II. POEZJA

A. 1918- POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

1. NURT EWOLUCYJNY: WCZESNA POEZJA SKAMANDRYTÓW

Wpływy europejskie na powojenną poezję polską:

• ekspresjonizm niemiecki

• futuryzm włoski

• ego- futuryzm

• futuryzm rosyjski

• futuryzm

• prenadrealizm francuski (Apollinaire)

• kubizm

• puryzm francuski

• dadaizm

• ultraizm hiszpański

• cechy poezji polskiej:

• konieczność stanowczego odcięcia się od tradycji sprzed wojny

• brak internacjonalizmu, typowego dla nowych nurtów europejskich

• nowy stosunek do publiczności czytającej i krytyki

• grupy literackie

• poezja wychodzi na ulicę (Wierzyński)

• wieczory artystyczne; często wspólne występowanie z malarzami (futuryści- formiści)

• poczucie życia w nowym świecie

• stosunek do tradycji:

• rewolucyjny- futuryści, Awangarda Krakowska

• ewolucyjny- skamandryci, ekspresjoniści

SPÓŹNIONA TWÓRCZOŚĆ MŁODOPOLAN:

• Poezje Tetmajera 1924

• Mój świat Kasprowicza 1926

• Pierścień życia 1919, Tartak słoneczny 1928 Bronisłwy Ostrowskiej

• Dzbanek malin Maryli Wolskiej 1929

SKAMANDER

• 29 listopada 1918- poeci „Pro Arte” urządzają pierwszy występ kabaretowy przed publicznością

• cechy:

• swoboda programowa, zwartość towarzyska

• apollinizm (w pierwszym okresie jednak dionizyjskość; bergsonowskie elan vital)

• poparcie inteligencji

• twórcy:

• Jan Lechoń

• Julian Tuwim

• Antoni Słonimski

• Jarosław Iwaszkiewicz

• Kazimierz Wierzyński

• Leopold Staff

• Maria Pawlikowska (współpr.)

• Władysław Broniewski (współpr.)

• Stanisław Baliński (współpr.)

• Jerzy Liebert (współpr.)

• Kazimiera Iłłakowiczówna (okresowa wsopłpraca)

• Feliks Przesiecki (współpr.; skamandryta sentymentalny; Śpiew w ciemnościach 1921, w większości wiersze przedwojenne)

• Zygmunt Karski (Musujący poranek 1922- elementy rokokowe i dionizyjskie)

• Leonard Podhorski- Okołów (fascynacja Białorusią i Panem Tadeuszem)

• Gabriel Karski

• Stefan Napierski

• poetyka:

• ewolucjonizm

• wersyfikacja, tonizm

• asonanse, rymy niedokładne

• zastosowanie stylu „telegraficznego”- zrywanie więzi między zdaniami

• prosty język

• rzadkie zrywanie z tonacją poetycką uznaną za tradycyjną (Wiosna Tuwima, Dionizje Iwaszkiewicza)

• odmiany:

• romantyzująca - Lechoń Karmazynowy poemat (1920); Słonimski Sonety 1918, Harmonia 1919

• oderwanie od tradycji- Wierzyński, Tuwim

• nawiązania do tradycji europejskiej- Iwaszkiewicz; w formie gry poetyckiej; Oktostychy 1919

• nowość i cechy charakterystyczne:

• konkretność

• sceny z życia codziennego

• konkretne przedmioty, rzeczy

• utożsamianie się z podmiotem lirycznym; obecność wśród tłumu czytającego

• sensualizm

• odczuwanie zmysłowe świata

• powszedniość

• język potoczny

• estetyczno emocjnonalne oddziaływanie na człowieka

• pointy

• biologiczny dynamizm (Tuwim)

• frenetyczna radość (Wierzyński)

• ironiczny sensualizm

• donkiszoteria polityczna (Słonimski)

• dandyzm (Iwaszkiewicz)

• dytyrambizm

• dłuższe formy

• luźny wiersz wolny

JAN LECHOŃ (1899

• debiut przedwojenny (poezja, jednoaktówka)

• uprawiane gatunki:

• satyra polityczna (1920 Rzecz babilońska. Śpiewy historyczne)

• wyśmiewanie władz politycznych w 1917 kreowanych przez Niemców

• poematy (Karmazynowy poemat 1920)

• tomy przedwojenne

• Karmazynowy poemat 1920

• 7 wierszy;

• tylko Mochnacki i Piłsudski powstały po wojnie

• nawiązanie do tradycji literatury narodowej

• wpływy:

• Wyspiański (poezja grobów)

• Mickiewicz (Mochnacki)

• Slowacki (Duch na seansie)

• tematyka:

• wizja rodzącej się niepodległej Polski i grożącej je niebezpieczeństwa

• poszczególne utwory:

• Herostrates- „A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę, zobaczę”; przeciw tradycji- zburzenie Łazienek, zabicie widma Kilińskiego; istnieje nadal potrzeba na wieszczów narodowych; teraz mają być oni jednak zwykli, codzienni; liryka bezpośrednia

• większość tekstów o charakterze liryki pośredniej, sytuacyjnej

• postaci i akcje historyczne (Mochnacki, Zagłoba, Jacek Malczewski)

• Mochnacki- świat przedstawiony jest realny, ale przedstawiony z fikcjotwórczej perspektywy poetyckiej; koncert Mochnackiego w Metzu 1832; pojawia się Piłsudski jako aluzja w koncercie, Mochnacki niby Jan Chciciel

• Piłsudski - syntetyczny obraz odzyskiwanej niepodległości; milczący wymownie Piłsudski

• utwory należące do mistrzowskich osiągnięć Dwudziestolecia

• Srebrne i czarne (1924)

• filozoficzne, klasycystyczne, uniwersalne wiersze

• tytuł:

• aluzja do ozdób pogrzebowych

• charakterystyka:

• pesymizm

• wielorakie stylizacje (klasycystyczne, barokowe antytezy, romantyczna przyroda

• gra wersyfikacją, pojęciami, składnią

• antytezy, paralelizmy

• powrót do twórczości poetyckiej na emigracji

JULIAN TUWIM

• tomiki:

twórczość wczesna

• Czyhanie na Boga 1918

• Sokrates tańczący 1920

• Siódma jesień 1922

twórczość dojrzała

• Wierszy tom czwarty 1923

• Słowa we krwi 1926

• Rzecz czarnoleska 1929

• cechy debiutu:

• dytyrambiczność

• dionizyjskość

• frenezja

• antytezy: sacrmu- antysacrums, witalizm- destrukcja, panteizm, kominionizm- demonizm

• wczesne istotne utwory:

• Syna poetowego narodziny

• Wesoła pieśń o domu

• Sokrates tańczący

• W Warszawie

• Poezja (z Czychanie na Boga)- utwór o charakterze programu poetyckiego w stylistyce dytyrambicznej;

• poezja jest miejscem objawienia się Boga traktowanego panteistycznie

• poeta 1)subiektywnie jest barbarzyńca, człowiekiem pierwotnym; 2) obiektywnie jest natchnionym prorokiem nowej poetyckiej wiary; KTOŚ Z TŁUMU (szary poeta szarej rzeczywistości)→ nurt:

• ucieczka na prowincję

• język kolokwialny

• prozaizmy

• Chrystus miasta - staffowski franciszkanizm, elementy komunionistyczne

• Wiosna- wpływ Rimbauda, tłum naturalistyczny; brutalny dytyramb

• Barwistan (Wierszy tom czwarty), Hokus- pokus (Słowa we krwi) poeta jako sztukmistrz, alchemik

• Pogrzeb prezydenta Narutowicza- oskarżenie politycznej zbrodni

• Do generałów- manifest pacyfizmu

• język i jego znaczenie w twórczości Tuwima

• wpływy:

• teoria języka „pozarozumnego” Chlebnikowa

• charakterystyka”

• Słopiewnie- język jakby prapolski

• Słowo i ciało- widzenie świata, w którym słowo z widzianą rzeczą jest identyczne; atmosfera sakralna

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• charakterystyka:

• frenezja

• bakchiczność

• wesołość

• podmiot liryczny człowiekiem „codziennym”

• młodzieńczy bunt, przeciw rygorom, logice, nudzie (ale nie społeczny)

• twórczość- tomiki, cykle

• wiersze z okresu wojny (druk w Wielkiej niedźwiedzicy 1923)- ton przygnębienia, śmierci

• Wiosnę i wino 1919

• Wróble na dachu 1921

• Wielka niedźwiedzica 1923; cykle List z podróży, Ziemia, Legenda

• Pamiętnik miłości 1925- listownik miłosny

• Wolność tragiczna 1936

• Kurhany 1938

• formy

• dytyrambiczne wiersze programowe (Manifest szalony, Heroica)- charakter futurystyczny; („Życie jest wszystkim! Nie ma żadnej sztuki!”)

• listownik miłosny

• cykliczność wewnątrz tomików

ANTONI SŁONIMSKI

• tomiki:

• Parada (1920)

• Godzina poezji (1923)

• Droga na Wschód (1924)

• Z dalekiej podróży (1926)

• charakterystyka:

• zaangażowanie społeczne

• wspólnota wszystkich ludzi

• humanitaryzm

• pacyfizm

• nawiązania:

• elementy parnasizmu

• świadome nawiązania

• wirtuozeria, strofika

• sztuka jako sztukmistrzostwo

• elementy ekspresjonizmu (Czarna wiosna); aktywistyczno- pacyfistyczny

• elementy romantyzmu

• wzruszenia

• moc słowa

• patos

• pastisze (Smutno mi boże)

• sentymentalizm

• bergsonizm

• formy:

• debiut sonetami

• czarne dytyramby- lata 20-te

• wiersze oniryczne (Weronika)

• patetyczne ody

• autosatyry

• erotyki

• teksty:

• Czarna wiosna- ekspresjonizm; odrzucenie z ramion płaszcza Konrada; manifest kosmopolityzmu i pacyfizmu; zapowiedź rewolucji; podniosła retoryka; wiersz wolny; czarny dytyramb

• Smutno mi boże- pastisz romantyczny

• Dialog o miłości Ojczyzny- między Josephem i Stefanem; problem patriotyzmu i kosmopolityzmu

• Znamiona genialności (z Parady)- autosatyryczne

• poetyka:

• prozaizmy

• kolokwializmy; potoczyzmy (Rozmowa z rodakiem)

• styl naukowy

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• charakterystyka:

• erudycja

• znajomość kultury wschodniochrześcijańskiej

• wiersze „prywatne”; do konkretnych osób, trudne do odczytania bez znajomości kontekstu

• atmosfera poufności

• kunsztowna poetyka

• parnasizm

• ekspresjonizm (introwertyczny)

• tomiki:

• Oktostychy 1919- postawa artystyczna; uwrażliwienie na kolor i malarskość; charakterystyka:

• nowy asonans

• oktostych (ośmiowiersz z 4 dystychów)

• stylizacje rokokowe

• Uty- przeniesienie gatunku japońskiego na grunt polski

• Dionizje 1922; charakterystyka:

• proza poetycka (Rimbaud)

• wyobraźnia

• uproszczenie składni

• realia codzienne

• panteizm

• dysonanse:

• składniowe

• wersyfikacyjne

• formalne (elegie, dytyramby)

• świata przedstawionego

• wywoływanych uczuć (łagodne i brutalne)

• aluzje do mitu Dionizosa (erotyka, wyzwolenie instynktów)

• Kasydy zakończone siedmioma wierszami 1925; charakterystyka:

• Piosenka dla zmarłej- Dionizos jako panteistyczny bóg zgody i rezygnacji

• Księga dnia i księga nocy 1929- charakterystyka:

• tekst typowo skamandrycki

• poetyka prywatności

• prozaizacja

• formy:

• poemat dygresyjny Młodość Pana Twardowskiego (a la Beniowski) 1912- 1915

• proza poetycka

• erotyki

MARIA PAWLIKOWSKA

• charakterystyka:

• autokreacja poetycka

• kolokwializmy

• bohaterem nowoczesna kobieta pozbawiona patosu, jawnie manifestująca swoją miłość

• realizm psychologiczny

• żartobliwość

• zaskakujące pointy

• wpływy:

• impresjonizm

• secesja

• formizm

• malarstwo japońskie

• tomiki:

• Niebieskie migdały 1922; charakterystyka:

• różne poetyki:

• groteska balladowa Historia o Kowalach

• neorokokowy konceptyzm Pantofelki szklane

• utwory eksperymentalne

• Różowa magia 1924; charakterystyka:

• tom skamandrycki

• prozaizacje

• codzienne realia

• demokratyzacja ja lirycznego

• Pocałunki 1926; charakterystyka:

• smutniejsza tonacja

• motyw „niekochanej”

• wiersze czterowersowe (jak epigramaty, hiszpańskie coplas)

• pointy

• Dancing 1927; charakterystyka:

• nobilitacja dancingu i muzyki jazzowej

• wpływy Schopenahuera, Nietzschego

• wiersze:

• Dziadzio (z Wachlarza)- portret jej dziadka Juliusza Kossaka

KAZIMIERA IŁŁAKOWICZÓWNA

• charakterystyka:

• luźny związek ze Skamandrem

• własne drogi literackie

• kobiecy realizm

• macierzyństwo

• celowa niedbałość, chropowatość

• tomiki (mające związek z poetyką Skamandra):

• Śmierć Feniksa 1922; charakterystyka:

• skamandrycka konkretność, przedstawienie powszedniej Warszawy

• główny cykl to historia przyjaźni z lwem, żartobliwym symbolem libido

• Popioły 1926- oddalanie się w kierunku liryki religijnej; stylizacji ludowych, archaicznych

• Obrazy imion wróżebne 1929; charakterystyka:

• wróżby imienne

• mikroportrety psychologiczne

• Czarodziejskie zwierciadełka 1928

• Popiół i perły 1939; charakterystyka:

• budowa cykliczna (cykl Wiersze chropowate)

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

2. NURT EWOLUCYJNY: EKSPRESJONIZM I JEGO POGRANICZA

• charakterystyka:

• brak indywidualności

• niefortunne łączenie tradycjonalizmu i nowatorstwa

• pogarda dla formy; poezja mowa duszy

• stereotypiczność- brak eksperymentów, nawiązań do psychologii

• wpływy:

• Skamandra- Iwaszkiewicza, Tuwima, Słonimskiego

• epizodycznie związani ze „Zdrojem”: Józef Wittlin, Emil Zegadłowicz

JÓZEF WITTLIN

• tomik Hymnów 1920-

• związki z:

• niemieckim ekspresjonizmem

• Hymnami Kasprowicza

• konkretnością Skamandra

• tematyka:

• sprzeciw wobec wojny

• groza

• wątki franciszkańskie

• wiersze:

• Hymn o łyżce zupy

• A la recherche du temps perdu (wiersz o Annie Csillag, wyjęty z gazetowych reklam)

• Żołnierz znany - stworzenie szeregowca Chamuły, wiersz pacyfistyczny (do tej postaci odwoływał się Przyboś krytykując Kasprowicza, Zegadłowicza i Wittlina)

BRONISŁAWA OSTROWSKA

• tworzyła przed wojną; w Dwudziestoleciu renesans twórczości (proza, wiersze dla dzieci, poezja)

• tomy:

• Tartak słoneczny 1923

• Koło święconej kredy 1923

• charakterystyka:

• metafory ludzkiego losu

• oskarżenia wobec współczesności

• styl hiperboliczny

• język kolokwialny

EMIL ZEGADŁOWICZ

• charakterystyka:

• ekspresjonizm wiązany z ludowością, franciszkanizmem

• pisał bardzo dużo

• bardzo długie tytuły tekstów

• współpraca z „Czartakiem”, najcenniejsze utwory

• tomy:

• Powsinodzy beskidzcy (1923); charakterystyka:

• tematyka pracy

• stylizacja ludowej naiwności

• Kolędziołki beskidzkie (1923); charakterystyka:

• groteska

• ludowe humoreski

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

3. NURT „REWOLUCYJNY”: FUTURYŚCI

• charakterystyka:

• programy gwałtowniejsze od realizacji poetyckich

• identyfikowanie poezji z „życiem”

• eklektyzm: maszynizm, nadrealizm, ludyczność, oniryzm, prymitywizm

• sprzeczności

• cywilizacja- egzotyka

• technika- prymitywizm

• wyzwolenie wyobraźni

• luźne połączenia wewnątrz wiersza

• asocjacjonizm

• wyzwolenie słowa

• wpływ rosyjskiego futuryzmu: „słowo jako takie”, „język pozarozumny” (Wat, Jasieński)

• wpływy włoskie: „słowa na wolności” (Czyżewski, Młodożeniec)

• brak więzi składniowych i logicznych

• humor; zgrywy

• negowanie młodopolskiej wzniosłości

• twórcy:

• TYTUS CZYŻEWSKI; najdłużej pozostawał wierny tej poetyce

• Zielone Oko. Poezje formistyczne, eklektyczne wizje 1920

• Noc- dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny 1922

• BRUNO JASIEŃSKI

• But w butonierce 1921; charakterystyka:

• melodyjność jak u skamandra

• reporterskie ukazanie scen

• dandyzm, snobizm ale też nowatorstwo

• na rzece- eksperymenty słowne

• wiosenno - eksperymenty słowne

• ALEKSANDER WAT

• ja z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka (1919)

• namopańikach (1920)- w stronę języka „pozarozumowego”

• związany z „Nową Sztuką'

• różnice z futuryzmem:

• wyciszona tonacja

• spokojne obserwowanie świata

• brak eksperymentów językowych

• Semafory 1924

• Oczy i usta 1926

• wpływy Apollinaire'a, kubistów,

• umiarkowany asocjacjonizm; jukstapozycja (luźne zestawianie obok siebie zdań ewokujących rózne plany rzeczywistości; mieszanie ze sobą zdarzeń z różnych czasów

• STANISŁAW MŁODOŻENIEC

• Kreski i futureski 1921

• Kwadraty 1925

• wykorzystanie efektów dźwiękowych z radia

• Moskwa- wyraz w większości składający się z dwóch słów: tam i tum

• ANATOL STERN

• Anielski cham 1924

• Bieg do bieguna 1927

• negowanie młodopolskiej wznisłości

• szybki upadek:

• zwrot ku „Czartakowi”, eksprsjonizmowi

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

4. NURT „REWOLUCYJNY”: AWANGARDA KRAKOWSKA

• charakterystyka:

• konsekwentny program

• doktrynerstwo i brak tolerancji

• program:

• kult cywilizacji industrialnej

• poetyka:

• zaszyfrowane zdanie wymagające wielokrotnej lektury

• twórcy:

• Tadeusz Peiper

młodsze pokolenie

• Jan Brzękowski

• Jalu Kurek

• Julian Przyboś

• charakterystyka młodszego pokolenia (zbliżenie do włoskiego futuryzmu)

• dynamizm

• patos pracy i robotników

• cywilizacja miejska

• hiperbolizacja

TADEUSZ PEIPER

• tomiki:

• A 1924

• Żywe linie 1924

• dzieła hermetyczne, trudne w odbiorze

• wpływ awangardy hiszpańskiej

• charakterystyka:

• poetyka metaforycznego „ciągu intelektualnego”

• „układ rozkwitania” (barokowe wiersze ikonowe)

• tematyka

• błaha tematyka połączona z kunsztem poetyckim (Footbal, Jaje)

• erotyczna (pogardliwy stosunek do kobiety)

• mężczyzna jako budowniczy nowego świata

JULIAN PRZYBOŚ

• tomiki:

• Śruby (1925)

• Oburącz (1926)

• charakterystyka:

• nowoczesna tematyka, np. wiersz na cześć lotnika (Lot Orlińskiego)

• nawoływanie całego społeczeństwa do pracy

• poeta kreujący siebie jako współrobotnika (praca słowem)

• maszyna (maszynizm)

• narzędzie pracy (nie tak jak u futurystów otoczenie jej kultem)

• poezja ma być konstruowana jak maszyna

• maszyna ma być wzorcem nowej poetyki

• koło, prąd, ruch (koło puszczane w ruch przez prąd)

• ruch: radosna energia, ale czasami gwałt (element katastrofizmu

• maksymalne napięcie dające jak największe doznania

JAN BRZĘKOWSKI

• tomiki:

• Tętno (1925)

• charakterystyka:

• wiersze o bohaterach pracy (Maszynista Rola Piotr, O Józefie Berecie, mechaniku)

• twórczość jego potem rozwinęła się w całkiem innym kierunku

JALU KUREK

• tomiki:

• Upały (1925)

• charakterystyka:

• najbardziej liryczny z awangardzistów

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

4. NURT „REWOLUCYJNY”: AWANGARDA KRAKOWSKA

• Cechy wczesnej poezji Dwudziestolecia:

• tonacja „majorowa”

• witalizm

• biologizm

• emocje

• odzyskanie niepodległości- jak trafienie z powrotem do raju- więc też prymitywizm

• model człowieka szczęśliwego (Tuwim, Pawlikowska, Stern, Wierzyński)- biologicznie

• wyjątki:

• wyjątki Wittlin i Lechoń- spokojna tonacja

• kulturowość Iwaszkiewicza

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

5. POWRÓT DO ŹRÓDEŁ: ODMIANA RODZIMA (BOLESŁAW LEŚMIAN. NURT LUDOWY)

• Geneza nurtu:

• filozofia Bergsona (intuicjonizm)

• przedwojenne awangardy

• świadomość kryzysu dotychczasowej kultury

• Rodzaje:

1. rodzimy

• polski folklor

• Przedstawiciele:

• Bolesław Leśmian

• Feliks Konopka

• „czartakowcy”- antyurbanizm, franciszkanizm

• futuryści- prymitywizm

egzotyczny

• uniwersalna

• wtórna wobec innych awangard europejskich (Segalen, Picasso, Apollinaire, Cendrars, Tzara, Malraux, Lawrence, Morand)

• wpływy:

• murzyńskiej rzeźby i estetyki

• Daleki Wschód

• przedstawiciele:

• Anatol Stern

• ekspresjoniści

• skamandryci:

• Antoni Słonimski, Droga na Wschód 1924, Z dalekiej podróży 1926

• Baliński Weczór na wschodzie 1928

• Pawlikowska Różowa magii 1924

• awangarda:

• Brzękowski

• czartacy

• Zegadłowicz, Kozikowski- niam niam 1923 (stylizacja murzyńska)

• krytyka:

• Irzykowski widział w tym kolejne plagiatorstwo polskiej poezji (w obronie Stern nazywał ten motyw jako prawo nowej poezji do Murzynów jako romantycznych rusałek)

• tematyka:

• podróż

• palcem po mapie

• marzenia o pięknym życiu

• Tuwim, Słonimski, Wierzyński, Baliński, Pawlikowska, Jasieński, Młodożeniec, Ważyk, Kołoniecki, Kozikowski, Łopalewski,

• Iwaszkiewicz- Europa - o wyprawie europejskich poetów do egzotycznych krajów

• związana z chęcią powrotu

BOLESŁAW LEŚMIAN

• tomiki:

• Sad rozstajny 1912; charakterystyka:

• debiut, przeszedł bez echa

• Łąka 1920; charakterystyka:

• poparcie Irzykowskiego, Ortwina

• olśniewające pomysły fabularno- metafizyczne

• Napój cienisty 1936

• charakterystyka:

• kontynuowanie młodopolskiego symbolizmu

• wizjonerstwo

• tematyka religijna

• mikrorealizm (filmowy)

• szczegóły przyrody

• mit regresu; poeta jako człowiek pierwotny

• Znaczenie pośrednictwa w metafizyce życia zbiorowego 1910

• poeta jako ktoś na poły boski, wyższy od człowieka współczesnego

• powrót do stanu nirwany, raju utraconego (elementy hinduskie)

• stylizacja ludowa

• współpraca z „Czartakiem”

• odmienna od typowej dla dwudziestolecia;

• cykl erotyków W malinowym chruśniaku

• fantastyka ludzko przyrodnicza (Asoka, Koń)

• fascynacja śmiercią (Topielec- topielec zieleni); makabryczna, seksualna śmierć człowieka stykającego się z naturą

• teskty:

• metafizyka

• Rok nieistnienia

• W przeddzień swego zmartwychwstania

• Ballada bezludna

• ułomność

• Żołnierz- wywyższenie kalekiego, prostego żołnierza, który stowarzyszy się z Chrystusem- świątkiem

• Dwoje ludźieńków- nieszczęście i nicość baśniowych kochanków nie- kochanków

• gatunki:

• erotyki; W malinowym chruśniaku; intymność, erotyzm duchowy i cielesny w granicach smaku

• ballady:

• Ballady, Pieśni kalekujące

• nawiązania do romantyzmu

• barokowość,

• kalectwo

FILIP KONOPKA

• stylizacje ludowe

• tomik słowa w ciemności 1929

• teksty:

• Michałku Mędali

• Tryptyk

• charakterystyka:

• nawiązania do malarstwa Jacka Malczewskiego

„CZARTAK”

• charakterystyka ludowości:

• regionalizm

• opiewanie Beskudu

• antyurbanizm

• twórcy:

• Emil Zegadłowicz- nobilitacja Beskidzia, patos, stosowanie gwary

• Edward Kozikowski (Wymarsz świerszczów 1925)

• Tadeusz Szantroch

• Janina Brzostowska

FUTURYŚCI

• charakterystyka:

• indywidualne preferencje twórcy

• twórcy:

• Bruno Jasieński, Słowo o Jakubie Szeli 1926

• poemat

• próba stworzenia pozytywnego mitu Szeli (nieudana)

• poetycko doskonały miejscami

• stylizacja ludowa

• Tytus Czyżewski Pastorałki 1925

• cykl powstający od 1919 (równocześnie z innymi eksperymentami)

• ludowa, naiwna religijność

• stylizacja na ludową niezgrabność

• misterium Bożego Narodzenia

JAN KASPROWICZ

• tomiki:

• Mój świat. Pieśni na gęśliczkach i malowanki na szkle 1925- podhalański prymitywizm, elementy autobiograficzne (liryka osobista)

• charakterystyka:

• prostota

• pokora

• rodzaj testamentu

• portretowanie ludzi z Podhala

• solidarność z dziecięcą wiara staruszków i niechęć do „mądrali”

• teksty:

• Święty Jerzy

• Przeprosiny Boga- dwaj górale grywający z Panem Bogiem w karty

KAZIMIERA IŁŁAKOWICZÓWNA

• tomiki:

• Połów (1926)

• Obrazy imion wróżebne 1926

• Czarodziejskie zwierciadełka 1928- inspiracja kalendarzami z wróżbami dla imion

• Opowieści o moskiewskim męczeństwie. Złoty wianek 1927- hagiografia dla ludu

• tematyka:

• powrót do lat dziecinnych

• wspomnienia

• ludowe duszki ukazane z humorem, spragnione miłości

• stylizacja ludowa połączona z religijnością

• teksty:

• cykl Dziwadła i straszydła- ludowe stwory (lichy, duszki, niepokojczyki, zmory)

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

6. POWRÓT DO ŹRÓDEŁ: EGZOTYKA

_

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

b) 1927- początek lat 30-tych

7. KLASYCYZM SKAMANDRYTÓW. ICH TWÓRCZOŚĆ HUMORYSTYCZNO- SATYRYCZNA

• charakterystyka zmian:

• zwrot ku klasycyzmowi

• zwrot ku poezji społecznej

• geneza:

• 1926 r.- przewrót majowy

• zakończenie wydawania „Zwrotnicy”

KLASYCYZM SKAMANDRYTÓW

• charakterystyka:

• formy (oda, hymn)

• antyczne nawiązania Skamandra (bardziej apollińskie w tym okresie);

• Tuwim, Rzecz czarnoleska

• wzory: Kochanowski, Leopold Staff

• hołd dla „lipy czarnoleskiej”

• utwory poświęcane konkretnym postaciom: Kochanowskiemu, Słowackiemu, Norwidowi, Conradowi, Valery'emu

• dystans wobec „ ja” lirycznego; poezja „o”

• dynamizm (tematyka sportowa i olimpijska)

• optymizm

• harmonia, powaga, współbrzmienie

• tomiki:

• Iłłakowiczówna Obrazy imion wróżebne

• Wanda Miłaszewska Rok Boży 1927

• Witold Hulewicz, Sonety instrumentalne 1928

• Maria Czerkawska Zielony cień 1928

• Mieczysław Braun Rzemiosła 1926

• Beata Obertyńska Kalendarz 1927

• Kazimierz Wierzyński Laur olimpijski 1927

• stylizacje:

• Napierski, Braun, Iwaszkiewicz

• ody, elegie, list poetycki

• tomy:

• Pocałunki Pawlikowskiej

• Wysokie drzewa Staffa

KLASYCYZM LEOPOLDA STAFFA

• mistrz

• lata 20-te charakteryzowały się w jego twórczości epigonizmem (Szumiąca muszla, Tęcza łez i krwi)

• tomiki:

• Ścieżki polne 1919; charakterystyka:

• sonety

• tematyka: wiejskie gospodarstwo

• tonacja realityczna, patos młodopolski

• tomik epizodyczny w drodze do wielkiego klasycyzmu Staffa

• Wysokie drzewa 1932; charakterystyka:

• metaforyzacja codzienności

• humor, poetyckie dowcipy

• Barwa miodu 1936

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• tomiki:

• Laur olimpijski; charakterystyka:

• tematyka antyczna

• portrety sportowców w akcji

• oddanie ruchu (Paddock i Porrit)

• patos i hiperbolizacja

• hymny na cześć dynamiki

• Rozmowa z puszczą 1929

• elementy ekspresjonizmu i preturpizmu

• nędza wsi

• zatarcie granicy świata ludzkiego i nieożywionej materii

• Pieśni fantastyczne 1929

• brzydota miejska

• elementy oniryzmu

• wyobcowanie

• inspiracje tematyką społeczną ale też osobistym obrzydzeniem do życia

• akcenty katastroficzne

KLASYCYZM JULINA TUWIMA

• tomiki:

• Rzecz czarnoleska 1929

• Biblia cygańska 1933

• charakterystyka:

• klarowność

• prostota i harmonia

• nawiązania klasycystyczne

• tworzenie ładu z chaosu

• autotematyczność

• poezja i sztuka jako źródła nieśmiertelności

• tendencje:

• klasycystyczna

• satyryczna

• alchemiczno- magiczna

• utwory:

• Pogrzeb Słowackiego

• Dziesięciolecie- pamflet na Młoda Polskę

KLASYCYZM JAROSŁAWA IWASZKIEWICZA

• charakterystyka:

• stylizacja

• wiara w ponadczasowość poezji

• dyskursywność, zbliżenie do eseju

• odwołanie do tragedii klasycznej (jako mitu europejskiego)

• wiersze o europejskich kulturach (włoskiej, hiszpańskiej, rosyjskiej, greckiej...)

• zafascynowanie niemiecką kulturą

• mistrzami: Paul Valery, Paul Claude, Stefan George

• tomiki:

• Powrót do Europy (1931); charakterystyka:

• kult europy (paneuroeizm- Richard Coudenhove- Kalergi, Karl de Rohan)

• zarysowanie w tym kontekście miejsca polskiej kultury (polskiej poezji obywatelskiej- w przeciwstawieniu do czystej poezji frncuskiej)

• mit jagielloński

• Wigilia Nowej Polski- tworzenie nowego mitu pokojowej siły, symbolicznego, odrodzeńczego ognia

KLASYCYZM MARYLI WOLSKIEJ

• tomiki:

• Dzban malin 1929- cykl O dawnym Lwowie; charakterystyka:

• kolokwializmy, prozaizmy

• opisy patriotycznych spotkań inteligencji w II poł XIX wieku

• rzeczowość

DEBIUT STANISŁAWA BALIŃSKIEGO

• charakterystyka:

• tomiki

• Wieczór na Wschodzie 1928; charakterystyka:

• zauroczenie wschodnimi podróżami Słowackiego; egzotyzm

• 2 lata przebywał w Techeranie jako attache kulturalny

• tom tematycznie spóźniony

• nostalgia

DEBIUTY

• Beata Obertyńska

• Aleksander Janta- Połczyński

• Halina Konopacka (klasyczny umiar i równowaga)

• Roman Kołoniecki

• Mieczysław Braun (klasycystyczne stylizacje; Rzemiosło, Przemysł; tematyka pracy; nawiązanie do epoki stanisławowskiej i pocz. XIX wieku)

***************************************************************

NURT HUMORYSTYCZNO- SATYRYCZNY

• charakterystyka:

• nurt paralelny do klasycyzującego

• aprobata politycznego stanu

• twórcy:

• Julian Tuwim

• Antoni Słonimski

• Lechoń

• Marian Hemar

• K. I. Gałczyński

• Jerzy Paczkowski

• Świętopełek Karpiński

• czasopisma:

• „Cyrulik Warszawski” (1926- 1934); red. Jan Lechoń

JULIAN TUWIM

• Jarmark rymów 1934, charakterystyka:

• tekst retrospektywny

• wybór satyr z lat 1914- 1933

• przeciw endecji i antysemityzmowi

• satyry obyczajowo- psychologiczne (na dowcipnisiów, natrętów, nieproszonych gości)

• „notatnik nerwicowca”

KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI

• charakterystyka:

• tradycja skamandrycka

• pomieszanie satyry z liryką (Tuwim, Lechoń oddzielali)

• fantastyka, barokowość

• muzyczność

• postaci z baśni Arabii, Holandii, Bolonii, Flandrii

• parodiowanie

• harmonia i ład antyczny poetyki

• wielka poezja o mężach zarabiających na chleb dla rodziny

• teksty:

• Piekło polskie 1926- tekst parodystyczny o polskim Parnasie

• Koniec świata 1926- poemat o kataklizmie końca świata, styl zabawy ludowej

****************************************************************

NOWE NIEPOKOJE

• geneza:

• 1929- początek wielkiego kryzysu

• 1930- aresztowanie posłów opozycji

• 1931- proces brzeski

• charakterystyka:

• niepokoje metafizyczne

• tonacja minor

• tomiki:

• Wierzyński, Rozmowa z puszczą; Pieśni fantastyczne

• Iwaszkiewicz, Lato 1932- nocne lęki metafizyczne

• Pawlikowska, Paryż 1929, Profil białej damy 1930- teksty wróżbiarsko- spirytystyczne

• Tuwim, Biblia cygańska

JERZY LIEBERT (zm. 1931)

• bliski twórczością Iwaszkiewiczowi

• tomiki:

• Druga ojczyzna 1925

• Gusła 1930; charakterystyka:

• apogeum liryki religijnej

• Kołysanka jodłowa 1932- tom pośm.; charakterystyka:

• autotematyka

• przeczucie śmierci

• charakterystyka:

• skamandrycka, klasycystyczna jasność

• z czasem akcenty niepokoju i tragizmu

• wiersze religijne (ciągłe wewnętrzne rozdarcie, walka)

• wizja Boga, jak tego, który siłą zdobywa wyznawców

• wiersz sylabotoniczny (Piosenka do Warszawy, Jurgowska karczma)

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

b) 1927- początek lat 30-tych

8. POEZJA SPOŁECZNA

• charakterystyka:

• wspólnota pracy

• związana z ruchem robotniczym

• twórcy:

• Jasieński

• Stern

• Witold Wandurski

• Stanisław Ryszard Stande

• Władysław Broniewsi

BRUNO JASIEŃSKI

• twórczość:

• Pieśń o głodzie 1922

• Ziemia na lewo 1924- wspólnie z Anatolem Sternem tom o preferencjach lewicowych

• Słowo o Jakubie Szeli

• charakterystyka:

• kryptopolemika z indywidualizmem poezji Majakowskiego

• ton rewolucyjny

ANATOL STERN

• twórczość:

• Ziemia na lewo 1924

• Bieg do bieguna 1927

• charakterystyka:

• poematy

• gwałtowność

• oburzenie na nierówność społeczną

• wizje katastroficzne

• melodia Strefy Apollinaire'a

TYTUS CZYŻEWSKI

• twórczość:

• Robesierre. Rapsod. Od romantyzmu do cynizmu 1927→ tu poemat Robespierre

• charakterystyka:

• dramatyczna moda na rewolucję francuską

• Czyżewski sam deklarował, że nie o sprawy polityczne mu chodziło, ale o specyficzną poetykę

WŁADYSŁAW BRONIEWSKI

• Trzy salwy 1925- debiutancki zbiorowy tom z Wandurskim i Standem:

Nie o sobie piszemy (...) Walczymy o nowy ład społeczny. Walka ta jest najwyższą treścią naszej twórczości.

• charakterystyka:

• poeta lewicy

• poetyka zbliżona do romantycznej i skamandryckiej

• brak buntu proletkultowego czy futurystycznego

• rewolucjonizm

• rodzaje:

• dydaktyczno- epicka

• tyrtejsko- estradowa (wiecowa)

• żal o kształt niepodległości nieodpowiadający marzeniom

• konflikt piewcy rewolucji i poety (być poetą to za mało)

• tragizm życia (egzystencjalne doświadczenia)

• gatunki:

• wiersz- pobudka (Zagłębie Dąbrowskie)

• wiersz- obrazek z życia postępowego bohatera (Bakunin)

• poemat- liryczna monografia wielkiego wydarzenia historycznego (Komuna Paryska)

• Wiersze o wczesnej wiośnie pisane późną jesienią:

Żyję sobie, jestem poetą,

diabli komu do tego

KWADRYGA

• charakterystyka:

• grupa sytuacyjno- programowa

• problematyka społeczna:

• praca robotnicza

• bezrobocie i nędza

• wyzysk

• bunt i niezadowolenie

• kult Norwida (jako piewcy pracy)

• poetyka wtórna wobec Skamandra (krytykowali ich jednak)

• odejście od poezji osobistej

• skład:

• Stanisław Ryszard Dobrowolski

• Aleksander Maliszewski

• Stefan Flukowski

• Stanisław Ciesielczuk (tematyka wiejska)

• Władysław Sebyła

• Lucjan Szenwald

• Włodzimierz Słobodnik (tematyka wiejska)

• Nina Rydzewska

• Marian Piechal (związany też z łódz. Meteorem)

• Konstanty Ildefons Gałczyński (okresowo)

STANISŁAW RYSZARD DOBROWOLSKI

• charakterystyka:

• rewolucyjność

• nawiązania do Norwida, antyku

• wtórność poetyki (Broniewskiego, Iwaszkiewicza)

• tomiki:

• Pożegnanie Termopil 1929

STEFAN FLUKOWSKI

• charakterystyka:

• pomysłowość

• kosmiczna groteska (Stworzenie świata, Koniec świata)

• gazetowy collage (Stenotypistki)

• niedostatki talentu

• brutalizmy, dosadność

• tomiki:

• Słońce w kieracie 1929- debiut

MARIAN PIECHAL

• charakterystyka:

• antymilitaryzm, pacyfizm

• tomiki:

• Krzyk z miasta 1929; charakterystyka:

• debiut

• poezja zaangażowana

• stereotypiczny obraz poezji zaangażowanej

• Elegie całopalne 1931; charakterystyka:

• poeta ojczyzny

• zaangażowanie w tragizm historii

• pacyfizm

• nawiązania do tradycji narodowej

• emocjonalność i patos

• stylizacja na Mickiewicza, Norwida, Lechonia

• Garść popiołu 1932; charakterystyka:

• epitafia dla prostych ludzi, którzy zginęli ratując zbiory biblioteki zamku dzikowskiego

• heroizacja prostego człowieka

WŁADYSŁAW SEBYŁA

• charakterystyka:

• pacyfizm

• antymilitaryzm

• prości skrzywdzeni ludzie (Woźnica, Ślepiec, Podwórzowy grajek)

• tomiki:

• Pieśni szczurołapa 1930; charakterystyka:

• mizerabilizm

• bunt społeczny i metafizyczny

• baśniowy szczurołap szukający sensu istnienia

NINA RYDZEWSKA

• charakterystyka:

• motyw wadzenia się z Bogiem

• nawiązania do ekspresjonizmu i naturalizmu

• zło wielkiego miasto

• współczucie dla cierpiących (Skazani na powieszenie)

• tomiki:

• Miasto 1929; tekst Madonna nędzarzy- wywołał protesty klerykałów

********** tematyka wiejska*****************

WŁODZIMIERZ SŁOBODNIK

• charakterystyka:

• stylizacja klasycyzująca

STANISŁAW CIESIELCZUK

• charakterystyka:

• metafizyka

• duchowe życie wsi

• filozoficzne pytania o sens świata

• spory z Bogiem

• tomiki:

• Chaty w obłokach 1927

• Wieś pod krzyżem 1928

**************** INNI PISARZE O PROBLEMIE SPOŁECZNYM*******

• problematyka:

• poeta- obywatel:

• problem państwowotwórczy: Śpiewy o Rzeczypospolitej Jalu Kurek

• poezja obywatelska, Powrót do Europy, Jarosław Iwaszkiewicz

• codzienna rzeczywistość:

• człowiek prosty

• niedostatki bytowania

• konflikty klasowe i problem moralności

• Broniewsk

• Peiper (Kronika dnia; Na przykład)

• Przynoś (sponad 1930)

• Kurek (Usta na pomoc 1933)

• Wierzyński (Pieśni fantastyczne)

• Tuwim (Do prostego człowieka

• poetyka:

• realizm

• deformacja ekspresjonizująca, groteskowa (Wierzyński, Przyboś)- preturpizm !!!

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

b) 1927- początek lat 30-tych

9. DRUGI ORES AWANGARDY

• charakterystyka:

• końcowy okres działalności Pepiera

• dojrzałość innych przedstawicieli grupy

• jedyna godna dla Skamandra konkurencja

TADEUSZ PEPIER

• tomiki:

• Raz 1929; charakterystyka:

• różnorodność poetycka

• układy rozkwitania

• metaforyzacja

• utwory:

I część tomu

• Flaszka- asocjacyjna etiuda

• Że- piękny wiersz; dumna skarga niezrozumianego poety, porównywana do Hymnu o zachodzie słońca na morzu Słowackiego

• Zemsta- zmniejszenie metaforyki

• Na plaży- śmiały opis cielesnej miłości

II część tomu- Kronika dnia

• utwór składający się z kilkunastu notatek prasowych

• technika collage'u

• poezja faktu

• problematyka społeczna

• zakończenie wyrazem wiary w człowieka

• Na przykład 1931; charakterystyka:

• fikcja

• tematyka: uwięzienie w Brześciu posłowie

• relacja jednej z postaci poematu rozmawiającej z Antonim, głównym bohaterem

• charakterystyka:

• widoczny rozwój:

• od hermetyzmu do prozaizmu

• od postawy arystokratycznej- do obywatelskiej

• od poety- kreatora, do poety- montażysty

• dalsza twórczość jedynie prozatorska (!!!)

JULIAN PRZYBOŚ

• tomiki:

• sponad 1930; charakterystyka:

• wysoki poziom artystyczny, świetny tomik

• zmiany w poetyce i postawie kulturowej

• liryzm

• groteska

• wieś

• Kreator- Gigant

• utwory:

• na kołach

• gmach

• drzewiej

• O grosz- liche miejskie podwórka, pretensjonalni subiekci, grajkowie, żebracy- groteskowe miasto

• homonimia, polisemia

• kondensacja języka; wieloznaczność

• „nadmierne” istnienie świata przedstawionego i podmiotu lirycznego →wieloznaczność

• ruch

• świat pejzażu, natury

• kołowrotek pór roku

• w głąb las 1932; charakterystyka:

• wspomnienia z wiejskiego dzieciństwa

• pejzaż wyraża przeżycia egzystencjalne

• dynamika

• utwory:

• Chaty

JALU KUREK

• najbardziej zaangażowany społecznie

• tomiki:

• Śpiewy o Rzeczypospolitej 1929; charakterystyka:

• wiersze komunikatywne- poezja mówiąca o pracy nie może być od niej oderwana

• klasycyzm:

• formy odyczne

• opiewanie postaci historycznych (Piłsudski, Słowacki, Sienkiewicz)

• tyrteizm pracy

• Usta na pomoc 1933; charakterystyka:

• poemat

• społeczno- erotyczny

• walka pokoleniowa (starych z młodymi)

• walka z wyzyskiem biednych

JAN BRZĘKOWSKI

• tomiki:

• na katodzie 1928

• w drugiej osobie 1933

• charakterystyka:

• sceptycyzm cywilizacyjny

• Paryż lat 20-tych→ cykle powstały w Paryżu

• nadrealizm, erotyzm, oniryzm

• luźne asocjacje; inspiracje filmowe

• paronomazje (opodal/ o podaj mi twe serce/ jak ser szwajcarski)

• tematyka Polska (bezrobocie, niepokoje)- mimo oddalenia

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

10. OGÓLNA SYTUACJA POEZJI I POETÓW

• charakterystyka:

• 1927- 1932- okres przejściowy

Przed 1930	Lata 30-te
Indywidualizm	Zaangażowanie społeczne
Eksperymenty	Poetyka klasycystyczna
Artystostwo	Poezja postaw moralnych
Sensualizm	Metafizyczność
Progresywizm	Katastrofizm
Europeizm	Rodzimość
Czas historyczny	Czas mityczny
Cywilizacja	Natura
Pejzaż miasta	Pejaż wsi
Racjonalizm	Irracjonalizm
Emocje jasne	Emocje ciemne

• historia:

• 1934- założenie obozu karnego w Berezie Kartuskiej

• 1935- konstytucja ograniczająca demokrację

• 1936- Kongres Pracowników Kultury we Lwowie

• 1936-37- strajki robotnicze i chłopskie

• sytuacja międzynarodowa

• nowe wpływy:

• Czechowicz

• Jastrun

• Sebyła

• pokolenie 1910:

• wojna jako koszmar dzieciństwa

• „szkoły prowincjonalne”

• lubelska: Czechowicz, Łobodowski

• wileńska: Miłosz, Zagórski, Bujnicki, Rymkiewicz, Putrament, Maśliński

• czasopisma:

• „Kamea”; Chełm; 1933- 1939; Kazimierz Andrzej Jaworski

• „Okolica Poetów”,; 1935- 1939; Stanisław Czernik

• poeci pochodzenia chłoplskiego: Stanisław Piętak, Stanisław Czernik (autentyzm), Jan Bolesław Ożog, Józef Andrzej Frasik, Józef Stachowski

• stereotypy: chudego literata, głodnej cyganerii- problemy z pracą

• mniej błyskotliwe debiuty

• walka ze Skamandrem

• próby przekształcenia awangardyzmu

• brak realizatorów europejskiej poetyki nadrealizmu

KONTYNUACJA SPORU SKAMANDRA Z AWANGARDĄ

• przewaga Skamandra

SKAMANDER

• tomiki:

• Tuwim, Biblia cygańska (1933), Treść gorejąca (1936)

• Iwaszkiewicz Lato 1932 (1933), Inne życie (1938)

• Antoni Słonimski Okno bez krat (1935)

• Kazimierz Wierzyński Gorzki urodzaj (1933), Wolność tragiczna (1936), Kurhany (1938)- zmiana poetyki, nawiązania do poezji romantycznej, tragizm

inni, mniej związani już ze Skamandrem:

• Pawlikowska- dialog z Naturą nabiera filozoficznego podłoża

• charakterystyka:

• odejście od programowej działalności, indywidualizacja

• nadal potęga literacko- prasowa („Wiadomości Literackie”; „Skamander”)

• debiuty: Bąk, Karpiński, Hollender, Paczkowski- satyrycy

AWANGARDA

• tomiki:

• Jalu Kurek Mohigangas 1934; Drzewo boleści 1938

• Brzękowski w drugiej osobie 1933; zaciśnięte dookoła ust 1936)

• Przyboś w głąb las 1932, Równanie serca 1938- poeta kreator, dynamizm (zachowanie swojej wcześniejszej postawy); dodatkowo rewolucjonizm (zamiast katastrofizmu)

• charakterystyka:

• nadal działalność programowa

• nowy kodeks Awangardy

• Brzękowski nowym czołowym teoretykiem grupy (Poezja integralna); „wyobraźnia wyzwolona”

• debiuty pokolenia 1910 pod znakiem awangardy; przewaga znaczenia tych debiutów nad skamandrowymi:

• Miłosz

• Zagórski

• Piętak

• Czuchnowski

• Łobodowski

• Piwowar

• część z kręgu Czechowicza

• 1934- „najazd awangardy na Warszawę” (Czechowicz)

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

11. POEZJA „PIERWSZEGO WYRAZU”: SZEROKO POJĘTA POEZJA TYPU SKAMANDRYCKIEGO

• charakterystyka:

• niepokój metafizyczny

• ciemniejsza tonacja

• fascynacja Naturą

• lęk

• irracjonalizm

BOLESŁAW LEŚMIAN

• tomiki:

• Napój cienisty 1936

• Dziejba leśna 1938

• charakterystyka:

• tonacja ciemniejsza

• śmierć bardziej osobista, autobiograficzna

• przesunięcie z ludowości w sferę baśniowości

• metafizyczny status ciał zmarłych

• Bóg- o zagrożonym istnieniu, niedoskonały; taki jego status ontyczny budzi sprzeciw podmiotu lirycznego

• związki z młodopolskim symbolizmem

• elementy skamandryckie:

• tradycyjna wersyfikacja

• pointa

• elementy awangardowe:

• twórcza postawa wobec języka (zwroty przyimkowe; neologizmy, przedrostki oznaczające brak lub negację- swoiste istniejące nieistnienie)

• teksty:

• Trupięgi

• Urszula Kochanowskai- Bóg przegrywa z miłością do rodziców

• Betleem- Bóg dawno pochowany w grobie i już szepczą, że Go nie było

• Dziewczyna

• Pan Błyszczyński- pomoc bytowi, który chce zaistnieć; poeta jako twórca, następca Boga

• Eliasz

• Dwaj Macieje- rezygnacja z własnej nieśmiertelności dla Płaczyboga

MARIA PAWLIKOWSKA

• tomiki:

• Paryż 1929

• Profil białej damy 1930

teksty nietzscheańskie; o naturze

• Surowy jedwab 1932

• Śpiąca załoga 1933

• Balet powojów 1935

• Szkicownik poetycki 1937- proza poetycka; prekursorski w stosunku do „poezji nagiej”

• charakterystyka:

• ciemniejsza tonacja

• pogłębienie przemyśleń filozoficznych

• wiersze spirytystyczne i wróżbiarskie

• magia dająca nowe rozwiązania przyczynowo- skutkowe

• obsesja przemijania i śmierci

• obrona odwołaniem do nieśmiertelności- ziemskiej i cielesnej (inaczej niż w chrześcijaństwie)

• wpływy Schopenhauera, Nietzscego, Maeterlinca

• Natura:

• uduchowienie materii

• hilozoistyczny monizm

• zrównanie człowieka z przyrodą

• personifikowana

• rodząca różne uczucia:

• miłości

• nienawiści- gdy odkrywa się w niej brzydotę i okrucieństwo

• rodzi po to, by zabić

• najczęściej jednak jest ona źródłem rezygnacji, nieruchliwości, prowadzi do Nirwany (Schopenhauer)

• mniejsza dbałość o pointy, wersyfikację

• elementy katastrofizmu (więcej w sztukach scenicznych)

Podsumowanie twórczości Pawlikowskiej:

• od formy zamkniętej do otwartej

• od rygorów do swobody

JULIAN TUWIM

• tomiki:

• Biblia cygańska

• Treść gorejąca

• teksty:

• Życie codzienne:

Tajemniczeją rzeczy, fantastycznieją zdania,

I mówić coraz trudniej, i milczeć coraz boleśniej,

Obrastają natrętnym szeptem głębiny mieszkania,

Krzesło przy stole zaczęte, melodią kończy się we śnie.

• Et arceo, Wiosna chamów, Wiec, Mieszkańcy- testy o wstręcie do społeczeństwa

• charakterystyka:

• niepokój

• mizantropia, wstręt do społeczeństwa

• zwrot ku problematyce języka:

• powrót do praźródeł

• Zieleń- erudycja etymologiczna, inwencja neologiczna; splecenie tematyki pierwotności natury z pierwotnością języka

• rewelacyjne tłumaczenia Puszkina, twórczość dla dzieci

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• tomiki:

• Lata 1932 (1933); charakterystyka:

• lęk metafizyczny

• dramatyczne pytania

• temat śmierci

• świat przygasający, nabierający charakteru symbolicznego

• symbolika nocy (już w Księdze dnia i księdze nocy)

MOTYW NOCY

• wpływ historii (Miłosz, Wierzyński)

• twórcy:

• Jarosław Iwaszkiewicz

• Mieczysław Jastrun

• odrealniona rzeczywistość

• Władysław Sebyła

• odrealnienie świata

• uruchomienie wyobraźni, przeżyć metafizycznych

MIECZYSŁAW JASTRUN

• tomiki:

• Spotkanie w czasie 1929- debiut; poemat; nowa odmiana poezji filozoficznej

• Inna młodość 1933

• Dzieje nieostygłe 1935

• Strumień i milczenie 1937

• charakterystyka:

• poetyka symboliczno- klasycystyczna

• pesymizm egzystencjalny

• abstrakcyjność (realia historyczne pojawiają się dopiero tuż przed wojną)

• próba ucieczki przed nieubłaganym czasem linearnym w czas cykliczny (wiecznego kołowrotu dziejów)

WŁADYSŁAW SEBYŁA

• tomiki:

• Koncert egzotyczny 1934

• Obrazy myśli 1938

• charakterystyka:

• poetyka nocy:

• noc gwieździsto- kosmiczna

• noc przyziemna, wyłaniająca koszmary

• noc przeżycia wewnętrznego (też Iwaszkiewicz)

• oryginalne odsunięcie piękna i wzniosłości w opisie nocy

• noc jako

• metafora epok

• pejzaż wewnętrzny

• wpływy symbolizmu, oniryzmu, egzystencjalizu Jaspersa, Turgieniewa (typologia Hamlet- Don Kichot)

• katastrofizm

• symbol mielących wszystko młynów

• utwory:

• Ojcze nasz- modlitwa człowieka gotowego uwierzyć

WOJCIECH BĄK

• tomiki:

• Monolog anielski 1938

• charakterystyka:

• poeta katolicki

• niepokój metafizyczny, groza stonowane przez ortodoksję

• religia augustiańsko- pascalowska (wewnętrznie dramatyczna)

• mistycyzm, męczeństwo, apokaliptyczność

***************KLASYCYZMY LAT 30-TYCH*********************

• Nurty klasycyzmu w latach 30-tych:

• „jasny” (Staff); charakterystyka:

• nacisk na postawę duchową

• niepoddanie się niepokojom epoki

• równowaga

• apollinizm

• tomiki:

• Leopold Staff Barwa miodu 1936

• Kazimierz Wierzyński Gorzki urodzaj (część tekstów)

• Pawlikowska Śpiąca załoga, Balet powojów (część tekstów)

• nurt klasyczno- stylizatorski

• nacisk na język, stylistykę i gatunek

• ody, elegie, listy, poematy opisowe

• dystans wobec przeżyć ewokowanych przez poezję

• zanika prostota, harmonia, równowaga

• zmiana emocjonalna

• twórcy:

• Stefan Napierski

• Roman Kołoniecki (tłumacz Paula Valery'ego)

• Paweł Hertz

• Adolf Sowiński

• Świętopełek Karpiński Poemat o Warszawie 1938 (nawiązanie do Sofiówki Trembeckiego); tonacja optymistyczna, konstruktywizm

• nurt historiozoficzno- mitologiczny

• twórcy:

• Kazimierz Wierzyński

• Marian Piechala (Elegie całopalne 1931; Godziny nieśmiertelne)

• Tadeusz Hollender (Pożegnanie z cieniem z Ludzie i pomniki 1938- o Piłsudskim); lewicowy

• inni: Stefan Flukowski, Kazimiera Iłłakowiczówna (Ballady bohaterskie 1934)

• tworzona przez poetów o różnych orientacjach politycznych

• aluzje romantyczne

• patos

• narodowe postaci (Mickiewicz, Chopin, Norwid, Conrad)

• odżywa mit księcia Józefa Poniatowskiego (Jeźdźcy Wierzyńskiego- Noc zawsze nad urwiskiem zapada polskiem)

• postać Piłsudskiego (Wolność tragiczna Wierzyński- cały tom o nim; Kazimiera Iłłakowiczówna, Roman Kołoniecki, Jan Brzechwa)

• epitafia (Leopold Staff, Tuwim, Słonimski, Pawlikowska- Jasnorzewska)

• protest

• katastrofizm

LEOPOLD STAFF i nurt „jasny”

• charakterystyka:

• klasycyzm skamandrycki z lat 20-tuch

• wiersz: Tak jasny jak spojrzenie w oczy/ I prosty jak podanie ręki (Ars poetica)

• tomiki:

• Barwa miodu 1936

• wiersze:

• Fontanna- jeden z najwybitniejszych tekstów Staffa

******************************************

STEFAN NAPIERSKI i nurt drugi

• tomiki:

• Elegie 1937

• Pusta ulica 1931 (aforyzmy)

• Próby 1937 (aforyzmy)

• charakterystyka:

• stylizacje, aluzje

• próby eseizacji, prozaizacji poezji

• tłumacz, autor antologii Od Baudelaire'a do nadrealistów 1933; połączone z szkicami o poetach

LUCJAN SZENWALD

• ewolucja: katastrofizm- klasycyzm- rewolucjonizm

• tomiki:

• Kuchnia mojej matki 1931; charakterystyka:

• poemat o przyrodzie

• poezja dydaktyczna

• Scena przy strumieniu 1936- poemat próbujący nieudanie połączyć stylizacje z tematyką polityczną

• wiersze:

• Ku czci filologa 1930- na cześć Tadeusza Zielińskiego

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• tomiki:

• Inne życie 1938- apogeum jego poezji kultury

• charakterystyka:

• klasyczna stylizacja z tematem niepokoju metafizycznego

• wiersze o malarstwie- tłumaczenie obrazu połączone z przedstawieniem własnych przeżyć egzystencjalno- metafizycznych (Quintin Matsys, Breughel, W Orvieto)

• tonacja ciemna

• nawiązania: antyczne, barokowe, romantyczne (poezja grobów)

• soteryczny charakter sztuki (zbawienny)

PAWEŁ HERTZ

• tomiki:

• Nocna muzyka 1935

• Szarfa ciemności 1937

• charakterystyka:

• odwołania do antyku

• ton katastroficzny (Noc Sodomy)

*************************************************

TADEUSZ HOLLENDER

• charakterystyka:

• lewicowy

• gorzkie myśli o współczesnej Polsce (Stulecie: i zmarznięte kartofle milczkiem żwawo jedli)

• ideały Cezarego Baryki

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• charakterystyka:

• wyznawanie ideałów Piłsudskiego (cokolwiek się stanie, będzie po naszemu), wbrew Baryce

• tomiki:

• Wolność tragiczna; charakterystyka:

• zakończenie epitafium

• wysoki, patetyczny styl

• wielka jednostka przerastająca ludność swojej epoki

• katastrofizm; Polacy nie wypełnią woli wodza: Skazuję was na wolność

• Kurhany; charakterystyka:

• 13- zgłoskowiec

• postaci (XIX- wiecznej mitologii, książę Józef, Mickiewicz, Chopin)

• spotkania „ponadczasowe”

• atmosfera snu

• Wstążka z „Warszawianki” sierpień 1939; charakterystyka:

• synteza polskiej mitologii

• postać Piłsudskiego (duch sposobiący naród do nieuniknionej wojny)

*****KATASTROFIZM W POEZJI „PIERWSZEGO WYRAZU”*******

a) patos (Słonimski, Broniewski)

b) drwina i groteska (Tuwim, Gałczyński)

POSTAWA PATOSU

• charakterystyka:

• zawód, zgorzknienie

• próba ingerencji politycznej i świadomość swojej bezsilności

• twórcy:

• ANTONI SŁONIMSKI:

• twórczość

• Okno bez krat 1935

• utwory:

• Dokument epoki: Nowy pancernik wypływa ze stoczni./ Zboże się pali, kawa w morze leci./ W przyszłości, gdy się obraz taki uwidoczni,/ Bardzo proszę pamiętać, że ja byłem przeciw.

• WŁADYSŁAW BRONIEWSKI

• tomiki:

• Krzyk ostateczny 1939

• charakterystyka:

• gwałtowność, aktywizm

• utwory o wojnie domowej w Hiszpanii

• wezwanie do walki (Bagnet na broń)

• utwory:

• Kalambury- opis zachodu słońca nad Warszawą układa siew kształt palonego i niszczonego miasta

POSTAWA DRWINY I GROTESKI

• twórcy:

• JULIAN TUWIM:

• tomiki:

• Bal w Operze 1936; charakterystyka:

• proroctwo starotestamentowe (perspektywa nie zaangażowanego obserwatora)

• charakterystyka:

• satyra polityczna

• sprzeciw wobec sanacji i faszyzmu (pismo „Szpilki” i twórcy Tadeusz Hollender, Stanisła Jerzy Lec, Leon Pasternak)

• KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI

• tomiki:

• Koniec Świata 1929

• Bal u Salomona 1933

• Proroctwa 1934

• charakterystyka:

• groza kataklizmu

• barokowa parodia

• poetyka wizji upadku świata (Bal u Salomona)

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

12. POEZJA „DRUGIEGO WYRAZU”: AWANGARDA

• twórcy:

• Tytus Czyżewski

• stare pokolenie: Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Stefan Flukowski

• nowe pokolenie: Marian Czuchnowski, Lech Piwowar, Juliusz Wit

TYTUS CZYŻEWSKI

• charakterystyka:

• samotnik, bez towarzystwa

• tomiki:

• Lajkonik w chmurach 1936; charakterystyka:

• niejednolity

• nadal prymitywizm

• wiersze o Hiszpanii (stylizacje)

• Wiersz o malarstwie- zapowiedź „przezroczystej” poezji prostoty

• nad miastem krążą samoloty aniołów

JULIAN PRZYBOŚ

• charakterystyka:

• wielkie osiągnięcia w latach 30-tych

• tonacja energetyczno- eksplozywna

• przepowiadanie rewolucji (mało katastrofizmu)

• wyzwalanie wyobraźni (zbliżenie do Brzękowskiego)

• utwory:

• Równanie serce 1938; charakterystyka:

• utwory prorewolucyjne

• o Paryżu

• chwytanie, lotne obrazy, ruch w poezji

• szybkie wielkomiejskie perspektywy

• nawiązania do nadrealizmu, kreacjonizmu → lansowany przez Ludwika Frydego

• utwory:

• Notre- Dame; przełożenie architektury na poezję (Kto pomyślał tę przepaść i odrzucił ją w górę!);

• cykl Ścięcie jaworu; wspomnieniowość, baśniowość; statyczność; panoramy; symbioza z przyrodą

• Pióro z ognia- cykl próz poetyckich; rozluźnienie metaforyki

******************PROZA POETYCKA********************

• twórcy:

• Anna Świrszczyńska, Wiersze i proza 1936

• Pawlikowska Szkicownik poetycki

• Przyboś Piórem z ognia

• Jalu Kurek Drzewo boleści 1938- tren na śmierć rodziców

JAN BRZĘKOWSKI

• tomiki:

• zaciśnięte dookoła ust 1936; charakterystyka:

• oniryzm i erotyzm

• reportażowy poemat ze strajku we Francji

• Arkusz poetycki 1938

STEFAN FLUKOWSKI- połączenie tematyki obu wojen

• charakterystyka:

• prawie- awangardzista

• pacyfizm

• sytuowanie człowieka dwudziestolecia między dwoma wojnami

• tomiki:

• Dębem rosnę 1936

***************NOWE POKOLENIE, DEBIUTY LAT 30-TYCH*******

• charakterystyka:

• radykalizm społeczny

• reportażowość

• epickość

MARIAN CZHUCHNOWSKI- drugie pokolenie awangardy (najwybitniejszy)

• charakterystyka:

• witalizm, energetyzm

• 2 tomy- peta pejzaży; potem- rewolucjonizm

• metaforyka awangardowa

• naturalizm w tematyce erotycznej

• strajki, walka klasowa

• wpływy Peipera, Przybosia, Kurka

• tomiki:

• Poranek goryczy 1930-debiut, dobrze przyjęty

• Kobiety i konie, Listy do Jana Artura Rimbauda... 1931

• Reporter róż 1932

• Tak 1933

• Trudny życiorys 1934- epika wierszowana

• Powódź i śmierć 1936- epika wierszowana

POETYKA

• poeci „pierwszego wyrazu”: klasycyzm, poetyka nocy, przyroda; nawiązania antyczne i romantyczne, katastrofizm

• poeci „drugiego wyrazu”: epizacja, fabuła realistyczna i wyrazista, poematy, realizm

• poeci „trzeciego wyrazu”: poemat wizyjny, symbolika, mit, reportaż, wizjoneryzm

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

13. POEZJA „TRZECIEGO WYRAZU”: WIZJONERYZM (CZECHOWICZ, ŻAGARYŚCI I INNI)

„TRZECI WYRAZ”

• AUTENTYZM; Stanisław Czernik; poezja mniej udana; twórcy pochodzenia wiejskiego- tematyka osobiście sprawdzona: życie wiejskie, tęsknota za dzieciństwem; elementy sielankowe

• twórcy:

• Jan Bolesław Ożog:

• tomiki: Wyjazd wnuka 1937, Ogier i makolągwa 1939

• Stanisław Czernik; O polskim płocie 1933; „mit ziemi”

• KATASTROFIZM

• twórcy:

• Józef Czechowicz

• Miłosz, Zagórski, Piętak, Stachowski, Łobodowski

• Bujnicki, Śpiewak, Weintraub

• charakterystyka:

• epickość

• poetyka snu: alogiczność, achronologiczność

• podmiot zbiorowy

• czasy: przeszły niedokonany i teraźniejszy;

• ukazanie czasu częstotliwego i człowieka uniwersalnego

• sugestywność

• nawiązania do minionej wojny i przeszłości (barbarzyństwa, nieokreślonego mitycznego czasu)

• archaiczne określenia broni

• miłość do ziemi

• mit- podobieństwa przeszłości i przyszłości

• pejzaż: nocny, wieczorny, smutny

• pożar i powódź- figury kataklizmu

• poetyka:

• wiersze toniczne, melodyjność

• długie wersy

• motywy:

• wody, powodzi

• narzucanie innym przedmiotom „płynności” ruchu

• przemijanie

• niepewność w świecie wytrąconym z orbity

• mit potopu

• pożaru

JÓZEF CZECHOWICZ

• twórczość:

• Kamień 1927

• dzień jak codzień 1930

• ballada z tamtej strony 1932

• Stare kamienie 1934, z F. Arnsztajnową

• w błyskawicy 1934

• nic więcej 1936

• nuta człowiecza 1939

• charakterystyka:

• antyracjonalizm

• antynaturalizm

• z grupy lubelskiego Reflektora

• poetyka nawiązujaca do Awangardy Krakowskiej, Apollinaire'a

• symboliczno- magiczna koncepcja języka

• mityzacja świata

• personifikacja zjawisk

• wpływy młodopolskie i romantyczne

• oniryzm

• asocjacje

• muzyczność: dysonanse, melodyjność, instrumentacja zgłoskowa (sen)

• łagodność, czułość, bezradność

• barwa żalu

• elegijność

• obsesja śmierci (ballada z tamtej strony- obraz umarłych rąk czechowicza)

• poetyka:

• jednostką słowo (nie awangardowe zdanie)

• upraszczanie połączeń międzysłownych by skupić uwagę na słowie

• brak interpunkcji i dużych liter

• świat przedstawiony:

• sielska wieś

• małe miasteczka

• prowincja

• miniaturyzacja przestrzeni (np. Lublina w Starym kamieniu)

• obrazowanie:

• symbolika zniszczenia i zagłady

• motyw ognia i wody (w najnowszych interpretacjach wiersze Czechowicza odczytuje się z podtekstem nadziei powrotu do odrodzenia, do Arkadii- ogień i woda niosą zagładę ale też oczyszczenie)

• Arkadia- Katastrofa

• podsumowanie:

• twórczość całościowa

• zauważana ewolucja od muzyczności nieśpiewnej do śpiewnej

STANISŁAW PIĘTAK

• charakterystyka:

• „chłopski nadrealista”

• duch indywidualizmu; wewnętrzne przeżycia ważniejsze od poetyki

• oniryzm, płynność

• wpływy peiperowskiej konstrukcji, ale przeciw duchowi tamtej poezji

• I wojna świata z punktu widzenia chłopstwa

• tomiki:

• Alfabet oczu 1935- debiut

• Legenda dnia i nocy 1935

• Zwycięstwo 1935- poemat

• liryki

• Ziemia odpływa na zachód 1936

• Obłoki wiosenne 1938

• Rapsod barbarzyński 1938

ŁOBODOWSKI

• charakterystyka:

• szkoła lubelska

• tematyka ze szkoły ukraińskiej (Jan Śpiewak, Czesław Janczarski, Wacław Iwaniuk)

• mit Ukrainy i Kozaczyzny; bolesne konflikty bratnich narodów

• wizjonerstwo

• Kiedy to wszystko było... w myślach dziecinnych czy we śnie...

• heroizm i patos

• tomiki:

• Rozmowa z Ojczyzną 1935

• Demonom nocy 1936

ŻAGARYŚCI

• charakterystyka:

• fantastyka i niesamowitość (Jerzy Zagórski, Aleksander Rymkiewicz)

• klasycyzm (Miłosz, Bujnicki)

JERZY ZAGÓRSKI

• charakterystyka:

• tomiki:

• Ostrze mostu 1933; charakterystyka:

• wpływy Awangardy Krakowskiej

• Przyjście wroga 1934; charakterystyka:

• poemat- baśń

• geneza: zapis conocnych marzeń sennych (nadrealizm)

• tematyka:

• świat po przyjściu Antychrysta

• wyprawa wojsk polskich na Kaukaz

• przymróżenie oka

• Wyprawy 1937; charakterystyka:

• klasycyzm

BUJNICKI

• charakterystyka:

• aluzje mickiewiczowskie- pejzaż

• nawiązania skamandryckie

• dopiero po 2 tomiku więcej wątków katastroficznych

• tomiki:

• Po omacku 1933

• W połowie drogi 1937

CZESŁAW MIŁOSZ

• charakterystyka:

• nazwanie swojego pokolenia pędzącego do życia pokoleniem „przeklętym”

• połączenie rygoru poetyki z wizją kataklizmu

• profetyzm

• symbolika religijna

• tomiki:

• Poemat o zastygłym czasie 1933; charakterystyka:

• wpływy awangardowe

• elementy krytyki społecznej

• pęd ku życiu- pęd ku katastrofie

• Trzy zimy 1936; charakterystyka:

• odejście od poetyki awangardy

• wizjonerstwo

• hermetyzm

******************PODSUMOWANIE*****************************

• wpływy:

• katastrofizm→Gajcy, Baczyńsk

• Czechowicz→ Różewicz

• Iwaszkiewicz→ powojenny klasycyzm

• Leśmian→ poezja po 1956

1

---