ę W swojej książce„Neurotyczna osobowość naszych czasów” Karen Horney przedstawia obraz neurotyka, wraz z jego konfliktami, lękami, cierpieniami i trudnościami, których doznaje sam ze sobą oraz w kontaktach z innymi ludźmi. Szczególną uwagę zwraca na konflikty i wysiłki neurotyka - ich rozwiązania, na lęki oraz wytworzone przeciwko nim systemy obronne.
Horney opisuje dwie cechy charakterystyczne dla wszystkich nerwic: pewną sztywność reakcji i rozbieżność między możliwościami a osiągnięciami. Wyróżnia również czynniki jej zdaniem odpowiedzialne za powstawanie nerwic. Jednym z tych czynników, wspólnym dla wszystkich nerwic jest pojawienie się lęków i sposoby obrony przed nimi. Kolejną cechą nerwicy jest występowanie sytuacji konfliktowych, z którymi jednostka nie może sobie poradzić. Neurotyk poszukuje rozwiązań kompromisowych, za które na ogół płaci wysoką cenę.
Dokonuje podziału nerwic na: nerwice sytuacyjne - mogące pojawiać się u ludzi o osobowości nie zaburzonej, jako reakcja na zewnętrzną sytuację konfliktową; nerwice charakteru - sytuacje, w których główne zaburzenie polega na zniekształceniu osobowości, objawy mogą być podobne do nerwicy sytuacyjnej). Z reguły są one procesem rozpoczynającym się już w dzieciństwie obejmują mniejsze lub większe obszary naszej osobowości. I w zasadzie głównym obszarem rozważań Karen Horney są oddziaływania nerwicy na osobowość człowieka, dlatego skupia się przede wszystkim na opisywaniu nerwic charakteru.
Wydaje się mi, że mówiąc o neurotycznej osobowości naszych czasów ma na myśli, że istnieją neurotycy, którzy maja wspólne cechy, oraz że podobieństwa są „produktem trudności” istniejących w naszych czasach i w naszej kulturze. Dokonuje klasyfikacji postaw w następujący sposób: postawy związane z dawaniem i przyjmowaniem uczuć, z oceną własnej osoby, z samopotwierdzeniem, z płcią i przejawy agresji. Jedną z dominujących cech neurotyków jest ich nadmierna zależność od aprobaty lub uczucia innych osób. Drugą cechą jest wewnętrzny brak poczucia bezpieczeństwa wyrażający się w zależności do innych. Z trzecią cechą - samopotwierdzeniem - wiążą się różne przejawy zahamowania (wyrażanie swoich życzeń, próśb, opinii, uświadomienie sobie własnych pragnień, nawiązywanie kontaktów z innymi itd.). dalej sferę seksualną można podzielić na kompulsywne pragnienie kontaktów oraz zahamowania wobec takich kontaktów. Agresje, która skierowana jest przeciwko komuś. Zaburzenia te ujawniają się w dwojaki sposób: skłonność do agresji, dominacji, nadmiernych wymagań, i odwrotnie: osób poniżanych, zahukanych, zdominowanych.
Lęk i strach są reakcjami emocjonalnymi na niebezpieczeństwo, którym mogą towarzyszyć doznania somatyczne, w drastycznych przypadkach strach może skończyć się nawet śmiercią. Jednak jest różnica między strachem a lękiem. Strach jest reakcją proporcjonalną do grożącego niebezpieczeństwa - w przypadku strachu niebezpieczeństwo jest widoczne - obiektywne, natomiast lęk jest nieproporcjonalny do wielkości niebezpieczeństwa, a nawet reakcją pozorną - w lęku jest ono ukryte, jest subiektywne. Przejawy lęku są różnorodne - mogą mieć formę rozlaną lub występować w postaci ataków lękowych.
Nasza kultura otwiera 4 sposoby ucieczki przed lękiem: racjonalizację (zamiana lęku na racjonalny strach); zaprzeczenie jego istnienia, wymazanie go ze świadomości; odrzucenie (ucieczka w alkohol, narkotyki, pogrążenie się w życiu towarzyskim itd.); unikanie, który jest najbardziej skrajny - unikanie myśli, sytuacji, uczuć mogących wywoływać lęk.
Zdaniem autorki głównym źródłem lęku są różnego rodzaju wrogie dla danej jednostki impulsy, których próbuje się pozbyć za pomocą mechanizmów obronnych (wyparcie, projekcja itd.). U wielu ludzi zachodzi bezpośredni związek przyczynowy między wrogością a lękiem neurotycznym. Wypieranie wrogości oznacza udawanie, że wszystko jest ok., a konsekwencją tego jest nasilające się uczucie bezradności. Włącza się w to - zostaje uruchomiony - drugi proces projekcji. W tym procesie jednostka rzutuje swe wrogie impulsy na świat zewnętrzny. Funkcją uboczną projekcji jest zaspokojenie potrzeby uzasadniania własnych zachowań (to nie jednostka chce kraść, oszukiwać, ale inni tak chcą wobec niej postępować). Proces projekcji może być wspierany - choć nie musi - przez inny proces pełniący tę samą funkcję: wypartemu impulsowi może towarzyszyć lęk przed odwetem. Człowiek może się bronić za pomocą takich środków, jak: senność, nałogowe picie. Związek między lękiem a wrogością nie ogranicza się jedynie do tego, że wrogość prowadzi do powstania lęku. Proces ten zachodzi również w kierunku odwrotnym - gdy lęk wynika z poczucia zagrożenia powstaje reakcja obronna w postaci wrogości. Pod tym względem lęk nie różni się od strachu, który także może wywoływać agresję. To z kolei wrogość reaktywna może także - w wypadku jej wyparcia - wzbudzić lęk i w ten sposób powstaje cykl reakcji. Więc, jak widzimy lęk i wrogość są ze sobą w sposób nierozerwalny złączone.
Dla zrozumienia całego procesu rozwoju lęku trzeba się cofnąć do okresu dzieciństwa. Wg autorki, która badała ogromną liczbę neurotyków stwierdziła, że to, co ich łączy to środowiska charakteryzujące się różnymi kombinacjami właściwości. Uważa, że podstawowe zło tkwi w braku autentycznego ciepła i miłości. Dziecko potrafi wiele znieść i wytrzymać, potrafi odróżnić miłość prawdziwą od nieszczerej. Zazwyczaj przyczyną, dla której dziecko nie otrzymuje dostatecznie dużo ciepła i miłości, jest niezdolność rodziców do dawania tych uczuć, spowodowanej własną nerwicą. Ponadto u rodziców obserwujemy różne postawy i zachowania, które z konieczności wywołują u dziecka wrogość (niesprawiedliwość, faworyzowanie innych dzieci itd.). Postępowanie rodziców wbrew woli dziecka budzi w nim frustrację, która wywołuje wrogość.
Horney dążyła do wyeliminowania błędów zawartych w koncepcji Freuda, odrzuca wiele fundamentalnych pojęć z zakresu jego teorii (kompleks Edypa oraz innych takich jak: id, ego superego, lęk).
Ważnym pojęciem w teorii K. Horney jest lęk podstawowy (leży u podłoża wszystkich związków międzyludzkich), wywoływany przez zakłócenie poczucia bezpieczeństwa dziecka w stosunku do rodziców, może on utrzymywać się w sposób ciągły, bez żadnych szczególnych bodźców płynących z aktualnej sytuacji. Dziecko, z takim lękiem, rozwija strategie za pomocą, których walczy z poczuciem izolacji i bezradności. Każda z tych strategii może stać się w jakimś stopniu trwałym elementem osobowości. Lęk ten w określony sposób wpływa na postawę jednostki wobec innych. Horney wyróżnia cztery główne sposoby obrony przed lękiem podstawowym. Są to: miłość, uległość, władza i wycofywanie się. Najczęściej szuka się uwolnienia od silnego lęku za pomocą kilku z powyższych sposobów. Każdy z tych mechanizmów może zapewnić upragnione poczucie bezpieczeństwa, jeżeli sytuacja jednostki pozwala na stosowanie bez narażania się na konflikt, płacąc za to zubożeniem osobowości.
Dwa dążenia ścierają się najczęściej - pragnienie miłości i władzy. Wszyscy bowiem odczuwamy potrzebę miłości, mamy tendencję do uległości bądź dążenie do osiągnięcia władzy czy sukcesu. W pewnych sytuacjach mogą one jednak być stosowane jako ucieczka przed lękiem; zmieniają wówczas swoje właściwości. Przestają służyć człowiekowi, rozwojowi jego osobowości i realizacji jego ambicji. Stają się ratunkiem, próbą wyzwolenia od wewnętrznych problemów.
Wracając do problemu izolacji i bezradności Horney wyznaczyła potrzeby, które tworzą się w wyniku tych strategii, są to potrzeby neurotyczne - nazwane tak, ponieważ są irracjonalnymi rozwiązaniami problemów izolacji i bezradności. Wszystkie te potrzeby można podzielić na 3 kategorie, które nazwałabym dążeniami: od ludzi, ku ludziom, przeciw ludziom. Każdy człowiek nosi w sobie te potrzeby. Człowiek normalny potrafi sobie poradzić z tym przez zintegrowanie tych trzech orientacji, ale osoba neurotyczna, która cechuje dużo silniejszy lęk podstawowy, stosuje rozwiązania irracjonalne. Można jednak tego uniknąć wychowując dziecko w domu pełnym miłości i bezradności. Autorka podczas terapii odrzuciła drążenie przeszłości na korzyść zrozumienia aktualnej sytuacji i tendencji działania nerwic. Nie można szukać lęków tylko w przeszłości, ponieważ osobowość jego jest elastyczna i zmienia się w ciągu całego życia.
Połączyła w swej książce freudowską koncepcję psychicznych mechanizmów regulacji zachowania z poglądami na regulację tego przez społeczno - kulturowe mechanizmy.