Teoria systemów autopojetycznych N. Luhmana
1. Luhman nawiązywał do teorii dwóch klasyków socjologii. Po pierwsze M. Webera, do jego tezy o kształtowaniu się nowoczesnego społeczeństwa bez charyzmatycznego wierzchołka i centrum; do H. Spencer, do koncepcji społeczeństwa jako organizmu czyli do całościowej analizy zjawisk i procesów społecznych; oraz do teorii działania T. Parsonsa.
2. Pojęcie systemu społecznego; pojęcie systemu autopojetycznego
a) Punktem wyjścia jest tu stwierdzenie, że system społeczny istnieje, kiedy działania jednostek są odniesione wzajemnie, kiedy działania jednostek zostają wzajemnie powiązane. Podstawowym elementem systemu są zatem akty komunikacyjne. Systemy to zorganizowane wzory zachowań komunikacyjnych specyficznych dla systemu danego typu, a więc posługujących się swoistą semantyka (komunikacja w postaci cen, norm, decyzji władczych). Takimi systemami posługującymi się swoistą semantyką są np. religia, gospodarka, moralność. Ta teoria to próba całościowego wyjaśnienia systemów społecznych oraz jego poszczególnych systemów cząstkowych. Wszystkie systemy społeczne opierają się na komunikacji między aktorami
b) pojęcie systemów autopojetycznych - to systemy reprodukujące się z własnych elementów. Koncepcja ta opiera się na założeniach tzw. drugiej cybernetyki. Druga cybernetyka zakłada, że operacje systemowe dokonują się w drodze samoobserwacji i samoodnoszenia się. Celem tych procesów jest wyznaczanie różnicy między sobą samym a swoim środowiskiem. Jest to teoria społeczeństwa smoreprodukującego się i samoodnoszącego się.
Systemy społeczne to zatem związki społecznych oddziaływań, które odnoszą się do siebie nawzajem i są dla siebie i dla swego środowiska odróżnialne. Pojęcie systemu jest tu stosowane do zjawisk o bardzo różnym stopniu złożoności : systemem mogą być wzajemne oddziaływania w strukturach dwuelementowych np. małżeństwo oraz w bardziej złożonych i kompleksowych np. systemy polityczne, nauka, wymiar sprawiedliwości.
3. Podstawowym warunkiem spójności systemu jest komunikacja międzystemowa. Na komunikację międzystemową składają się dwa media (elementy): prawo i pieniądz
a) prawo - jest wartością spajającą system społeczny, wartością (subsystemem) umożliwiającą funkcjonowanie i rozwój całościowego systemu współczesnych społeczeństw. Istotna rola prawa sprowadza się do tego, że redukuje ono kontyngencję działań (możliwość rozczarowania). Kontyngencja działań to ryzyko rozczarowania związane z wyborem opcji jakie umożliwia nam świat współczesny.
b) pieniądz - to drugi środek komunikacji. W sensie symbolicznym reprezentuje on wymianę, w sensie politycznym generalizuje możliwość wymiany. Przykład: użycie pieniądza tworzy ład ekonomiczny, obracający się wokół rynków i wymianie, które z kolei oddziaływają zwrotnie. Z tej wzajemności wynika pewien stopień stabilności systemu ekonomicznego.
4. Porządek społeczny opiera się po pierwsze na komunikacji międzystemowej a po drugie na opanowaniu: nadmiernej kompleksowości i kontyngencji.
a) kompleksowość - czynnik wyznaczający relacje system-środowisko. Istotne jest tu założenie, że każdy system wchodzi w relacje z środowiskiem np. system polityczny nie może istnieć bez państwa. Wszystkie systemy społeczne istnieją w wielowymiarowych środowiskach. Środowisko jest postrzegane jako nadmiernie kompleksowe: oferuje nadmierną ilość możliwości do działania. System społeczny musi zatem rozwinąć mechanizmy redukcji kompleksowości, żeby w ten sposób uniknąć fuzji ze środowiskiem. Redukcja kompleksowości umożliwia systemom osiągnięcie integracji i zapobiega dezintegracji.
b) kontyngencja - ryzyko rozczarowania związane z wyborem opcji jakie umożliwia nam współczesny świat.
5. Podsumowując rozważania dot. systemów:
System to system autopojetyczny zdolny do samoobserwacji, samoodnoszenia się, samoreprodukcji. System autopojetyczny można przekładać na pewne subsystemy np. system gospodarczy. W obrębie każdego systemu zachodzą akty komunikacyjne. Systemy komunikują się też między sobą, jednakże są dla siebie nawzajem nieprzenikalne.
6. Zmiana społeczna
Zmianę społeczną Luhman rozpatruje w kategoriach teorii ewolucji systemów. Ewolucja systemu politycznego nowoczesnego społeczeństwa jest dla niego ewolucją przebiegającą w kierunku coraz większego uzależnienia rozwoju społecznego od polityki, co nazywa inkluzja polityczną. Procesowi temu towarzyszą procesy jurydyzacji życia społecznego polegające na coraz głębszej ingerencji prawa w życie obywateli i wypierania przez prawo norm moralnych czy religijnych
Teorię tą można zaaplikować do analizy systemu politycznego