norma i patologia w zachowaniu ludzkim
norma jest to zasada postępowania, standardy które określają właściwe zachowanie w
grupie, norma może być zmienna w czasie jak i w przestrzeni,
- zmienność w przestrzeni, normą jest to na co godzą się ludzie z danego kręgu
- zmienność w czasie, zachowania które kiedyś były pozytywne, teraz są potępiane
patologia - jest to określony stan postaw, zachowań i sytuacji życiowych, które są
szkodliwe dla postępu i powodują ujemne skutki dla rozwoju jednostki, grupy,
środowiska.
patologia to nauka o cierpieniu społecznym, które przynosi szkodę
rodzaje patologii społecznych: - indywidualna - uzależnienia, przestępstwa,
- grupowa - przemoc w rodzinie, sekty, bezrobocie,
- instytucjonalna - biurokracja, korupcja
- w skali ogólnoświatowej - terroryzm, obozy konc.
Norma społeczna definiowana jest jako powszechnie uznawana reguła, wzór zachowania
lub działania. Jest to przepis określający, jak powinien zachować się lub jak nie powinien
postępować każdy członek należący do danej grupy czy określonej społeczności.
Zapewnia uporządkowanie, częstotliwość współdziałania społecznego indywiduów i
zbiorowości. Normy społeczne dzielimy na formalne, czyli oficjalnie zaakceptowane przez
społeczeństwo, instytucje i organizacje oraz nieformalne, czyli zasady postępowania, u
których podstaw leżą zwyczaje, obyczaje, wymogi moralne i opinia społeczna.
Patologia - zachowanie, które odbiega od norm i wartości powszechnie obowiązujących i uznawanych w społeczeństwie. Zachowania te dotyczą dzieci i młodzieży. Chodzi tu m.in. o: wagarowanie, uciekanie z domu, picie alkoholu, zażywanie narkotyków, popełnianie przestępstw. Zachowanie patologiczne wynika przede wszystkim z niepowodzeń szkolnych, spowodowanych niesystematyczną pracą uczniów. Przyczyny zachowań patologicznych są bardzo różne. Na pierwsze miejsce wysuwa się brak więzi z rodziną oraz prowadzony przez dzieci i młodzież tryb życia. Inną przyczyną tych zachowań może być przynależność do subkultur młodzieżowych, strach przed konsekwencjami niewłaściwego zachowania, namowy kolegów; czasami chęć przygód. Zachowaniom patologicznym można zapobiec poprzez poprawę: więzi emocjonalnych w rodzinie, stosunków pomiędzy dzieckiem a rodzicami oraz stosunków pomiędzy dzieckiem a jego rodzeństwem.
nieletni - znaczenie pojęcia
Małoletni -osoba która nie ukończyła 18 roku życia (art. 10 kodeksu cywilnego)
Nieletni - osoba która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 lat art. 10 Ustawa używa pojęcia nieletni w 3 znaczeniach:
a)osoby które nie ukończyły 18 lat w stosunku do których stosuje się środki wychowawcze w związku z występującą demoralizacją, b) osoby między 13 a 17 rokiem życia wobec których toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstw,
c)osoby do ukończenia 21 roku życia wobec których wykonywane są orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze określone w ustawie.
Od zasady, że granicą wiekowa odpowiedzialności karnej jest 17 rok życia przewidziano w kodeksie karnym wyjątki. Odpowiedzialność karną na podstawie przepisów k.k. może ponieść osoba która ukończyła 15 lat, jeżeli dopuściła się czynów szczególnie karalnych.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich określa pojęciem „nieletni” trzy kategorie osób:
osoby w wieku do 18 lat, u których występują przejawy demoralizacji,
osoby w wieku od 13 do 17 lat, które dopuściły się czynu karalnego,
osoby w wieku do 21 lat, wobec których wykonywane są środki wychowawcze lub poprawcze.
resocjalizacja i socjalizacja - pojęcia
resocjalizacja - zajmuje się wychowaniem osób z zaburzeniami procesów
przystosowawczych, którego efektem jest ponowne przystosowania
jednostki,
- zmiana społecznej przynależności, osobnik ma odrzucić rolę dewianta,
przestępcy, a wpisać się w rolę społecznie akceptowaną, może łączyć się
ze zmianą środowiska lub zmiana roli w tym środowisku
socjalizacja - odnosi się do wszelkich wpływów, których rezultatem jesteśmy my jako
społeczeństwo i każde z osobna
w szerokim znaczeniu: - proces, w którym oddziaływają na nas jednostki, grupy, które
wytwarzają subkulturę, którego rezultatem są wszystkie zmiany
jakie w nas zachodzą, zmiany zachodzą przez całe życie
w wąskim znaczeniu: - odnosi się tylko do grup i osób wytwarzających kulturę, a
czasokres trwania ogranicza się do dzieciństwa i młodości, jest
podobny do procesu wychowania, różni się tym, że jest
spontaniczna
- całokształt wpływów wywieranych na jednostkę przez środowisko społeczne, kulturowe,
w którym jednostka żyje, proces niezależny od wysiłków wychowawcy, spontaniczny, w
lekkim stopniu poddający się wpływom wychowanków
Resocjalizacja wg Pytki to ponowna skorygowana socjalizacja osób wadliwie przystosowanych. Jest to ogół oddziaływań wychowawczych i psycho- korekcyjnych stosowanych wobec osób niedostosowanych społecznie , których celem jest wtórne uspołecznienie. Oddziaływania te zmierzają do umożliwienia tym osobom przyswojenia norm i standardów postępowania przyjętych w danej społeczności, ukształtowania zdolności do podejmowania i pełnienia właściwych i zgodnych z oczekiwaniami społecznymi ról.
Odbywa się pod wpływem celowych oddziaływań wychowawców za pomocą specjalnie do tego celu dobranych metod i środków oddziaływania w danym otoczeniu. Zarówno osoby resocjalizowane, jak i resocjalizujące pozostają we wzajemnych związkach określanych przez teoretyków jako stosunki interpersonalne.
Socjalizacja to całokształt wpływów wywieranych na jednostke przez środowisko społ.-kulturowe w którym zyje i rozwuja się. łac. socialis = społeczny to proces oraz rezultat nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. To proces wrastania w określone role społeczne, umiejętność nabywania i ich pełnienia. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy Kościół).Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.
pojęcie nieprzystosowania społecznego
nieprzystosowanie - to odmiana rozwoju społecznego powodująca złe skutki dla jednostki i społeczeństwa, brak podatności dzieci i młodzieży na normalne metody wychowania, rozbieżność między systemem norm i wartości uznawanych przez jednostki i grupę, do której przynależą, zespół zachowań świadczący o nieprzestrzeganiu przez jednostkę pewnych podstawowych zasad postępowania
Człowiek jako istota społeczna, przebywając w społecznym otoczeniu musi dostosować się do wymagań, które to otoczenie stawia każdemu człowiekowi. Aby takie dostosowanie jednostki do środowiska społecznego mogło nastąpić, musi ona zaakceptować wzory, wartości, normy i cele powszechnie uznane przez społeczne otoczenie, w którym jednostka żyje. Taka akceptacja warunkuje, bowiem prawidłowy przebieg stosunków między jednostką a jej społecznym otoczeniem. W każdej grupie społecznej można jednak spotkać takie jednostki, które w wyniku zadziałania określonych czynników mają trudności w dostosowaniu się do otoczenia społecznego. Takie jednostki najczęściej nazywa się jednostkami społecznie niedostosowanymi albo społecznie nieprzystosowanymi. Według L. Pytki nieprzystosowanie społeczne - to: odmiana rozwoju społecznego dziecka pociągająca za sobą złe skutki dla samego dziecka i jego otoczenia społecznego, jest to brak podatności dzieci i młodzieży na normalne (stosowane powszechnie) metody wychowawcze co skłania rodziców oraz instytucje wychowawcze do poszukiwania specjalnych metod wychowawczych. Jest rodzajem zaburzeń w zachowaniu, spowodowany ,,negatywnymi warunkami środowiskowymi” bądź zaburzeniami równowagi procesów ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeniami emocjonalnymi, wyrażającymi się w trudności lub niemożliwości współżycia jednostki z innymi ludźmi. Zaburzenie charakterologiczne spowodowane niekorzystnymi zewn. lub wewn. warunkami rozwoju, będące przyczyną wzmożonych trudności w dostosowaniu się do uznanych norm społecznych oraz realizacji zadań życiowych,
Podsumowując nieprzystosowanie to swoista rozbieżność między systemem norm i wartości uznawanych przez jednostkę i przez grupę, do której przynależy, to zespół zachowań świadczący o nieprzystosowaniu przez jednostkę ,,pewnych podstawowych zasad postępowania obowiązujących młodzież w danym wieku”, przy założeniu, że zachowania te powtarzają się, czyli są względnie trwałe.
stadia i typologia nieprzystosowania społecznego
stadia:
wg Czapówa :
stadium pierwsze - charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia, czyli niezaspokojenia potrzeby zależności emocjonalnej, jednostka łatwo się nudzi rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia
stadium drugie - wyraża się utrwalaniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów, próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór, jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby poza domem rodzinny
stadium trzecie - wiąże się z autonomizowaniem się działalności antyspołecznej, która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej, osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązania kontaktów z gangami, grupami o charakterze chuligańskim
typologia:
wg Czapówa:
zwichnięta socjalizacja - prowadzi do manifestowania nieprzystosowania społecznego w różnorodnych formach, jednak czynnik dominujący i warunkujący jest ten sam, a mianowicie niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka (nieodpowiednia opieka rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne)
demoralizacja - pojawia się wówczas, gdy dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta, w jakiej było wychowane, proces ten wiąże się zwykle z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których jednostka nie potrafi się w pełni dostosować,
socjalizacja podkulturowa - będąca odmianą nieprzystosowania z uwagi na związek jednostki z wartościami i normami podkultury pozostającej w opozycji do kultury szerszej zbiorowości społecznej, socjalizacja dziecka przebiega prawidłowo z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych, popada ono jednak w konflikt z normami ogólnospołecznymi
typologia wg Sullivana i Granta:
aspołeczni - to jednostki dostrzegające inne osoby jako teren potencjalnej eksploatacji, nie są w stanie przewidzieć zachowań innych osób wobec siebie, dlatego w sytuacji niepewności lub nawet lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną
konformiści - są jednostkami, które na frustrację własnych potrzeb reagują nadmiernym serwilizmem (uniżoność, płaszczenie się) w stosunku do osób je frustrujących, przy założeniu, iż są to osoby znaczące, jednostka próbuje manipulować swym konformizmem w celu uzyskania doraźnych korzyści i nagród,
neurotycy - są jednostkami, które w wyniku zabiegów socjalizacyjnych zinternalizowały już pewien zbiór wartości nakazujących im postępowanie zgodnie z ich treścią, tzn. akceptowane społecznie, jednak przeżywają nieustanny lęk, że nie sprostają tym wartościom i normom, co prowadzi do poczucia niemocy i bezradności
diagnoza w procesie resocjalizacji
Diagnoza - to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe lub teologiczne oraz ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych, celem zaprojektowania oddziaływania zapobiegawczego (profilaktycznego) lub korekcyjnego (resocjalizującego).
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych. Są to zachowania odbiegające od norm w sensie statystycznym tj. takie, których częstość występowania nie odpowiada częstości oczekiwanej, a przy tym charakteryzujące się szkodliwością indywidualną lub społeczną. Zachowania te powodują negatywne konsekwencje osobiste (np. samouszkodzenie), jak i negatywne konsekwencje społeczne, wyrażające się w zagrożeniu bezpieczeństwa innych ludzi lub we wzroście dezorganizacji społecznej (agresja antyspołeczna).
Można powiedzieć, iż przedmiotem diagnozy dla potrzeb wychowania resocjalizacyjnego jest nieprzystosowanie społeczne. W pedagogice resocjalizacyjnej diagnozie przypisuje się nie tylko funkcje opisowo - wyjaśniające, ale także funkcje oceniające (ewaluacyjne). Można wyróżnić trzy modele diagnozy resocjalizacyjnej: 1. model diagnozy behawioralnej - przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są zachowania odchylające się od normy w sensie statystycznym, tj. nie mieszczące się w granicach jednego odchylenia standardowego. W modelu behawioralnym diagnozy resocjalizacyjnej jej przedmiotem są zachowania odchylające się od normy nie tylko ze względu na swą częstotliwość czy nasilenie, ale także ze względu na ich sprzeczność z obowiązującymi w danym systemie społecznym standardami społeczno - kulturowymi. ZAKRES DIAGNOZY: jest ściśle ograniczony do badania związków po między uprzednimi obserwowanymi przez diagnostę bodźcami działającymi na jednostkę, a jej antyspołecznymi reakcjami. CEL: odkrywanie czynników wywierających wpływ na zmianę zachowania jednostki. W modelu tym zakłada się, iż istota nieprzystosowania społecznego są zachowania, a resocjalizacja polega tylko i wyłącznie na modyfikacji tych zachowań zgodnie z prawami teorii uczenia się; 2. model diagnozy interakcyjnej - przedmiotem rozpoznania diagnostycznego jest rodzaj i jakość stosunków interpersonalnych jakie jednostka utrzymuje z osobami „socjalizująco znaczącymi”, tj. z rodzicami, wychowawcami, kolegami oraz jej psychospołeczny rozwój, a zwłaszcza poziom rozwoju społeczno - moralnego. Model ten nawiązuje do psychologicznych koncepcji psychospołecznego rozwoju jednostki, w których zahamowania rozwoju traktowane są jako przejawy zaburzeń regulacji neurofizjologicznej lub psychologicznej jednostki w danym otoczeniu społecznym. CEL: identyfikacja oraz wyjaśnienie znaczenia poszczególnych dysfunkcji w adaptacji społecznej jednostki i jej zaburzeniach, by móc zaproponować odpowiednią korekturę rozwoju psychospołecznego poprzez zastosowanie metod oddziaływania wychowawczego i terapeutycznego.
3. model diagnozy interdyscyplinarnej -przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są nie tylko zachowania, przede wszystkim mechanizmy regulacji psychologicznej i społecznej prowadzące do zaburzeń w społecznym przystosowaniu jednostki.To najbardziej wszechstronny i wyczerpujący model.
CEL: Identyfikacja postaw antyspołecznych, określenie sposobu ich integracji oraz wewnętrznej regulacji, identyfikacja wadliwych ról społecznych, w jakie wchodzi badana jednostka, stwierdzenie poziomu internalizacji przepisów tych ról, wskazanie czynników biopsychicznych ( neurologicznych i psychiatrycznych) oraz socjokulturowych związanych: ze statusem rodziny, pozycją ekonomiczno-materialną, uczestnictwem w życiu kulturalnym.
Model ten nazywany jest interdyscyplinarnym,stosuje się rozmaite schematy metodologiczne, wywodzące się z tradycji statystycznych (psychometryczny model) bądź klinicznych (model kliniczny) lub socjalnych.
Diagnoza dla potrzeb wychowania resocjalizującego przebiega w trzech zasadniczych etapach: od diagnozy konstatującej fakty, poprzez diagnozę ukierunkowującą do diagnozy weryfikującej.
zasady dot. resocjalizacji
Zasady resocjalizacji zmierzają do osiągnięcia optymalnego rozwoju społeczno-moralnego jednostki dewiacyjnej i do najlepszego dostosowania jej do życia społecznego.
1. Zasady resocjalizacji wg Lipkowskiego:
A/ Zasada systematyczności - podkreśla konieczność planowego i konsekwentnego i systematycznego realizowania założeń wychowania; proces resocjalizacji jest często długotrwały i musi być realizowany w planowanych etapach.
B/ Zasada akceptacji - uznanie jednostki z odchyleniami od normy za jednostkę mającą prawo do szczególnej opieki i pomocy; jest to uznanie dziecka nie za „gorsze”, ale zasługujące na szczególną pomoc; implikuje to działania naprawcze.
C/ Zasada pomocy - pomoc w rozwoju jednostce niedostosowanej (niezdolnej samodzielnie osiągnąć pełni rozwoju społeczno-moralnego); ważne są tu:¤ gotowość i umiejętność udzielania pomocy ze strony wychowawcy,¤ gotowość przyjęcia tej pomocy przez wychowanka. Pomoc wychowawcy powinna wynikać z troski o dziecko. Istotne jest dokładne poznanie potrzeb dziecka i dostosowanie do nich działań wychowawczych, a także wytworzenie u wychowanka zrozumienia potrzeby pomocy i gotowości jej przyjęcia. Zasada ta odnosi się zarówno do pobytu dziecka w szkole czy zakładzie jak i do pomocy postpenitencjarnej (kuratorzy sądowi, opiekunowie społeczni, organizacje społeczne).
D/ Zasada indywidualizacji - konieczne jest poparcie jej głęboką i dokładną diagnozą wykolejenia; realizacja jej następuje w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem, w rozmowach indywidualnych, indywidualnej pomocy w nauce, w udzielaniu wskazań i porad w sprawach osobistych wychowanka, w ułatwianiu mu kontaktów z kolegami, nauczycielami i rodziną; duże znaczenie ma stosowanie jej w organizacji życia wychowanka w zakładzie, we właściwym doborze grupy, zespołu, w ukierunkowaniu w zajęciach pozalekcyjnych.
E/ Zasada kształtowania perspektyw - bardzo ważne są tzw. perspektywy bliskie („dnia bieżącego”), ponieważ dla jednostki niedostosowanej przyszłość jest bardzo odległa. W związku z tym wszelkie uwagi i upomnienia wychowawcy trafiają w próżnię. Ważne jest zmotywowanie dziecka do tego, aby znalazło sobie jakiś cel w życiu (aby odczuwało radość życia aktualnie przeżywanego i aby z zainteresowaniem czekało na to, co dziś jeszcze ma się przydarzy, do czego trzeba się przygotować).
F/ Zasada współpracy ze środowiskiem - dziecko społecznie niedostosowane charakteryzuje się przede wszystkim trudnościami w kontaktach społecznych i we współżyciu społecznym. Podstawą jest wiec wrobienie gotowości i umiejętności dostosowania się do zasad współżycie społecznego. Ważny jest w tym wypadku zarówno interes jednostki niedostosowanej społecznie, jak i środowiska, (głównie rodzinnego, które cierpi na skutek złego zachowania się dziecka).
2. Zasady wg Czapówa i Jedlewskiego
A/ Zasady ogólne: a) reedukacji - nakazuje dobór środków wychowawczych inspirujących procesy uczenia się eliminujące postawy skłaniające do dewiacyjnych reakcji negatywnych (względnie trwałych, negatywnych stosunków do otoczenia społecznego), czyli oduczenie zachowań negatywnych i nauczenie zachowań pozytywnych., b).wszechstronnego rozwoju osobowości - efektem jest wszechstronny rozwój wychowanka, a równocześnie ukierunkowanie tego rozwoju, dzięki inspirowaniu twórczości, przygotować jednostkę do funkcjonowania w społeczeństwie, przez jego harmonijny rozwój , intelektualny, fizyczny, motoryczny im bardziej są one harmonijne, wyrównawcze to wtedy jednostka resoc, będzie lepiej funkcjonowała w społeczeństwie, c) zasada traktowania penitencjarnego- założeniem tej zasady jest to, że działanie resocj. nie może mieć charakteru kary i odwetu jedyną dolegliwością jest kontrolowanie. Kary można stosować w uzasadnionych wypadkach i powinny być ścisle związane z reedukacją.
B/ Zasady dotyczące strategii wychowania resocjalizującego:
a) oddziaływania etiotropowe - usunięcie przyczyn niedostosowania społecznego skupione jest na przyczynach wewnętrznych ( motywacyjnych) Czapów iJedlewski dzielą przyczyny wewnętrzne na:1) przyczyny predyspozycyjne, ułatwiają występowanie cech negatywnych.: impulsywność, nieadekwatność, dysocjalność, antysocjalność.2)- przyczyny motywacyjne, ukierunkowują jednostkę jej aktywność na wybór zachowań negatywnych np.niezadowolenie z aktualnej sytuacji, nuda agresywność. W skład zachowań etiotropowych wchodzą też działania naprawiające odchylenia w stanie osobowości. Uda się to naprawić tylko wtedy, gdy zostaną stworzone warunki do nauki zachowań pozytywnych;b) działania ergotropowe - celem jest uczenie jednostki zachowań pozytywnych, wytwarzanie motywacyjnych nawyków konkurencyjnych w stosunku do nawyków skłaniających do reakcji negatywnych (ukierunkowanie na zachowania pozytywne i akceptowane); odwołanie się wychowawcy do zainteresowań, wiadomości, umiejętności, uzdolnień wychowanka w celu wywołania u niego względnie stałej tendencji dążeniowej zakładającej reagowanie pozytywnie na określone społeczne oczekiwania;c) działanie semiotropowe - - zasada ta określa warunki działań utrwalających zachowania. Wskazuje takie sposoby utrwalania zachowań. - organizowania doświadczeń, wykorzystuje się tu 2 mechanizmy, które wpływaja na zasadę semiotropową: mechanizm zależności formalnej, wynika z przepisów funkcjonowania instytucji resocjalizujących, pozycje społeczne są wyraźnie określone. - mechanizm zależności wewnętrznej.
C/ Zasady dotyczące procedury wychowania resocjalizującego:
a).akceptowania - akceptacja przez wychowawcę wychowanka takim, jakim jest, bez względu na to, jak bardzo dezaprobuje jego czyny; traktowanie kar i krytyki tak samo jak innych środków resocjalizujących (ze względu na ich celowość i efektywność), ocena natomiast jako element diagnozy, b). respektowania - liczenie się z wychowankiem jako osobą, która musi odegrać zasadniczą rolę w przemianach składających się na proces resocjalizacji; mobilizację go do zmiany zachowania, traktowanie wychowanka jak partnera wychowawca jest inspiratorem procesu samowychowania, c) perspektywicznej opieki - konieczność liczenia się z potrzebami wychowanka oraz zaspokajania ich w toku działań resocjalizujących; uwzględnienie nie tylko potrzeb aktualnych, ale również potrzeb rozwojowych, wymagań - liczenie się z interesami ludzi, wśród których wychowanek żyje i żyć będzie w przyszłości.
prepanacje i kreacje w procesie wychowania resocjalizacyjnego
środki resocjalizacji nieletnich w warunkach izolacji
Izolacja penitencjarna stanowi najbardziej dotkliwą formę izolacji, będącą reakcją państwa na naruszenie norm prawa.
Potrzeba zapewnienia ochrony społeczeństwu przed aspołeczną jednostką jest źródłem specyficznych cech rzeczywistości więziennej, na które składa się m.in.:
deprywacja różnego rodzaju potrzeb osadzonych (deprywacja informacyjna, sensoryczna);
ograniczenie kontaktów z osobami bliskimi;
konieczność przebywania w otoczeniu obcych osób;
pozbawienie lub ograniczenie pewnych aktywności np. w zakresie swobody poruszania się, wykonywania określonych czynności;
konieczność przestrzegania dyscypliny i porządku.
środki resocjalizacji nieletnich w warunkach środowiska otwartego
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
Udzielić upomnienia, zobowiązać do określonego postępowania, zwłaszcza naprawienia wyrządzonej szkody, określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, uczestniczenia w odpowiednich zajęciach (wychowawcz. terapeut. lub szkoleniowych) do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo zaniechania używania alkoholu lub innego środka wprowadzającego w stan odurzenia, ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna, ustanowić nadzór org. młodzieżowej lub innej org. Społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania- udzielających poręczenia za nieletniego; zastosować nadzór kuratora, skierować do ośrodka kuratorskiego, kuratorskiego także do org. Społecznej lub inst. zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychow., terapeut., szkoleniowym;; orzec zakaz prowadzenia pojazdów; orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, placówce opiekuńczo- wychowawczej, ośrodku szkolno-wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii, zastosować inne środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
probacje w resocjalizacji nieletnich i dorosłych
Znaczenie słowa probacja pochodzi od łacińskiego słowa „probare”, co oznacza, sprawdzać, testować, próbować.To ogólna nazwa instytucji służących resocjalizacji i prewencji kryminalnej. Opierają się one przede wszystkim na kontrolowanej wolności, pieczy nad sprawcą przestępstwa pozostającym pod dozorem kuratora, nadzorem wyspecjalizowanego organu - kuratora sądowego lub innych podmiotów, [stowarzyszenia, fundacje, oraz organizacje i instytucje, których celem jest społeczna readaptacja skazanych]. W ramach tej pieczy powołany organ podejmuje odpowiednie działania kontrolne, ale także działania wychowawczo-resocjalizacyjne, diagnostyczne, profilaktyczne. Wolność kontrolowana - tak inaczej nazywana jest probacja, czyli system pozwalający na odbywanie kary poza więzieniem. Szacuje się, że probacja jest tańsza o połowę od kosztów wykonania kary bezwzględnego pozbawienia wolności. Upowszechnienie kar nie izolacyjnych oznacza, że więcej skazanych pozostanie w dotychczasowym środowisku, w rodzinie, w zakładzie pracy, a więc nie znajdzie się poza społeczeństwem, co gwarantuje wyższą skuteczność resocjalizacyjną kary. W polskim prawie karnym wyróżnia się następujące postaci środków probacyjnych:
warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności
przedterminowe zwolnienie z odbywania części kary ograniczenia wolności
uznanie zakazu za wykonany.
systemy resocjalizacji w warunkach środowiska otwartego
typologia systemów resocjalizacji w warunkach izolacji penitencjarnej
Całokształt określonych prawem instytucji i środków oraz zasad ich funkcjonowania i stosowania, które służą osiąganiu zadań kary pozbawienia wolności (Ziembiński). Jest to całokształt przepisów instytucji prawa penitencjarnego oraz urządzeń zakładów penitencjarnych zmierzających wg. określonego sposobu do osiągania zasadniczego celu kary pozbawienia wolności (Śliwerski).
a) System celkowy
- jest pierwszym systemem penitencjarnym jaki wykształcił się w toku rozwoju więziennictwa nazwa pochodzi od słowa „cela” ponieważ opierał się na umieszczaniu skazanych w pojedynczych celach; powstał w USA odmiana pensylwańska - początek tego systemu to rok 1790, kiedy to w Filadelfii w stanie Pensylwania otwarto pierwsze w Stanach więzienie celowe składające się z 30 cel.Za modelowy zakład penitencjarny tego typu uważa się więzienie wybudowane na planie gwiazdy z punktem obserwacyjnym w środku. Cele wyposażone były w dwoje drzwi na korytarz, miały też drugie prowadzące do zamkniętej przestrzeni, w której więzień mógł przechadzać się samotnie. System ten polegał na:- całkowitej izolacji - ochronie więźnia przed jeszcze bardziej zdemoralizowanymi więźniami- skojarzenie z celą klasztorną ;odmiana auburnska - w późniejszych latach pozwalano skazanym pracować w celi, korzystać z książek oraz kontaktować się z członkami organizacji charytatywnych, krewnymi, co do których nie zachodziła obawa wywierania złego wpływu na skazanego- w latach XX-tych XIX wieku miejscowość Auburn w stanie Nowy York, przeprowadzono eksperyment polegający na tym, że więźniowie zostali podzieleni na 3 grupy, a każda z nich poddana została innemu traktowaniu: grupa I - obejmująca więźniów najbardziej niebezpiecznych, odbywała karę w całkowitym odosobnieniu, grupa II - więźniowie odosobnieni przez 3 dni w tygodniu, grupa III - przebywający w pojedynczych celach w nocy a w dzień pracowali wspólnie z innymi jednak z nakazem milczenia co miało chronić przed wzajemną demoralizacją. Po upływie 2 lat od rozpoczęcia tego eksperymentu z 80 więźniów zakwalifikowanych do grypy 1 pozostało tylko 2, pozostali zmarli, postradali zmysły lub popełnili samobójstwo.
b) System progresywny: - wprowadzony został po raz pierwszy około 1840 r. w wiezieniu na wyspie Norfolk, leżącej u wybrzeży Australii, przez Macenochiego (naczelnik), który podzielił czas wykonywania kary na etapy, przy czym przejście do kolejnego etapu wiązało się z poprawą sytuacji skazanego:- pierwszy etap wykonywania kary polegał na umieszczeniu skazanego w więzieniu celowym typu pensylwańskiego- drugi na robotach przymusowych ale bez nakazu milczenia- etap ten podzielony był dodatkowo na kilka klas. Przejście do kolejnej klasy powodowało złagodzenie warunków- po odbyciu określonej części kary i uzyskaniu odpowiedniej liczby punków więźniowie uzyskiwali prawo do warunkowego przedterminowego zwolnienia.
c) System reformatorów amerykańskich:- ukształtował się w Stanach pod wpływem modyfikacji systemu progresywnego- na amerykańskim Kongresie penitencjarnym, który odbył się w 1870 r. stwierdzono, że „ ostatecznym celem postępowania z więźniami powinna być moralna poprawa a nie kara dyktowana uczuciem zemsty”System reformatorów amerykańskich - wiezienie w Elmirze, W postępowaniu z więźniami należy:- zmierzać do rozwijania w nich poczucia własnej godności i szacunku dla siebie - stosować racjonalny system nagród uzależniony od dobrego sprawowania, pracowitość pilność w nauce- personel więzienny powinien być wyszkolony- nieokreślony czas trwania kary przeznaczony dla karanych po raz pierwszy w wieku od 16 do 30 lat. - trzy klasy: czerwona, czarna i niebieska. - każda klasa miała pomieszczenia o określonym standardzie.
systemy:
- wspólnego odbywania kary,
- celkowy,
- progresywny.
Najdawniejszym i najprostszym systemem był system wspólnego odbywania kary. Polegał on na umieszczaniu kilku lub kilkunastu skazanych w jednej celi. Wykorzystanie w pracy resocjalizacyjnej kolektywu, przy uwzględnieniu zasad racjonalnej klasyfikacji i doboru skazanych, może dać pozytywne efekty. W Polsce obecnie jest stosowana zasada wspólnego odbywania kary pozbawienia wolności.
Kolejnym systemem był system celkowy, który wystąpił w dwóch odmianach: filadelfijskiej i auburnskiej. Polegał on na tym, że każdego ze skazanych umieszczano w celi pojedynczej, w izolacji od innych skazanych. Dążono przez to do zapobiegania wzajemnej demoralizacji, a osamotnienie, według religii reformowanej, reprezentowanej przez kwakrów, miało sprzyjać przemyśleniu szkodliwości popełnianych czynów oraz dążeniu do poprawy. Praktyka pokazała wkrótce, że system osamotnienia rodził jednostki chore psychicznie, niezdolne do późniejszego życia w społeczeństwie.
Odmiana filadelfijska umożliwiała więźniom pracę w celi, czytanie książek jak również komunikowanie się z administracją.
System auburnski polegał na odosobnieniu więźniów w nocy i wspólnej pracy w ciągu dnia, z zachowaniem przymusu milczenia. Dochód z pracy skazanych pokrywał koszty ich utrzymania.
System progresywny zwany początkowo markowym narodził się w Australii w połowie XIX wieku. Twórcą tego systemu był kapitan marynarki Maconochi, który wprowadził trzy fazy systemu odbywania kary: pobyt w więzieniu celkowym typu filadelfijskiego, roboty przymusowe według systemu auburnskiego, warunkowe przedterminowe zwolnienie.
System rodzinny (zwany też kierunkiem szwajcarskim) powstał w XIX wieku na zachodzie Europy, gdzie od dawna istniała tendencja do upodabniania zakładów penitencjarnych (zwłaszcza dla młodocianych przestępców), do modelu rodziny. Pierwsza placówka oparta na zasadach życia rodzinnego powstała w Szwajcarii. Dzieci powinny być od początku przystosowywane do warunków przyszłego życia, dlatego też specjalne i gruntowne przygotowanie zawodowe było sprawą zasadniczą. Na bazie naturalnej rodziny, która przysposabiała od dwunastu do dwudziestu nieletnich, obojga płci. Metoda wychowawcza polegała głównie na pracach rolniczych wykonywanych przez opiekunów wspólnie z wychowankami.
System republik i wiosek dziecięcych w odróżnieniu od systemu rodzinnego wzorowanego na stosunkach społecznych charakterystycznych dla rodziny, eksponowano samorządność młodzieży. Najbardziej nowatorskimi instytucjonalnymi systemami wychowania resocjalizującego były republiki młodzieżowe, zorganizowane na zasadzie całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży. Organizacja republiki opierała się na dwóch podstawowych założeniach organizacyjnych: zupełnej wolności i pracy.
System wychowawczy A. Makarenki (1888-1939) zakładał, że wszechstronny rozwój może człowiek osiągnąć tylko w kolektywie. Istotą tego systemu było wychowanie przez pracę i do pracy.W trakcie pracy Makarenko doszedł do przekonania, że dla realizacji celów wychowawczych najodpowiedniejsze będą wojskowe formy życia zbiorowego. Wprowadził więc w swej kolonii podział wychowanków na oddziały z dowódcami na czele. Powodzenie w pracy przysporzyło Makarence wrogów, którzy atakowali go za „militaryzm” i „koszarowość”. Wyznawane przez Makarenkę poglądy na sprawy konieczności przymusu w wychowaniu poprawczym nieletnich przestępców znalazły jednak zastosowanie w wielu później powstałych placówkach resocjalizacyjnych w różnych krajach.
przymus i dobrowolność w resocjalizacji
pojęcie progresji i jej przejawy
System progresywny - powstał w Anglii i związany był z wprowadzeniem klasyfikacji skazanych (płeć, rodzaj popełnionego czynu, stopień demoralizacji, wcześniejsza karalność, zaburzenia osobowości). Powstał na wyspie Northold. Polegał na tym, że za przejawy pozytywnych zachowań przyznawano w czasie codziennych spotkań określoną liczbę punktów. Suma punktów oznaczała wyznaczony limit, jeżeli osoba go osiągnęła to otrzymywała przywileje. Właściwy rozwój nastąpił w Irlandii, a autorem był Crofton.
W systemie progresywnym według W. Croftona koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności przewidywała trzy fazy: Faza I - Skazani poddawani są surowemu reżimowi trwa 9 m-cy, panował tu system celkowy. Dzieli się na dwa okresy: 1) okres, w którym skazani otrzymywali nudne i męczące prace w swoich celach 2) okres, w którym warunki odbywania kary były nieco łagodniejsze; więźniowie otrzymywali lepsze jedzenie, bardziej interesującą pracę; nie obowiązywało odosobnienie w czasie pracy, nauki, nabożeństw i wieczorów dyskusyjnych. Faza II (główna) okres ciężkiej pracy i trwał ok. połowę kary - więźniowie wykonywali ciężkie prace, najczęściej publiczne i na świeżym powietrzu. Noc spędzali pojedynczo w celi. Faza III okres ograniczonego dozoru- kara odbywana była w warunkach rozluźnionego reżimu. Więzień przebywał w zakładzie bez murów, gdzie strażnicy nie byli uzbrojeni. Więźniowie otrzymywali za wykonaną pracę większe wynagrodzenie. Faza ta kończyła się zwolnieniem warunkowym. Gdy osadzony pilnie pracował i zachowywał się nienagannie, każda z faz mogła ulec skróceniu. Gdy nie dostrzegano postępów w zachowaniu, to cofano więźnia do fazy poprzedniej, pozbawiając go w ten sposób możliwości wcześniejszego wyjścia z zakładu w trybie warunkowego zwolnienia lub nawet oddalając zwolnienie na czas późniejszy.
Podejście progresywne miało na celu stopniową poprawę losu skazanych w zależności od długotrwałości pobytu w więzieniu i wykazanej poprawy. System progresywny ulegał różnorodnym przeróbkom i modyfikacjom, co świadczyło o jego wychowawczych wartościach i o znacznym postępie w sposobie wykonywania kary.
środki oddziaływania penitencjarnego na osoby pozbawione wolności
W polskim systemie penitencjarnym wyróżnia się takie m.in. środki oddziaływania na skazanych jak,praca, zdobywanie kwalifikacji zawodowych, nauczanie, działalność i zajęcia kulturalno-oświatowe, społeczne i sportowe(wychowanie fizyczne),nagradzanie i karanie dyscyplinarne, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz procedury terapeutyczne. Zdynamizowanie zatrudnienia stało się jednym z priorytetowych zadań więziennictwa. Realizacja zasady otwartości i udziału społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń, sprowadza sę w dużym stopniu do współdziałania z odpowiednimi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami. Celem nauczania i szkolenia zawodowego prowadzonego w warunkach izolacji jest umożliwienie osobom skazanym i tymczasowo aresztowanym uzyskanie wykształcenia ogólnego lub kwalifikacji zawodowych. Uzupełnieniem oferty edukacyjnej, dla osób pozbawionych wolności,
są szkolenia kursowe organizowane przez jednostki penitencjarne. Zakres organizowanych szkoleń kursowych dostosowywany jest do potrzeb lokalnych rynków pracy. Na przestrzeni lat 90ych więziennictwo dokonało ewolucji w systemie przepustowym, odnotowuje systematycznie malejącą liczbę skazanych podejrzanych o popełnienie przestępstwa, w trakcie korzystania z czasowego opuszczenia zakładu karnego. Realizując przepisy obowiązującego Kodeksu karnego wykonawcz. polskie więziennictwo prowadzi wobec skazanych oddziaływania terapeutyczne. Oddziaływaniami tymi są objęci szczególnie skazani, u których zdiagnozowano różnorodne zaburzenia. Aktualnie w jednostkach penitencjarnych funkcjonują oddziały terapeutyczne w tym: oddziały dla skazanych uzależnionych od alkoholu, dla skazanych uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych oraz oddziały dla skazanych z nie psychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. W pracy z osadzonymi w jednostkach penitencjarnych współdziałają osoby duchowne i wspomagające je osoby świeckie. Posługa duszpasterska nie jest jedynym zakresem ich działalności. Współpracują z kadrą penitencjarną w kształtowaniu u osadzonych pożądanych postaw i rozwijaniu ich pozytywnych cech osobowości. Zgodnie z konstytucją osoby pozbawione wolnoś-ci mogą wykonywać praktyki religijne niezależnie od swego wyznania. Zasada tolerancji religijnej wpisana została do przepisów wykonawczych.
Jednym z narzędzi umożliwiających podjęcie działań wspomagających procesy readaptacyjne osadzonych jest Program Operacyjny Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL finansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Służy on
testowaniu, upowszechnianiu i wdrażaniu nowych sposobów zwalczania i zapobiegania wszystkim formom dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.
Do środków oddziaływania na skazanych należą w szczególności praca, nauczanie, działalność kulturalno-oświatowa, społeczna oraz wychowanie fizyczne i zajęcia sportowe, nagradzanie i karanie dyscyplinarne.
Przy kierowaniu skazanego do odpowiedniego rodzaju pracy bierze się pod uwagę, w szczególności wiek, płeć, część kary pozostałą do odbycia oraz względy porządku i bezpieczeństwa. Skazanego instruuje się o sposobie wykonywania przydzielonej pracy, szkoli.
W zakładach karnych prowadzi się nauczanie w zakresie szkoły podstawowej, zasadniczej, średniej i zawodowego szkolenia kursowego. Zawodowe szkolenie kursowe może być w całości lub częściowo odpłatne. Koszty kształcenia w szkołach poza obrębem zakładu karnego ponosi skazany. Skazany, który ukończył szkołę lub kurs, otrzymuje odpowiednio świadectwo ukończenia szkoły albo zaświadczenie o ukończeniu kursu. W zakładzie karnym organizuje się zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe i wychowania fizycznego.
Zajęcia kulturalno-oświatowe mogą polegać w szczególności na: udostępnianiu audycji radiowych i telewizyjnych, umożliwianiu korzystania z książek, prasy i gier oraz zakupywania ich na własny koszt, uczestniczeniu w zajęciach świetlicowych i kołach zainteresowań, emisji filmów. Zajęcia sportowe i wychowania fizycznego mogą polegać w szczególności na: uczestniczeniu w zajęciach gimnastycznych i zajęciach kół sportowych,
w zawodach sportowych. Nagrodami są: pochwała, zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, sportowych lub wychowania fizycznego, zezwolenie na przekazanie osobie najbliższej upominku, na odbywanie widzeń we własnej odzieży, dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz dopuszczonych do sprzedaży w zakładzie karnym, na telefoniczne porozumienie się z rodziną i innymi bliskimi na koszt zakładu karnego. Można zastosować karę dyscyplinarną umieszczenia w celi izolacyjnej, skazanego pozbawia się możliwości: korzystania z widzeń i aparatów telefonicznych, ze sprzętu audiowizualnego i komputerowego, bezpośredniego uczestniczenia, wspólnie z innymi skazanymi, w nabożeństwach, spotkaniach religijnych i nauce religii, korzystania z udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, sportowych i wychowania fizycznego, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy, dokonywania zakupów artykułów żywnościowych, otrzymywania paczek żywnościowych, uczestniczenia w nauczaniu i zatrudnieniu poza celą, korzystania z własnej odzieży i obuwia.
20