Władysław Jagiełło.
- urodził się: około 1351, zmarł: 1434
- na tronie w latach 1386 - 1434- pierwszy władca dynastii Jagiellonów
- poprzednik: Jadwiga
- następca: Władysław Warneńczyk
- syn Olgierda, wielkiego księcia litewskiego i Julianny, córki Aleksandra, wielkiego księcia twerskiego
- żony:
1. Jadwiga (1386 rok), królowa Polski, córka Ludwika Andegaweńskiego, króla Polski i Węgier oraz Elżbiety Bośniaczki
2. Anna (1402 rok), hrabianka Cilly, córka Wilhelma, hrabiego Cilly i Anny, córki Kazimierza Wielkiego
3. Elżbieta Granowska (1417 rok), córka Ottona z Pilczy, wojewody sandomierskiego, wdowa po Wincentym z Granowa
4. Sonka (Zofia) (1422 rok), córka kniazia Andrzeja Holszańskiego
- dzieci z pierwszą żoną:
1. Elżbieta Bonifacja - zmarła po urodzeniu
- dzieci z drugą żoną:
2. Jadwiga
- dzieci z czwartą żoną:
3. Władysław III Warneńczyk, król Polski i Węgier
4. Kazimierz, zmarł w niemowlęctwie
5. Kazimierz Jagielończyk, wielki książę litewski, król Polski
- przydomek :
Władysław Jagiełło nie miał przydomka, Jagiełło jest jego właściwym imieniem litewskim, natomiast drugie imię, Władysław, otrzymał przyjmując chrzest.
Władca prywatnie.
Jagiełło był synem wielkiego księcia litewskiego Olgierda i księżniczki twerskiej Julianny. Miał jedenastu braci, wychował się w ostatnim pogańskim państwie w Europie. W podbitej przed Olgierda Rusi. panowało już prawosławie. Zdecydował się przyjąć chrzest w obrządku katolickim z powodów politycznych. Przyjął wtedy imię Władysław (1386 rok). Był mężczyzną średniego wzrostu, o nieco podłużnej twarzy i wesołym spojrzeniu. Odznaczał się rzadko spotykanym wówczas zamiłowaniem do higieny, co dzień bowiem zażywał łaźni. Był wstrzemięźliwy, jadał zawsze proste potrawy i pił tylko wodę, a unikał piwa i syconych miodów. Nie posiadał wykształcenia, ale potrafił docenić wiedzę i rolę nauki. Świadczyć może o tym jego dbałość o Uniwersytet. Lubił malarstwo cerkiewne i muzykę, a jego namiętnością były polowania. Był wrażliwy na piękno przyrody. W obyciu był człowiekiem prostym i bezpośrednim. Po bitwie pod Koronowem Jagiełło odwiedził wszystkich rannych rycerzy i nagrodził ich za poświęcenie w boju. Jako polityk był elastyczny i sprytny, choć nie zawsze lojalny. Bywał drażliwy i uparty, ale zwykle spokojny. Z relacji Długosza wyłania się obraz Władysława, jako wyjątkowo podejrzliwego i zazdrosnego męża. Jagiełło był przywiązany do swej litewskiej ojczyzny. Co rok w końcu listopada jechał na Litwę, aby tam spędzić Boże Narodzenie i Nowy Rok. Przebywając w Koronie unikał Wawelu, którego nie lubił. Wolał przebywać w swojej rezydencji w Korczynie. Władysław Jagiełło był człowiekiem tolerancyjnym w sprawach religijnych. Dzięki temu udawało mu się utrzymywać dobre stosunki z ludnością prawosławną. Darzył sympatią ruch husycki. Musiał jednocześnie bardzo dbać o swój wizerunek prawowiernego neofity i tu szukać należy przyczyn wydania edyktu wieluńskiego. Władysław Jagiełło początkowo myślał o poślubieniu córki księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego. Ostatecznie uległ pokusie otrzymania korony polskiej Doszło do ślubu z Jadwigą, córką Ludwika Andegaweńskiego, królową Polski. Mimo znacznej różnicy wieku, małżeństwo układało się harmonijnie. Niestety królowa zmarła młodo, nie pozostawiwszy następcy tronu. Drugą żoną Władysława Jagiełły była Anna Cylejska, wnuczka Kazimierza Wielkiego. Aby wzmocnić swoje prawo do tronu polskiego, Jagiełło postanowił ożenić się z Piastówną (1402 rok). Małżeństwo nie było udane, królową oskarżono o zdradę. Z tego związku urodziła się królewna Jadwiga, długo uważana za następczynie tronu. Jagiełło nie był zbyt mocno związany emocjonalnie z córką. Gdy zmarła, "na pogrzebie królewny nie widziano, żeby chociaż łzę uronił albo najmniejszy smutek okazał". Po śmierci Anny król zaskoczył wszystkich i trzecie małżeństwo przygotowano w tajemnicy. Wybranką króla była Elżbieta Granowska, wdowa po trzech mężach, matka czworga dzieci, najbogatsza dziedziczka w państwie, w dodatku dama o wyjątkowo bogatej przeszłości. Mimo gwałtownego oporu i oburzenia swego otoczenia, 66-letni Jagiełło ożenił się z Elżbietą (miała wtedy około 45 lat). Wszystko wskazywało na to, że był to najbardziej szczęśliwy związek ze wszystkich małżeństw króla Władysława. Po śmierci żony 70-letni monarcha nadal nie miał syna, a że był jeszcze w dobrej formie, szukano mu nowej kandydatki na żonę. Wybór padł na 17-letnią księżniczkę Sonkę Holszańską. Po przejściu księżniczki na katolicyzm, w 1421 roku odbył się ślub. Trzy lata później urodził się pierwszy syn, Władysław, a wkrótce dwóch następnych. Mimo tego, a może właśnie dlatego, oskarżono królową o niewierność. Co prawda oczyściła się z zarzutów i uznano legalne pochodzenie synów Zofii, jednak popsuło to stosunki między małżonkami. Król Władysław zmarł w 1434 roku w wieku około 83 lat. Po wieczornym spacerze w lesie przeziębił się i dostał zapalenia płuc. Pozostawił po sobie młodą jeszcze wdowę, Zofię i dwóch synów, Władysława i Kazimierza. Zapewnił im sukcesję po sobie. Pochowany został w Katedrze na Wawelu.
Działalność publiczna.
Po śmierci księcia Olgierda (1377 rok) w Wielkim Księstwie Litewskim na wschodzie władali jego zruszczeni, ciążący ku Moskwie, synowie. Na pozostałych terenach władali Kiejstut, brat Olgierda i Jagiełło. Taki system współrządów był korzystny dla Krzyżaków. W 1381 roku Jagiełło uwięził Kiejstuta, który wkrótce zmarł w więzieniu. Zawarł pokój z Krzyżakami, w którym zobowiązał się przyjąć w krótkim czasie chrzest. Dalsze utrzymywanie pogańskiego państwa w chrześcijańskiej Europie było już niemożliwe. Porozumienie z Polakami otwierało nowe możliwości przed księciem Jagiełłą i Litwą. Efektem negocjacji z panami małopolskimi było zawarcie unii w Krewie (1385 rok). Jagiełło zobowiązał się przyjąć chrzest, miał zostać mężem królowej Polski, Jadwigi oraz przyłączyć Litwę do Korony. W 1386 roku arcybiskup Bodzanta ochrzcił Jagiełłę w obrządku łacińskim, nadając mu imię Władysław. Jagiełło wpadł przy tej okazji na świetny, pod względem politycznym, pomysł. Poprosił na ojca chrzestnego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, usiłując uczynić go świadkiem aktu, pozbawiającego zakon ideologicznej racji bytu nad Bałtykiem. Ten jednak odmówił. Na zjeździe panów polskich w Lublinie powołano Jagiełłę na tron polski. Po elekcji, poślubił królową Jadwigę i koronowano go na króla Polski. Wydarzenia te dały początek trwałej unii polsko-litewskiej i panowaniu dynastii Jagiellonów na tronie polskim. Mimo unii, Litwini walczyli o utrzymanie odrębności państwowej a realizatorem tych tendencji był Witold Kiejstutowicz. Po wygaśnięciu konfliktu, w 1401 roku Jagiełło przekazał mu tytuł wielkiego księcia litewskiego i władzę na Litwie. Sam był najwyższym księciem litewskim. Współpraca między nimi układała się odtąd harmonijnie. Jagiełło cenił zdolnego, energicznego i popularnego na Litwie, Witolda. Przymierze z nim pozwoliło mu skupić uwagę na innych problemach. Jednym z nich był problem krzyżacki. Ta sprawa jeszcze bardziej zbliżyły do siebie Polskę i Litwę. Witold i Jagiełło przygotowywali się starannie do wojny. W 1409 roku Witold, aby zabezpieczyć sobie tyły, zawarł pokój z Moskwą. Następnie poparł, skierowane przeciw Krzyżakom, powstanie na Żmudzi. Jagiełło oświadczył, że atak na Litwę uznany będzie za wywołanie wojny z Polską. Wojna rozpoczęła się w 1408 roku, a decydującym momentem w zmaganiach była, rozegrana 15 lipca 1410 roku bitwa pod Grunwaldem. Zwycięstwo wojsk polsko-litewskich złamało potęgę Zakonu i zacieśniło związek Polski i Litwy. Wojska Jagiełły skierowały się w stronę stolicy krzyżackiej, Malborka, zajmując i obsadzając po drodze liczne zamki. Ocena tego etapu wojny nie jest jednoznaczna. Już Długosz oskarżał Jagiełłę, że zbyt późno przystąpił do oblężenia Malborka, początkowo w ogóle nie bronionego. Współcześni historycy bronią Jagiełły, twierdząc, że opanowując ziemie krzyżackie nie mógł poruszać się szybciej. Malbork był potężną twierdzą, do jego zdobycia potrzebna była piechota i artyleria. Armia Jagiełły nie dysponowała takimi oddziałami. Krzyżacy wykorzystali ten czas przygotowując się do oblężenia, ściągając zewsząd ludzi i zapasy. 25 lipca Jagiełło przystąpił do oblężenia. Po 20 dniach Witold wycofał się ze swymi wojskami na Litwę. 18 września rozpoczął się odwrót wojsk Jagiełły. Krzyżacy prowadząc ożywioną akcję dyplomatyczną uzyskali poparcie papieża i cesarza, nadciągały posiłki z Inflant i Brandenburgii. Nie udało się zdobyć twierdzy, rycerstwo polskie znużone oblężeniem, wycofało się. Dalsze działania wojenne przyniosły Polsce jeszcze kilka zwycięstw (np. pod Koronowem). Krzyżacy także jednak wzmocnili swoją pozycję i odzyskali utracone tereny. W 1411 roku podpisany został w Toruniu pokój, na mocy którego Krzyżacy zwrócili Ziemię Dobrzyńską i Żmudź, oraz zobowiązali się wypłacić znaczny okup w zamian za wypuszczenie jeńców. Traktat pokojowy był sukcesem Zakonu, który zobowiązał się w nim zwrócić to, czego aktualnie nie posiadał. Traktat toruński dawał Polsce i Litwie korzyści nieproporcjonalnie małe w stosunku do zwycięstw militarnych. Zakon, mimo, że złamany w Prusach, miał silne oparcie w Cesarstwie, Inflantach i w innych krajach europejskich. W wyniku krzyżackiej akcji dyplomatycznej na Polskę wywierany był nacisk ze strony niemal całego ówczesnego świata chrześcijańskiego. Wielu historyków uważa, że na tym etapie nie można było nic więcej uzyskać, a najważniejszym skutkiem tej wojny było złamanie mitycznej nieomal, wojskowej potęgi Zakonu. Pokój w Toruniu stał się punktem zwrotnym w dziejach konfliktu polsko-krzyżackiego. Ustał napływ, wspierającego Krzyżaków, zachodniego rycerstwa. Wśród miejscowej ludności zaczęła narastać niechęć do rycerzy zakonnych. Jeszcze kilkakrotnie Jagiełło wojował z Zakonem (1414 rok, 1422 rok, 1433 rok). Polacy odnosili w nich zwycięstwa, nie potrafili jednak zdobyć krzyżackich twierdz. Po Grunwaldzie zacieśniły się związki Polski z Litwą. Panowie polscy zrozumieli, że Litwa musi być traktowana jako równorzędny partner. W 1413 roku została zawarta unia w Horodle, normująca wzajemny stosunek obu państw na zasadzie równowagi. Niezaprzeczalną zasługą Jagiełły i Witolda było to, że potrafili ułożyć wzajemne stosunki na drodze kompromisu. Niejednoznaczny był stosunek Jagiełły do husytyzmu. Darzył on ten ruch niewątpliwą sympatią, zaś husyci proponowali królowi polskiemu koronę czeską. Jagiełło wysunął na to stanowisko Witolda. Jednak pod naciskiem hierarchii duchownej, szczególnie Oleśnickiego, król wycofał się że sprawy czeskiej. W 1424 roku wydał też edykt wieluński, w którym uznawał husytyzm za zbrodnię obrazy majestatu i groził surowymi karami za jego propagowanie. Na zwolenników husytyzmu posypały się represje. Jagiełło, ze względu na swą przeszłość, musiał szczególnie gorliwie manifestować swoją uległość wobec papiestwa. Innym, znaczącym dla kraju posunięciem Jagiełły, było odnowienie w 1400 roku Uniwersytetu Krakowskiego. Dokonano tego z inicjatywy królowej Jadwigi, pierwszej żony Jagiełły, która przeznaczyła na ten cel swoje klejnoty. Na Akademii Krakowskiej działały wydziały nauk wyzwolonych, prawa, medycyny, a także teologii. Jagiełło wykorzystał uczonych z Uniwersytetu Krakowskiego do obrony interesów polskich na soborze w Konstancji. Prym wśród polskiej delegacji wiódł tam rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Paweł Włodkowic, prezentując w sporze polsko-krzyżackim koncepcje suwerenności państw i wojen sprawiedliwych. Od chwili narodzin synów, głównym celem polityki wewnętrznej Jagiełły stało się zapewnienie im sukcesji. Wykorzystując zasadę elekcyjności tronu, stronnictwo Zbigniewa Oleśnickiego uzależniało zgodę na objęcie tronu przez synów królewskich od dalszych przywilejów. W tej walce niewystarczającym okazał się dla Jagiełły sojusz z miastami i król musiał iść na ustępstwa. W 1425 roku w Brześciu Kujawskim królowi udało się uzyskać na piśmie zapewnienie, że Władysław obejmie po nim tron. Warunkiem było potwierdzenie wolności i przywilejów, a także nowych ustępstw monarchy na rzecz rycerstwa. Jagiełło próbował przechytrzyć magnatów i nie spieszył się z wypełnieniem obietnic. Na zjeździe w Łęczycy oświadczył "że ani dawnych praw nie potwierdzi, ani nowych nie da". Taka deklaracja tak oburzyła szlachtę, że na oczach króla rozsiekała szablami akt sukcesyjny. Jagiełło musiał ustąpić. W 1430 roku na zjeździe w Jedlni wydał przywilej dla szlachty, potwierdzający wszystkie wcześniejsze ustępstwa i uzupełniony o słynną zasadę neminem captivabimus nisi iure victum. Odtąd można było uwięzić szlachcica tylko skazanego przez sąd. W zamian za to szlachta polska zobowiązała się powołać na tron po śmierci Jagiełły któregoś z jego synów, pod warunkiem potwierdzenia przez elekta powyższych przywilejów. Tak więc na tronie polskim panować miała dynastia Jagiellonów.
Bilans panowania.
Ocena postaci Władysława Jagiełły nie jest jednoznaczna. Oskarżano go o przedkładanie spraw litewskich nad interesy polskie, o zaprzepaszczenie świetnego zwycięstwa pod Grunwaldem i o nadmierne uleganie szlachcie. Przeważa jednak opinia, że był wybitnym mężem stanu i dowódcą, osiągającym znaczące sukcesy w polityce międzynarodowej. Doskonale ilustrującym jego sukcesy przykładem może być kompromis w stosunkach z reprezentowaną przez Witolda Litwą. Jagiełło dał początek nowej dynastii na tronie polskim. Następstwo tronu przestało opierać się na prawie dziedziczenia. Warunkiem wyboru była teraz elekcja i zgoda stanów. Mimo, że Władysław nie doprowadził do likwidacji Zakonu Krzyżackiego, to złamał jego potęgę na zawsze. Za jego panowania państwo polsko-litewskie weszło do grona pierwszych potęg Europy.
1
4