Biologiczne Mechanizmy Zachowania - 13 -

„Procesy uczenia się, myślenie, język i komunikacja”

Pojęcie uczenia się:

• W psychologii - proces prowadzący do zmian w zachowaniu się osobnika, które zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i jeśli nie oznaczają się trwałością to zawsze polegają na występowaniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym go zachowaniem,

• W biologii - proces nerwowy prowadzący do zmian zachowania się osobnika w wyniku jego doświadczenia życiowego,

• Uczenie się może mieć charakter:

• Obligatoryjny,

• Fakultatywny,

Co wrodzone - a co nabyte?:

• Klasyczne podejście to prowadzenie eksperymentu typu Kasper-Hauser - odosobnienie społeczne osobnika we wczesnym okresie życia i obserwacja rozwijanych przez niego umiejętności,

• Jeśli jakieś formy zachowania nie pojawią się tzn., że proces uczenia się jest niezbędny dla ich zaistnienia.

Uczenie się percepcyjne:

• Dzięki wielokrotnemu spostrzeganiu pewnych układów bodźcowych tworzą one pewne zespoły i są odbierane jako całość,

• Takie uczenie się ma charakter utajony,

• Może też mieć charakter uczenia ze wzmocnieniem pozytywnym lub negatywnym.

Wpajanie:

• Imprinting to rodzaj szybkiego uczenia się, które od innych form uczenia odróżnia się tym, że:

• Jest to typ uczenia się bez wzmocnienia,

• Może zajść tylko w okresie krytycznym,

• Wystarczy krótkotrwały kontakt ze źródłem bodźców,

• Cechy obiektu wpajanie są ze ściśle związanymi zachowaniami,

• Efekt jest trwały i nieodwracalny,

• Przejawia się ono w preferowaniu obiektów o cechach wpojonych.

• Imprinting jest uczeniem się o charakterze społecznym,

• Występuje w formach:

• Wpajania afilacyjnego,

• Wpajania seksualnego,

• Wpajania topograficznego,

• Wpajania motorycznego.

Habituacja:

• Przywykanie - uczenie się stopniowego zmniejszania reakcji i jej zanik,

• Habituacja odgrywa ważną rolę w procesach uwagi.

Uczenie się metodą prób i błędów:

• Strategia rozwiązywania zadań aż do skutku,

• Znalezienie wyjścia jest wzmocnieniem,

• Prowadzi do wykształcenia nawyków.

Uczenie się przez wgląd:

• Wgląd przejawia się nagłym rozwiązaniem nowego zadania,

• Stąd jest nazywany uczeniem Aha!,

• Wgląd dodaje nową informację do doświadczeń uzyskanych poprzednio np. metodą prób i błędów.

Uczenie się przez naśladowanie:

• Zapamiętywanie i wykorzystywanie cudzych zachowań jest uczeniem się przez naśladowanie,

• Utrwalanie tych umiejętności zachodzi przy udziale już innych mechanizmów.

Myślenie i inteligencja:

• Inteligencja - to zespół zdolności psychicznych umożliwiający osobnikowi sprawne korzystanie z nabytych umiejętności i przejawianie skutecznego zachowania się w nowej sytuacji,

• Myślenie to proces poznawczy polegający na ocenie zjawisk zachodzących w środowisku i powiązaniu tych zjawisk z uprzednio zdobytym doświadzczeniem.

Procesy myślenia:

• Tradycyjnie rozróżnia się dwa typy myślenia:

• Myślenie konkretne - sensoryczno-motoryczne lub - obrazowowo-ruchowe - polegające na manipulowaniu obiektami,

• Myślenie abstarkcyjne - dokonywane na podstawie pojęć i wyobrażeń - zwane wyobrażeniowo-pojęciowym,

Myślenie sensoryczno-motoryczne:

• Najprostsza forma myślenia konkretnego to myślenie metodą prób i błędów,

• Inny rodzaj myślenia konkretnego to wgląd - jego istotą jest znalezienie elementów wspólnych dla starej i nowej sytuacji:

• Klasyczne eksperymenty z małpami W. Köhlera - skrzynie, tyki i deski.

Ekstrapolacja:

• Słynne eksperymenty Kraszewskiego,

• Zdolności ekstrapolacji zależą głównie od rodzaju pożywienia.

Myślenie abstrakcyjne:

• U Homo Sapiens silnie powiązane z mową - stąd przez długie lata odmawiano takiej zdolności zwierzętom,

• Eksperymenty Irene Pepperberg,

• Eksperymenty Sary Boysen jako przykład ujawniania zdolności abstrakcyjnego myślenia.

• Czytanie mapy,

• Kompetencje numeryczne,

• Subitizing.

Zjawiska quasi-estetyczne:

• Zwierzęta tak jak ludzie preferują regularne wzorce wzrokowe,

• Badania z twórczością malarską - pojawia się tendencja do równowagi kompozycji i wypełniania figur.

Definicja języka:

• Definicja Blocha i Tragera z 1942 (za Jean Aitchison, 1991), która mówi: “Język to system arbitralnych symboli dźwiękowych, za pomocą których współdziała dana społeczność”.

Kto ma język - Charles Hockett zaproponował:

• Definicja określa dziesięć cech, które musi spełnić gatunek by móc powiedzieć, że posługuje się on językiem, a mianowicie:

• posługiwanie się kanałem dźwiękowym, arbitralność, semantyczność, przekaz kulturowy, spontaniczne stosowanie języka, dialogowość, dwoistość strukturalna, autonomiczność mowy, strukturalność i kreacyjność.

Pierwsze próby uczenia języka:

• 1931 - Kellog I Kellog:

• siedmiomiesięczna szympansica Gua - wychowywana jak ludzkie dziecko wraz z ich synem Donaldem,

• rozumiała ponad 70 pojedynczych wyrazów - ale nigdy nic nie mówiła.

• 1947 - Hayes i Hayes:

• szympansica Viki - bardzo instensywnie uczona angielskiego,

• umiała powiedzieć 4 słowa po trzech latach ćwiczeń:

• mama,

• papa,

• cup,

• up.

Przyczyny niepowodzeń:

• szympansy są fizjologicznie nie przystosowane do mówienia,

• Mają inną budowę:

• jamy ustnej,

• języka,

• gardła.

• Obecnie małpy uczone są języków symbolicznych - migowych - żetonowych - lub znakowo-komputerowych.

Nowy paradygmat badań:

• Zaczęło się od badań Gardnerów - 1969-1976,

• Szympansica Washoe,

• wiek ok. pół roku,

• nauka ALS,

• Tryb - stale przebywała z ludźmi uczona przy okazji.

• zdarzało się że zmieniała temat, wpadała w złość, uciekała, gryzła opiekuna.

• Postępy były zdumiewające. Początkowo opanowała podstawowe wyrazy:

• iść,

• daj mi,

• pospieszyć się,

• słodki,

• łaskotki,

• po 21 miesiącach liczba używanych słów wynosiła 34 potem wzrosła do 100,

• Zarzuty psycholingwistów koncentrowały się na braku przestrzegania zasad gramatyki.

• Przypadek Sary (Premack) 1966:

• mieszkała w klatce i uczono ją układania żetonów na magnetycznej tablicy:

• np. czerwony kwadrat = banan,

• rozumiała ponad 100 wyrazów.

• Przykłady prób eksperymentalnych:

• Kładziono jabłko i banan i „mówiono”, jeżeli jabłko to czekolada,

• Sara położyć jabłko na talerz,

• Czy kubek = łyżka?.

• Prawidłowe odpowiedzi wynosiła 70/80%.

• Przypadek Lany (Rumbaugh, 1977-1980):

• Lana - trening w modelu Sary,

• Klatka to pokój z klawiaturą komputera na całą ścianę od 1971 roku uczona symboli na klawiaturze,

• Klawiatura sprzężona jest z automatem wydawania rzeczy.

• Przypadek Koko (Paterson, 1978-1998):

• Koko gorylica,

• IQ Koko = 85-95 (skala S-B),

• Po pięciu latach nauki 645 pozycji słownikowych, a słownik roboczy wynosi 375 słów,

• Przykłady kreatywności i autonomizacji:

• np. słomka = słomka do napojów, papieros, wąż plastikowy, antena radia

• Oczy-kapelusz = maska.

• Słodka skała = słodka czerstwa bułka,

• Ja tam płakać = na obrazek goryla w kąpieli,

• Przekleństwa = Pełny klozet, paskudny diabeł.

• Przypadek Buzz i Dorris (Bastian):

• Dwa delfiny trenujące naciskanie dźwigni na sygnały świetlne,

• Po oddzieleniu tylko Dorris widziała sygnały,

• Buzz naciskał prawidłowo,

• Wnioski z metodologii?

• Peperberg (1980-2004):

• Alex to papuga żako uczona ludzkiej mowy,

• Sama trenuje nauczone słowa!!!,

• Używa je w sposób sugerujący rozumienie pojęć: kształt, kolor, wielkość, liczba !!!!.