Metodyka zajęć kompensyjno-korekcyjncyh w szkole specjalnej
Richard I.Arends „Uczymy się nauczać”
WPŁYW ŚRODOWISKA NA MOTYWACJĘ UCZNIÓW
To, jak długo uczeń wytrwa przy zadaniu, nie jest po prostu efektem samokontroli czy zainteresowania, ale może zależeć od otoczenia i to od tych jego właściwości, nad którymi nauczyciel panuje - od udekorowania pomieszczenia i od radosnego nastroju.
W rzeczywistości nauczanie z samej definicji jest dążeniem do wpływania na zachowanie i uczenie się uczniów. Wielu pedagogów wierzy, że zachowanie nauczyciela powinno być „demokratyczne”
STRATEGIE KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA SPRZYJAJĄCEGO UCZENIU SIĘ
W opinii nauczycieli, sprawić, żeby uczniowie zajęli się materiałem nauczania, to jedno z najtrudniejszych zadań, jakie składają się na kierownicze funkcje. Niełatwo wzbudzić motywację u uczniów niechętnych szkole, tak jak niełatwo wymyślić zadania dydaktyczne przyciągające zdolnych, jednocześnie podtrzymujące zainteresowanie mniej zdolnych uczniów.
Na proces formowania środowiska sprzyjającego nauce składają się między innymi strategie, którymi posługuje się nauczyciel, aby wzbudzić motywację uczniów, oraz to, co robi, żeby pomóc zbiorowości klasowej przekształcić się w grupę.
MOTYWACJA UCZNIÓW
Motywacja-to pojęcie abstrakcyjne, niełatwe do zdefiniowania. Nie da się obserwować motywacji, gdyż powstaje ona „wewnątrz” człowieka. Jest ona jedną z ważniejszych sił ukierunkowujących działania uczniów. Na motywację wybijają się 2 główne idee:
1)Teoria potrzeb i dyspozycji motywacyjnych - powstała w latach 50,60. Prezentuje pogląd, że do podejmowania działań i wydatkowania energii motywuje ludzi dążenie do trzech efektów
a)osiągnięć-uwidacznia się wtedy, gdy uczniowie bardzo starają się nauczyć czegoś lub zmierzają do osiągnięcia celów postawionych przez nauczyciela. U nauczycieli występuje gdy starają się dobrze uczyć i działać kompetentnie.
b)afilacji-istotny wtedy, kiedy uczniowie i nauczyciele cenią sobie przyjaźń kolegów i oparcie, jakie w nich znajdują
c)władzy - motyw panowania można dostrzec u tych uczniów, którzy dążą do zwiększenia kontroli nad własnym uczeniem się i u nauczycieli, którzy usiłują uzyskać większy wpływ na bieg szkolnych spraw
Poczucie własnej wartości uczniów jest powiązane z poczuciem własnych kompetencji, afilacji i panowania. Gdy to, co robią w szkole lub w klasie, pozostaje w dysproporcji z własnym poczuciem wartości, ich szkolna aktywność może osłabnąć.
Pogwałcenie samooceny nauczyciela może łatwo doprowadzić do tego, że poczują się niekompetentni, samotni i bezsilni.
Najważniejszym dla nauczania aspektem tej teorii jest motyw osiągnięć uczniów, czyli „postanowienie, żeby się uczyć”.
2)Teoria atrybucji - stanowi zasadniczą reinterpretację teorii potrzeb i dyspozycji motywacyjnych. Opiera się na założeniu , że to raczej sposób, w jaki ludzie spostrzegają i interpretują przyczyny swoich sukcesów lub porażek, stanowi główny wyznacznik motywacji osiągnięć, nie zaś utrwalone wczesne doświadczenia.
Wg Wernera sukces lub porażka może być przypisana 4 przyczynom: zdolnościom, wysiłkowi, szczęściu lub poziomowi trudności zadania dydaktycznego. (niektórzy tłumaczą powodzenia zdolnościami-ludzie o silnej motywacji, a porażki niedostateczną pracą-o słabej motywacji.)
CZYNNIKI MOTYWACYJNE ZALEŻNE OD NAUCZYCIELA
1)Poziom napięcia-połączone ze stresem. Zadanie dydaktyczne nie może być ani za łatwe, ani za trudne, a stres ani za duży ani za mały. Wg Hunter „umiarkowany poziom napięcia pobudza do uczenia się”. Nauczyciel może podwyższać lub obniżać stopień napięcia związany z zad.dydaktycznymi:
a)żeby podwyższyć napięcie zbliż się do ucznia, który zajmuje się pracą; żeby obniżyć-oddal się od ucznia, który jest zaniepokojony zadaniem
b)poinformuj, że to będzie przypuszczalnie tematem klasówki, albo uspokój mówiąc że każdemu z początku idzie to trudno, ale stopniowo staje się proste.
c)zastosuj spr. Który sam będziesz oceniać, albo taki by uczniowie sami mogli kontrolować swoje postepy
d)ogłoś, że „ten fragment jest trudny, wymaga uwagi i wysiłku”
Do tej strategii zbliżona jest strategia pomagania im w ustanawianiu realistycznych i osiągalnych celów. Uczniów zbyt ambitnych z nieosiągalnymi celami zachęcić by przemyśleli sprawę i wyznaczyli cele bardziej realne. Natomiast uczniów, którzy stawiają sobie łatwiutkie cele, namówić na podwyższenie poprzeczki.
2)Koloryt emocjonalny - uczniowie wkładają w uczenie się mniej lub więcej wysiłku, w zależności od tego, czy środowisko dydaktyczne jest przyjemne, czy nieprzyjemne. Nauczyciel może nadawać sytuacji lub zadaniu koloryt emocjonalny pozytywny („zwykle piszesz b.interesujące wypracowania, zależy mi by przeczytać i to”), negatywny („masz skończyć wypracowanie przed dużą przerwą”), neutralny („nie martw się, jeśli nie skończyłeś jeszcze, masz jeszcze masę czasu”). Ważne by pamiętać aby po nieprzyjemnym kolorycie, wrócić do przyjemnego („przycisnąłem Cię porządnie, ale poradziłeś sobie świetnie”
3)Poziom poczucia sukcesu - czynnik powiązany ze stopniem trudności zadania i włożonym w nie wysiłkiem. Zadania zbyt łatwe, nie wymagają dużego wysiłku, nie przynoszą poczucia sukcesu, w efekcie nie motywują uczniów. Zadania zbyt trudne, nie mają wartości motywacyjnej. Skuteczny nauczyciel uczy się dostosowywać stopień trudności zadania do danego ucznia. Efektywni nauczyciele pomagają uczniom dostrzec związki pomiędzy wkładem pracy i wysiłkiem a powodzeniem i osiągnięciami.
4)Poziom zainteresowania - motywacja powiązana ze stopniem zainteresowania uczniów danym zadaniem dydaktycznym.
-odnosząc materiał do realiów klasy i posługując się imionami uczniów „Wyobraźmy sobie że Łukasz przedstawił argumenty za ….”
-dodając materiałowi świeżości i ożywiając go „Przypuśćmy, że wierzycie w reinkarnację. Co chcielibyście osiągnąć w przyszłym życiu…”?
-gry, układanki, urozmaicanie lekcji wycieczkami, inscenizacjami, muzyką, wizytą interesujących ludzi
Odwołując się do zainteresowań uczniów z zamiarem podniesienia motywacji, musimy liczyć się z 2niebezpieczeństwami:
-jeżeli ubarwiamy materiał, możemy odciągnąć uczniów od uczenia się
-skoro uczenie się nowych tematów rozwija zainteresowania uczniów, to dostarczając wyłącznie wiadomości, którymi już są zainteresowani, utrudniamy powstanie nowych zainteresowań.
5)Sprzężenie zwrotne - otrzymanie informacji zwrotnej o wyniku działania czynnikiem motywacyjnym. Dotyczą tego co uczeń powinien poprawić, jak i tego, co wykonuje dobrze. Informacja zwrotna powinna trafiać do ucznia jak najszybciej (poprawione sprawdziany oddajemy uczniom następnego dnia), powinna być jak najdokładniejsza (stopień i opisowe uzasadnienie oceny) i niewartościująca ( lepiej powiedzieć uczniowi: „zamiast słowa GDZIE należało użyć słowa DOKĄD” niż: „Co się z Tobą dzieje? 10razy mówiliśmy, kiedy używać GDZIE a kiedy DOKĄD”)
6)Struktury dydaktyczne celu i nagród - struktury rywalizacyjne prowadzą do porównywania się uczniów i relacji zwycięzca-pokonany. Głównym czynnikiem sprawczym stają się wtedy zdolności uczniów, a nie zaś ich wysiłek. Struktury zespołowe prowadzą do wzajemnych zależności między uczniami, a sukces jest przede wszystkim wynikiem wysiłku uczniów włożonego we wspólną pracę.
7)Kształtowanie motywów panowania i afiliacji - uczniowska potrzeba panowania zostaje zaspokojona, jeśli uczeń czuje, że ma pewien wpływ na swoje środowisko dydaktyczne i na zadania. Jak nauczyciel może wykorzystać potrzebę panowania, żeby motywować uczniów? :
-poświęcać co tydzień ile trzeba czasu na wspólne omawianie z uczniami minionego tygodnia i zorientowanie się, co pragnęliby włączyć do lekcji w nadchodzącym tygodniu.
-powierzać uczniom ważne zadania, takie jak rozdanie i zebranie książek i zeszytów, opieka nad akwarium itp.
W wielu szkołach uczniowie szukają w grupach koleżeńskich zaspokojenia potrzeby afiliacji. Nauczyciel może skierować na właściwą drogę potrzebę afiliacji, jeśli zastosuje któryś z następujących sposobów:
-upewni się że wszyscy uczniowie znają się po imieniu i wiedzą coś o sobie nawzajem
-wprowadzi zespołowe struktury dydaktyczne celów i nagród
-nie żałując czasu, pomoże uczniom utworzyć grupę i w tym celu posłuży się opisanymi niżej technikami.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ GRUPY
4etapowy model procesu rozwojowego grupy klasowej:
STADIUM I Włączenie członkostwo - na początku uczeń rozgląda się za odpowiednim dla siebie usytuowaniem w grupie. Pragnie przedstawić się z najlepszej strony i postępuje najlepiej jak umie. Nauczyciele mają w tym okresie duży wpływ (ze względu na autorytet instytucjonalny). Uczniowie oceniają nawzajem swoja wartość i znaczenie. Nim grupa będzie mogła przejść do następnego stadium, musi zostać rozstrzygnięta sprawa przynależności do grupy i jej składu.
STADIUM II Panowanie i współpraca - członkowie klasy toczą 2 rodzaje walki o władzę. Po pierwsze, poddają próbie autorytet nauczyciela. Po drugie, ustalają hierarchię w grupie. Na tym etapie w stosunkach między uczniami a nauczycielem oraz między uczniami pojawia się napięcie. Jeżeli napięcie nie zostanie rozładowane, a stosunki władzy pozostaną nie uporządkowane, grupa nie może z pożytkiem dla siebie postąpić dalej w rozwoju.
STADIUM III Cele jednostkowe i dydaktyczne - Klasa wkroczyła w stadium rozwojowe wydajnej pracy ukierunkowanej na cele dydaktyczne. Na tym etapie uczniowie mogą ustanawiać i osiągać cele oraz wspólnie wykonywać zadania. Może się zdarzyć, że klasa cofnie się w rozwoju do poprzednich stadiów.
STADIUM IV Weryfikacja i dostosowanie - w tym stadium członkowie grupy mogą uświadomić sobie własny rozwój i wyciągnąć z tego wnioski, jakie zadania - nowe i bardziej ambitne - podjąć. Mogą pojawić się konflikty, zmiana zadań może bowiem naruszyć wcześniej ustaloną pozycję członków i strukturę władzy.
Stadia te niekoniecznie muszą następować w ustalonej kolejności. Niektóre z nich powtarzają się wielokrotnie w ciągu roku szkolnego. Kiedy do klasy przychodzi nowy uczeń, powraca kwestia członkostwa. Stosunki władzy są niestabilne i zmieniają się nieustannie wraz z rozwojem uczniów i ich umiejętności społecznych.
Stadia te nie są zamknięte w określonych ramach czasowych.
Najważniejszym pojedynczym czynnikiem, od którego zależy proces formowania się grupy i kształtowania środowiska sprzyjającego uczeniu się, jest pozytywne komunikowanie się i pozytywny dyskurs. To w trakcie dyskursu powstają normy grupowe i obyczaje wyznaczające życie klasy. W dyskursie następuje połączenie poznawczych i dydaktycznych aspektów środowiska.