Zagadnienia do egzaminu:
1. Istota rozwoju człowieka
Wstęp - psychologia rozwojowa - historia, znaczące nazwiska, zadania
Psychologia rozwojowa - nauka badająca przebieg życia człowieka od urodzenia do śmierci,
to dziedzina psychologii zajmująca się badaniem rozwoju człowieka w ciągu całego życia w kategoriach ciągłości, stałości i zmian zachodzących w rozwoju fizycznym i psychicznym, które cechują funkcjonowanie człowieka od narodzin do końcowych etapów życia.
Historia : W istocie, psychologia sięga swoimi korzeniami czasów starożytnych, filozofii Platona, Arystotelesa, którzy zastanawiali się nad tym, jaka jest natura ludzka. Za formalny początek psychologii jako nauki uznawany jest rok 1879, kiedy Wilhelm Wundt założył w Lipsku pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej. Potem takie laboratoria zaczęły powstawać w wielu innych krajach, głównie w Stanach Zjednoczonych. Za główne nurty w historii psychologii uważa się strukturalizm, funkcjonalizm i ewolucjonizm. Wśród współczesnych podejść psychologicznych najważniejszymi są: kierunek biologiczny, psychodynamiczny (reprezentowany przez S. Freuda), kierunek behawiorystyczny, poznawczy, humanistyczny i ewolucjonistyczny.
Znaczące nazwiska : od pedagogiki J. Locke, J.A.Komeński , J.J Rouseu, J.S. Hall - stworzył pierwszy kwestionariusz rozwoju dziecka, A. Binet - pierwszy skonstruował skale rozwojowe dziecka, która została uznana w świecie pedagogiki
Zadaniem psych.rozwojowej jest badać:
- w jaki sposób przebiega i czym się charakteryzuje proces rozwoju psychicznego
- jakie są właściwości psychiczne człowieka w różnych okresach jego życia
- jakie są prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych tj. spostrzeganie,
zapamiętywanie, myślenie, itd. oraz trwałych właściwości umysłu, charakteru i osobowości człowieka, jego nawyków i postaw, zainteresowań, uzdolnień i motywacji
- w jakich warunkach i pod wpływem jakich czynników kształtują się stopniowo zdolności dziecka i coraz bardziej sensowna jego działalność, jakie prawa rządzą rozwojem, czyli przekształcaniem się i doskonaleniem psychiki i świadomości człowieka
Pojęcie rozwoju i zmian rozwojowych, koncepcje rozwoju;
Rozwój - zmiana w czasie, to ciąg zmian jakie zachodzą w ludzkim organizmie; zachodzą one w ciągu całego życia
Zmiany rozwojowe : mają charakter progresywny, postępowy i są ukierunkowane na przechodzenie od niższych do wyższych form działania, na osiąganie coraz doskonalszych form regulacji ze światem zewnętrznym.
Rodzaje zmian rozwojowych:
Zmiany rozwojowe - ilościowe - zmiana tempa, sprawności nie zmienia się organizacja np. wtedy, gdy coraz bardziej wzrasta dana cech człowieka
- jakościowe zmiana organizacji danej czynności, funkcja ta przekształca się zasadniczo, staje się nową cechą, nową właściwością i jakością rozwojową.
np. przejście od gaworzenia do gruchania, od pamięci mimowolnej do dowolnej
- zmiany wielkości, odpowiednik zmian ilościowych
- zmiany proporcji
- zmiana wzajemnych stosunków części w obrębie całości, np. proporcja ciała
- zanikanie dawnych właściwości np. wypadanie zębów mlecznych
- zmiana patologiczna - zmiana w przypadku choroby
- zmiany jednorozwojowe - monotoniczne
Zmiany rozwojowe (podział pod wzg. Powszechności):
Zmiany uniwersalne to takie, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii, są uwarunkowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi,
zmiany wspólne są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę.
Teorie rozwoju :
1. Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda
2. Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona
3. Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta
4. Teoria rozwoju moralnego L. Kohlberga
TEORIE ROZWOJU
1. natywistyczna teoria rozwoju - Podstawowym założeniem było twierdzenie, że rozwój, kształtowanie i przebieg zamian uwarunkowany jest dziedziczeniem poszczególnych cech po przodkach(zw. rodzicach); posiadany przez nas genotyp decyduje o naszym rozwoju; (dzieci aktorów zostają aktorami, dzieci wysokich osób są wysokie)
2. empiryczna teoria rozwoju - Teoria ta przyjmuje, że nasz rozwój uwarunkowany jest przede wszystkim przez środowisko(środowisko społeczne, ekologiczne, kulturowe, geograficzne), w którym człowiek wzrasta, żyje, dojrzewa; (rodzic aktor zabiera dziecko do teatru, gdzie w kontakcie ze środowiskiem teatru zaczyna się ono interesować teatrem)
3. konwergencji lub dwu-czynników rozwoju - Twórcą tej teorii jest William Stern(psycholog angielski pochodzenia niemieckiego); Uważał on, że czynnikiem warunkującym nasz rozwój jest zarówno genotyp jak i środowisko;
4. teoria czterech czynników(czteroczynnikowa teoria rozwoju) - Na rozwój mają wpływ 4 grupy czynników:
1. dziedziczenie cech(genotyp)
2. środowisko
3. własna aktywność( np. sport- doskonali się to co się ćwiczy)
4. system edukacji-system nauczania i wychowania(inne umiejętności i zdolności mają osoby że średnim wykształceniem a inne z wyższym)
Wszystkie te czynniki oddziałują na siebie wzajemnie.
Mechanizmy, zasady i czynniki rozwoju człowieka;
Mechanizmy rozwoju
Zasady rozwoju
Czynniki rozwoju człowieka :
1.
Endogenne - genetyczne uwarunkowania rozwoju, wewnątrzpochodne, wrodzone:
Paragenetyczne i niegenetyczne -związane z genami lub właściwościami rodziców: stan zdrowia matki, choroby, okres ciążowy, okołoporodowy, tryb życia matki, zażywane substancje
Genetyczne - zespół cech odziedziczonych po rodzicach
Egzogenne - elementy środowiska otaczającego organizm, zewnątrzpochodne
Biograficzne - przyroda martwa i żywa w której wzrasta organizm, klimat rodzaj terenu
Społeczno- ekonomiczne - zamożność, poziom wykształcenia kultury rodziców, stopień urbanizacji miejsca zamieszkania , higiena życia, tradycje, obyczaje, atmosfera w domu.
2.
Dojrzewanie
Doświadczenie
Środowisko społeczne
Równowaga
3.
Zadatki organiczne
Środowisko
Wychowanie i nauczanie
Własna aktywnośc, doświadczenia jednostki
Kontekst i czynnik rozwoju człowieka - środowisko historyczno-materialne i społeczne, rodzina,
Środowisko historyczno- materialne
Środowisko społeczne to zestaw osób oraz grup oddziałujących na człowieka. Środowisko społeczne kształtuje każdą osobę podczas jej rozwoju częściowo determinując jej poglądy zachowania i możliwości.
Rodzina - para rodzicielska, niekoniecznie formalnie związana węzłem małżeńskim, ale mieszkająca razem oraz ich dziecko, przynajmniej jedno.
Funkcje rodziny:
Prokreacyjna - podtrzymywanie ciągłości rodu
Socjalizacja dzieci - nauczenie ich reguł zachowania, uznanych prawideł, postaw w danym społeczeństwie
Zaspokajanie podstawowych potrzeb
Doświadczenie
Rodzina:
Reagując na potrzeby dziecka i zaspokajając je buduje jego poczucie bezpieczeństwa
Prezentując wzorce zachowań i relacji modeluje jego zachowanie, wyposaża w sposoby radzenia sobie z emocjami, napięciem
Organizuje warunki życia dziecka dostarczając konkretnych dóbr, umożliwiają realizację konkretnych celów i zadań
Dostarcza określonych doświadczeń życiowych mogących w przyszłości stanowić jego wyposażenie lub obciążenie
Buduje poczucie wartości dziecka
Udziela lub nie udziela wsparcia
Pozwala dorosnąć i wybrać własną drogę i wiązać toksycznie
Buduje a później wspiera system wartości dziecka, jego dążenia i cele życiowe
Rozwój jako realizacja zadań życiowych - koncepcja Havighursta/Ericssona
KONCEPCJA HAVIGHURSTA
rozwój wg teorii zadań rozwojowych Havighursta - Trwa przez całe życie i polega na przechodzeniu do kolejnych stadiów przez rozwiązywanie problemów typowych dla danego okresu. Aktywność jest najważniejsza na każdym okresie życia
Zadania rozwojowe - są to zadania jakie jednostka napotyka od urodzenia i musi realizować czyli specyficzne dla danego okresu życia doświadczenia, z których wyłaniają się problemy do rozwiązywania ( pewne postawy, umiejętności, wiedza nabyta)
Teoria Havighursta
teoria zadań rozwojowych
patrzy na człowieka od strony osiągnięć rozwojowych jakich inni od nas oczekują → aspekt pragmatyczny
cele, które człowiek realizuje od urodzenia → aspekt teleologiczny
Treść teorii
człowiek przechodzi prze kolejne stadia rozwojowe rozwiązując zadania charakterystyczne dla kolejnych okresów
zadania wiążą się z potrzebami organizmu, psychiki i wymaganiami społecznymi
zadania rozwojowe: zadania wyłaniające się w pewnym okresie życia
model liniowy
pomyślne rozwiązanie zadań rozwojowych prowadzi do szczęścia i zadowolenia oraz powodzenia w zadaniach późniejszych
niepomyślne rozwiązanie prowadzi do braku szczęścia, dezaprobaty społecznej oraz niepowodzeń w przyszłości
Źródła zadań rozwojowych
presja czynników wewnętrznych, biologicznych
presja czynników psychologicznych
presja czynników społecznych
- dojrzewanie fizyczne
-oczekiwanie kulturowe
- osobiste standardy
Wartości i aspiracje jednostki
Koncepcja Erika Eriksona
Rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi i społecznymi wymaganiami.
• Jednostka musi w czasie swego życia pomyślnie rozwiązać osiem kryzysów czy dylematów, wynikających z nowych zadań stawianych przez otoczenie.
FAZY ROZWOJU :
1. Ufność w przeciwieństwie do nieufności (1 rok życia)- w tym okresie najważniejsze dla dziecka jest poczucie bezpieczeństwa, aby się ono wytworzyło potrzebna spójna i trwała troska. Najważniejsza w tym okresie dla dziecka jest matka, dziecko poznaje ją przez zapach. To ona karmiąc dziecko piersią, głaszcząc, przytulając czy kołysząc budzi w dziecku ufność do świata. Dziecko wchłania otoczenie całym sobą dlatego tak ważne są wrażenia dotykowe. Wskaźnikiem ufności dziecka jest głębokość jego snu oraz przyjmowanie pokarmu. Eriksona zwraca uwagę, że bardzo ważne jest to, żeby matka chciała swojego dziecka od momentu poczęcia, musi być osobą odpowiedzialną. Kryzysami dla dziecka w tym okresie są: narodziny ( przerwanie więzi z matką przez przecięcie pępowiny) i ząbkowanie ( ok. 6 miesiąc życia).
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: zaufanie do świata, nadzieja na przyszłość
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: podejrzliwość, brak poczucia bezpieczeństwa, obawa o przyszłość.
2. Autonomia w przeciwieństwie do wstydu i zwątpienia ( 2-3 rok życia)- dziecko poszukuje drogi do uniezależnienia się od rodziców ( u Wygockiego jest to faza „ja sam”). Ważne jest, aby metody wychowawcze, które stosują rodzice nie były zbyt sztywne- rygory i kary mogą doprowadzić do uwydatnienia się u dziecka zaburzeń neurotycznych czy poczucia braku autonomii. W fazie tej odbywa się trening czystości ( odpowiada to fazie analnej).
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: poczucie autonomii i własnej wartości
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: uczucie wstydu i zwątpienia we własne zdolności, egoizm, zaborczość.
3. Inicjatywa w przeciwieństwie do poczucia winy ( 4-5 rok życia)- duże znaczenie ma tutaj wyobraźnia dziecka wykorzystywana w rożnych zabawach. Dziecko poznaje swoje otoczenie i odnajduje w nim swoje miejsce- w zabawach identyfikuję się z rodzicami ( proces socjalizacji). Duża ciekawość seksualna, znaczny rozwój słownictwa dziecka.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: zdolność do inicjowania i czerpania przyjemności z ich realizacji
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: obawa przed karą i poczucie winy powoduje pojawienie się różnych uczuć.
4. Przedsiębiorczość w przeciwieństwie do poczucia niższości ( 6- 11 rok życia)- w tym okresie ważną rolę pełnią koledzy i nauczyciele- to tutaj dziecko zaczyna robić coś na serio, idzie do szkoły gdzie uczy się czytać i pisać. Opanowuje wiedze i umiejętności. Każda pozytywna osoba mobilizuje dziecko ( satysfakcja z wykonanej pracy), zła zniechęca. Jest to najważniejszy okres w procesie socjalizacji, gdyż to tutaj kształtuje się stosunek do pracy.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: poczucie kompetencji i sukcesu. Wiara we własne siły i możliwości.
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: poczucie niedostosowania i niższości.
5. Tożsamość w przeciwieństwie do rozproszenia ról ( 12- 18 rok życia)- U młodego człowieka kształtuje się poczucie tożsamości w zakresie pełnienia ról społecznych( tożsamość osobowa i zawodowa). Przekonuje się, że posiada cechy, które nie posiada nikt inny. Najważniejsze w tym okresie jest osiągnięcie równowagi „ja wewnętrznego” i „ja zewnętrznego”. Wiąże się to z poczuciem autonomii - określenie sobie celów, dokonywanie wyborów, racjonalna ocena autorytetów, podejmowanie ról przywódczych i podporządkowanie się przywódcą. Występuje tu tzw. moratorium rozwojowe.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: postrzeganie siebie jako spójnej, wykrystalizowanej osobowości z ukształtowanym poczuciem tożsamości.
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: zagubienie w kwestii własnej tożsamości.
6. Intymność w przeciwieństwie do izolacji ( 20-35 rok życia)- człowiek poszukuje bliskich i trwałych związków z innymi ludźmi- dochodzi do intymnych kontaktów( seksualnych, przyjacielskich). Zdolność do zachowania własnej tożsamości i tożsamości partnera.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: przeżywanie miłości i oddania dla drugiej osoby
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: lęk przed utrata własnej tożsamości , pozbawienie treści związków z innymi ludźmi.
7. Produktywność w przeciwieństwie do stagnacji (36/40- 64 rok życia)- człowiek poszukuje możliwości wyrażenia siebie ( produktywność i twórczość). Najważniejsze staje się przedłużenie gatunku i wychowanie dzieci ( nie tylko swoich). Kryzys jest często przyczyną złych relacji w małżeństwie.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: zdolność do opieki i troski o innych
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: brak rozwoju, nadmierna troska o samego siebie.
8. Integracja w przeciwieństwie do rozpaczy ( 65- )- Człowiek dokonuje oceny własnego życia. Głównym zadaniem jest zdobycie uznania dla swoich osiągnięć, zaakceptowanie siebie.
Pomyślne rozwiązanie konfliktu: poczucie satysfakcji z własnego życia, pogodzenie ze śmiercią.
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: żal z powodu błędów życiowych i straconych szans, lęk przed śmiercią.