Ćwiczenie 10 i 11, RADIX
Althaeae folium - Korzeń prawoślazu FP VIII
ang. Marshmallow root Eur. Ph. 6th
Althaea officinalis L. - Prawoślaz lekarski
f. Malvaceae - Ślazowate
FPVIII: wskaźnik pęcznienia min. 10
Składniki czynne:
śluz (do 11%) o charakterze kwaśnym:
glukany, arabinogalaktany, ramnogalakturonidy
skrobia, pektyny, sacharoza
Angelicae radix - Korzeń arcydzięgla FP VIII
syn. Archangelicae radix
ang. Angelica root Eur. Ph. 6th
Archangelica officinalis Hoffm. (Angelica archangelica L.) - Arcydzięgiel litwor
f. Apiaceae - Selerowate
FPVIII: min. 2,0 ml olejku eterycznego / kg (suchy surowiec) = min. 0,2% olejku eterycznego (w/v)
Składniki czynne:
olejek eteryczny: α- i β-felandren, α-pinen, p-cymen, makrocykliczne laktony: pentadekanolid, tridekanolid
furanokumaryny:
typ angelicyny: angelicyna
typ psolarenu: bergapten, ksantotoksyna
kumaryny: ostol, ostenol, umbeliferon
Działanie i zastosowanie:
amarum aromaticum (zwiększa łaknienie, wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i żółci → stomachicum et digestivum)
spasmolyticum (kumaryny → stany spastyczne jelit)
diureticum (olejek eteryczny)
sedativum (działanie depresyjne na OUN → angelicyna)
rubefaciens (olejek eteryczny → działanie drażniące na skórę, miejscowo rozgrzewające → bóle reumatyczne, nerwobóle)
środek aromatyzujący
Cechy diagnostyczne:
Makroskopowe: surowiec stanowią korzenie i kłącze; barwa zewnętrzna brunatno-szara lub czerwonawo-brunatna; korzeń walcowaty (grubość do 2 cm), głęboko, podłużnie bruzdowany; przełam gładki, jasny, dobrze widoczny brunatny pas miazgi na tle kremowego miękiszu; część korowa gąbczasta; zapach silny, aromatyczny; smak gorzki
Anatomiczne: średnica przewodów olejkowych > średnicy naczyń
Belladonnae radix - Korzeń pokrzyku FP IV
syn.: Korzeń wilczej jagody
Atropa belladonna L. - Pokrzyk wilcza jagoda
f. Solanaceae - Psiankowate
FP IV: min. 0,4% alkaloidów pochodnych tropanu - hioscyjamina
Składniki czynne:
alkaloidy pochodne tropanu (do 1,2%): L(-) hioscyjamina i racemiczna DL-atropina
Gentianae radix - Korzeń goryczki FP VIII
ang. Gentian root Eur. Ph. 6th
Gentiana lutea L. - Goryczka żółta
f. Gentianaceae - Goryczkowate
FP VIII: wskaźnik goryczy min. 10 000; substancje rozpuszczalne w wodzie min. 33%
Składniki czynne:
glikozydy sekoirydoidowe (2-3%): gencjopikrozyd, amarogentyna
cukry (30-50%): słodkie (sacharoza), gorzkie (trisacharyd-gencjanoza, disacharyd-gencjobioza)
Liquiritiae radix - Korzeń lukrecji FP VIII
syn.: Glycyrrhizae radix
ang. Licorice root Eur. Ph. 6th
Glycyrrhiza glabra L. - Lukrecja gładka
Glycyrrhiza uralensis Fisch. - Lukrecja chińska
Glycyrrhiza inflata Bat.
f. Fabaceae - Bobowate
PP VIII: min. 4,0% kwasu glicyryzynowego
Składniki czynne:
saponiny triterpenowe: glicyryzyna w surowcu występuje jako sól K lub Ca kwasu glicyryzynowego, dobrze rozp. w wodzie, o słodkim smaku (50 razy słodsza od sacharozy), silnie pieniąca się
flawonoidy: izolikwirytygenina (chalkon) i likwirytygenina (flawon)
Inulae radix - Korzeń omanu FP IV
syn.: Helenii radix
Inula helenium L. - Oman wielki
f. Asteraceae - Astrowate
FP IV: min. 1,8% (w/v) olejku eterycznego
Składniki czynne:
olejek eteryczny (1-3%) → laktony seskwiterpenowe: alantolakton (kamfora alantowa = helenina), izoalantolakton, dihydroalantolakton
substancja gorzka → alantopikryna
inulina (do 44%) → polifruktan
Ipecacuanhae radix - Korzeń ipekakuany FP VIII
syn.: Korzeń wymiotnicy, Cephaëlidis radix
ang. Ipecacuanha root Eur. Ph. 6th
Cephaëlis ipecacuanha Rich.- Wymiotnica prawdziwa (Matto Grosso ipekakuana)
Cephaëlis acuminata Karst. - Wymiotnica zaostrzona (Costa Rica ipekakuana)
f. Rubiaceae - Marzanowate
FP VIII: min. 2,0% alkaloidów izochinolinowych - emetyna
Składniki czynne:
alkaloidy izochinolinowe (do 6%): emetyna (ok. 60%), cefelina (ok. 33%)
Levistici radix - Korzeń lubczyka FP VIII
ang. Lovage Eur. Ph. 6th
Levisticum officinale Koch. - Lubczyk ogrodowy
f. Apiaceae - Selerowate
FP VIII: min. 4,0 ml olejku eterycznego/kg (cały surowiec), min. 3,0 ml/kg (pocięty)
Składniki czynne:
olejek eteryczny (0,5-1%):
ftalidy (70%): 3-butyloftalid, 3-butylidenoftalid
α-, β-pinen, α-, β-felandren
kumaryny proste (umbeliferon)
furanokumaryny (psolaren, bergapten)
Ononidis radix - Korzeń wilżyny FP VIII
ang. Restharrow root Eur. Ph. 6th
Ononis spinosa L. - Wilżyna ciernista
f. Fabaceae - Bobowate
FP VIII: min. 15% ekstraktu etanolowego
Składniki czynne:
olejek eteryczny (do 0,2%): trans-anetol, mentol, karwon
flawonoidy: izoflawony (ononina, ononetyna)
Primulae radix - Korzeń pierwiosnka FP VIII
ang. Primula root Eur. Ph 6th
Primula veris L. (P. officinalis)- Pierwiosnek lekarski
Primula elatior Hill. - Pierwiosnek wyniosły
f. Primulaceae - Pierwiosnkowate
FP VIII: monografia bez normy ilościowej
Składniki czynne:
saponiny triterpenowe (5-10%, prymulasaponina A)
Rhei radix - Korzeń rzewienia FP VIII
ang. Rhubarb Eur. Ph. 6th
Rheum palmatum L. - Rzewień palczasty
Rheum officinale Baill. - Rzewień lekarski
mieszańce w.w. gatunków
f. Polygonaceae - Rdestowate
FP VIII: min. 2,2% antrazwiązków (pochodnych hydroksyantracenowych) - reina
Składniki czynne:
antrazwiązki (2-8%): różne stopnie utlenienia
garbniki: hydrolizujące i skondensowane
Saponariae radix - Korzeń mydlnicy FP IV
Syn.: Mydlik
Saponaria officinalis L. - Mydlnica lekarska
f. Caryophyllaceae - Goździkowate
FP IV: monografia bez normy ilościowej
Składniki czynne:
saponiny triterpenowe pochodne gipsogeniny (2-5%)
Taraxaci radix - Korzeń mniszka FP VI
ang. Dandelion Eur. Ph. 5th
Taraxacum officinale Web. - Mniszek lekarski
f. Asteraceae - Astrowate
FP VI: min. 0,3% fenolokwasów - kwas kawowy
Składniki czynne:
gorzkie laktony seskwiterpenowe: eudesmanolidy, germakranolidy, gwajanolidy
kwasy fenolowe: chlorogenowy i cykoriowy
inulina (do 40% jesienią)
Valerianae radix - Korzeń kozłka FP VIII
syn.: Korzeń waleriany
ang. Valerian root Eur. Ph. 6th
Valeriana officinalis L. - Kozłek lekarski
f. Valerianaceae - Kozłkowate
FP VIII: min. 4 ml olejku eterycznego /kg (cały surowiec), min. 3 ml/kg (pocięty);
min. 0,17% kwasów seskwiterpenowych - kwas walerenowy (cały surowiec), min. 0.10% (pocięty)
Składniki czynne:
olejek eteryczny (0,5-2%):
monoterpeny → borneol, octan i izowalerianian bornylu
seskwiterpeny → kwas walerenowy, walerenon
walepotriany (1-2%, triestry irydoidowe) → waltrat