Biologiczne Mechanizmy Zachowania - 13 -
„Procesy uczenia się, myślenie, język i komunikacja”
Pojęcie uczenia się:
W psychologii - proces prowadzący do zmian w zachowaniu się osobnika, które zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i jeśli nie oznaczają się trwałością to zawsze polegają na występowaniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym go zachowaniem,
W biologii - proces nerwowy prowadzący do zmian zachowania się osobnika w wyniku jego doświadczenia życiowego,
Uczenie się może mieć charakter:
Obligatoryjny,
Fakultatywny,
Co wrodzone - a co nabyte?:
Klasyczne podejście to prowadzenie eksperymentu typu Kasper-Hauser - odosobnienie społeczne osobnika we wczesnym okresie życia i obserwacja rozwijanych przez niego umiejętności,
Jeśli jakieś formy zachowania nie pojawią się tzn., że proces uczenia się jest niezbędny dla ich zaistnienia.
Uczenie się percepcyjne:
Dzięki wielokrotnemu spostrzeganiu pewnych układów bodźcowych tworzą one pewne zespoły i są odbierane jako całość,
Takie uczenie się ma charakter utajony,
Może też mieć charakter uczenia ze wzmocnieniem pozytywnym lub negatywnym.
Wpajanie:
Imprinting to rodzaj szybkiego uczenia się, które od innych form uczenia odróżnia się tym, że:
Jest to typ uczenia się bez wzmocnienia,
Może zajść tylko w okresie krytycznym,
Wystarczy krótkotrwały kontakt ze źródłem bodźców,
Cechy obiektu wpajanie są ze ściśle związanymi zachowaniami,
Efekt jest trwały i nieodwracalny,
Przejawia się ono w preferowaniu obiektów o cechach wpojonych.
Imprinting jest uczeniem się o charakterze społecznym,
Występuje w formach:
Wpajania afilacyjnego,
Wpajania seksualnego,
Wpajania topograficznego,
Wpajania motorycznego.
Habituacja:
Przywykanie - uczenie się stopniowego zmniejszania reakcji i jej zanik,
Habituacja odgrywa ważną rolę w procesach uwagi.
Uczenie się metodą prób i błędów:
Strategia rozwiązywania zadań aż do skutku,
Znalezienie wyjścia jest wzmocnieniem,
Prowadzi do wykształcenia nawyków.
Uczenie się przez wgląd:
Wgląd przejawia się nagłym rozwiązaniem nowego zadania,
Stąd jest nazywany uczeniem Aha!,
Wgląd dodaje nową informację do doświadczeń uzyskanych poprzednio np. metodą prób i błędów.
Uczenie się przez naśladowanie:
Zapamiętywanie i wykorzystywanie cudzych zachowań jest uczeniem się przez naśladowanie,
Utrwalanie tych umiejętności zachodzi przy udziale już innych mechanizmów.
Myślenie i inteligencja:
Inteligencja - to zespół zdolności psychicznych umożliwiający osobnikowi sprawne korzystanie z nabytych umiejętności i przejawianie skutecznego zachowania się w nowej sytuacji,
Myślenie to proces poznawczy polegający na ocenie zjawisk zachodzących w środowisku i powiązaniu tych zjawisk z uprzednio zdobytym doświadzczeniem.
Procesy myślenia:
Tradycyjnie rozróżnia się dwa typy myślenia:
Myślenie konkretne - sensoryczno-motoryczne lub - obrazowowo-ruchowe - polegające na manipulowaniu obiektami,
Myślenie abstarkcyjne - dokonywane na podstawie pojęć i wyobrażeń - zwane wyobrażeniowo-pojęciowym,
Myślenie sensoryczno-motoryczne:
Najprostsza forma myślenia konkretnego to myślenie metodą prób i błędów,
Inny rodzaj myślenia konkretnego to wgląd - jego istotą jest znalezienie elementów wspólnych dla starej i nowej sytuacji:
Klasyczne eksperymenty z małpami W. Köhlera - skrzynie, tyki i deski.
Ekstrapolacja:
Słynne eksperymenty Kraszewskiego,
Zdolności ekstrapolacji zależą głównie od rodzaju pożywienia.
Myślenie abstrakcyjne:
U Homo Sapiens silnie powiązane z mową - stąd przez długie lata odmawiano takiej zdolności zwierzętom,
Eksperymenty Irene Pepperberg,
Eksperymenty Sary Boysen jako przykład ujawniania zdolności abstrakcyjnego myślenia.
Czytanie mapy,
Kompetencje numeryczne,
Subitizing.
Zjawiska quasi-estetyczne:
Zwierzęta tak jak ludzie preferują regularne wzorce wzrokowe,
Badania z twórczością malarską - pojawia się tendencja do równowagi kompozycji i wypełniania figur.
Definicja języka:
Definicja Blocha i Tragera z 1942 (za Jean Aitchison, 1991), która mówi: “Język to system arbitralnych symboli dźwiękowych, za pomocą których współdziała dana społeczność”.
Kto ma język - Charles Hockett zaproponował:
Definicja określa dziesięć cech, które musi spełnić gatunek by móc powiedzieć, że posługuje się on językiem, a mianowicie:
posługiwanie się kanałem dźwiękowym, arbitralność, semantyczność, przekaz kulturowy, spontaniczne stosowanie języka, dialogowość, dwoistość strukturalna, autonomiczność mowy, strukturalność i kreacyjność.
Pierwsze próby uczenia języka:
1931 - Kellog I Kellog:
siedmiomiesięczna szympansica Gua - wychowywana jak ludzkie dziecko wraz z ich synem Donaldem,
rozumiała ponad 70 pojedynczych wyrazów - ale nigdy nic nie mówiła.
1947 - Hayes i Hayes:
szympansica Viki - bardzo instensywnie uczona angielskiego,
umiała powiedzieć 4 słowa po trzech latach ćwiczeń:
mama,
papa,
cup,
up.
Przyczyny niepowodzeń:
szympansy są fizjologicznie nie przystosowane do mówienia,
Mają inną budowę:
jamy ustnej,
języka,
gardła.
Obecnie małpy uczone są języków symbolicznych - migowych - żetonowych - lub znakowo-komputerowych.
Nowy paradygmat badań:
Zaczęło się od badań Gardnerów - 1969-1976,
Szympansica Washoe,
wiek ok. pół roku,
nauka ALS,
Tryb - stale przebywała z ludźmi uczona przy okazji.
zdarzało się że zmieniała temat, wpadała w złość, uciekała, gryzła opiekuna.
Postępy były zdumiewające. Początkowo opanowała podstawowe wyrazy:
iść,
daj mi,
pospieszyć się,
słodki,
łaskotki,
po 21 miesiącach liczba używanych słów wynosiła 34 potem wzrosła do 100,
Zarzuty psycholingwistów koncentrowały się na braku przestrzegania zasad gramatyki.
Przypadek Sary (Premack) 1966:
mieszkała w klatce i uczono ją układania żetonów na magnetycznej tablicy:
np. czerwony kwadrat = banan,
rozumiała ponad 100 wyrazów.
Przykłady prób eksperymentalnych:
Kładziono jabłko i banan i „mówiono”, jeżeli jabłko to czekolada,
Sara położyć jabłko na talerz,
Czy kubek = łyżka?.
Prawidłowe odpowiedzi wynosiła 70/80%.
Przypadek Lany (Rumbaugh, 1977-1980):
Lana - trening w modelu Sary,
Klatka to pokój z klawiaturą komputera na całą ścianę od 1971 roku uczona symboli na klawiaturze,
Klawiatura sprzężona jest z automatem wydawania rzeczy.
Przypadek Koko (Paterson, 1978-1998):
Koko gorylica,
IQ Koko = 85-95 (skala S-B),
Po pięciu latach nauki 645 pozycji słownikowych, a słownik roboczy wynosi 375 słów,
Przykłady kreatywności i autonomizacji:
np. słomka = słomka do napojów, papieros, wąż plastikowy, antena radia
Oczy-kapelusz = maska.
Słodka skała = słodka czerstwa bułka,
Ja tam płakać = na obrazek goryla w kąpieli,
Przekleństwa = Pełny klozet, paskudny diabeł.
Przypadek Buzz i Dorris (Bastian):
Dwa delfiny trenujące naciskanie dźwigni na sygnały świetlne,
Po oddzieleniu tylko Dorris widziała sygnały,
Buzz naciskał prawidłowo,
Wnioski z metodologii?
Peperberg (1980-2004):
Alex to papuga żako uczona ludzkiej mowy,
Sama trenuje nauczone słowa!!!,
Używa je w sposób sugerujący rozumienie pojęć: kształt, kolor, wielkość, liczba !!!!.