TARCZYCA

Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, który waży około 15-30 g (u kobiety około 18 g u mężczyzn około 25 g). Ma kształt motyla, znajduje się na przednio-bocznej powierzchni szyi poniżej wyniosłości krtaniowej zwanej "jabłkiem Adama", tuż pod skórą. (ryc.1) Tarczyca składa się z dwóch płatów, połączonych na poziomie 2-3 chrząstki tchawicy w środkowej linii ciała częścią gruczołu zwaną cieśnią. Płaty tarczycy są uformowane z drobnych płacików, oddzielonych tkanką łączną. Miąższ narządu składa się z dwóch rodzajów komórek o różnej funkcji i budowie. Komórki pęcherzykowe albo główne stanowią około 80% masy gruczołu. Biorą udział w przemianie jodowej i biosyntezie hormonów. Układają się w struktury zwane pęcherzykami, które mają średnicę 0.05-0.12 mm. i są wypełnione białkiem (w formie koloidu) - tyreoglobuliną - wydzieliną komórek głównych. Pozostałe 20% gruczołu to komórki C zwane także okołopęcherzykowymi. W miąższu prawidłowego gruczołu leżą one między pęcherzykami. Nie biorą udziału w przemianach jodowych ustroju.
Powierzchnię gruczołu pokrywa torebka łącznotkankowa. Na tylnej powierzchni tarczycy znajdują się dwie pary gruczołów przytarczycznych odpowiedzialnych za gospodarkę wapniowo-fosforanową ustroju.

Komórki pęcherzykowate wydzielają do wnętrza pęcherzyków hormony tarczycy: tyroksynę i trijodotyroninę. Hormony te magazynowane są w obrębie pęcherzyków w połączeniu z tyreoglobuliną.

Ryc.1 Umiejscowienie tarczycy (gruczołu tarczycowego) na szyi

Czynność gruczołu tarczowego związana jest z:

- wychwytywaniem jodu nieorganicznego i aminokwasu tyrozyny z krwi krążącej przez komórki nabłonka pęcherzyków tarczycy

- syntezą trijodotyroniny (T₃) i tyroksyny (T₄) wewnątrz komórek nabłonka pęcherzyków tarczycy

- magazynowaniem hormonów T₃ i T₄ wewnątrz pęcherzyków tarczycy w postaci związanej a tyreoglobuliną

- uwalnianiem do krwi hormonów T₃ i T₄ w wyniku odszczepienia ich od tyreogloguliny w komórkach nabłonka pęcherzyków tarczycy

Zadanie tarczycy polega na produkcji trzech hormonów niezwykle ważnych dla funkcjonowania ludzkiego organizmu: tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) oraz kalcytoniny.

Prawidłowa praca tarczycy zależy od jodu. Ponieważ organizm ludzki tego pierwiastka nie potrafi wytworzyć, musi być on mu dostarczany wraz z pożywieniem oraz z powietrza (jod jest pierwiastkiem lotnym). Ta właśnie zależność od czynnika zewnętrznego, jakim jest jod, wyróżnia tarczycę od innych gruczołów dokrewnych. Szacuje się, że przeciętna dieta dostarcza około 100-200 (500) mikrogram jodu na dobę. Jest to ilość całkowicie wystarczająca i zapewniająca prawidłową funkcję gruczołu. Komórki tarczycy potrafią wychwytywać jod z krwi (dokąd trafia z przewodu pokarmowego), zagęszczać go i magazynować. Wychwytywanie jodu nieorganicznego przez tarczycę jest procesem aktywnym (pompa jodowa) co prowadzi do 25 krotnie większego stężenia jodu w gruczole w porównaniu z osoczem. W komórkach nabłonka pęcherzyków jod jest utleniany i wbudowany do cząsteczek tyrozyny - aminokwasu wchodzącego w skład tyreoglobuliny.

Tyreoglobulina jest glikoproteidem o dużej masie cząsteczkowej tworzącym koloid wypełniający pęcherzyk.

Biosynteza T₃ i T₄ to skomplikowany i kilkuetapowy proces. Jest on uwarunkowany odpowiednim stężeniem jodu w gruczole, jego wyłapywaniem przez komórki pęcherzykowe, sprawnym działaniem układów enzymatycznych oraz białka - tyreoglobuliny. W wyniku wbudowania jodu do tyrozyny powstaje monojodotyrozyna - MIT, która po przyłączeniu drugiego atomu jodu zmienia się w dijodotyrozynę - DIT. Dwie cząsteczki DIT po połączeniu się ze sobą i odczepieniu alaniny tworzą tetrajodotyroninę - T₄, czyli tyroksynę. Trijodotyronina powstaje z połączenia jednej cząsteczki MIT z jedna cząsteczką DIT.

Magazynowanie hormonów polega na tym, że cząsteczki T₃ i T₄ wchodzą w skład dużej cząsteczki tyreofglobuliny.

Uwalnianie T₃ i T₄ z tyreoglobuliny zachodzi w komórkach nabłonka pęcherzyków. Komórki te dzięki endocytozie wchłaniają do wnętrza cząsteczki tyreoglobuliny . W lizosomach komórek nabłonka cząsteczki tyreoglobuliny są trawione przez enzymy proteolityczne. Wolne aminokwasy, a wśród nich T₃, T₄, MIT, DIT przechodzą do cytoplazmy. T₃ i T₄ przechodzą do krwi, MIT i DIT zostają pozbawione jodu pod wpływem enzymu dehalogenazy jodotyrozynowej. Odszczepiony jod jest utleniany i w tej postaci powraca do wnętrza pęcherzyków (schemat).

U dorosłego człowieka gruczoł tarczowy wydziela do krwi około 100 mikrogram tyroksyny na dobę i około 10 mikrogram trijodotyroniny, które wiążą się z białkami osocza tworząc tzw. jod związany z białkiem - PBI.

Tyroksyna ma okres połowicznego rozpadu T¹/­₂ 6-7 dni i prawie cała jest związana z białkiem osocza, tworząc nieaktywną formę PBI. Trijodotyronina ma znacznie krótszy okres połowicznego rozpadu około 2 dni i jest znacznie słabiej związana z białkami osocza. Działanie T₃ na komórki organizmu jest silniejsze i krótkotrwałe, zaś T₄ słabsze i dłużej trwające.

Czynność tarczycy jest sterowana przez podwzgórze i przysadkę, które wraz z tarczycą tworzą układ ujemnego sprzężenia zwrotnego. Podwzgórze produkuje neurohormon tyreoliberynę TRH, który działając na przedni płat przysadki pobudza go do produkcji hormonu tyreotropowego TSH. Natomiast TSH pobudza tarczycę do wydzielania T₄ i T₃. Zwiększone stężenie T₃ hamuje wydzielanie TSH w przysadce, natomiast małe stężenie T₃ we krwi jest sygnałem do większego wydzielania TSH. Niski poziom TSH stymuluje zwiększoną produkcję TRH i na odwrót: wysoki ją hamuje. Nieznaczne obniżenie temperatury krwi dopływającej do podwzgórza pobudza termodetektory w ośrodku termoregulacji. Pod wpływem termodetektorów podwzgórze wydziela TRH. Dodatkowo wazopresyna, adrenalina, i inne hormony oddziałujące na naczynia krwionośne uwalniają z gruczołu tarczowego T₃ i T₄ (rys.2)

 Do czynników hamujących hormonów gruczołu tarczycowego należą:

- długotrwały wzrost średniej temperatury otoczenia

- zwiększenie zawartości we krwi wolnych T₃ i T₄

- niedobór jodu

Hormony tarczycowe mają wielokierunkowy wpływ na wzrost i rozwój ustroju oraz na metabolizm, czyli przemianę materii.

W okresie rozwoju regulują one wzrost tkanek i powstawanie niektórych enzymów komórkowych, pobudzają dojrzewanie centralnego układu nerwowego i układu kostnego.

Wpływ na przemianę materii to regulacja tzw. podstawowej przemiany materii (czyli tempa spalania różnych substancji i tworzenia innych), transportu wody i różnych pierwiastków, przemiany cholesterolu, wapnia, fosforu, białka i innych związków chemicznych.

Oddziałując na przemianę materii i funkcję różnych komórek, hormony tarczycowe odgrywają ogromną rolę w pracy układu pokarmowego, serca, mięśni i układu nerwowego. Praktycznie mają znaczenie dla sprawności całego organizmu.

Żeby dobrze zrozumieć funkcję tarczycy warto poznać objawy jej niedoczynności i nadczynności.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy, najczęściej spowodowana niedoborem jodu w organizmie, (ale może też być pooperacyjna czy pozapalna) ma implikacje kliniczne zależne od wieku chorego. Wrodzona niedoczynność tarczycy (tzw. kretynizm tarczycowy) prowadzi do ciężkich zaburzeń rozwoju organizmu, w tym do niedorozwoju centralnego układu nerwowego.

Niedoczynność tarczycy w późniejszym wieku objawia się przyrostem masy ciała (wskutek spowolnienia przemiany materii), nagromadzeniem substancji śluzowatych w tkance podskórnej (tzw. obrzęk śluzowaty) z charakterystycznym wyrazem twarzy (twarz "nalana", amimiczna). Pacjenci z niedoczynnością tarczycy skarżą się na stałe uczucie chłodu, zaparcia, senność, suchość i szorstkość skóry. Mają obniżoną temperaturę ciała. W badaniu stwierdza się zwolnione tętno. Włosy wypadają, są szorstkie, łamliwe i bez połysku. U kobiet miesiączki są nieregularne i trwają dłużej niż zwykle. Mężczyźni cierpią na impotencję.


Wiele osób ma powiększoną tarczycę (wole niedoczynne), przysadka mózgowa bowiem, "chcąc" doprowadzić do prawidłowego poziomu hormonów tarczycowych, wydziela intensywnie TSH, co pobudza gruczoł tarczowy do rozrostu.

W badaniach krwi stwierdza się charakterystyczny dla niedoczynności tarczycy wysoki poziom cholesterolu, a ponadto zaburzenia w oznaczeniach hormonów: obniżone T₃ i T₄ oraz wysoki poziom TSH.

Zbyt mała ilość hormonów tarczycy jest szczególnie niebezpieczna u kobiet w ciąży, ponieważ są one niezbędne dla prawidłowego rozwoju płodu. Ich niedobór na tym etapie rozwoju organizmu powoduje ciężkie upośledzenie dziecka zwane matołectwem. U dzieci starszych następstwa nie są już tak poważne. Objawy są podobne jak u chorych dorosłych. Dodatkowo towarzyszy im opóźnienie rozwoju intelektualnego i wzrostu.

Leczenie niedoczynności polega na doustnym podawaniu preparatów tyroksyny. Wyniki leczenia są z reguły bardzo dobre.

Profilaktyka wola niedoczynnego polega na spożywaniu jodowanej soli. W Polsce jest to ważny problem, ponieważ istnieją całe obszary tzw. wola endemicznego w tych regionach Polski, gdzie gleba i woda są ubogie w zawartość jodu (szczególnie Polska południowa - Podkarpacie i Dolny Śląsk wzdłuż Sudetów).

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy może być spowodowana uogólnionym rozrostem tkanki gruczołowej (wole nadczynne), guzkiem (przeważnie tzw. gorącym) wydzielającym zbyt dużo hormonów lub wczesną fazą zapalenia gruczołu tarczowego.

Chory z nadczynnością tarczycy to jakby przeciwieństwo chorego z niedoczynnością: szczupły, często wręcz wychudzony i nadal chudnący, stale mu ciepło, ma podwyższoną temperaturę ciała (stan podgorączkowy), skarży się na biegunki, nerwowość, labilność emocjonalną (łatwo się denerwuje, miewa bez powodu obniżony nastrój), drżenie rąk, kołatanie serca. W wyglądzie pacjenta zwraca uwagę wygładzona, cienka i wilgotna skóra, błyszczące oczy, a w przypadku postaci nadczynności tarczycy zwanej chorobą Gravesa - Basedowa - wytrzeszcz oczu.

W badaniu układu krążenia stwierdza się przyspieszoną pracę serca, często powyżej 100/min, i podwyższone ciśnienie tętnicze (przede wszystkim skurczowe).

W badaniach krwi stwierdza się obniżony poziom cholesterolu, wysokie wartości hormonów T₃ i T₄ oraz niskie (czasami nieoznaczalne) TSH, jako że przysadka mózgowa jest blokowana wysokim stężeniem krążących we krwi hormonów tarczycowych.

Przyczyna choroby Graves-Basedowa nie jest do końca wyjaśniona. Na pewno ważną rolę w patogenezie odgrywają uwarunkowania genetyczne. Około 15% chorych przyznaje, że to schorzenie występuje także wśród innych członków ich rodzin. Jest to choroba autoimmunologiczna czyli spowodowana pewnym defektem układu odpornościowego. Polega on na tym, że organizm przestaje rozpoznawać swoje własne tkanki i niszczy je jako obce. Zjawisko to nazywa się autoagresją. Zapoczątkowanie tego procesu w wielu przypadkach może być poprzedzone zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym, urazem fizycznym czy psychicznym. Chorują głównie kobiety między 30 a 50 rokiem życia, natomiast dzieci i osoby w wieku podeszłym stosunkowo rzadko.
Główną przyczyną nadczynności tarczycy u osób starszych jest obecność nadczynnego (toksycznego) wola guzkowego. Nadmierne wydzielanie hormonów może być tutaj spowodowane zarówno przez jeden guzek jak i większą ich liczbę. W przypadku jednego guzka wywołującego symptomy choroby posługujemy się terminem gruczolak toksyczny.

Leczenie ma na celu przywrócenie stężenia hormonów do normy i usunięcie objawów klinicznych. Można to uzyskać trzema sposobami: farmakologicznie, radioaktywnym jodem, chirurgicznie.
W około 50% przypadków uzyskuje się ustąpienie objawów choroby za pomocą leków hamujących wydzielanie tyroksyny i trójjodotyroniny. Leczenie farmakologiczne stanowi też etap przygotowawczy do leczenia radykalnego, polegającego na stosowaniu jodu promieniotwórczego lub wycięciu części gruczołu. Radykalne leczenie jest bardzo skuteczne i w jego wyniku większość chorych powraca do zdrowia. Trzeba jednakże pamięta, że może ono powodować powikłania. Należy do nich między innymi niedoczynność tarczycy, osłabienie głosu i zaburzenia gospodarki wapniowej w ustroju. Wymagają one oddzielnego leczenia.

LEKI STOSOWANE W NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY

W niedoczynności tarczycy niegdyś stosowano dawniej organoterapię za pomocą wysuszonej tarczycy zwierząt. Obecnie stosuje się preparaty zawierające syntetyczne postacie hormonów T₃ i T₄.

Lewotyroksyna

Syntetyczna lewotyroksyna, działająca identycznie jak naturalnie występujący hormon, wytwarzany w tarczycy. Po częściowej konwersji do liotyroniny, głównie w wątrobie i nerkach, i przeniknięciu do komórek ciała, hormony tarczycy stymulują rozwój, wzrost i metabolizm organizmu. Po podaniu doustnym, na czczo, lewotyroksyna wchłania się w jelicie cienkim w 80%. Wchłanianie jest zależne od postaci galenowej leku. Maksymalne stężenie we krwi jest osiągane po około 6 h od podania. Działanie leku rozwija się w ciągu 3-5 dni po podaniu doustnym. Lewotyroksyna wiąże się z białkami osocza w 99%. Jest metabolizowana głównie w wątrobie, nerkach, mózgu i mięśniach. Metabolity są wydalane z moczem i kałem. T_0,5 leku wynosi około 7 dni.

Wskazania
Terapia zastępcza i uzupełniająca w niedoczynności tarczycy o różnej etiologii. Zapobieganie wznowie wola tarczycy po leczeniu operacyjnym u pacjentów z prawidłową czynnością tarczycy (eutyreoza). Leczenie wola obojętnego. Pomocniczo w leczeniu nadczynności tarczycy w chorobie Graves-Basedowa w skojarzeniu z tyreostatykami po uzyskaniu eutyreozy. Test supresyjny w diagnostyce nadczynności tarczycy.

Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na sól sodową lewotyroksyny lub pozostałe składniki preparatu. Nadczynność tarczycy, niezależnie od etiologii (z wyjątkiem terapii wspomagającej leczenie tyreostatyczne nadczynności tarczycy po osiągnięciu eutyreozy).

Środki ostrożności
Należy wykluczyć (lub leczyć) następujące choroby przed rozpoczęciem terapii hormonem tarczycy: niewydolność wieńcowa, niedoczynność przysadki lub nadnerczy, obecność guzków autonomicznych tarczycy. W przypadku niewydolności wieńcowej, niewydolności serca lub zaburzeń rytmu serca (tachyarytmia) należy szczególnie ostrożnie ustalać i zwiększać dawkę, aby uniknąć jatrogennej nadczynności tarczycy (w tych przypadkach może być konieczna częstsza kontrola stężenia hormonów tarczycy). W przypadku wtórnej niedoczynności tarczycy należy wykluczyć jednoczesną niedoczynność kory nadnerczy - w przypadku stwierdzenia niedoczynności kory nadnerczy, należy zastosować w pierwszej kolejności hydrokortyzon. W przypadku podejrzenia obecności guzków autonomicznych tarczycy, należy przeprowadzić test TRH lub scyntygrafię supresyjną. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach, preparat można zastosować u pacjentów ze świeżym zawałem mięśnia sercowego, ostrym zapaleniem mięśnia sercowego, nie leczonymi zaburzeniami kory nadnerczy. Leczenie hormonami tarczycy należy prowadzić szczególnie ostrożnie u pacjentów w podeszłym wieku oraz u pacjentów z długotrwałą lub ciężką niedoczynnością tarczycy.

Ciąża i okres karmienia piersią
Rozpoczęte wcześniej leczenie hormonami tarczycy należy nieprzerwanie prowadzić w okresie ciąży i karmienia piersią. Nie ma dotychczas żadnych informacji wskazujących na toksyczne działanie lewotyroksyny na płód. Ilość hormonów tarczycy wydzielana do mleka kobiecegoi, nawet w przypadku leczenia dużymi dawkami lewotyroksyny, nie stanowi dawki wystarczającej do wywołania nadczynności tarczycy lub hamowania wydzielania TSH u dziecka. W okresie ciąży stosowanie lewotyroksyny z lekami tyreostatycznymi jest przeciwwskazane - w przypadku leczenia nadczynności tarczycy w okresie ciąży dopuszczalne jest stosowanie preparatów tyreostatycznych jedynie w małych dawkach.

Działanie niepożądane
W trakcie prawidłowo prowadzonego i kontrolowanego leczenia preparatem wystąpienie działań niepożądanych jest mało prawdopodobne. W przypadku nietolerancji lub przedawkowania lewotyroksyny, szczególnie w przypadku zbyt szybkiego zwiększania dawki na początku leczenia, mogą wystąpić następujące objawy: tachykardia, zaburzenia rytmu serca, drżenia, bóle wieńcowe, pobudzenie, bezsenność, przewodnienie, zmniejszenie masy ciała, biegunka. W takim przypadku należy zmniejszyć dobową dawkę leku lub przerwać jego podawanie na kilka dni. Po ustąpieniu działań niepożądanych leczenie można wznowić, ostrożnie dobierając dawkowanie. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości (pokrzywka).

Interakcje
Lewotyroksyna może osłabiać działanie hipoglikemizujące insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych (należy regularnie, szczególnie na początku leczenia hormonami tarczycy, kontrolować stężenie glukozy we krwi i ewentualnie odpowiednio dostosować dawkę leków przeciwcukrzycowych). Działanie leków przeciwzakrzepowych pochodnych kumaryny może ulec nasileniu, ponieważ lewotyroksyna wypiera leki przeciwzakrzepowe z połączeń z białkami osocza (w przypadku jednoczesnego stosowania konieczna jest regularna kontrola koagulogramu i ewentualne zmniejszenie dawki leków przeciwzakrzepowych). Cholestyramina i kolestypol hamują wchłanianie lewotyroksyny i dlatego nie należy tych leków podawać w ciągu 4-5 h po przyjęciu lewotyroksyny. Wchłanianie lewotyroksyny może być zmniejszone w przypadku jednoczesnego podawania leków zobojętniających zawierających glin oraz soli żelaza - lewotyroksynę należy podawać co najmniej 2 h przed ich podaniem. Z powodu dużej zawartości jodu, amiodaron może wywołać zarówno niedoczynność jak i nadczynność tarczycy (szczególnie uważnie należy kontrolować stan pacjenta w przypadku podejrzenia wola guzkowego ze względu na ryzyko istnienia guzka autonomicznego). Szybkie dożylne podanie fenytoiny może spowodować zwiększenie stężenia wolnej lewotyroksyny i liotyroniny we krwi (ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca). Lewotyroksyna może być wypierana z połączeń z białkami przez salicylany, dikumarol, duże dawki furosemidu (250 mg), klofibrat i inne leki.

Dawkowanie
Dawkowanie ustala się indywidualnie na podstawie badania klinicznego i wyników testów laboratoryjnych. U pacjentów w podeszłym wieku, pacjentów z chorobą wieńcową i pacjentów z ciężką lub długotrwałą niedoczynnością tarczycy leczenie należy rozpoczynać od małej dawki początkową, a następnie zwiększać ją stopniowo i długich odstępach czasu, monitorując stężenie hormonów tarczycy. Małe dawki początkowe są także wystarczające w przypadku małej masy ciała lub dużego wola guzkowatego.
Całkowitą dawkę dobową należy przyjmować rano, co najmniej 1/2 h przed śniadaniem, na czczo, popijając odpowiednią ilością wody. Niemowlęta powinny otrzymywać dawkę dobową leku co najmniej 1/2 h przed pierwszym karmieniem; tabletkę należy rozpuścić w niewielkiej ilości wody, a powstałą zawiesinę (przygotowaną zawsze bezpośrednio przed podaniem) podaje się z odpowiednią ilością płynu.
W przypadku niedoczynności tarczycy i po tyreoidektomii z powodu raka tarczycy leczenie trwa zazwyczaj przez całe życie; w przypadku wola obojętnego i profilaktyki nawrotu wola - kilka miesięcy lub lat, a nawet do końca życia; w terapii wspomagającej leczenie nadczynności tarczycy czas trwania leczenia zależy od długości leczenia tyreostatycznego.

Uwagi
U kobiet z niedoczynnością tarczycy w okresie pomenopauzalnym ze zwiększonym ryzykiem

osteoporozy należy częściej kontrolować czynność tarczycy.

Preparaty:

Eferox, Eltroxin, Euthyrox 25, 50, 75, 100, 125, 150, 175, 200 mg, Letrox, Levotoxin

Liotyronina

Syntetyczna lewoskrętna trijodotyronina. Działa szybciej i silniej, ale krócej niż tyroksyna, wzmaga przemianę materii. Wchłania się z przewodu pokarmowego i wiąże się słabiej z białkami niż tyroksyna.

Wskazania

Stosuje się w leczeniu śpiączki hipotyreotycznej i ciężkiej niewydolności tarczycy. Podaje się w przypadkach kiedy potrzebne jest uzyskanie natychmiastowego efektu leczniczego.

Preparaty

Novothyral (Lewotyroksyna, Liotyronina), Cytomel, Thybon, Thyrotardin-inject, Trijodothyronin

LEKI STOSOWANE W NADCZYNNOŚCI TARCZYCY

W leczeniu nadczynności stosowane są leki hamujące wytwarzanie T₃ i T₄ przez tarczycę, a w razie potrzeby operacja chirurgiczna polegająca na usunięciu znacznej części tego gruczołu. Do leków przeciwtarczycowych należą:

- inhibitory wychwytu jodu

- pochodne tiouracylu

- pochodne tioimidazolu

- duże dawki jodu

Pomocniczo stosuje się β-adrenilityki, które łagodzą objawy związane z nadczynnością tarczycy (częstoskurcz, drżenie, zaburzenia rytmu serca)

Inhibitory wychwytu jodu

Nadchlorany (KClO₄, NaClO₄) i rodanki ( KSCN, NaSCN). Anion nadchloranowy i rodankowy mają masę cząsteczkową zbliżoną do masy cząsteczkowej jodków, dlatego konkurują w tarczycy z jodkami i hamują wychwytywanie ich przez ten gruczoł. Podobnie zachowują się anion nadrenianowy (ReO_4­­­­^-) i nadtechnecjanowy (TcO₄^-). W diagnostyce chorób stosuje się izotop ^99mTc oraz J¹³¹.

Scyntygrafia - badanie polega na uzyskiwaniu obrazu tarczycy, jej odszczepów pozagruczołowych i przerzutów nowotworowych tej tkanki po dożylnym lub doustnym podaniu dawki izotopu promieniotwórczego - jodu-131 lub technetu-99m. Izotopy te gromadzą się w miąższu tarczycy i w jej guzkach, tym lepiej, im bardziej różnicowana (tj. dojrzała czynnościowo i morfologicznie) jest tkanka guzka.

Pochodne tiouracylu

Są to substancje o silnym działaniu tyreostatycznym (przeciwtarczycowym). Hamują biosyntezę hormonów tarczycy przez blokowanie układu peroksydaz tarczycy, uniemożliwiając jodowanie i sprzęganie tyrozyn, upośledzają również obwodową konwersję tyroksyny do trijodotyroniny. Nie wpływają istotnie na wychwyt jodu przez tarczycę. . Efekt terapeutyczny po rozpoczęciu leczenia pojawia się zwykle po kilku dniach podawania preparatu. Pochodne tiouracylu przenikają przez barierę łożyska i do mleka matki, osiągając w nim stężenie większe niż we krwi.

Propyltiouracyl
Silny lek tyreostatyczny. Działa długo, kumulując się w tarczycy, wątrobie i szpiku. Maksymalne działanie występuje w 20-30 min po podaniu. Może prowadzić do powstania wola (przerost unaczynienia tarczycy). W celu zapobiegnięcia działania wolotwórczego lek ten podaje się łącznie z jodem.

Wskazania
Nadczynność tarczycy, głównie typu Graves-Basedowa. Przygotowanie do operacji tarczycy lub leczenia jodem radioaktywnym, w celu osiągnięcia eutyreozy.

Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na lek. Niewydolność wątroby. Zmiany obrazu krwi (leukopenia i granulocytopenia). Dzieci do 6 r.ż. Nie stosować w okresie karmienia piersią. W ciąży stosować jedynie w przypadku bezwzględnej konieczności.

Działanie niepożądane
Rzadko występują objawy związane z hamowaniem czynności szpiku (agranulocytoza, trombocytopenia, granulocytopenia); uszkodzenie wątroby (zapalenie miąższu, przemijająca cholestaza); powiększenie śledziony; gorączka polekowa. Sporadycznie mogą wystąpić: wysypka skórna, pokrzywka, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty), objawy o podłożu neurotoksycznym (ból i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, zaburzenia słuchu), uszkodzenia nerwów obwodowych (uczucie mrowienia).

Interakcje
Jod i jodki osłabiają działanie leku. Propylthiouracyl zaburza działanie leków przeciwzakrzepowych pochodnych kumaryny.

Dawkowanie

Propylthiouracyl przyjmuje się 100-150 mg na dobę w dawkach podzielonych co 8 h. Tabletki można dzielić.

Preparaty

Thyrosan, Propycil 50 mg tabl.

Pochodne tioimidazolu

Hamują wydzielanie T₃ i T₄ przez tarczycę na skutek hamowania aktywności enzymów (układu peroksydaz tarczycy) powodujących jodowanie grup tyrozynowych w tyreoglobulinie oraz hamowaniu łączenia się MIT i DIT. Nie wpływa istotnie na wychwyt jodu przez tarczycę, ani na konwersję obwodową tyroksyny do trijodotyroniny. Pochodne tioimidazolu są mniej toksyczne od pochodnych tiouracylu i dlatego znalazły szersze zastosowanie. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do wzrostu ukrwienia tarczycy.

Thiamazol

Pochodna imidazolu o silnym działaniu tyreostatycznym (przeciwtarczycowym). Po podaniu doustnym dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, działa długo kumulując się w tarczycy, wątrobie i szpiku. Maksymalne działanie występuje w 2 h po podaniu. Jest wydalana z moczem w postaci nie zmienionej. Efekt terapeutyczny po rozpoczęciu leczenia pojawia się zwykle po kilku dniach podawania preparatu. Przechodzi przez łożysko i do mleka matki, osiągając w nim stężenie wyższe niż we krwi.

Wskazania
Nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Graves-Basedowa i wola guzkowego nadczynego (również jako przygotowanie do leczenia radykalnego - operacyjnego lub 131-I).

Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na tiamazol. Ciąża i okres karmienia piersią.

Działanie niepożądane
Mogą wystąpić: zaburzenia smaku, ból i zawroty głowy, nudności i wymioty, bóle w nadbrzuszu, nadmierna utrata włosów, przebarwienia skóry, osłabienie siły mięśniowej, powiększenie ślinianek oraz węzłów chłonnych. Rzadko: agranulocytoza (u około 0,5% leczonych, ma charakter opóżnionej alergii, występuje najczęściej pomiędzy 4. a 90. dniem leczenia), anemia aplastyczna, eozynofilia i trombocytopenia, cholestatyczne zapalenie wątroby z żółtaczką, zespół nerczycowy, hipoglikemia i śpiączka hipoglikemiczna, toczeń rumieniowaty, zapalenie nerwów obwodowych.

Interakcje
Doustne leki przeciwcukrzycowe z grupy sulfonylomocznika, pochodne hydantoiny nasilają działanie tiamazolu. Tiamazol nasila działanie pochodnych kumaryny i propranololu.

Dawkowanie
Doustnie: dawka wstępna wynosi 40-60 mg na dobę. Po 2-3 tygodniach, w miarę cofania się objawów tyreotoksykozy, dawkę leku stopniowo zmniejsza się. Dawka podtrzymująca uzyskaną eutyreozę wynosi przeciętnie 5-15 mg na dobę, leczenie kontynuuje się do 12-18 miesięcy. Lek można stosować w jednej dawce lub w dawkach podzielonych.

Preparaty

Metizol, Thyrozol 5, 10, 20 mg tabl

Karbimazol - Neo-morphazole, Carbimazol

Preparaty jodu stosowane w chorobach tarczycy

W małych dawkach jod pobudza wytwarzanie hormonów tarczycy, natomiast w dużych, powodujących zwiększenie stężenia jodu we krwi powyżej 2 μmol/l, doprowadza do inwolucji nadczynnej tarczycy oraz paradoksalnie hamuje wytwarzanie jej hormonów. Mechanizm tego działania opiera się o zahamowanie wydzielania TSH oraz hamowaniem hydrolizy tyreoglobuliny. Najczęściej stosuje się płyn Lugola (wodny roztwór jodu w jodku potasu). Preparaty jodu w dużych dawkach mogą prowadzić di jodzicy i podrażnienia błony śluzowej nosa, gardła i żołądka.

Jodek potasu

Preparaty jodku potasu stosuje się w dawkach równoważnych dziennemu zapotrzebowaniu na jod. Zapobiega powstawaniu wola w sytuacji niedoboru jodu, zwłaszcza w okresie ciąży i laktacji. Leczenie wola obojętnego zależnego od niedoboru jodu u noworodków, dzieci i młodzieży. Zapobieganie nawrotom wola po strumektomii (chirurgiczne usunięcie części tarczycy). Należy pamiętać, że jest to także lek wykrztuśny.

Przeciwwskazania
Jawna nadczynność tarczycy, gruczolak autonomiczny tarczycy, limfocytarne zapalenie tarczycy. Nadwrażliwość na jod.

Interakcje
Niedobór jodu nasila a nadmiar jodu osłabia wrażliwość na leczenie nadczynności tarczycy tyreostatykami.

Preparaty

Jodid 100, 200 mg, Jodox, Jod-activ, Płyn Lugola. Jodyna zewnętrznie.

10

---