Protozoologia lekarska - protozoa pierwotniaki
Zarażenia pasożytami szerzą się trzema drogami: fekalno-orałną, za pomocą wektorów (przenosicieli)
i przez bezpośrednią penetrację przez powłoki ciała. Szerzenie się zarażeń ułatwia zły stan sanitarny środowiska ludzkiego lub obfitość przenosicieli
i rezerwuarów czynników zakaźnych. Powodzenie w zwalczaniu chorób pasożytniczych zależy więc od powszechnego stosowania odpowiednich środków i zabiegów higienicznych.
AMEBY
Entamoeba histolytica
1. Ogólna charakterystyka. Pasożyt występuje w dwóch postaciach: odżywiającego się trofozoitu - aktywnej ruchomej postaci pierwotniaka o średnicy 20-30 um i opornej cysty o średfnicy10-20 um. Na świecie 500 mln ludzi jest nosicielami E. histolytica.
a. Trofozoity zwykle mają jedno Pseudopodium (nibynóżkę), wyraźne jądro
i wodniczki pokarmowe. Można je znaleźć w świeżym stolcu.
b. Dojrzałe cysty zakaźne. Trofozoity w jelicie ślepym lub w okrężnicy stają się cystami. Cysta zawiera cztery jądra.
2. Epidemiologia
a. Występowanie. E. histolytica jest powszechnie występującym pasożytem jelitowym, atakującym 10% populacji ludzkiej (poczynając od < 1% w krajach rozwiniętych do >50% w niektórych rejonach tropikalnych).
b. Drogi zarażenia. Choroba przenosi się cystami drogą fekalno-oralną, najczęściej przez skażone warzywa lub wodę.
c. Źródła zarażenia. Nie są znane zwierzęta będące rezerwuarem tego zarażenia, niemniej jednak rezerwuarem takim mogą być nosiciele wśród ludzi bez objawów klinicznych.
3. Patogeneza i objawy kliniczne
a. Patogeneza. Pewne szczepy E. histolytica są bardziej zjadliwe niż inne. Zjadliwość jest związana z wydzielaniem silnie działającej proteinazy cysteinowej, która wspomaga proces trawienia substancji zewnątrzkomórkowej przez pasożyta oraz ułatwia wnikanie do tkanek.
(1) Postać nieinwazyjna. Większość zarażeń jest zlokalizowana w obrębie jelita, przy niewielkim zajęciu śluzówki.
(2) Postać inwazyjna. U pacjentów z upośledzonym układem immunologicznym oraz
u ciężarnych kobiet istnieje większe prawdopodobieństwo, że zarażenie przyjmie postać inwazyjną.
Ściana jelita. Trofozoity wnikają w nabłonek jelitowy i powodują powstawanie ziarniniakowych owrzodzeń (amoeboma) w błonie śluzowej i w tkance podśluzówkowej. Owrzodzenia te zawierają aktywne, szybko dzielące sie trofozoity. Może nastąpić perforacja jelit i zapalenie otrzewnej.
Ogniska pozajelitowe. Inwazja nie ogranicza się do ściany jelitowej. Trofozoity mogą przedostać się do trzewnych naczyń krwionośnych i przenieść się ze strumieniem krwi do ognisk pozajelitowych, głównie do wątroby. Amebioza wątroby zwykle prowadzi do powstania pojedynczego ropnia w górnym prawym płacie. Niekiedy można zaobserwować ropnie płuc i mózgu.
b. Objawy kliniczne
Zarażenie bezobjawowe występuje najczęściej i wygasa po kilku latach.
Zarażenie objawowe
Niepowikłane zarażenie jelitowe. Najbardziej powszechnymi objawami niepowikłanego zarażenia jelitowego są: biegunka, bóle brzucha i wzdęcia.
Biegunka amebowa. Kiedy pasożyt atakuje ścianę jelita i powstają owrzodzenia, chorzy gorączkują, mają biegunkę (kał zawiera krew i śluz) oraz ciężkie bóle brzucha.
Amebiozie wątrobowej towarzyszy obwodowa eozynofilia i jeśli nie jest leczona, kończy się niepomyślnie. Jeśli tworzą się ropnie pozajelitowe, objawy zależą od narządu, rozmiaru oraz umiejscowienia ropnia.
4. Diagnostyka laboratoryjna
a. Badanie mikroskopowe
Próbki kału. Obecność czterojądrzastych cyst lub trofozoitów zawierających pochłonięte erytrocyty w preparacie ze świeżej kropli lub barwionych preparatów kału (lub plwociny) ma znaczenie diagnostyczne.
Zeskrobiny śluzówki otrzymane za pomocą sigmoidoskopii można w przypadkach podejrzenia amebiozy dodatkowo badać tak jak kał na jaja i pasożyty.
W celu uzyskania bardziej wiarygodnych wyników, próbki powinny być pobrane z sześciu łub więcej miejsc śluzówki.
Badanie może polegać na ocenie preparatu ze świeżej kropli, trwale barwionego preparatu oraz rozmazów znakowanych za pomocą techniki immunofluorescencyjnej lub immunoenzymatycznej.
(3) Próbki z biopsji płuca, wątroby lub mózgu poddane rutynowemu badaniu
histologicznemu oraz preparaty odciskowe barwione metodą Giemzy służą do
wykazania E. histolytica w przypadkach ropni pozajelitowych.
b. Badanie serologiczne. Testy na przeciwciała przeciw E. histolytica pomagają
w wykryciu zakażeń pozajelitowych.
5. Leczenie
a. Leczenie farmakologiczne
Metronidazol jest lekiem z wyboru u pacjentów z objawową, jelitową lub pozajelitową amebiozą. U chorych z pozajelitową postacią amebiozy metronidazol jest podawany parenteralnie.
. Jeśli metronidazol jest nieskuteczny, stosuje się paromomycynę.
Leki przeciwbakteryjne mogą być wskazane u pacjentów z powikłaną amebiozą jelitową, ponieważ występuje u nich znaczne ryzyko wtórnego zakażenia owrzodzeń jelitowych.
b. Leczenie podtrzymujące polega na doustnym nawodnieniu i podaniu elektrolitów. U pacjentów z ciężkim krwawieniem z jelit konieczne może okazać się przetoczenie krwi. Jeśli wystąpi perforacja jelit, niezbędny jest zabieg operacyjny.
6. Kontrola i zapobieganie
a. Leczenie bezobjawowych nosicieli jest kontrowersyjne, podanie jodochinolu jednak uważa się za sposób zapobiegania rozsiewaniu zarażenia.
b. Poprawa podstawowych warunków higieny i zabiegów sanitarnych jest najbardziej skutecznym sposobem kontroli zarażeń amebą, gdyż występują one w warunkach,
w których standardy sanitarne są na niskim poziomie.