BOTANIKA - WYKŁAD 5 - 03.11.2009
Rodzina: Lamiaceae - wargowe
↓K(5)[C(5)A2+2!]G(2)
Rośliny zielne z olejkami lotnymi i o aromatycznym zapachu, a także rośliny lecznicze, brak roślin trujących
Łodyga 4-kanciasta z pasmami kolenchymy w krawędziach
Liście naprzeciwległe, krzyżujące się parami
Kwiatostan - wierzchotka (w postaci pozornie okółkowego grona, wiecha i główki)
Kwiaty miododajne
Kielich często 2-wargowy
Korona dwuwargowa (górna warga 2-płatkowa, a dolna powstała przez zrastanie się 3 płatków)
Pręciki dwusilne (tzn. 2 dłuższe, a 2 krótsze) lub zredukowane do 2
Słupek powstaje z 2óch owocolistków, 2-komorowa zalążnia przedzielona dodatkową przegrodą na 4 jednonasienne fragmenty
Owoc - 4-dzielna rozłupnia
Przedstawiciele: majeranek, melisa lekarska, mięta polna, mięta pieprzowa, bazylia pospolita, macierzanka piaskowa, hyzop lekarski, rozmaryn lekarski, szałwia lekarska, lebiodka pospolita, cząber ogrodowy, tymianek, lawenda wąskolistna, kocimiętka właściwa, kocimiętka wielkokwiatowa, pysznogłówka cytrynowa, pysznogłówka szkarłatna, szałwia ogrodowa, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, bluszczyk kurdybanek, jasnota biała, jasnota purpurowa, głowienka pospolita, poziewnik szorstki, czyściec błotny, miodownik melisowaty, serdecznik pospolity, czyściec bulwiasty.
Asteraceae - Astrowate
Jest to jedna z największych rodzin w świecie roślin wyższych licząca ok. 20 tys. gatunków. Należą do niej rośliny kosmopolityczne, w naszej florze przeważnie zielne, w strefach tropikalnych również drzewiaste.
Cechy charakterystyczne:
Liście pojedyncze, często różnie wykształcone, zwykle skrętoległe, lecz także naprzeciwległe, okółkowe lub w różyczce
Kwiaty przedprątne (protandria) i drobne, zebrane w koszyczki osłonięte wielolistną okrywą, przypominają pojedynczy kwiat (pseudantium)
Koszyczki składają się (lub jest ich brak) z brzeżnych kwiatów nibyjęzyczkowatych lub lejkowatych (są one płone lub żeńskie), wnętrze kwiatostanu wypełniają promieniste, obupłciowe kwiaty rurkowate
Kielich w postaci puchu lub nieobecny
Owoc: niełupka, często opatrzona puchem lotnym
Nasiona: bezbielmowe, z dużymi liścieniami
Materiał zapasowy: inulina
W organach wielu gatunków zlokalizowane są przewody lub zbiorniki wydzielnicze, zaś na organach nadziemnych występują włoski gruczołowe
Rośliny zawierają głównie olejki eteryczne (rumianek), garbniki, żywice i inne
Kwiaty rurkowate *Ko-n[C(5)A(5)]G(2)
Kwiaty języczkowate ↓Ko-nC(3)A0G(2)lub(0)
Owoce - niełupki
Przedstawiciele: słonecznik zwyczajny, słonecznik bulwiasty, karczoch zwyczajny, kocanki piaskowe, podbiał pospolity, arnika górska, kupalnik górski, jeżówka purpurowa, krwawnik pospolity, rumianek pospolity, rumianek bezpłomieniowy, nagietek lekarski, drapacz lekarski, wrotycz pospolity, krokosz barwierski, dziewięćsił akantolistny, bezłodygowy, szarotka alpejska, aster gawędka, aster wirginijski, ostrożeń polny, oset zwisły, chaber bławatek, przymiotno okazałe, stokrotka pospolita, cynia wąskolistna, wytworna, dalia, dalia zmienna, aksamitka rozpierzchła, dzianwa dwubarwna, złocień wieńcowy, złocień maruna, czerwonawy, anafalis perłowy, kocanki perłowe, nawłoć kanadyjska, nawłoć pospolita, bylica piołun, bylica estragon, bylica pospolita
Cichoriaceae - cykoriowate
Cechy charakterystyczna:
W koszyczkach wszystkie kwiaty są języczkowate, powstałe ze zrośnięcia 5 płątków, obupłciowe
W organach roślin występują rur mleczne
Rośliny zawierają: sok mleczny (lateks), kauczuk (mniszek wężymord), związki wielofenolowe (jastrzębiec), substancje goryczkowe i inne
↓K0-n[C(5)A(5)]G(2)
Przedstawiciele: sałata siewna, , scorzonera (wężymord), mniszek lekarski, kozibród łąkowy, kozibród wielki, kozibród pospolity (salsefia), cykoria podróżnik, jastrzębiec pomarańczowy, jatrzębiec kosmaczek, mlecz zwyczajny, mlecz kolczasty, prosienicznik, brodawnik jesienny
Liliaceae - liliowate
Cechy charakterystyczne:
Najczęściej rośliny zielne
Organ podziemny: cebula lub kłącze
Liście pojedyncze, całobrzegie, równolegle unerwione, ułożone skrętolegle, niekiedy w różyczce
Kwiaty pojedyncze lub w groniastych kwiatostanach, owadopylne z barwnym okwiatem zbudowane wg wzoru *P(3+3)A3+3G(3)
Owoc: torebka, jagoda
Nasiona bielmowe
Liliowate zawierają trujące alkaloidy, glikozydy, saponiny
Przedstawiciele: cebula jadalna, czosnek pospolity, szczypiorek, szparag lekarski, konwalia majowa, szachownica kostkowata, szachownica cesarska, zimowit jesienny, ciemiężyca czarna, hiacynt wschodni, lilia złotogłów, lilia królewska, lilia Janki, liliowiec żółty, tulipan nadobny, tulipan kolpakowskiego, tulipan, złoć żółta, czosnek niedźwiedzi, czosnek olbrzymi, juka, juka karolińska, aloes
Poaceae - trawy
Cechy charakterystyczne
Rośliny zielne, rzadko drzewiaste. Często tworzą darnie, należą do tzw. „traw słodkich”
Łodyga (źdźbło) w zarysie obła, zróżnicowana na zgrubiałe i pełne węzły (kolanka) oraz na puste wewnątrz międzywęźla (wyjątki: trzcina cukrowa, sorgo); u podstawy międzywęźli znajduje się merystem interkalarny
Liście zbudowane z niezrośniętej długiej pochwy obejmującej łodygę oraz z wąskiej, długiej, równolegle unerwionej blaszki liściowej; wyrastają w dwóch prostnicach (są ustawione dwurzędowo)
Na granicy pochwy i blaszki liściowej występuje języczek (czasem go brak), zaś u nasady blaszki często znajdują się wyrostki (uszka) częściowo otaczające łodygę
Łodygi i liście wielu traw nasycone są krzemionką
Kwiatostany zebrane w wiechy, kłosy lub kolby utworzone z kłosków
Kłoski mogą być jedno-, kilku- lub wielokwiatowe. U podstawy kłoska znajdują się 2 plewy: dolna i górna, zaś podstawy kwiatu występują 2 plewki: dolna i górna (odpowiada listkom zewnętrznego okółka okwiatu). W kwiecie znajdują się również 2 łuszczki (zredukowane listki wewnętrznego okółka okwiatu) dzięki którym następuje rozchylanie się plewek podczas kwitnienia
Kwiaty są drobne, niepozorne, przystosowane do wiatropylności, zbudowane wg wzoru
P0A3G(2)
Owoc: ziarniak zawierający bielmowe nasienie. W ziarniakach występuje dużo skrobi, spotyka się sacharozę i tryty cynę, niekiedy związki kumarynowe
Zarodek posiada jeden liścień w postaci tarczki ssącej
Korzenie: zarodkowe (wyrastają z ziarniaka, są delikatne i krótkotrwałe) i przybyszowe (rozwijają się z węzłów krzewienia, są silne i trwałe), tworzą system korzeniowy wiązkowy
Przedstawiciele: żyto zwyczajne, pszenica zwyczajna, owies zwyczajny, proso zwyczajne, ryż siewny, kukurydza zwyczajna, trzcina cukrowa, kupkówka pospolita, wiechlina roczna, palusznik krwawy, perz właściwy, turówka wonna, życica wielokwiatowa, życica trwała, życica roczna, mozga hordinga, mozga kanaryjska, tymotka łąkowa, kortaderia pampasowa, kostrzewa popielata, śmiałek darniowy, dmuszek jajowaty, drżączka większa, rozplenica amerykańska, miskat cukrowy, miskat chiński, ostnica Jana, paczkatka kaukaska, włośnica sina, włośnica zielona, stokłosa bezostna
Cyperaceae - ciborowate (turzycowate)
Cechy charakterystyczne:
Rośliny wieloletnie trawiaste pozornie, kosmopolityczne, głównie w klimacie umiarkowanym, szczególnie na stanowiskach wilgotnych
Zawierają dużo krzemionki
Łodygi mają pełne, bezkolankowe, trójkanciaste
Liście z zamkniętymi pochwami, długie, wąskie, na brzegach szorstkie, ustawione w trzech prostnicach
Kwiaty drobne, zebrane w kłosy lub wiechy, jedno- lub obupłciowe, zwykle 3-krotne zbudowane wg wzoru
Dla turzyc: m. P0A3G0 ż. P0A0G(3)
Dla innych turzycowatych: P0-nA3G(2-3)
Okwiat często zastąpiony przez łuski, szczecinki i włoski lub zupełnie zredukowany
Słupek górny, u turzyc ukryty w pęcherzyku
Owoc: trójkanciasta niełupka lub orzeszek
Nasiona bielmowe
Przedstawiciele: turzyca pęcherzykowata, turzyca oścista, opadająca, Graya, babkowata, śnieżnobiała, panikło błotne, kłoć, cibora pospolita, cibora jadalna, cibora papirusowa, wełnianka delikatna,, Sitowiec nadmorski