Keynesowski model mnożnika jest najprostszą metodą zrozumienia, jak zmiany łącznego popytu wpływają na produkt narodowy.

Podstawowy model mnożnika

Model mnożnika jest teorią makroekonomiczną, służącą do wyjaśnienia mechanizmu krótkookresowego wyznaczania produktu. Każda zmiana pewnych wydatków (np. inwestycji) o 1 zł prowadzi do większej niż 1 zł zmiany PKB.

Model mnożnika wyjaśnia mechanizm działania łącznego popytu, pokazując wzajemne oddziaływanie konsumpcji, inwestycji i innych zmiennych, w którego wyniku wyznaczony zostaje łączny popyt. Model mnożnika jest zatem szczególnym przypadkiem modelu łącznego popytu i łącznej podaży.

Założenie analizy mnożnikowej dotyczy krótkookresowej stałości cen i płac. Dostosowania do wstrząsów w gospodarce realizują się poprzez produkcję i zatrudnienie.

Produkt, oszczędności i inwestycje

Oszczędności i inwestycje zależą od zupełnie innych czynników. Oszczędności zależą głównie od dochodu rozporządzalnego, natomiast inwestycje od produkcji, stóp procentowych, polityki podatkowej i poziomu zaufania gospodarczego. W modelu mnożnika inwestycje są traktowane jako zmienna zewnętrzna - określana poza modelem; ich wartość jest stała.

Przecięcie krzywych oszczędności i inwestycji wyznacza poziom PKB odpowiadający stanowi równowagi, do którego będzie dążyć produkt narodowy.

Znaczenie równowagi

Wyznaczone przez punkt E poziomy oszczędności i inwestycji są jedynymi, które zapewniają zrównanie oszczędności, inwestycji i produktu są jedynymi, które zapewniają zrównanie pożądanych oszczędności gospodarstw domowych z pożądanymi inwestycjami przedsiębiorstw. Przy każdej innej wielkości produkcji pożądane oszczędności gospodarstw domowych nie są zbieżne z pożądaną wielkością inwestycji, co skłoni przedsiębiorstwa do zmiany wielkości produkcji i zatrudnienia, aby cały układ powrócił do stanu równowagi PKB.

Wyznaczanie wielkości produktu przez konsumpcję i inwestycję

Krzywa całkowitych wydatków (krzywa C + I) pokazuje wielkość podatków pożądanych przez konsumentów i przedsiębiorstwa przy każdym poziomie produktu. Gospodarka znajduje się w stanie równowagi w tym punkcie, w którym krzywa C + I przecina linię biegnącą pod kątem 45^o - w punkcie E na rysunku. Punkt E odpowiada stanowi równowagi, ponieważ przy tym właśnie poziomie zamierzone wydatki na konsumpcję i inwestycje dokładnie równają się wielkości łącznego produktu.

Mechanizm dostosowawczy

Równowaga zachodzi wtedy, gdy planowane wydatki (na C + I) są równe planowanemu produktowi. Rozpiętość pomiędzy produktem i planowanymi wydatkami prowadzi do zmiany wielkości produktu.

Rzeczywiste inwestycje często odbiegają od inwestycji planowanych, a to wtedy, gdy faktyczna sprzedaż nie będzie równa sprzedaży planowanej i przedsiębiorstwa będą doświadczać nieplanowanego gromadzenia się lub kurczenia zapasów.

Mnożnik

Model mnożnika pokazuje, że wzrost inwestycji będzie zwiększał PKB o wielkość wzmocnioną lub zwielokrotnioną, a więc o kwotę większą niż on sam.

Mnożnik to liczba, przez którą należy pomnożyć daną zmianę inwestycji, aby wyznaczyć wielkość wyznaczającej stąd zmiany całkowitego produktu.

Pierwotny wydatek na inwestycje zapoczątkowuje niekończący się łańcuch wtórnych wydatków konsumpcyjnych. Jest on ciągiem malejącym.

Im większe wtórne wydatki na dodatkową konsumpcję, tym wyższy mnożnik.

Pożądane oszczędności muszą wzrosnąć, by dorównać nowemu, wyższemu poziomowi inwestycji. Jedyną drogą do wzrostu oszczędności jest wzrost dochodu narodowego.

Model mnożnika w perspektywie

Wady mnożnika:

• Pomija wpływ czynników pieniężnych na stopy procentowe i (poprzez nie) na inwestycje i inne czułe na zmiany stopy procentowej składniki produktu.

• Nie uwzględnia podażowej strony gospodarki, ani łącznej podaży i cen.

Analiza mnożnikowa może być stosowana tylko wtedy, kiedy istnieją niewykorzystane zasoby, tzn. wówczas, gdy produkt faktyczny jest mniejszy od potencjalnego. W warunkach pełnego zatrudnienia przyrost popytu prowadzi nie do wzrostu produkcji, lecz do wzrostu cen. Nie da się więc mnożnika zastosować w warunkach, gdy PKB realny jest wyższy od PKB potencjalnego, czyli w okresach pełnego zatrudnienia.

Polityka fiskalna w modelu mnożnika

Uprawnienia fiskalne rządu mają również poważny wpływ na krótkookresowe zmiany produkcji, zatrudnienia i cen. Na podstawie tego założenia ukształtowało się keynesowskie podejście do polityki makroekonomicznej, które polega na aktywnym wykorzystaniu działań rządu do ograniczenia skali cyklicznych wahań koniunkturalnych.

Jak pisał James Tobin:

„Polityka keynesowska to, po pierwsze, otwarte zastosowanie narzędzi polityki makroekonomicznej do realizacji celów w sferze realnej gospodarki, w szczególności pełnego zatrudnienia i realnego wzrostu dochodu narodowego. Po drugie, keynesowskie kierowanie popytem ma ze swej istotny aktywny charakter. Po trzecie wreszcie, zwolennicy polityki keynesowskiej pragną połączyć zarówno politykę fiskalną, jak i pieniężną w spójną i skoordynowaną uprząż, umożliwiającą realizację celów makroekonomicznych.”

W jaki sposób polityka fiskalna rządu wpływa na produkt?

Podatki zryczałtowane - podatki, które nie podlegają zmianom wraz ze zmianą dochodu lub innych zmiennych ekonomicznych.

W modelu mnożnika zakłada się, że podatki państwowe są zryczałtowane, stałe.

Linia CC jest funkcją konsumpcji bez podatków. Po wprowadzeniu podatków krzywa ta przesuwa się w prawo o wielkość podatku. Można to również rozpatrywać jako przesunięcie w dół o wielkość podatku pomnożonego przez krańcową skłonność do konsumpcji (MPC).

Ponieważ rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą (bez handlu zagranicznego), PKB składa się z trzech składników: C + I + G.

Wpływ podatków na łączny popyt

Zwiększanie podatków oznacza, że nasze dochody rozporządzalne są niższe, co prowadzi do ograniczenia wydatków na konsumpcję. Jeżeli inwestycje i wydatki państwowe pozostają na tym samym poziomie, to obniżka wydatków konsumpcyjnych doprowadzi do spadku PKB i zatrudnienia. Natomiast zwiększenie wydatków państwowych bez zwiększenia podatków może doprowadzić do znacznej inflacji, co pokazuje przykład Stanów Zjednoczonych z lat 1965-68 [wzrost wydatków na obronę kraju, obniżki podatków doprowadziły do dużej inflacji].

Mnożnik w polityce fiskalnej

Mnożnik wydatków publicznych jest to przyrost PKB wynikający ze zwiększenia wydatków państwa na dobra i usługi o jednego dolara. Wzór tego mnożnika jest taki sam jak w przypadku mnożnika inwestycyjnego. Są one nazywane mnożnikami wydatków.

Wydatki publiczne na dobra i usługi (G) są ważnym czynnikiem wyznaczającym poziom produkcji i zatrudnienia w modelu mnożnika. Jeżeli G wzrośnie, wynikający stąd poziom produktu wzrośnie o iloczyn tej zmiany i mnożnika wydatków. A zatem G ma możliwość stabilizującego (lub destabilizującego) oddziaływania na ruch PKB w ciągu całego cyklu koniunkturalnego.

Wpływ podatków

Zmiany podatków są potężnym narzędziem oddziaływania na wielkość produktu. Mnożnik podatkowy jest jednak mniejszy niż mnożnik wydatków:

mnożnik podatkowy

Polityka fiskalna w praktyce

Ekonomiści keynesowscy podkreślają, że polityka fiskalna jest tylko jednym z możliwych podejść do zarządzania cyklem koniunkturalnym. Innym, równie potężnym narzędziem w ręku rządu jest polityka pieniężna. Chociaż polityka ta działa w zupełnie odmienny sposób, ma jednak wiele zalet jako narzędzie zwalczania bezrobocia i inflacji.

Wyjście poza model mnożnika

Model mnożnika zakłada stałość inwestycji i pomija wpływ pieniądza i kredytu. Poza zasięgiem analizy pozostaje łączna podaż, co uniemożliwia zbadanie, w jaki sposób przyrost wydatków rozkłada się pomiędzy ceny i produkt.

Opracowanie podręczników - Model mnożnika

P. Samuelson, W. Nordhaus

1/3

+

0

-

Oszczędności i inwestycje

I

I

S

S

B

Punkt równowagi E

C

C

C + I

C + I

Produkt krajowy brutto

Całkowite wydatki

0

Konsumpcja

PKB

C

C

C'

C'

---