DEFINICJA
Pojęciem, określeniem zaburzenia psychosomatyczne, określa się choroby, w etiopatogenezie których a również w ich przebiegu, istotna rola przypada czynnikom emocjonalnym (Jarosz).
Są to zaburzenia cielesne (somatyczne), za których przyczynę (etiologię) można uznać stan psychiczny (przeżycia, myśli, uczucia). Są one czynnikami wpływającymi na przebieg, a nawet na sam fakt wystąpienia tych zaburzeń. Najczęściej ich przyczyną jest długo trwające lub powtarzające się napięcie (stres).
Psychologia zdrowia, psychoneuroimmunologia (bada wpływ stanu psychicznego i zachowania na odporność organizmu).
Przykład: karłowatość deprywacyjna. Za Rosenhan, Seligmann.
Dzieci wychowywane w środowisku bardzo stresującym (p. brutalne traktowanie) nie rosły. Ich przysadka nie produkowała hormonu wzrost, co pierwotnie wskazywało na jej uszkodzenie, natomiast po umieszczeniu tych dzieci w rodzinach zastępczych - okazało się, że dzieci gwałtownie rosły.
Poszczególne teorie dotyczące tego problemu:
Adler. Ucieczka w chorobę. Zaburzenia psychosomatyczne - jako mechanizm obronny przy rozwiązywaniu sytuacji trudnych.
Freud. Teoria konwergencji. Wyparcie przeżyć emocjonalnych w symboliczny wyraz psychosomatyczny (na ciało).
3. Model Seyle'go:
Psychosomatyka - SKUTKI DŁUGOTRWALEGO STRESU
Kilka etapów reakcji na długotrwały stres:
Faza alarmowa - występuje mobilizacja fizyczna i psychiczna do walki
Faza odporności - poziom odporności organizmu wyższy niż normalny co wiąże się z mobilizacją wewnętrzną organizmu
Faza wyczerpania - energia potrzebna do mobilizacji wyczerpuje się; pojawia się osłabienie, podatność na choroby, infekcje
4. Typ osobowości, sposób reagowania - jako predykator chorób psychosomatycznych
Typ A - ambitny, ma tendencje do rywalizacji i zdobywania sławy. Chce wykonać wszystko szybko i przed czasem, charakteryzuje się aktywnością i skłonnością do nieustannego pośpiechu, jest osobą silnie pobudzoną z poczuciem władzy. Życie pod presją czasu, agresywność, wrogość
Do tych osób należą wszyscy żyjący w wielkim pośpiechu, skorzy do reakcji agresywnych lub wrogich wobec innych, ambitne, szybko poruszające się, spożywające w pośpiechu posiłki oraz przeżywające poczucie winy gdy mają odpoczywać i relaksować się.
Osoby te skłonne są do zachorowań na : nadciśnienie tętnicze , choroby przewodu pokarmowego, alergie, depresje, nerwice funkcjonalne.
Typ B - przeciwstawny osobowo ś ci B. pogoda, odprężenie, optymizm.
Najczęstsze choroby związane ze stresem:
I zaburzenia układu pokarmowego, trawiennego - wrzody żołądka, nadżerki dwunastnicy
emocje (gniew, złość), napięcie psychiczne powodują szybkie i w dużych ilościach wydzielanie kwasu i pepsyny. Jeżeli żołądek jest pusty to zaczyna on trawić własne ścianki. Powstaje nadżerka, powiększająca się z czasem, powodująca bóle i zaburzenia trawienia, a w końcu - bez leczenia - perforację ściany żołądka (czyli przedziurawienie), obfite krwawienie do jamy brzusznej, bez lekarza - śmierć. Fakt ten zaobserwowano w latach 40-stych, kiedy podczas operacji chirurgicznej, można było zaobserwować, jak reaguje żołądek w sytuacji zdenerwowania, złości itp. Zauważono, że w sytuacji pobudzenia emocjonalnego ścianki żołądka ulegają przekrwieniu i obficie wydzielają kwasy trawienne, uszkadzając błonę śluzową oraz głębiej położone warstwy tkanki.
II zaburzenia układu krążenia
Ciśnienie tzw. samoistne - rdzeń nadnerczy wydziela: noradrenalinę, która powoduje skurcz naczyń krwionośnych przez co zwiększa się
ciśnienie krwi
Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca), która jest przyczyną zawałów. Czołową reprezentantką badań nad osobowościowymi uwarunkowaniami chorób somatycznych była FLANDERS DUNBAR. Celem jej badań było określenie profilów osobowości dla osób z różnymi chorobami somatycznymi. Np. osobowość wieńcowa - wysoka potrzeba dominacji, i osiągnięć, wysoka samodyscyplina, cechy kompulsywne, kiedy miały kłopoty wołały się borykać z nimi same. Zarzucano jej braki metodologiczne, brak grup kontrolnych itp. Później wykonano badania wykorzystując grupę kontrolną, ale nie potwierdziły one tezy Dunbar.
III zaburzenia układu oddechowego - astma (dychawica oskrzelowa), hiperwentylacja
IV zaburzenia układu limfatycznego
V zaburzenia układu rozrodczego, moczowego - zaburzenia menstruacji, oziębłość , impotencja
VII zaburzenia układu kostno-mięśniowego - migrena, skurcze mięśniowe, napięciowe bóle głowy
VIII zaburzenia wydzielania wewnętrznego (endokrynnego)
IX choroby skórne - egzemy emocjonalne, nerwowe zapalenie skóry
X zaburzenia funkcjonowania narządów zmysłów
Czynniki etologiczne chorób psychosomatycznych:
stres - częste przeżywanie napięć emocjonalnych (przy dużej podatności genetycznej na powstawanie dysfunkcji różnych układów
czynnik konstytucjonalny (genetyczny); predyspozycja biologiczna narządu do dysfunkcji pod wpływem pobudzenia psychofizjologicznego
wyuczone (np. zaburzenia krążenia)
środowiskowe
a) czynniki środowiskowe, które predysponują dany narząd do tego, by uległ on uszkodzeniu w skutek pobudzenia psychofizjologicznego. Należą tu takie czynniki jak: źle odżywianie się, choroby zakaźne
b) np. astma u dzieci z rodzin tzw. psychosomatycznych - rozłąka z rodziną psychosomatyczną bardzo dobrze wpływa na dzieci z astmą, ignorujących wtedy zalecenia dzieci. Dzieci pozostały w domu na dwa tygodnie, a rodzice mieli zamieszkać gdzieś indziej. Dzieci miały opiekę zastępczą. Stan zdrowia dzieci, które miały astmę wywołaną czynnikami emocjonalnymi, poprawił się
wielkość zaangażowania w trakcie reakcji fizjologicznej danego narządu (częstość, intensywność, długotrwałość aktywacji).
Osoby, u których występuje więcej wydarzeń życiowych, wymagających adaptacji, w porównaniu z ludźmi o mniejszej liczbie takich zdarzeń, w większym stopniu narażone są na zachorowanie.