Psychologia osoby
Osobowość jest tym, co charakteryzuje jednostkę - co jest dla niej właściwe i unikatowe oraz powtarza się w różnych sytuacjach i w różnym czasie. Teoretycy osobowości studiują całość osoby ludzkiej jako sumę odrębnych procesów uczuciowych, myślowych i działań.
Piec źródeł danych używanych w badaniach osobowości to samopis, opis obserwatorów, specyficzne zachowania, dane biograficznej pomiary fizjologiczne. W centrum uwagi podejścia idiograficznego jest konkretna osoba i jej wewnętrzna organizacja. Podejście, nomotetyczne stara się zrozumieć wszystkich ludzi w kategoriach różnic indywidualnych mierzonych na wspólnych wymiarach.
Teorie typów i teorie cech
Niektórzy teoretycy dzielą ludzi na odrębne typy, którym przypisują szczególne, charakterystyczne zachowania. Inni za budulec osobowości uznają cechy. Allport, badacz o orientacji idiograficznej, wyróżnił cechy kardynalne, centralne i wtórne, natomiast Eysenck zsyntetyzował podejście typów i cech i badał relacje miedzy osobowością a własnościami fizjologicznymi.
Badania na bliźniętach i badania adopcyjne wykazały, ze cechy osobowości są po części dziedziczne. Środowisko ma ważne znaczenie, lecz wspólne środowisko rodzinne jest mniej istotne niż środowisko odrębne, doświadczane w inny sposób przez każde z rodzeństwa.
Wielka Piątką to wyczerpujący, pozbawiony założeń teoretycznych system opisu osobowości, który określa relacje miedzy potocznymi określeniami cech, pojęciami teoretycznymi i skalami pomiaru osobowości.
Poszczególne zachowania nie są spójne w różnych sytuacjach, choć wykazują pewna stabilność czasowa, jeśli dokonuje się pomiaru tego samego zachowania w tej samej sytuacji. Paradoks spójności rozwiązano dowodząc, ze wprawdzie miary cech nie wykazują miedzysytuacyjnej spójności zachowania, jednak pozwalają przewidzieć wydarzenia życiowe i pewien zakres konsekwencji w zachowaniu.
Teorie psychodynamiczne
Teoria psychodynamiczna Freuda zaakceptowała Darwinowski nacisk na biologiczna energie instynktów jako źródło ludzkiej motywacji. Podstawowe idee teorii Freuda obejmują: determinizm psychiczny, wczesne doświadczenia jako podstawowe determinanty ukształtowanej na cale życie osobowości, energie psychiczna jako napędzającą zachowanie i kierującą nim oraz silny wpływ procesów nieświadomych. Na strukturę osobowości składa się id (kierowane zasada przyjemności), superego (kierowane wyuczonymi restrykcjami społecznymi i moralnymi) i łagodzące konflikt miedzy nimi ego (kierowane zasada realizmu). Nie akceptowane impulsy podlegają wyparciu, a w celu zmniejszenia leku i podtrzymania samooceny rozwijają się mechanizmy obrony ego.
Postfreudyści położyli większy nacisk na funkcjonowanie ego i na imienne społeczne, mniejszy zaś na impulsy seksualne. Rozwój osobowości przedstawili jako proces obejmujący cale życie. Adler uważał, ze każda osoba wykształca konsekwentny styl życia mający za zadanie kompensacje - lub hiperkompensacje - poczucia niższości. Jung eksponował pojecie nieświadomości zbiorowej, zawierającej archetypy (symbole o znaczeniu uniwersalnym); potrzebę twórczości i samourzeczywistnienia uważał za potężne, nieświadome instynkty wlasciwe całemu gatunkowi ludzkiemu.
Teorie humanistyczne
Teorie humanistyczne skupiają się na potencjale wzrostu jednostki. Są one holistyczne, dyspozycjonistyczne, fenomenologiczne, egzystencjalne i optymistyczne. Rdzeniem teorii osobowości Rogersa jest samourzeczywistnianie, stale darzenie, do spełnienia potencjału i rozwoju talentów jednostki; teoria ta koncentruje się na osobie.
Teorie społecznego uczenia się i teorie poznawcze
Teoretycy społecznego uczenia się pragną przede wszystkim zrozumieć różnice indywidualne w zachowaniu i osobowości jako konsekwencje odmiennych historii wzmocnień. Tradycyjna analiza behawiorystyczna uzupełnili oni o nowe idee na temat społecznego wymiaru uczenia się. Teoretycy poznawczy kładą nacisk na różnice indywidualne w percepcji i subiektywne interpretacje środowiska. Teoria społecznego uczenia się Bandury łączy zasady uczenia się z akcentem na interakcje społeczne. Dla analizy interakcji „osoba - zachowanie - sytuacje" podstawowe są pojęcia wzajemnego determinizmu, uczenia się obserwacyjnego i poczucia własnej skuteczności.
Teorie jaźni
Teorie jaźni, wyrastające pierwotnie z tradycji humanistycznej, koncentrują się znaczeniu samowiedzy dla pełnego zrozumienia ludzkiej osobowości. Samowiedza jest dynamiczną struktura umysłowa, która motywuje, interpretuje, organizuje, zapośrednicza i reguluje procesy i zachowania intra- i interpersonalne. Rozmaite teorie osobowości różnią się założeniami co do fundamentalnych aspektów natury ludzkiej - jej struktury, działania i charakterystycznych procesów.
Przewidywania teorii osobowości alkoholicznej nie znalazły potwierdzenia w badaniach.