacji oświatowych, kulturalnych i społeczno-wychowawczych. Zajmował

się badaniem upowszechnianiu twórczości oraz konsumpcji kulturalnej. Głosił w tej dziedzinie pogląd, że zdolność wnoszenia w życie nowych wartości kulturalnych nie zależy wyłącznie od wrodzonych zdolności, lecz także od pewnej dyspozycji psychicznej, która może być nabyta (wyuczona) - twórcą może być każdy. Aleksander Kamiński - działacz harcerski i kontynuator pracy H. Radlińskiej. W 1933 - 1939 kierownik Centralnej Szkoły Instruktorów Harcerskich. W okresie okupacji hitlerowskiej był jednym z głównych organizatorów Szarych Szeregów. Walkę harcerzy opisuje w „Kamieniach na szaniec” i „Zośce i Parasolu”. Upowszechnił metodę wychowania harcerskiego i zuchowego, która została opisana w „Nauczaniu i wychowaniu metodą harcerską” i „Książce wodza zuchów”. Przedmiotem jego zainteresowania była praca w samorządach uczniowskich („Samorząd młodzieżowy jako metoda wychowawcza”). Syntezą całości wychowania społecznego jest książka „Funkcje pedagogiki społecznej”. PEDAGOGIKA SPOŁECZNA INSPIROWANA IDEAMI NATURALIZMU I LIBERALIZMU PEDAGOGICZNEGO Twórcy pedagogiki naturalistycznej to J.J. Rosseou i J.H. Pestalozzi. Idee i cechy występujące w pedagogice naturalistycznej (jako najbliższej pracy socjalno-wychowawczej) to kult, ubóstwienie natury (przyrody) w człowieku i poza nim, a w związku z tym potępianie i podważanie wartości cywilizacji, wartości kultury, zwłaszcza kultury tradycyjnej, klasycznej. Według naturalizmu człowieka w istocie tworzą i nim rządzą wrodzone czynniki biologiczno-psychiczne świadome i podświadome. One jako wewnętrzne, indywidualne, a nie czynniki zewnętrzne np. kulturowe czy społeczne określają co dla człowieka wartościowe. Czynniki te tkwią w wyposażeniu przyrodzonym człowieka w postaci wrodzonych i naturalnych skłonności, pierwotnych potrzeb, uczuć i zdolności (zdolności poznawczych). Wyposażenie przyrodzone dane jest człowiekowi w sposób biologiczny i to stanowi naturę człowieka, a nie czynniki, które powstają pod wpływem kultury, wykształcenia, cywilizacji (jako metody życia społecznego), aktualnej presji społecznej, mody itp. takie rozumienie natury człowieka, czyli to co decyduje tkwi w nim samym i dane jest w sposób biologiczny, to biologizm. Socjologizm to nurt teoretyczny i metodologiczny głoszący, że społeczeństwo jest czynnikiem wyznaczającym zarówno życie psychiczne, jak i kulturalne jednostek. Kulturalizm głosi, że właściwym terenem działania i twórczości człowieka jest kultura i jej wytwory. Nurt ten silnie podkreśla siłę stwórczą człowieka, ale i odpowiedzialność za skutki jej użycia. Podstawowe cechy człowieka według filozofii naturalistycznej (jaki człowiek jest z natury): - człowiek z natury jest dobry, sam z siebie niezdolny jest do zła, dopiero warunki życia społecznego, kultura, cywilizacja i niejako inni ludzie wypaczają to naturalne dobro tkwiące w człowieku. Jest to idealizowanie natury ludzkiej; - naturalista jest bezwzględnie przekonany o swojej niewinności w każdej sytuacji, a jeżeli uwikłany jest w jakieś tarapaty to ich przyczynę przeważnie lokuje poza sobą w innych ludziach i w warunkach życia społecznego; - kieruje się przede wszystkim w swoim postępowaniu uczuciami, a nie rozumem i wiedzą. Najważniejszym wyznacznikiem postępowania i najważniejszą zdolnością człowieka natury są wrodzone uczucia, a nie rozum i wiedza. Naturalista nie będzie sobie cenił wiedzy, zwłaszcza tej do której trzeba dojść na drodze żmudnego i długotrwałego wysiłku. Jest przekonany, że wystarczy to co zdobędzie sam, nie będąc zmuszanym przez szkołę czy inną instytucję; - człowiek z natury jest indywidualistą, a więc nie jest istotą społeczną. Jeśli wymaga się od niego by stał się obywatelem, członkiem społeczeństwa, miał na względzie interes ogólniejszy to wymaga się od niego rozdwojenia, co powoduje obłudę. Naturalista myśli o sobie i działa wyłącznie dla siebie lub tylko podobnych do siebie (rozszerzony indywidualizm). W związku z tym nie ceni on sobie instytucji społecznych i ich przedstawicieli. Traktuje ich jako ograniczających jego indywidualne

---