Ćwiczenie 9 Cortex, Varia i Rhizoma
Cinchonae cortex - Kora chinowa FP IX Syn.: Cortex Chinae
Cinchona pubescens Vahl. (C.succirubra Pav.) - Chinowiec omszony (C.so-czystoczerwony)
C.calisaya Wedd., C.ledgeriana Moens ex Trimen
rodz. Rubiaceae - Marzanowate
Związki czynne: FP VIII: min. 6.5% sumy alkaloidów, w których 30-60% stanowią alkaloidy typu chininy (w wysuszonym surowcu)
alkaloidy pochodne chinoliny (do 20%): chinina, chinidyna, cynchonina, cynchonidyna;
glikozydy triterpenowe (2%): glikozydy kwasu chinowowego i cyncholowego (cała frakcja - gorycz „chinowina”);
wolne kwasy: chinowy, chinowowy, cyncholowy;
garbniki katechinowe (produktem utleniania garbników jest czerwień chinowa).
Frangulae cortex - Kora kruszyny FP IX
Syn.: Rhamni frangulae cortex. Kruszyna
Rhamnus frangula L. (Frangula alnus Mill.) - Kruszyna pospolita
rodz. Rhamnaceae - Szakłakowate
Związki czynne: FP VIII: min. 7% glukofrangulin - glukofrangulina A
antrazwiązki (do 7%): biozydy franguloemodyny (glukofrangulina A i B) oraz ich odpowiednie monozydy (frangulina A i B),
- glikozydy fiscjonu, chryzofanolu, emodyny, 8-glukozyd i 8-gencjobiozyd frangulo-emodyny;
flawonoidy (ramnetyna), garbniki, saponiny,
Quercus cortex - Kora dębowa FP IX
Quercus robur L. (Q. pedunculata Ehrh.) - Dąb szypułkowy
Quercus petraea (Matt.)Liebl. (Q. sessilis Salisb.) - Dąb bezszypułkowy
Q.pubescens Willd. - Dąb omszony rodz. Fagaceae - Bukowate
Związki czynne: FP VIII: min. 3% garbników - pirogalol
garbniki skondensowane: dimery i trimery katechiny, epikatechiny, galokatechiny;
garbniki hydrolizujące: elagotaniny;
wolny kwas elagowy, galusowy, katechina, epikatechna;
triterpeny, fitosterole.
W starszych lub dłużej składowanych korach tworzą się nieczynne (brak właściwości garbników) i nierozpuszczalne w wodzie flobafeny.
Salicis cortex - Kora wierzby FP IX
Salix purpurea L. - Wierzba purpurowa
Salix dafnoides Hill. - Wierzba wawrzynkowa
Salix fragilis L.- Wierzba krucha rodz. Salicaceae - Wierzbowate
Związki czynne: FP VIII: min. 1.5% sumy pochodnych salicylowych- salicyna
Wygląd zewnętrzny surowca
kora grubości 1-2mm ma postać rurkowatych lub wygiętych kawałków;
zewn. powierzchnia - gładka lub lekko podłużnie pomarszczona, zielonkawożółta lub brunatnawoszara;
wewn. powierzchnia - gładka lub lekko podłużnie prążkowana biała, jasnożółta, czerwonobrunatna (w zależności od gatunku);
przełam w części zewnętrznej - ziarnisty, w wewnętrznej - grubowłóknisty;
Fucus vel Ascophyllum - Morszczyn lub workoliść członowaty FP IX
Fucus vesiculosus L. - Morszczyn pęcherzykowaty
Fucus serratus L. - Morszczyn piłkowany
Ascophyllum nodosum Le Jolis - workoliść członowaty
rodz. Fucaceae - Morszczynowate
rząd Fucales - Morszczynowce
gromada Phaeophyta - Brunatnice
Związki czynne: FP VIII: min. 0.03-0.2% jodu całkowitego (w wysuszonym surowcu).
Wskaźnik pęcznienia min. 6.
jod: związany nieorganicznie (jodki) i organicznie (dijodotyrozyna,
co najmniej 0.02% jodu związanego organicznie, łatwo przyswajalnego przez organizm ludzki);
związki śluzowe: kwas alginowy, laminaryna, fukoidyna;
mannitol, fukoksantyna (brunatny barwnik).
Secale cornutum - Sporysz FP III
Syn.: Sclerotium clavicepitis purpureae, przetrwalnik buławinki czerwonej
Claviceps purpurea (Fr.) Tul. - Buławinka czerwona
rodz. Clavicipitaceae - Buławinkowate
rząd Clavicipitales - Buławinkowce, klasa Ascomycetes - Workowce, typ Fungi
Związki czynne:
alkaloidy indolowe (0.2-0.8%) o charakterze amidów kwasu D(-) lizergowego, lub pochodne kwasu D(+) izolizergowego:
małocząsteczkowe (rozpuszczalne w wodzie): ergometryna (=ergobazyna)
wielkocząsteczkowe (trudno rozpuszczalne w wodzie) będące tripeptydami kwasu D(-) lizergowego :
grupa ergotoksyny: ergokrystyna, ergokryptyna, ergokornina, ergozyna;
grupa ergotaminy: ergotamina;
klawiny (chanoklawina, agroklawina), aminy biogenne (tryptamina, histamina).
Graminis rhizoma - Kłącze perzu FP IX
Agropyron repens (L.) Beauv. (Elymus repens (L.)Gould) - Perz właściwy
rodz. Graminae (Poaceae) - Trawy (Wiechlinowate)
Związki czynne: FP VIII: monografia, brak normy
polisacharydy: fruktan - trytycyna (3-18%), fruktoza, mannitol, inozytol;
olejek eteryczny: poliacetylenowy związek - kapilen (dawniej agropyren) łatwo utleniający się do kapilonu;
śluz, substancje gumowe, kwasy organiczne.
Bistortae rhizoma - Kłącze wężownika FP VIII
Persicaria bistorta (L.) Samp. (syn.Polygonum bistorta L.) - Rdest wężownik
rodz. Polygonaceae - Rdestowate
Związki czynne:
FP VIII: min. 3% garbników w przeliczeniu na pirogalol
garbniki (do 25%):hydrolizujące (galotaniny) i skondensowane (katechinowe)
kwas elagowy, kwas galusowy.
Calami rhizoma - Kłacze tataraku FP IV Syn.: Tatarak
Acorus calamus L. - Tatarak zwyczajny rodz. Araceae - Obrazkowate
Związki czynne:
FP IV: min. 2.5% olejku eterycznego; FP VI: -, EPh 5th: -, FP VIII - .
olejek eteryczny (do 3.5% odmiana tripoidalna): α-azaron(trans) i β-azaron(cis) ok. 10%
seskwiterpeny: kariofylen, kadinen, akoron, kalamen;
terpeny: kamfen, pinen, mircen;
gorycze, garbniki, śluz, skrobia.
Tormentillae rhizoma - Kłącze pięciornika FP IX Syn.: Kłącze kurzego ziela
Potentilla erecta (L.) Raeusch. (Potentilla tormentilla Stokes) - Pięciornik kurze ziele rodz. Rosaceae - Różowate
Związki czynne: FP VIII: min. 7% garbników - pirogalol
garbniki (12-22%):
skondensowane (katechinowe) łatwo przechodzące we flobafeny;
hydrolizujące (elagotaniny), dimer elagotaniny - agrimonina;
kwas elagowy, kwas chinowowy, tormentozyd.