PRZEDNAUKOWE KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE

Termin „psychologia” (psyche - dusza, logos - nauka) nie był używany przez starożytnych Greków. Wprowadził go po raz pierwszy w 1590 r. Christian Wolf (filozof niemiecki, Wrocławianin). W XVIII w. był już powszechnie stosowany.

---

PLATON: * jego koncepcja jest wcześniejsza; * rozważania bardziej teoretyczne, pewien fragment jego rozważań dotyczących świata w ogóle stanowią rozważania o istocie ludzkiej.

Definicja duszy - pierwsza teoria - próba opisania duszy:

Części duszy:

1. ROZUM - DUSZA ROZUMNA, racjonalna: *boska część *siedliskiem rozumu jest mózg w głowie, której kulisty kształt jest bryłą idealną (dlatego bogowie wybrali ją na siedlisko);

2. CZĘŚĆ IRRACJONALNA (ziemska, ludzka część): * IMPULSYWNA - EMOCJE, MOTYWACJE: -lepsza część duszy irracjonalnej; -siedliskiem - serce; -odpowiada za przejawy życia jak: energia, odwaga, ambicje; *POŻĄDLIWA - FIZJOLOGIA, POPĘDY: -„najlichsza”; -siedlisko - poniżej przepony; -przejawy życia: pożądanie, pragnienia, odżywianie.

--Ten podział jest sposobem i możliwością oddzielenia tego, co pochodzi od Boga od części ludzkiej.

--Najważniejsza część mózgu - szpik - boskie nasienie, doprowadzone do reszty ciała poprzez rdzeń pacierzowy. Ciało jest środkiem przenoszącym impresje od części boskiej poprzez pacierzową, aż do wszystkich form duszy.

---

ARYSTOTELES „De anima”(„O duszy”): -pierwsza refleksja człowieka nad sobą; -największe z jego dzieł o psychologii; -jego poglądy były dość usystematyzowane z racji jego wykształcenia i naukowego podejścia.

Istota ludzka - pewna modyfikacja zasad życia: oparcie teorii Arystotelesa stanowiła systematyczna obserwacja.

--PODZIAŁ nauk wg Arystotelesa:

1. NAUKI TEORETYCZNE poszukujące wiedzy dla niej samej -{najwyższe rangą: metafizyka, matematyka, fizyka (której częścią jest nauka o duszy - impuls łączący psychologię z fizyka pojawia się po raz pierwszy, będzie powracał ciągle w koncepcjach XIX i XX wieku)};

2. NAUKI PRAKTYCZNE poszukujące wiedzy, by za jej pomocą osiągnąć doskonałość moralną;

3. NAUKI WYTWÓRCZE poszukujące wiedzy w celu wytworzenia przedmiotów.

Fizyka bada nie tylko przyrodę i jej zasady (świat fizyczny i jego strukturę), lecz również wszelkie byty w nim się znajdujące: *byty nieożywione; *byty ożywione: -posiadające rozum (człowiek); -nie posiadające rozumu (rośliny, zwierzęta).

Zasadą, która udziela życia bytom ożywionym jest dusza (ogólna zasada życia, określająca i regulująca działania).

PODSTAWOWE ZJAWISKA I FUNKCJE ŻYCIOWE DUSZY:

1. charakter wegetatywny: wzrost, rozmnażanie, odżywianie;

2. charakter zmysłowo - motoryczny: postrzeganie zmysłowe, odbieranie bodźców;

3. charakter rozumny: poznanie, wybór, namysł.

TRZY STOPNIE DUSZY bytów ożywionych:

1. WEGETATYWNA: *podstawowy stopień; *cel każdej formy życia: dążenie do wieczności (roślina: realizując funkcję rozmnażania); *kieruje zasadą reprodukcji;

2. ZMYSŁOWA: *funkcja związana z odbieraniem wrażeń, pragnieniami, z niej wychodzi ruch (rośliny, zwierzęta);

3. ROZUMNA, INTELEKTUALNA - tylko człowiek (posiada wszystkie 3 stopnie duszy).

** DUSZA ZMYSŁOWA: (Arystoteles jest autorem pierwszej KONCEPCJI dotyczącej ZMYSŁÓW).

Posiadanie władz zmysłowych, odbieranie bodźców - możność, potencjalność, która umożliwia nam odbiór tego, co aktualnie w rzeczywistości istnieje. Przyjmujemy tylko formy zmysłowe bez przyjmowania materii („odbicie sygnetu w wosku”).

Każdy zmysł ujmuje właściwy sobie przedmiot, jest inny: *dotyk *smak *węch *wzrok *słuch.

Dotyk -Najbardziej podstawowy ze zmysłów, najistotniejszy, właściwy dla każdego organizmu zwierzęcego. Ciało jest czynnikiem pośredniczących. Prawdziwym „odbiornikiem” (organem odbioru wrażeń) jakości zmysłowych jest coś wewnętrznego - serce.

Dziedzina, która odpowiada za dotyk: dwie kategorie - kontinua: -gorące - zimne; -ciekła - stałe.

Smak -Organ odbioru bezpośredniego - język - połączony z sercem, ostatecznym organem odbioru.

Dotyk + smak - odpowiadają za odżywianie (funkcję duszy wegetatywnej)

Węch -Jest w pół drogi między dotykiem i smakiem oraz wzrokiem i słuchem. Organ cielesny odbioru - nos, ale dzięki drganiom wewnętrznym zapach jest doprowadzany do serca. Są gatunki zapachu, które stają się przyjemne w sposób przypadkowy, np. wskutek głodu dla głodnego - pożywienie. Są i przyjemne same w sobie - np. kwiaty.

Słuch -Organ cielesny - ucho, do którego wchodzi powietrze. Słyszenie jest wynikiem zmiany spowodowanej przez dwie kategorie zdarzeń: *zderzenie dwóch ciał zdolnych do wydawania dźwięków (dźwięków pochodzących z pewnej materii); *celowe wyrzucenia powietrza przez krtań - mowa - jakość przypisywana zwierzętom i ludziom.

Ogólny przedmiot słyszenia - hałas (bo trudno wyłowić, co spowodowało zmianę).

Wzrok -Trudności: *wyjaśnienie tego, jak widzimy

*wyjaśnienie, czemu nie widzimy - znaczenia ciemności i światła.

Cechy, kategorie: potencjalność i aktualność; widzenie: aktualizacja czynnika pośredniczącego, który w ciemności istnieje potencjalnie (światło, barwa, przenoszone do oka daje pewne wrażenia; oko zbudowane z wody i za jej pośrednictwem przenosi doświadczenia do mózgu - oko rzeczywisty punkt mózgu). Czynnik pośredniczący nie może należeć do oka (bo w ciemności patrzymy, ale nie widzimy), ani do przedmiotu. Prawdziwym organem widzenia, tym, co dusza spostrzega, jest jakość światła (właściwość), czyli barwa.

ZMYSŁ OGÓLNY, WSPÓLNY

[równowaga - cecha nas samych, nie jakość zewnętrzna]

Istnieją jakości, które możemy odbierać za pomocą różnych zmysłów, np. kształt. Jakości integrują się. Funkcje zmysłu wspólnego:

1. ujmować jako jedność poszczególne stany świadomości - integrowanie wrażeń zmysłowych;

2. refleksyjna - świadomość bycia świadomym;

Odbierane przez ten zmysł są: * postrzeżenia złożone, jakości, które zawierają elementy pochodzące z innego źródła niż ze ściśle określonego zmysłu: ruch spoczynek wielkość kształt liczba.

Często do spostrzeżeń złożonych dołączamy pewną wiedzę, znaczenie poprzez zmysł wspólny (początek kształtowania się świadomości jako przedmiotu badań); ważny moment świadomości, samowiedzy.

Samowiedza - to jak spostrzegam i że w jednym akcie łączę kilka jakości jest podstawą zmysłu wspólnego. W jednym akcie spostrzeżeniowym zmysłu zawierają się 2 jakości: -to, że widzę, odbieram jakości zmysłowe; -wiem, że to ja odbieram jakości zmysłowe.

PAMIĘĆ - pewien stan, o którym wiemy, że jest odtwarzaniem przedmiotu, który był obecny przy innej okazji.

Gdy przedmiot zostaje usunięty, zaczyna działać kolejna funkcja zmysłu wspólnego ⇒ wewnętrzne pobudzenie zmysłu wspólnego, którego wynikiem jest powstanie obrazu, wyobrażenia (powstaje w wyniku oderwania od źródła, odcięcia się od bezpośredniego działania bodźca).

Ruch wewnętrzny pozwala gromadzić i odtwarzać wiele obrazów. Jeden obraz może być przyczyną następnego. Możliwość zatrzymania tego ruchu jest podstawową zasadą pamięci.

KOJARZENIE -Każdy organizm żywy ma skłonność do wytwarzania pewnych nawyków, dusza zmysłowa też - wytwarza szeregi wyobrażeń w określonym porządku, wg praw kojarzenia:

1. prawo podobieństwa - przypominanie jednego przedmiotu przywołuje inny, podobny do niego;

2. prawo styczności: w czasie, w przestrzeni

3. prawo różnicy, kontrastu - przypominanie na zasadzie różnicującej.

WYOBRAŹNIA -Stan, w którym mogą pojawić się wyobrażenia to stan marzeń sennych (odpowiedzialny jest za niego zmysł wspólny). Głęboki sen - zmysł wspólny traci swą żywotność, stan jego zmęczenia.

Kategorią oddzielającą świat bytów ożywionych posiadających rozum od nie posiadających (świat ludzi - świat zwierząt) jest dziedzina wyobraźni.

Czy wyobraźnia jest dziedziną ograniczającą się do duszy zmysłowej, czy rozstrzyga o przejściu do duszy rozumnej?

Jest stanem pośrednim. Nie może być tylko zmysłem, bo mamy obraz, gdy zmysł nie działa, lecz nie może być rozumem, myślą, bo nie ma w niej rozumowania, przekonania - może być rozpatrywana jako przejaw i duszy rozumnej i duszy zmysłowej (ta trudność będzie się ciągnęła przez wieki).

** ROZUM (dusza rozumna) *najważniejszy stopień duszy; *zupełnie różny od zmysłów, nie może też być świadomością (jej początki są w zmyśle wspólnym); *funkcja rozumu - zdolność wyjaśniania, operowania; *„światło wewnętrzne” rozświetlające mroki duszy; wychodzi poza zwykłą znajomość faktów; *bez stanu skupienia, nie ma dlań organu.

Podział rozumu: 1 praktyczny - zakłada działanie (istotny dla psychologów); 2 teoretyczny - przyjmuje postawę widza wobec rozumu praktycznego.

Rozum praktyczny - podstawowy cel i działanie: impulsy ludzkiej aktywności. Natura impulsów aktywności jest ogólną zasadą tkwiącą we wszystkich istotach żywych. Celem jest dążenie do osiągnięcia wyższego, najbardziej pożądanego stanu, dobra ostatecznego.

ZASADA METAFIZYCZNA - pewne powszechne prawo obowiązujące wszystkich bez wyjątku (w tym wypadku wszystkie istoty żywe). Wg Arystotelesa zasada metafizyczna wiąże się z ruchem. -Nie ma konieczności świadomości tego ostatecznego celu, zasada metafizyczna może być wypełniana bez znajomości ogólnego prawa. Gdy jest jedynie doznawana, cel jest realizowany instynktownie (rośliny, zwierzęta). -Człowiek jest świadomy tej zasady i impulsu wynikającego z działania. Człowiek stoi między duszą zmysłową i dusza rozumną, zwierzęcymi pożądaniami i boskim rozumem.

Pożądanie -def. zbiór wszystkich czynności, które zapewniają przyjemność lub prowadzą do uniknięcia przykrości.

Określając to, czym jest pożądanie Arystoteles wchodzi w ważną dziedzinę AFEKTÓW (współcześnie - dziedzinę emocji; afekt - pewna forma emocji).

Afekty - przejawy zmian w duszy towarzyszące przyjemności albo przykrości.

Rozróżnienie afektów - drabina afektów (od najdalszych rozumowi, najtrudniejszych do opanowania): pożądanie (podstawowy afekt); gniew (bardziej spokrewniony z doznaniami niż z rozumem); strach; odwaga; zawiść; radość; życzliwość; nienawiść.

Formułując ogólną zasadę metafizyczną (że każde działanie wymaga określenia celu) Arystoteles zastanawiał się, co jest celem działania człowieka.

Jeśli zwierzę realizuje dążenia do celu, to jest on wyznaczony przez pewne wyobrażenie (dusza zmysłowa) - ruch odbywa się wskutek doznań zmysłowych. U człowieka cel musi być związany z czymś więcej - rozumem, pewną ideą. Impuls podstawowy dotyczący dążenia do czegoś lub unikania czegoś podnosi się do poziomu WYBORU.

Wola - proces powstrzymywania działań impulsywnych i rozwijanie zdolności dokonywania wyboru ⇒ wola jest częścią rozumu praktycznego, dzięki niej kontrolujemy naszą duszę zwierzęcą.

Życie oparte wyłącznie ma doznaniach zmysłowych jest niższą formą istnienia.

Ostatecznym dobrem dla człowieka nie jest szczęście, bo to jest to „życie odpowiednie dla bydła” (szczęście rozumiane jako podążanie za przyjemnością). Nie są to dobra materialne, bo są wobec człowieka zewnętrzne. Z rzeczy wewnętrznych nie mogła być to dusza zmysłowa, bo to dobre dla bydła. Ostatecznym dobrem dla człowieka, do którego dąży jest ROZUM i DZIAŁANIE wg ROZUMU.

Cnoty etyczne bez kontroli rozumu nie byłby możliwe, bo wówczas nasze działanie prowadziłoby do skrajności. Możliwość wyboru powoduje wypośrodkowanie między skrajnościami, znalezienie ZŁOTEGO ŚRODKA:

- łagodność: (coś pomiędzy:) porywczość - nieczułość; męstwo: zuchwałość - tchórzostwo; wstyd: bezwstyd - nieśmiałość; przyjaźń: pochlebstwo - wrogość.

Nad dokonywaniem tych wyborów czuwa rozum praktyczny.

Dobry człowiek to nie ten, który wie, co słuszne, lecz ten, który działa wg słusznych zasad.Arystoteles.

Istnieją pewne deformacje moralne, powodowane przez zaburzenia woli - są to wówczas zachowania nieludzkie, bo człowiekowi przypisane jest kierowanie się rozumem.

CZASY NOWOŻYTNE

Średniowiecze, renesans: żadnych impulsów do rozwoju psychologii.

Drogę do psychologii nowożytnej otworzyły pracy KARTEZJUSZA (1594 - 1650).

Po raz pierwszy postawił tzw. PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY:

-Jaki jest związek między duszą a ciałem?

-Jak to jest, że dusza pomyśli, a ciało zrobi?

-Czy ciało może wpływać na duszę?

Problem psychofizyczny rozwiązują:

• monizm - Spinoza

• interakcjonizm - Kartezjusz

• okazjonalizm - Malebranche

• harmonia wprzód ustanowiona - Leibniz

Kartezjusz:

DWIE KATEGORIE: SUBSTANCJA ROZCIĄGŁA I NIECIĄGŁA

Substancja rozciągła

• cała przyroda; ciało człowieka jako część przyrody jest formą substancji rozciągłej.

Zmiany zachodzące w całej substancji rozciągłej (czyli przyrodzie i ciele ludzkim) polegają na zachodzeniu procesu przemieszczania się trwałych cząstek - jest to pewna forma ruchu mechanicznego, dlatego obowiązują ją pewne zasady, np. zasada bezwładności - mechanistyczna zasada działania przyrody:

1. rzeczy pozostają w spoczynku dopóki nic ich nie zmusi do ruchu

2. ciało poruszając inne ciało udziela mu tyle ruchu, ile samo traci

- Teoria mechanistyczna - organizm biologiczny traktowany jako maszyna.

serce - pompa warunkująca mechaniczny obieg krwi

Ciało ludzkie, zwierzęta to maszyny, powinny być traktowane w sposób mechanistyczny - oddzielenie duszy od ciała, dusza nie porusza ciałem, nie udziela mu życia

Substancja nierozciągła

• dusza, która zawiera umysł, rozum

Umysł jest rzeczą myślącą, a jego operacje, gdy umysł myśli, to idee.

Najbardziej podstawowa definicja idei - idee nie należą do świata zewnętrznego, są wytworem umysłu (substancji nierozciągłej).

Istnieją przede wszystkim idee wrodzone - są to takie jakości umysłu, jak pewne sądy zrozumiałe, oczywiste, pewne, nie wymagające dowodów, wyjaśnień.

Idee wrodzone dotyczą nieograniczonej potencjalności myśli, które stają się aktualne pod wpływem doświadczenia -ten pogląd to NATYWIZM (odpowiednik filozoficznego aprioryzmu), np. kategoria boga, pojęcie ja, uczucie pewności - wszelkie sądy, które nie wymagają dowodzenia - kategoria „oczywistości”

Wniosek: Dzieci są zdolne do myślenia tak, jak dorośli.

Zarzut: Dzieci przecież nie myślą jak dorośli!

Kartezjusz obalał ten zarzut twierdząc, że u dzieci te objawy myślenia nie mogą się ujawnić, bo umysł tłumią doznania cielesne:

...w dzieciństwie umysł tak bardzo pogrążony był w ciele, że nie myślał o niczym, poza sprawami cielesnymi..

Aksjomaty matematyczne - np. idee figur geometrycznych (np. idealne koło nie istnieje), pojęcie przestrzeni, czasu, ruchu - inne przykłady idei wrodzonych

- NATYWIZM - pewne kategorie są wrodzone (natywizm jest kategorią szerszą niż aprioryzm)

- założenie istnienia idei wrodzonych:

Np. umysł, mózg nie mógł stworzyć Boga, lecz to Bóg - istota wyższa - umieścił swą ideę w naszym umyśle.

Wyposażenie umysłu:

• idee wrodzone (ostateczne, nie potrzebujące dowodzenia; brak odpowiedników w rzeczywistym świecie; np. aksjomaty matematyczne - idee figur geometrycznych, bo nie ma idealnych figur geom.; wiara w oczywistość świadomości „cogito ergo sum”)

• idee nabyte - zależą od warunków zewnętrznych (np. doświadczenie)

• idee wytworzone przez sam umysł

- cel Kartezjusza: całkowite rozdzielenie umysłu, duszy od ciała fizycznego

„Myślę, więc jestem Cogito ergo sum” ⇒ nacisk na istnienie podmiotu myślącego ⇒ wyrażenie autonomii myślenia i odmienności tej kategorii od czynności cielesnych i zjawisk fizycznych ⇒ sposób rozdzielenia substancji rozciągłej od nierozciągłej ⇒ ciało i dusza został rozdzielone - dwie odrębne kategorie - stanowisko DUALISTYCZNE

Wzajemne INTERAKCJE DUSZY I CIAŁA

Część wspólna istnieje - część psychofizyczna, „namiętność duszy”

Namiętność - zmiana lub pobudzenie w pewnych rzeczach, które nie powstają z samych tych rzeczy ⇒ ruchy ciała.

W wypadku duszy namiętności to wszystkie aspekty życia świadomości powstałe w wyniku działania wrażeń zewnętrznych, np. wyobrażenia (⇒ silne wzruszenia emocjonalne) - przykład wpływu duszy na ciało.

Rozróżnienie doznanie - chęć: Chęć - potrzeba intelektualnego przedstawienia sobie powodu działania

Przejście w ramach kontekstu psychofizycznego jest możliwe dzięki szyszynce.

Szyszynka - pomost odbierający impulsy z duszy, wywołuje namiętności i odpowiadające im działania; przewodzi również impulsy od ciała i namiętności do duszy tworząc chęć; np. strach ⇒ chęć ucieczki, nieśmiałość ⇒ chęć do walki

⇒ INTERAKCJONIZM (oddziaływanie na siebie duszy i ciała w szyszynce - rozwiązanie problemu psychofizycznego).

Namiętności mają zawsze źródło w doznaniach. Namiętności mogą podlegać kontroli umysłu, który może nad nimi panować.

Idee i namiętności mają tendencję do łączenia się - ogólna zasada kojarzenia ⇒ jeśli wcześniej jakieś działania połączą się z myślą, potem zawsze pojawiają się razem.

……………………………………………………………

Nicolas MALEBRANCHE; francuski filozof;

„Poszukiwanie prawdy” 1674 r. - rozwiązanie dotyczące problemu psychofizycznego - OKAZJONALIZM

Sposób rozwiązania problemu psychofizycznego: trzeba odnaleźć prawdziwą przyczynowość, jak powodowane są zmiany w realnej rzeczywistości. Prawdziwa przyczynowość, SPRAWSTWO - odmiana związku przyczynowego między podmiotem, a wywołanym przezeń skutkiem

Związek między naturą cielesną a duchową ⇒ problem POMOSTU

Nie można przypisywać sprawstwa przedmiotom fizycznym ani ciałom. Ciało w żaden sposób nie działa na duszę ani na siebie, dusza też nie wpływa na ciało, bo ciało nie może być podmiotem sprawczym. ⇒ zakwestionowanie poglądu, że dusza może wola wpływać na ciało.

Podmiotem sprawczym nie jest podmiot psychiczny (dusza i wola) ⇒ rozdzielenie podmiotu sprawczego od podmiotu psychicznego.

Wola ludzka, czyli podmiot psychiczny nie ma mocy sprawczej, zdolności sprawczych. Wola nie wywołuje ruchu, ludziom tylko się wydaje, że mają władzę nad swym ciałem. Nie ma związku przyczynowego między ruchem a chęcią wywołania tego ruchu.

Chęć - przeżycie psychiczne - ma odmienną naturę od ruchu - przeżycia fizycznego.

Istnieje jednak związek między duszą a ciałem powodowany przez istnienie podmiotu sprawczego - Boga.

Powiązania przyczynowe między duszą a ciałem są powtarzalne, automatyczne. Bóg jako istota doskonała działa wg ustalonych, stałych schematów. Sprawiając zmiany w duszy, Bóg przy tej okazji sprawia zmiany w ciele ⇒ jak dwa kamienie na drodze oddziałują na siebie, gdy ktoś nimi poruszy.

………………………………………………………….

Koncepcja Gotfrida Wilhelma LEIBNIZA (1646 - 1716)

HARMONIA WPRZÓD USTANOWIONA

Podstawowa kategoria: MONADA

Substancji jest wiele, wszystkie byty są odmianą substancji. Substancje, które tworzą wszystkie byty to monady.

Monady są zamknięte, nie oddziałują na siebie. Tym, co je różni, jest stopień świadomości. To, co uznajemy za materię martwą, czyli rzecz, jest tylko względnie nieświadome, tak naprawdę posiada zaś najniższy stopień świadomości. Organizmy składają się z monad o różnym stopniu świadomości. Człowiek zajmuje w szeregu monad miejsce najwyższe. Monada doskonała - Bóg - ustalił porządek świata jako monad. Aktywność (oddziaływanie monad na siebie) jest wynikiem harmonii wprzód ustanowionej (dwa zegary obok siebie).

Po raz pierwszy pojawia się kategoria nieświadomości.

………………………………………………………

Baruch (Benedykt) SPINOZA (1632 - 1677)

Jego teoria wyłamuje się, bo mówi o związku duszy z ciałem, które stanowią jedność - TEORIA MONISTYCZNA.

Teoria Spinozy jest próbą ukazania jedności. Umysł i ciało są aspektami podstawowej jedności. Jedność ta polega na tym, że każde zdarzenie cielesne współistnieje z odpowiednikiem myślowym.

Spinoza definiuje afekty (współcześnie - emocje) jako to pole, w którym najbardziej jest widoczna jedność duszy i ciała. Natura cielesna jest przyczyną afektów. Natura umysłu jest przyczyną idei tych afektów cielesnych.

Natomiast dwa zdarzenia (fizyczne i psychiczne) występują razem, czyli uczucia są zarówno formami umysłu, jak i duszy.

Spinoza uważa, że istnieją trzy podstawowe afekty: radość smutek pożądanie. -Inne to tylko pochodne od tych podstawowych.

Klasyfikacja uczuć - na tej zasadzie - do podstawowego afektu dodaje się ideę przyczyny tego afektu, np.:

radość + idea przyczyny zewnętrznej = miłość

smutek + idea przyczyny zewnętrznej = nienawiść

smutek = idea przyczyny wewnętrznej = duma lub pogarda

Teorie Spinozy powrócą, np. humanizm ⇒ jedność nie podlegająca podziałom.

TRADYCJA BRYTYJSKA /EMPIRYZM BRYT.

Teoria Johna LOCKE'A (1632 - 1704) Traktat „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego” -Zawarł w nim krytykę i zakwestionowanie tezy o istnieniu wrodzonych zdolności poznawczych. Argumentuje, że pogląd mówiący, że umysł jest wyposażony w pewne określone stany poznawcze jest głęboko mylący. Podpiera to stwierdzeniem: „dzieci, ludzie prymitywni takich zasad nie posiadają. Wszystko pochodzi z doświadczenia”

Ujmuje to w twierdzeniu, że umysł człowieka to tabula rasa.

Umysł „zapisuje” tylko doświadczenia. Takie doświadczenia obejmują tylko okres życia ludzkiego.

Takie stanowisko nazywamy EMPIRYZMEM GENETYCZNYM.

Wszystko, co zawiera umysł, pochodzi ze świata zewnętrznego.

Dwa rodzaje doświadczenia:

• zewnętrzne - doznania zmysłowe: treści tego doświadczenia powstają przez oddziaływanie rzeczy na zmysły

• wewnętrzne - refleksja polegająca na spostrzeganiu czynności własnego umysłu.

„Gdy mówię, że zmysły przenoszą coś do umysłu, mam na myśli to, że z przedmiotów zewnętrznych przenoszą do umysłu to, co wywołuje tam prawdziwe spostrzeżenie zmysłu.”

Psychologiczna teoria umysłu redukuje wszystkie przeżycia do pojęcia idei. Tymi ideami są treści psychiczne, wyobrażenia, wrażenia, na których umysł dokonuje pewnych operacji. Idee są czynnikiem pośredniczącym pomiędzy podmiotem a przedmiotem. Ta kategoria pośrednictwa między przedmiotem a podmiotem powtarza się później.

IDEE PROSTE (pierwotne) pochodzą od zdarzeń zmysłowych (z doświadczeń zewnętrznych), pojawiają się w naszym umyśle niezależnie od naszej woli.

Czynna rola umysłu ujawnia się w tworzeni idei złożonych (różnych kombinacji idei prostych). Locke wymienia trzy podstawowe rodzaje czynności umysłu:

1. zespala się pewną liczbę idei prostych w jedną złożoną

2. zestawienie obok sienie dwóch idei

3. abstrahowanie - odrywanie jednej idei od drugiej

Bez idei prostych nie byłoby idei złożonych. Stąd określenie empiryzm genetyczny - bo rozwój prowadzi do powstania idei złożonych.

Budowa idei złożonych służy przede wszystkim porządkowaniu naszej wiedzy, uzyskanej przez doświadczenie, pomaga to też w wykształceniu porządku, przekazywaniu wiadomości, utrwalaniu ich.

Locke podkreśla też to, że na poziomie idei złożonych umysł nie wykracza poza treściową zawartość idei prostych: „Idee proste, jakie nam daje poznanie zmysłowe i refleksja, stanowią granicę naszego myślenia, poza które umysł nie jest zdolny wyjść, choćby czynił nie wiedzieć jakie wysiłki.”

Jak wygląda działanie?- Działanie podporządkowane jest pojęciu ruchu.

Ruch - zbliżanie się do czegoś, po czym spodziewamy się zyskać stan przyjemności i szczęścia.

Locke nie opisywał przysługującej człowiekowi wolności istot rozumnych. U źródeł tej wolności stoją pewne preferencje umysłu, które wiążą się z tym, że w naszym doświadczeniu wiemy, co jest dobre, a co złe, co rodzi przyjemność, bądź przykrość. To kieruje naszym ruchem. Dzięki tej wiedzy podejmujemy wszelkie wysiłki. Wiedza chroni człowieka przed marnotrawieniem energii na pewne nieosiągalne cele. Wiedza jest warunkiem ludzkiej wolności. „Sama natura człowieka jako istoty rozumnej sprawia z konieczności rzeczy, że gdy podejmuje akt woli, to robi, co jego własne myśli i sądy wskazują mu jako najlepsze, co może zrobić.”

Rozum dla człowieka jest najważniejszy.

Afekty - to idee, którym pierwotnie towarzyszył albo stan przyjemności, albo stan przykrości - mają trwały charakter.

XIX wiek

XIX wiek jest rozkwitem nauk przyrodniczych i nauk szczegółowych.

Doświadczenie, jako kategoria, stało się dominujące - nauki szczegółowe zaczęły korzystać z tej formy poznania.

Wszystko to odbywało się w modelu reorganizacji nauki.

Do 1831 r. tradycja była związana z tym, że o pewnych przedmiotach (np. przedmiotach fizycznych) świata rzeczywistego rozprawiano i zajmowano się nimi w ramach pewnych ogólnych systemów filozoficznych, szukając podstaw wiedzy ludzkiej właśnie w tych ogólnych zasadach.

Model: filozof tworzący swój system filozoficzny, zawierał w tym systemie wiedzę o zjawiskach przyrodniczych.

W XVIII wieku (Oświecenie) tworzą Kant, Schelling i Nietsche.

Ten etap kończy śmierć Hegla w 1831 r. - ostatni twórca ogólnego modelu wiedzy - modelu metafizycznego, w którym filozof wyjaśniał prawa przyrody, prawa funkcjonowania umysłu ludzkiego.

System wiedzy miał charakter spekulatywny. Odwoływano się do myśli, np. Goethe - twórca systemu - szukał prarośliny.

Biologia była częścią ogólnego systemu filozoficznego.

Po śmierci Hegla - reorganizacja nauki - nauka dąży do specjalizacji. Powstają nauki szczegółowe: biologia chemia fizyka -jako odrębne gałęzie nauki.

To, co wcześniej miał charakter spekulatywny, zaczyna przechodzić transformację w pewne nauki szczegółowe. Zaczyna się okres wyodrębniania przedmiotu nauk. Nauki dążą do ustanowienia swojego przedmiotu. Dążenie to było związane z nurtami pochodzącymi z empiryzmu brytyjskiego, a mianowicie uzasadnianiem wszelkiej wiedzy ludzkiej doświadczeniem.

Odwrócenie schematu:

Dawniej: Model dedukcyjny (ogólna zasada tłumaczy nam poszczególne zasady tworzące ten ogólny schemat (schemat metafizyczny)) ⇒ od XIX: model indukcyjny (od zasad podstawowych tworzymy zasady ogólne, od doświadczenia do prawd).

Wiek XIX nazywany bywa schematem wielkiej indukcji.

W ramach tych ogólnych przemian psychologia staje się centrum nauk. Dlatego, że następuje reorganizacja, kończy się era systemów metafizycznych.

Ale filozofia, która składa się z poszczególnych gałęzi - logiki, etyki, teorii poznania, epistemologii, estetyki musi szukać czegoś, co łączy te poszczególne nauki. Dawniej była to metafizyka. Filozofia staje w punkcie wyjścia. Okazuje się, że nauką, która najlepiej spełnia rolę tego łącznika jest psychologia ⇒ w wieku XIX metafizykę zastępuje psychologia ⇒ takie stanowisko to PSYCHOLOGIZM.

Pierwsza ogólna zasada psychologizmu: Psychologizm - centralna nauka dla nauk filozoficznych.

Działy takie jak logika, teoria poznania, etyka, estetyka oparte są na poznaniu psychologicznym. To oparcie możliwe jest w związku z tym, że dla przedstawicieli psychologizmu to właśnie umysł ludzki tworzy takie pojęcia jak dobro, zło, piękno, brzydota.

Psychologia może badać takie czynności jak wydawanie sądów, sprawdzanie ich, przyjmowanie lub odrzucanie. Ta zdolność naszego umysłu wg psychologistów dotyczy wszelkich przedmiotów poznania.

Druga ogólna zasada psychologizmu - nie istnieje obiektywna rzeczywistość. Jest ona jedynie cechą naszego umysłu. Pojęcia piękna i brzydoty nie istnieją, są tylko wytworem naszego umysłu.

Psychologizm w szerszym znaczeniu mówi o fascynacji psychologią jako nauką o człowieku.

Fascynacja ta wiązała się z tym, że skoro nasz umysł jest zapisany przez treści pochodzące z doświadczenia, to wśród tych tradycyjnych działów filozofii tylko psychologia ma możliwość kontaktowania się z rzeczywistością.

Ten wymiar psychologizmu miał dwa aspekty. Pierwszy wiązał się z tym, że twórcy pierwszych systemów poznania psychologicznego zajmowali się tą nauką po to, aby ratować filozofię; celem była rehabilitacja filozofii jako nauki, sposobu myślenia ⇒ jeśli chce być nauką musi zwrócić się ku myśleniu psychologicznemu.

Ten nurt myślenia psychologizmu powstał w zderzeniu tradycji europejskiej i brytyjskiej.

Locke znalazł swoich doskonałych następców - filozofem, który bezpośrednio wpłynął na rozwój psychologii, na możliwość przeprowadzania badań empirycznych był

……………………………………………….

JOHN STEWART MILL

Jego teoria była bezpośrednią inspiracją do badań empirycznych w psychologii. Uznawany jest za myśliciela, który dopełnił teorię Locke'a. Mill wprowadził zasadę indukcji.

INDUKCJA jako podstawowe narzędzie badawcze, stała się zasadą porządkującą sposób postępowania we wszystkich naukach. Ogólny schemat indukcji - od doświadczenia do prawd.

W związku z tym Mill uznał, że tradycyjna gałąź filozofii, jaką jest logika, jest gałęzią psychologii, bo jest nauką o trafnym myśleniu. Była ona PSYCHOLOGIĄ STOSOWANĄ.

Uzależniając wiedzę od doświadczenia, Mill traktuje logikę jako formę nowego doświadczenia empirycznego. Oznacza to, że nie ma żadnych praw, których nie można uzasadnić empirycznie. Jeśli coś wydaje nam się oczywiste samo w sobie, jest pewne, to ta pewność jest po prostu wynikiem licznych doświadczeń. Te liczne doświadczenia tworzą taką kategorię, jaką jest konieczność.

Nie ma wiecznych praw (apriorycznych). Wszystko jest pochodną naszego umysłu. Psychologia zaczyna się opierać na metodzie indukcji.

Psychologia jest niczym innym jak duchowym przyrodoznawstwem.

Kształtują się pierwsze ogólne teorie psychologiczne, których celem było: * ustalenie przedmiotu badań psychologii * ustalenie metod badawczych.

Te impulsy wiązały się z tym, że jak nigdy przedtem i potem psychologia przyjęła rolę nauki łączącej wszystkie inne nauki. Stała się nauką pomostową między filozofią a naukami przyrodniczymi.

Skoro psychologia jest nauką łączącą podstawowe działy filozofii oraz korzysta z doświadczenia, to tylko ona tworzy pomost między filozofią a naukami przyrodniczymi. Jest nauką bazową.

Pod koniec XIX wieku uważano, że PSYCHOLOGIA MA 5 PODSTAWOWYCH ZNACZEŃ (5 ról do spełnienia):

1. psychologia ogólnie może przeciwdziałać upadkowi kultury Zachodu, która straciła oparcie w systemach metafizycznych;

• psychologia ratuje zachodnią wiedzę; psychologia - najważniejszą nauką przyszłości; „Wydaje się być niewątpliwe, że w przyszłości niezbyt odległej, psychologia będzie odgrywała wielką rolę w praktycznym życiu. Możemy ją nazwać, tak jak inni już to czynią, nauką przyszłości, która przede wszystkim innym naukom umożliwi dostęp do przyszłości” Franz Bretano

2. dlatego, że ma takie możliwości korzystania z wiedzy jest podstawową nauką pomocniczą

• Podstawowa praca - „O znaczeniu psychologii dla pozostałych nauk i dla praktyki” Karola Marnego; Pozostałe nauki wg Marbego: nauki przyrodnicze estetyka medycyna fizjologia lingwistyka teoria literatury historia pedagogika prawo ekonomia etc.

3. psychologia jako podstawowa nauka humanistyczna

• Najbardziej wyrazisty w dziełach W. Wundta, który akcentował rolę psychologii, jako jedynej nauki, która kontaktuje się z filozofią, naukami przyrodniczymi i humanistycznymi - jest naturalnym pomostem między tymi naukami.

4. psychologia stanowiła klucz do rozwoju filozofii

• Tendencja rehabilitacji filozofii jako nauki. Nurt widoczny w dziełach Bretano i Wundta, mówiący o tym, że filozofia została załamana, a jej odbudowa może odbyć się tylko przez psychologię.

5. psychologia jest podstawą filozofii

• widoczne w teoriach Bretany, Marbego czy Wundta

• filozofia jako nauka może istnieć jedynie wtedy, gdy będzie miała za podstawę psychologię.

Wszystkie te znaczenia psychologii związane był z psychologizmem.

Rozwój nauk przyrodniczych był możliwy z zerwaniem indywidualnej tendencji do opanowywania całości, czyli z zerwaniem z tworzeniem schematów metafizycznych.

Postać myśliciela, który swoim systemem opanuje prawa przyrody odchodzi w zapomnienie.

Następuje epoka badań szczegółowych, w obrębie dobrze sklasyfikowanych nauk przyrodniczych.

Ta tendencja wiązała się z dążeniem do oparcia tej wiedzy na metodach eksperymentalnych.

Zjawisko poszukiwania związane było z integracją terminu badań empirycznych. Kryterium nie był przedmiot badań, a same wyniki tych badań.

Pod koniec XIX wieku rozpoczyna się proces wychodzenia poza ramy nauk szczegółowych na dane doświadczalne.

Powstają nowe dziedziny wiedzy, które łączą wyniki badań szczegółowych - np. biochemia.

Ten proces ważny też dla psychologii, bo też była mu poddana.

Następowały tendencje związane z tym, aby włączyć psychologię w dziedziny nauk przyrodniczych - takie próby włączenia psychologii do nauk przyrodniczych to REDUKCJONIZM.

Szczególne próby wychodziły z połączenia dziedzin duszy i ciała. Próbowano uzyskać połączenie psychologii i fizjologii - powstała nowa nauka - PSYCHOFIZJOLOGIA. Jej przedstawiciele: Ostwald, Külpe, Ernest Mach uważali, że sam termin psychologia nie ma racji bytu, że powinniśmy używać terminu psychofizjologia, dlatego, że wg nich każdy przejaw życia psychicznego można sprowadzić do obserwowalnych zjawisk fizjologicznych. Wymiar empiryczny tej nauki to obszar badań fizjologicznych.

Próbowano też połączyć psychologię z fizyką. Przedstawiciel tej orientacji to Gustav Teodor Fechner. Opracował zasady PSYCHOFIZYKI w dziele pt. „Elementy psychofizyki” z 1860 r. Wg niego ta nowa nauka miała się zajmować zewnętrznym światem fizycznym, a wewnętrznym - psychicznym. Ta zależność sprowadzała się do przepływu energii.

Konsekwencje tego wymiaru polegają na tym, że przedmiot danej nauki wprowadza się do przedmiotu innej. Była to dla psychologii tendencja groźna, ponieważ groziła utrata tożsamości przedmiotu badań (albo zjawiska fizyczne, albo filozoficzne).

Myślenie w psychologii o duszy zostało w tym momencie zawieszone.

Stanowisko psychologistyczne było próbą obrony włączenia psychologii do innych dziedzin nauk przyrodniczych.

…………………………………………………………………….

PROGRAMY NOWOCZESNEJ PSYCHOLOGII: BRENTANO, WUNDT

Na tle różnych problemów związanych z psychologią, czyli chęci włączenia psychologii w obszar nauk przyrodniczych poprzez zawładnięcie i zrównanie jej przedmiotu z badaniami z zakresu fizjologii lub fizyki kształtują się programy nowoczesnej psychologii:

1. program psychologii w ujęciu Franza Brentany

2. program psychologii w ujęciu W. Wundta

FRANZ BRENTANO (1838 - 1917)

Swoje rozważania dotyczące psychologii zawiera w dziele z 1874 r. pt. „Psychologia z punktu widzenia empirycznego” - tu jest program nowej psychologii oraz pogram poznania psychologicznego. Dopiero w 2000 r. została ta książka przetłumaczona na język polski.

Zawiera ona program poznania psychologicznego, a głównym zamiarem Bretany było określenie i rozdzielenie dwóch sfer: sfery zjawisk fizycznych i sfery zjawisk psychicznych. Była to bezpośrednia odpowiedź na próby wchłonięcia przedmiotu psychologii w dziedzinę nauk przyrodniczych.

Wszystkie metody, którymi ma posługiwać się psychologia było podrzędne względem najistotniejszego celu - rehabilitacji filozofii.

Jego stanowisko możemy określić jako psychologistyczne:

„Filozofia da się obronić w zasadzie przez rezygnację z problematyki filozoficznej, dotyczącej istoty rzeczy, przez przekształcenie w psychologię, w nauki na psychologii oparte.”

Jest to podstawowe stanowisko związane z obroną filozofii.

Tworzenie programu poznania psychologicznego miało ten cel - rehabilitację filozofii. Aby zrehabilitować filozofię, Brentano musiał ustanowić przedmiot psychologii (Czym ma się zajmować?) oraz jej metody (Jaka ma to być nauka?).

Pierwszą rzeczą jaką zrobił było odejście od terminologii dotyczącej samej „psychologii” jako słowa.

„Psychologia” - nauka o duszy. Dla Bretany zostawienie takiego określenia powoduje, że psychologia nigdy nie może się rozwinąć, nie może być nauką w sensie ścisłym. W tym zwrocie zawarty jest impuls metafizyczny, uniemożliwiający dalszy rozwój psychologii.

Brentano ustanowił nowe znaczenie terminu, czyli to, że psychologia jest nauką o zjawiskach psychicznych.

Dopóki nie zerwano z kanonem metafizycznym określającym pewne zasady, tak długo nauka ta nie mogła się rozwijać, bo duszy nie da się badać. Ale ustanowienie tego terminu, że psychologia jest nauką o zjawiskach psychicznych, umożliwia patrzenie na psychikę z punktu widzenia empirycznego, doświadczalnego.

Psychologia z punktu widzenia empirycznego:

Podstawową metodą empiryczną jest introspekcja.

INTROSPEKCJA jest szerokim terminem. Ogólnie tłumaczono ją jako samoobserwację. Nie dla Brentany; dla niego jest związana z doświadczeniem wewnętrznym, a synonimem doświadczenia może być spostrzeżenie, a nie obserwacja. B. odróżnia spostrzeżenie od obserwacji: przeżywając akt psychiczny nie możemy jednocześnie nastawiać się na samoobserwację, bo obserwacja wymaga metodyki, specjalnego nastawienia; możemy tylko postrzec, że dany akt psychiczny się wytworzył.

Wada metody introspekcji: metoda subiektywna. Rozwiązanie: podstawa metoda poznania: introspekcja (poznanie bezpośrednie) + metoda pomocnicza: obserwacja (poznanie pośrednie) - nadaje obiektywność. Obserwując przeżycia, zachowania ludzi możemy tylko mniemać o treści tych przeżyć; by zobaczyć jak wyglądają musimy użyć introspekcji.

Doświadczenie wewnętrzne związane jest z kategoriami: prawdy i oczywistości, dzięki czemu psychologia staje się nauką empiryczną.

Najistotniejszą kwestią była kwestia oddzielenia sfery psychicznej od fizycznej.

Nie można redukować zjawisk psychicznych do obszaru zjawisk fizycznych. Jest to próba obrony psychologii, poprzez włączenie jej do nauk przyrodniczych. Brentano zgodnie z tytułem książki również definicję pokazującą różnice między zjawiskami psychicznymi z fizycznymi podaje w sposób doświadczalny - poprzez przykłady:

„Tak więc słyszenie dźwięku, widzenie kolorowego przedmiotu, wrażenie ciepła lub zimna oraz również myślenie, są przykładami jakie mam na myśli. Następnie (...) oczekiwanie, przekonanie lub mniemanie, a także wątpienie są zjawiskami psychicznymi. Następnie nimi również są emocje: nadzieja, radość, smutek, obawa, duma, rozpacz, gniew, miłość, nienawiść. Natomiast przykładami zjawisk fizycznych są kolory, kształt, krajobraz, który widzę, akord, który słyszę, ciepło, zimno, zapach (...), jak też inne podobne objawy”

Tym kryterium rozróżniającym jest: wszystko to, co należy do obszaru świadomości, należy do sfery psychicznej.

Brentano używa terminu „przedstawienie”. Wszystkie treści ze świata zewnętrznego, które pojawią się w naszym umyśle, jako pewien rodzaj przedstawienia, czyli obrazu, są zjawiskami psychicznymi.

To nie muszą być tylko przedstawienia dotyczące rzeczywistych elementów, ale też uczuć, sądów myśli. Brentano precyzuje dalej ten aspekt, mówiący o tym, że przedmiotem są te zjawiska psychiczne, są tym, co pojawi się w naszej świadomości.

Precyzując używa terminu intencjonalności, który oznacza, że pomiędzy naszą świadomością, a światem zewnętrznym istnieje specjalne powiązanie. Nasza świadomość jest zawsze intencją, czyli odnoszeniem się do treści pewnych obiektywnych przedmiotów, zdarzeń, a także ukierunkowaniem, na nie mające swojej wewnętrznej egzystencji treści przedstawień, jak np. uczucia, sądy.

Podstawowym kryterium odróżniającym zjawiska fizyczne od psychicznych jest to, że te ostatnie charakteryzuje intencjonalna inegzystencja.

Zjawiska psychiczne zawsze zawierają swój przedmiot, bo zawsze myślimy o czymś, postrzegamy coś. Żadne zjawisko fizyczne nie wykazuje czegoś podobnego. Istnienie zjawisk psychicznych jest całkowicie odmienne od sposobu istnienia zjawisk fizycznych. Zjawiska psychiczne mogą istnieć tylko, gdy są częścią naszego wewnętrznego doświadczenia. Zjawiska fizyczne istnieją niezależnie od naszego wewnętrznego doświadczenia.

Brentano ustanawia przedmiot dla psychologii - nauka, która bada zjawiska psychiczne i te zjawiska są treścią naszej świadomości, rozumiejąc pod tym względem to, że świadomość zawsze jest intencjonalna.

W jaki sposób, wg Brentany, można sklasyfikować zjawiska psychiczne?

Trzy zasadnicze rodzaje:

• przedstawienia

• sądy

• akty emocji i woli

Z tym, że Bretano uznał, że przedstawienia są podstawowym aktem woli. Każde zjawisko psychiczne oparte jest na przedstawieniu.

Kategorię przedstawienia dzielimy na dwie klasy:

• naoczne - wyobrażenia; pochodzą wprost z danych zmysłowych;

• nienaoczne - pojęcia; wywodzą się z relacji intencjonalnych, czyli z podmiotowego odnoszenia się do tego, co jest przedmiotowe; są treściami naszej świadomości, ale wynikającymi z pewnego ukierunkowania się świadomości na te istniejące przedmioty.

Przedstawienia są terminem obejmującym sferę wrażeń zmysłowych. Przedstawienie nienaoczne tworzą podstawę sądu.

Sąd jest takim zjawiskiem psychicznym, które wiąże się z aktem psychicznym, polegającym na uznaniu, stwierdzeniu, odrzuceniu lub zaprzeczeniu. Sądy to połączenie kategorii przedstawień nienaocznych z aktem psychicznym.

Uczucia (akty emocji) to połączenie sądu z nastawieniem emocjonalnym. Brentano uważał, że te nastawienia emocjonalne zgrupowane są w dwóch kategoriach:

• w aktach miłości i nienawiści

• w aktach upodobań i niechęci

W akcie sądzenia możemy coś przyjąć lub odrzucić. Natomiast w aktach związanych z wolą i emocjonalnych odczuwamy miłość lub nienawiść, upodobanie lub niechęć. One są powiązane specyficznym związkiem, bo od tego, gdy coś przyjmujemy lub odrzucamy zależy również następny fakt, czy przypisujemy mu miłość i upodobanie czy nienawiść i niechęć.

„Tak jak jedne przedmioty słusznie uznaje się, a inne słusznie odrzuca, tak tez można coś słusznie kochać, a coś innego słusznie nienawidzić.”

To jest związane z tym, że Brentano uznał, że świadomość, jako podstawowe doświadczenie oparte na wewnętrznym spostrzeżeniu jest pewną metodą poznania, zawężoną do doświadczenia wewnętrznego. Kategorie mówiące o tym, co jest prawdą, a co nią nie jest, co jest słuszne i oczywiste, są zredukowane do treści naszej świadomości. Jeśli nasza świadomość uznaje jakiś przedmiot za istniejący i w akcie emocjonalnym intencjonalnie kieruje się ku niemu, jako czemuś, przedmiotowi w akcie miłości i upodobania, to jednocześnie pokazuje, że jest to wybór mojej świadomości - pewny, słuszny i oczywisty.

Nasza świadomość jest oczywista i pewna. Brentano mówił o tym, że kategorie takie jak moralne czy estetyczne są kategoriami naszego umysłu, bo ten wybór pochodzi z mojej świadomości, która jest pewna, nieomylna, oczywista.

Program Brentany jest PROGRAMEM, tzw. PSYCHOLOGII CZYSTEJ, zawierającym ogólną ideę dla samego poznania. Tu nie interesuje nas człowiek, lecz umysł.

Brentano jest przedstawicielem ogólnego nurtu psychologicznego, mówiącego, że nie ma prawd obiektywnych, wiecznych, wszystko jest prawdą pochodzącą z naszego umysłu. Nasze doświadczenie wewnętrzne Brentano wiąże z podstawowymi kategoriami, jak słuszność i pewność. Świadomość nigdy się nie myli. Naczelnym założeniem programu psychologii empirycznej, było uznanie świadomości jako jedynej formy, przez którą doświadczamy rzeczywistość i uznanie, że świadomość może być poznana za pomocą spostrzeżenia wewnętrznego. To spostrzeżenie wewnętrzne jest w tym ujęciu metodą empiryczną.

„Wewnętrzne spostrzeżenie własnych fenomenów psychicznych jest pierwszym źródłem doświadczenia”

Brentano wprowadza rozróżnienie między spostrzeżeniem i obserwacją.

Obserwacja wiąże się z tym, że jest zawsze zewnętrzna i może tez być samoobserwacją. Brentano mówi jednak, że przeżywając zjawisko psychiczne, jednostki nie mogą w akcie tego przeżycia jednocześnie przyglądać się temu zjawisku.

To właśnie rozróżnienie w tych teoriach jest niezwykle ważne, bo doświadczenie wewnętrzne jest synonimem pewnego przeżycia psychicznego.

Spostrzeżeniu wewnętrznemu Brentano przypisuje status sądu oczywistego, nieomylnego, pewnego. Tym sposobem poznanie psychologiczne, oparte na tym wewnętrznym doświadczeniu staje się jednym z rodzajów poznań empirycznych, i jako takie może służyć filozofii Brentano.

Rozważania Brentany idą dalej w tym kierunku. Uznaje on, że psychologia rozwija się na dwa programy:

• psychologia deskryptywna (opisowa), wg Brentany w książce „Psychologia z punktu widzenia empirycznego” tworzy zarys tej psychologii. Innym terminem, dla podkreślenia znaczenia tej psychologii deskryptywnej jest PSYCHOGNOZA

• psychologia genetyczna

Psychologia deskryptywna na drodze spostrzeżenia wewnętrznego (korzystając z introspekcji) ma opisywać zjawiska psychiczne, klasyfikować - czyli jej zadaniem jest tworzenie systemu pojęć ogólnych, abstrakcyjnego modelu. W tym wymiarze psychologia deskryptywna nie zajmuje się wymiarem indywidualnego życia psychicznego.

Psychologia genetyczna opiera się na metodach zewnętrznej obserwacji. Korzysta z pojęć ogólnych oraz obserwacji i eksperymentu (metod pośrednich). Zajmuje się indywidualnym wymiarem życia psychicznego. Dla psychologii genetycznej, wg Brentany, podstawowa zasada ujęta jest w działaniach indukcyjnych.

Brentano widzi dwa cele psychologii:

• z jednej strony ma tworzyć określone pojęcia i jest to psychologia deskryptywna

• z drugiej strony psychologia ma badać konkretne przejawy zjawisk psychicznych

Brentano po raz pierwszy pokazuje problem, który w psychologii często się pojawia: czy psychologia ma się zrównać z naukami przyrodniczymi?

Pokazuje, że psychologia realizuje dwa programy i jedne nie może istnieć bez drugiego.

„Moja szkoła widzi różnice między psychognozą a psychologią genetyczną. Pierwsza wiąże się ściśle z utożsamianiem kilku podstawowych składników psychicznych jako sumę tworzącą zjawiska psychiczne (...). Druga informuje nas o prawach (...). Badania psychologiczne muszą być przebadane fizjologicznymi danymi (...).”

Podsumowanie tej teorii wiąże się z tym, że główną zaletą teorii Brentano było zatrzymanie wszelkich prób dążenia do włączenie psychologii do zjawisk fizjologicznych lub fizycznych. Pokazał, że psychologia jest czymś nieredukowalnym, czymś, co posiada samoistny byt.

Rozwinął metodę introspekcji, czyli tę opartą na doświadczeniu wewnętrznym.

Jednocześnie wpływy Brentany możemy zauważyć w innych teoriach, bo okazuje się, że jednym z dwóch słuchaczy Bretany był Freud. Pisał, że był tak zafascynowany teorią Brentany, że zamierzał nawet podjąć studia filozoficzne. Freud przetłumaczył książkę J. S. Milla.

Termin „integralność” przez wiele lat uchodził za „niechciany” w psychologii. Ale w pewnym momencie nastąpił zwrot w psychologii i zastosowanie tego terminu wzrosło znacznie. Pojawiła się nawet książka „Człowiek integralny” autorstwa polskiego psychologa Kazimierza Obuchowskiego.

………………………………………………………………………

Teoria W. WUNDTA (1832 - 1921)

Swoją karierę rozpoczął w laboratoriach fizjologicznych. Miał wykształcenie medyczne. Pracował na Uniwersytecie w Heidelbergu w pracowni badań fizjologicznych. I praca w pracowni fizjologicznej była pretekstem do poszukiwań możliwości eksperymentalnych badań nad świadomością człowieka.

Wundt również chciał zrehabilitować filozofię i szukał takiej nauki, która umożliwi mu stworzenie ogólnego programu łączącego poszczególne działy filozofii. Podstawowym zamiarem Wundta było stworzenie programu metafizycznego, ale zdawał sobie sprawę, że to ponowne odtworzenie programu metafizycznego musi być oparte o doświadczenie. Pragnie stworzyć program metafizyki indukcyjnej.

W 1873 r. wychodzi podstawowe dzieło Wundta, pt. „Podstawy fizjologicznej psychologii”, gdzie prezentuje założenia eksperymentalnych badań psychologicznych w oparciu o metodę, którą znał z pracy w laboratorium. Jest to wstęp do następnego posunięcia.

W 1875 r. obejmuje stanowisko profesora Uniwersytetu Lipskiego, z podkreśleniem, że stanowisko to dotyczy filozofii indukcyjnej. Pracuje tam do roku 1879.

W 1879 r. na Uniwersytecie Lipskim otwiera pierwsze w Europie laboratorium psychologiczne. Przywiązywanie przez Wundta wielkiej wagi do badań laboratoryjnych było powodowane tym, że sądził, że filozofia powinna się opierać na rezultatach nauk szczegółowych, że czas, kiedy filozofia była w centrum dociekań przyrodniczych odszedł w zapomnienie.

Filozofia i system metafizyczny mogą się odbudować, kiedy będą poszczególne gałęzie filozofii oparte na faktach szczegółowych. Tą nauką, która najlepiej spełniała te kryteria była psychologia.

Cały system Wundta oparty jest na założeniu, że świadomość jest jedyną rzeczywistością psychiczną. Termin „duszy” u Wundta zostaje zastąpiony terminem „świadomość”.

Wundt uznaje, że nie można psychologii zawęzić do działu filozofii. Uznaje, że psychologia jest nauką humanistyczną, ale mającą specyficzne walory. Nauki humanistyczne można podzielić na trzy kategorie:

• nauki o procesach umysłowych - psychologia wraz z psychofizyką

• nauki o wytworach umysłu - filozofię, ekonomię, nauki polityczne, prawo, teologia

• nauki o rozwoju wytworów umysłowych - wszystkie dyscypliny historyczne

Najistotniejszą jest nauka o procesach umysłowych. Są one pierwotne w stosunku do pozostałych nauk humanistycznych.

Pierwszą i fundamentalną nauką humanistyczną, jest psychologia. Od niej zaczyna się każde zadanie humanistyczne. Ponadto, od kiedy psychologia (psychologia eksperymentalna) ma wiele punktów stycznych z fizyką i fizjologią, tworzy naturalny pomost między naukami humanistycznymi a przyrodniczymi. Historyczne związki psychologii z filozofią powodują, że również filozofia może kontaktować się z naukami przyrodniczymi.

Przedmiotem psychologii dla Wundta jest ŚWIADOMOŚĆ.

Świadomość rozumiana jest jako przejaw aktywności duszy, który można rozpoznać doświadczeniem. Jest polem odróżnienia świata zewnętrznego od wewnętrznego. Nie możemy mówić o doświadczeniu bez udziału świadomości.

„Świadomość jest jakby czynnością, która każde spostrzeżenie wydobywa z otoczenia i wznosi na piedestał samodzielnego bytu.”

Najprostszym, ujmowanym oddzielnie elementem każdego spostrzeżenia jest wrażenie. Stanowi ono treść świadomości. Jest jej podstawowym objawem.

Odtworzenie wrażenia tworzy wyobrażenie. Świadomość jest pewną sumą wyobrażeń.

Doświadczenie świadomości polega na tym, że początek wiąże się z tym, że przychodzimy na świat z niewyodrębnionymi ze względu na treść dwiema olbrzymimi obszarami wyobraźni. Są to wyobrażenia dotyczące „ja” i świata zewnętrznego.

Czynności psychiczne polegają na tym, że rozdrabniamy w swoim doświadczeniu olbrzymi obszar wyobrażenia dotyczącego „ja” na coraz mniejsze jednostki. Rozwój świadomości jest wyodrębnianiem coraz większej liczby wyobrażeń.

[różnica: dla Bretany kwestia psychiczna wiązała się z aktem psychicznym, a dla Wundta świadomość jest obszarem pewnych niewidocznych cząstek, a rozum powoduje, że cząstki się wyodrębniają i tworzą sumy]

Te wyobrażenia wg Wundta łączą się ze sobą na zasadzie asocjacji - TEORIA ASOCJACJI.

Psychologia ma klasyfikować te wyobrażenia.

………

Wundt umiera w 1921 r., a wraz z nim jego teorie (przynajmniej na jakiś czas).

Sam nie brał czynnego udziału w przełomach społecznych i politycznych. Bardzo uwikłany w faszyzm był jego syn, również psycholog. Próbował pewne teorie Wundta dopasować do ideologii faszyzmu i hitleryzmu.

Innym czynnikiem niesprzyjającym zainteresowania się tą teorią było to, że zaraz po wojnie był podział stref i Lipsk trafił pod władanie początkowo Rosjan, a później utworzono NRD i całe archiwum Wundta zamknięto. Zostało otworzone w 1980 r.

Szerzeniu wiedzy o Wundcie nie sprzyjało również to, że w 1949 r. została wprowadzona w USA najbardziej znana historia psychologii, napisana przez Boringa.

Boring był wielkim przeciwnikiem Wundta, opisał jego teorię bardzo specyficznie, podkreślając takie aspekty:

• że Wundt uważał, że psychologia powinna opierać się na fizjologii

• że Wundt uznawał psychologię jako naukę przyrodniczą

• że zastopował badania psychologiczne na długi okres poprzez opieranie się na metodzie introspekcji

Ale ta książka Boringa okazała się bardzo znacząca. Każdy podręcznik odnosił się do niej.

Co jest przedmiotem psychologii?

Jeżeli zdefiniujemy przedmiot psychologii jako nauki o doświadczeniu wewnętrznym, to może to powodować pewne nieporozumienia związane z tym, że przedmiotami psychologii byłyby zupełnie odmienne przedmioty od przedmiotów doświadczenia zewnętrznego, czyli takiego, którym posługą się nauki przyrodnicze.

Wund mówi, że istnieją treści doświadczenia wewnętrznego, które są jedynie udziałem tego badania psychicznego. Takimi treściami są uczucia, afekty, akty woli. Te treści nie mogą stać się przedmiotami doświadczenia zewnętrznego. W ten sposób ogranicza się naturalne granice między przyrodoznawstwem a psychologią.

Ale Wundt uznaje, że nie ma takich przedmiotów przyrodniczych, które nie mogły by być przedmiotem badań psychologicznych, czyli kamień, roślina, dźwięk, promień światła jako zjawiska przyrodnicze są przedmiotami poszczególnych nauk - biologii, fizyki itd., ale o ile te zjawiska przyrodnicze są jednocześnie naszymi przedstawieniami, tworzą one przedmioty psychologii.

Wniosek: wyrażenie „doświadczenie wewnętrzne” i „zewnętrzne” nie oznacza różnych przedmiotów, ale dotyczy różnych punktów widzenia.

Te punkty widzenia można scharakteryzować przez to, że każde doświadczenie rozkłada się na dwa czynniki:

• treść, która jest nam dana

• nasze ujmowanie treści

Pierwszy czynnik to przedmiot doświadczenia. Drugi - podmiot doświadczający.

Jasne się staje określenie dwu kierunków doświadczenia i tym samym rozróżnienie przyrodoznawstwa od psychologii.

Przyrodoznawstwo rozpatruje przedmiot doświadczenia i jego właściwości niezależnie od podmiotu. Psychologia bada całą treść doświadczenia w jej odniesieniu do podmiotu i bezpośrednio towarzyszącym jej właściwościom.

Przyrodoznawstwo posługuje się doświadczeniem pośrednim, natomiast punktem widzenia psychologii jest doświadczenie bezpośrednie.

Wg Wundta przedmiotem psychologii jest właśnie bezpośrednie doświadczenie, dlatego że doświadczenie zewnętrzne (charakterystyczne da nauk przyrodniczych, pośrednie) abstrahuje od podmiotu doświadczenia. Ten związek między właściwościami przedmiotu i relacjami między przedmiotami pochodzi z pewnej teorii, która z góry narzuca szukanie tych wzajemnych związków.

Psychologia wyklucza wszelką abstrakcję. Dlatego jej badania przebiegają w bezpośredniej rzeczywistości. W tej bezpośredniej rzeczywistości są ustalone właściwości i związki pomiędzy przedmiotami.

PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY

Wundt mówi, że myślenie w kategoriach tego, że jest dusza i jest ciało i między duszą a ciałem są jakiekolwiek związki, czy tych związków nie ma, jest myśleniem metafizycznym, bo my z góry ustalamy ten związek, albo jego brak, natomiast wg tak zdefiniowanego przedmiotu psychologii, że przedmiotem tym jest doświadczenie bezpośrednie, to Wundt mówi, że nie ma sensu mieszać się w coś, co jest z góry dane, założone.

Wg Wundta wszystkie poglądy mówiące o związku duszy i ciała (szczególnie teoria Kartezjusza) są metafizyką, a w pojęciu empirycznym nie ma sensu mówić o tym, bo my bezpośrednio doświadczamy, że pewnym zjawiskom fizycznym towarzyszą pewne zjawiska psychiczne. Wundt mówi, że jego stanowisko wobec tego problemu można określić jako PARALELIZM PSYCHOFIZYCZNY. Dla Wundta nie można określić tego związku z góry.

Szczególne innowacje Wundt wprowadza do METODY PSYCHOLOGII:

Podstawową metodą zajmującą się badaniem świadomości była metoda INTROSPEKCJI. Wundt z niej korzystał i uważał, że jest to metoda w psychologii postępowa, dlatego że do treści świadomości nie możemy dotrzeć inaczej jak przez introspekcję, ale był zwolennikiem tego, żeby nad tą metodą pracować, jak również wprowadzić inne metody, po to, aby psychologia mogła rozwinąć się.

Wundt mówi, że rozwój nauk przyrodniczych zawdzięcza swój rozkwit wprowadzeniu nowej metody, jaką jest eksperyment. Wundt pisze, że ludzkość przez tyle lat obserwowała różne zjawiska przyrody, ale sama obserwacja nie wystarczyła do tego, żeby wykryć przyczyny tych zjawisk, dopiero wtedy, kiedy te zjawiska można było wywołać w warunkach kontrolowanych, pewne zjawiska mogły znaleźć swoje wyjaśnienie.

Tu odwołuje się do popularnych w XIX wieku eksperymentów z wyładowaniem elektrycznym, które pozwoliły poznać, jak powstaje burza. Wundt myślał, że skoro wprowadzenie metody eksperymentalnej w naukach przyrodniczych doprowadziło do takiego rozkwitu tych nauk, to odnośnie tej metody możemy mówić o przełomie w poznaniu.

Dlatego Wundt był wielkim zwolennikiem wprowadzenia metod eksperymentalnych do badań nad świadomością. Taki sposób myślenia doprowadził do otwarcia pierwszego laboratorium w 1879 r.

Wundt sądził, że podstawowym przejawem, aktywnością duszy ludzkiej jest myślenie, które ustanawia wszelki porządek istnienie na tym świecie. Stanowi taką wewnętrzna miarę dla tego, co istnieje wewnątrz. Myślenie to rodzaj wewnętrznego doświadczenia.

Czy człowiek zawsze myśli? Czy zawsze może odróżnić co jest doświadczeniem wewnętrznym, a co doświadczeniem zewnętrznym?

Omdlenia, głęboki sen, dają świadectwo tego, że nie zawsze człowiek myśli, przeżywa takie doświadczenie,

Co stanowi miarę myśli? Skąd wiemy, że myślimy?

Wundt mówi, że kryterium wyznaczającym myślenie tkwi w czasie. CZAS i MYŚLENIE tworzą jedność.

„Bo najpewniejszą miara naszego myślenia jest ilość upłynnionego czasu. Tylko tym sposobem możemy wykryć, żeśmy nie myśleli, iż nie wiemy, co się stało z upłynnionym czasem.”

Zamiast pytać czym jest myślenie, można teraz zadać pytanie: Czym jest czas i w jaki sposób możemy go mierzyć?

Wszystkie sposoby (zegarek, kalendarz) dotyczą pewnych umownych i sztucznych sposobów mierzenia czasu. Natomiast najbardziej naturalną miara czasu jest sam człowiek. W nim zawsze są trzy czynniki niezbędne do mierzenia czegokolwiek:

• przedmiot mierzenia

• miara mierzenia

• ten, który mierzy

Myśl, ludzka jest naturalną miara czasu. Jeżeli jest naturalną miarą czasu, to również możemy określić, najmniejszą jednostkę określającą najmniejszy upływ czasu. Taką jednostką wg Wundta może być okres trwania najszybszej myśli. W taki sposób wszystko, co wydaje się zewnętrzne wobec umysłu zostaje zrównane z wewnętrznym doświadczeniem, podlegającym badaniom wedle kanonu nauk przyrodniczych.

Taki sposób myślenia określa się terminem psychologizmu. Wundt sądził, że skoro czas to nic innego jak tylko człowiek, to może w sposób doświadczalny, czyli eksperymentalny obliczyć naturalną i najmniejszą jednostkę czasu. W tym celu stworzył przyrząd do mierzenia najszybszej myśli. Najszybsza myśl to reakcja osoby badanej na bodziec, który odczuła, czyli to pierwsze wrażenie uczucia. Zgodnie z metodą badań ustalono średnią statystyczną uzyskaną przez osoby badane i w tym eksperymencie wyszło Wundtowi, że najmniejszą jednostką czasu jest 1/8 sekundy. To okres trwania najszybszej myśli.

Wundt pokazuje, że na drodze badań naukowych, badając w ten sposób dany problem, czy przedmiot możemy otrzymać wyjaśnienia tego, co przez stulecia zaprzątało umysły filozofów. Dalej mamy impuls do rehabilitacji filozofii. Ale filozofowie, tkwiąc w tych spekulatywnych metodach nie potrafili podać naukowych / doświadczalnych interpretacji rzeczywistości. Ten przykład pokazuje warsztat naukowy Wundta:

• rozłożyć dane zjawisko na najprostsze czynniki

• w sposób empiryczny zbadać dany czynnik

• podobnie jak w naukach przyrodniczych, poddać tym samym zmianom miarę badawczą

Taki sposób podchodzenia do problemu związany z doświadczeniem wewnętrznym, czyli przeżywaniem pewnych doznań świadomości nazywa się również NATURALIZACJĄ ŚWIADOMOŚCI.

Wszystko można rozłożyć na poszczególne czynniki. Potem przyjdzie inny nurt w psychologii, który będzie powstawał na kontrargumentach do tego, że wszystko można rozłożyć na czynniki.

PSYCHOLOGIA HISTORYCZNO - KULTUROWA

Wundt w latach 1900 - 1920 wydał 10 tomów pewnego programu badawczego: „Völkerpsychologie” - psychologia historyczno - kulturowa. Ten program był oparty na idei szukania korzeni ludzkiego umysłu, szukania i opisu ducha ludzkości (ludzkiej świadomości). Wundt zakładał, że badając kulturę różnych narodów, w aspekcie ich zwyczajów, religii, mitów, języka, otrzymamy materiał umożliwiający odkrycie prawd poprzednich, konstytuujących umysł ludzki.

Wundt mówił, że wszelkie wytwory kulturowe, tj. literatura, sztuka, religia, same w sobie nie są wystarczające, aby określić ogólne prawidłowości rozwoju. Dopiero połączenie tych wyników badawczych tych nauk z psychologią da nam możliwość ustanowienia prawdziwego rozwoju duchowego człowieka. Ten program psychologii historyczno - kulturowej, wg Wundta miał jednoczyć różne nauki humanistyczne, zajmujące się wytworami duchowymi człowieka, ale integracja tego materiału została zarezerwowana dla psychologii. Jednak Wundt mówił, że nie może to być ta psychologia indywidualnego objawu świadomości (psychologia eksperymentalna), którą się dotychczas zajmował. Ta psychologia historyczno - kulturowa opiera się na innych metodach - nieeksperymentalnych:

I metoda - psychologia porównawcza ma zajmować się porównywaniem fenomenów danych

kultur

II metoda - historyczno - kulturowa ma porównywać i wyodrębniać stadia rozwoju.

Dlatego Wundt mówił, że psychologia rozbija się na dwie części:

• psychologię eksperymentalną, która zajmuje się badaniem indywidualnej świadomości, która podlega pewnym procesom psychofizycznym; metodą dominującą jest tu eksperyment i introspekcja

• psychologię historyczno - kulturową opartą na nieeksperymentalnych metodach.

Wg Wundta psychologia eksperymentalna i nieeksperymentalna mogą stworzyć całość.

Brentano też dzielił psychologię, rozbijał ją.

FUNKCJONALIZM PSYCHOLOGII W. Jamesa

WILLIAM JAMES (1842 - 1910)

• psychologia amerykańska - był ojcem amerykańskiej psychologii

Swoją karierę naukową zaczynał jako profesor fizjologii i anatomii porównawczej, potem był profesorem filozofii, a od 1888 r. jego dziedzina badań zaczęła się koncentrować na psychologii, dlatego objął stanowisko profesora psychologii, po to, aby po kilku latach powrócić do filozofii i znów objąć stanowisko profesora filozofii. Na przykładzie Jamesa widać jak te dziedziny nauk się ze sobą mieszały.

Podstawową książką Jamesa są wydane w 1890 r. „Zasady psychologii”. Jest to fenomen psychologii. Żadna inna książka psychologiczna nie cieszyła się takim uznaniem społecznym. Była ona drukowana w weekendowym dodatku do gazety nowojorskiej.

Być może ta popularność społeczna wynikała z tego, że wtedy nie było takiego kontaktu psychologii z rzeczywistością. Tradycja Jamesa patrzy na temat psychologii trochę w inny sposób. Prawdopodobnie było to związane z tym, że w tym okresie podstawową teorią filozoficzną był pragmatyzm, którego twórcą był Wiliam James. Pragmatyzm mówił o tym, że nauka musi być czymś użytecznym, czymś do społecznego wykorzystania.

Co wg Jamesa jest przedmiotem psychologii?

James mówił, że przedmiotem psychologii jest życie duchowe, które powinno być rozumiane jako rzeka, czyli strumień myśli. Świadomość odczuwamy zawsze, gdy czuwamy, a nawet podczas snu mamy do czynienia z marzeniami sennymi, czyli świadomość jest przepływem różnych stanów, obrazów, uczuć, popędów, pragnień, przesuwających się kolejno poprzez nasz umysł ⇒ stąd metafora „strumień świadomości” podkreślająca dynamizm przeżyci świadomości. Świadomość nie jest biernym stanem, ale ruchem. [James krytykował, że nie można patrzeć na życie psychiczne jako na sumę czegoś, z czego składa się nasza świadomość. Dla Wundta świadomość to wyodrębnienie jakiejś najmniejszej części wyobraźni ⇒ świadomość była jakby sumą.]

O pochodzeniu i naturze tych stanów James mówi, że wiedza nasza nie jest jeszcze pewna. Te przejawy świadomości mogą wynikać z pewnych stanów mózgu, mogą je poprzedzać, występować po nich, lub im towarzyszyć, ale to jest tylko pewna hipoteza.

Natomiast niewykluczone, że te stany świadomości mogą być zdeterminowane zmianami środowiska zewnętrznego, czyli oddziaływaniami społecznymi i wychowawczymi. Po raz pierwszy mamy w psychologii pogląd, że jakieś oddziaływanie społeczne i wychowanie istnieje.

Podczas wystąpienia na forum Towarzystwa Psychologicznego James wygłosił słynny referat, pt. „Czy istnieje świadomość”.

James mówił, że świadomość jest pewną hipotezą, bo nikt nie udowodnił, że jest lub że jej nie ma, ale jako pewna hipoteza musi być badana w aspekcie związków tego wewnętrznego stanu z pewną aktywnością człowieka.

Prawa świadomości wg Jamesa:

1. świadomość jest zawsze indywidualna, nie istnieje w próżni, ma indywidualny przebieg

2. świadomość jest nieprzenikalna dla innych świadomości.

3. świadomość jest ciągiem

4. świadomości przysługuje funkcja dokonywania wyborów (ma określoną funkcję, coś musi spełniać)

James mówił, że podczas dokonywania wyborów, świadomość kieruje się kryterium osobistym, osobistym interesem.

…………

Geneza przyjmowania jakości pochodzących ze świata zewnętrznego:

Nie można zapominać o zależnościach między życiem duchowym a światem zewnętrznym.

James mówi, że jakości świata zewnętrznego są przyjmowane do strumienia świadomości w następujący sposób:

Kiedy wrażenie dociera do umysłu jest przyjmowane przez istniejące w nim pojęcie (czyli główny strumień świadomości), wrażenie zostaje wchłonięte w ten strumień świadomości i w momencie tego wchłonięcia powstaje nowe pole świadomości. W tym polu jeden fragment pochodzi ze świata zewnętrznego (wchłonięty), pozostałe są wypełnione treściami, które są w naszym umyśle.

Dzięki temu pole świadomości cechuje dynamika i nieustanny ruch.

Pole świadomości dysponuje taką informacją w rozwoju ludzkości, która była dodatkiem do doskonalenia biologicznego. W tym procesie przystosowania się do otoczenia, człowiek korzystał z instynktów.

………..

TEORIA JAŹNI

self = jaźń, ale często tłumaczy się jako „ja”:

• self jako całość = jaźń

• „ja”, gdy wymieniamy konkretne części, z których składa się jaźń empiryczna i jaźń podmiotowa

James przedstawia w teorii jaźń (self). Wg niego jaźń to taki termin, przez który rozumiemy wszystko to, co człowiek traktuje jako swoje - nie tylko jego ciało, ale także wszystko, co jest jego własnością.

Jaźń wg Jamesa można podzielić na dwie części:

• jaźń empiryczną

• jaźń podmiotową

„Ja” empiryczne dotyka konkretności indywidualności, ja podmiotowe tworzy obraz czystego ja.

Jaźń empiryczna składa się wg Jamesa z trzech części:

• ja materialne

• ja społeczne

• ja duchowe

Jaźń podmiotowa zawiera tylko tzw. „czyste ja”.

Ja /jaźń materialna składa się z przedmiotów, z którymi szczególnie wiążą się emocje. Przede wszystkim jest ciało, które jest najbardziej intymną częścią tego „ja” materialnego. W skład wchodzą też ubrania. James jako jeden z pierwszych psychologów podkreślał ogromną rolę ubrań w naszym życiu. Przedłużeniem naszego ciała są wszystkie nasze rzeczy. Definicja mówi, że jaźń to nie tylko ciało, a również dom, żona, dzieci, znajomi, konto w banku, czyli wszystko, co jest nasza własnością. Przedłużeniem zaś naszego ciała jest rodzina i dom, bo tu rozgrywają się najważniejsze wydarzenia naszego życia. Wszystkie te treści, które wg Jamesa wiążą się z emocjami są tego naturalną konsekwencją. Centrum jest ciało człowieka. Wszystko rozchodzi się d tego naturalnego centrum „ja” materialnego, stanowi część składową tych składników.

Następna część - „ja” społeczne (w Europie w ogóle nie mówiono, że człowiek żyje w społeczeństwie, natomiast w Ameryce był impuls, że człowiek jest zakorzeniony w określonym społeczeństwie był silny). „Ja” społeczne jest naturalnym rozszerzeniem „ja” materialnego, o takie czynniki jak honor, miłość, reputacja.

Podstawą „ja” społecznego jest fakt, że kształtuje się ono jako pewna forma uznania, jaką osoba uzyskuje od swoich bliskich. James uważa, że człowiek posiada tyle jaźni społecznych, ile jest jednostek, od których uzyskuje uznanie i które przechowują jego obraz w swoich umysłach. Ten wątek z Jamesa zapoczątkował w psychologii istotną teorię „ja” odzwierciedlonego, czyli obrazy własnej osoby w oczach innych.

James mówi nawet w odniesieniu do „ja” społecznego:

„Nie można sobie wyobrazić większej kary dla człowieka niż pozbawienie go jakichkolwiek kontaktów społecznych.”

Opisuje nawet przykład teoretyczny, jak człowiek mógłby się czuć, gdyby nikt nie zwracał na niego uwagi - to byłaby największa kara.

Nie ma czegoś takiego, jak jedno „ja” społeczne. Tych „ja” społecznych tworzymy tyle, ile mamy relacji z różnymi grupami społecznymi. Jednostki przechowują obrazy własnej osoby - tyle, ile jest grup różnych osób, o opinie których jednostka chce, albo musi zadbać.

Zasadniczo pokazujemy różne strony siebie, każdej z tych grup. Inaczej jednostka zachowuje się wśród rówieśników, przy rodzicach, w domach, u władzy. James zauważył pęknięcie „ja” społecznego w zależności od kontekstu sytuacyjnego.

Ważność tego odzwierciedlonego obrazu pojawia się szczególnie wg niego w przypadkach dwóch rodzajów uczuć: miłości i honoru.

W miłości mamy do czynienia z obrazem naszej osoby w oczach osoby, którą kochamy. Honor natomiast związany jest z ocenianiem przez grupę, na opinii, której nam zależy. Honor może powodować, że inaczej będziemy rozumieć ten honor w układzie tego, jakim jesteśmy człowiekiem na tle swojej rodziny, a inaczej będziemy go rozumieć, gdy będziemy go odnosić do pewnej grupy zawodowej.

„Ja” duchowe:

„przez jaźń duchową, na tyle, na ile należy ona do „ja” empirycznego, rozumiem ludzką, wewnętrzną lub podmiotową istotę, psychiczne zdolności i dyspozycje, brane konkretnie, nie czystą zasadę osobowej jedności lub czyste ego. Przygląda się ono innym jaźniom, ze względu na przeżywanie emocjo, na proces myślowy, który wiąże te poszczególne jaźnie. Jest podmiotem poznającym inne treści jaźni. Przygląda się strumieniom świadomości. Jest to myślenie o własnych przeżyciach psychicznych. Ja duchowe jest odpowiedzialne za tożsamość psychiczną. Zawsze wiem, dzięki „ja” duchowemu, że to są moje przeżycia. Jest ono odpowiedzialne za integrację psychiczną jednostki. Jest częścią integrującą pozostałe jaźnie i jest takim obserwatorem przyglądającym się tym jaźniom.”

Jaźń podmiotowa czyli czyste ja jest pozbawione jakichkolwiek kategorii własnych. Nie odnosi się do żadnych szczególnych treści przeżycia wewnętrznego. Nie wiąże się z żadnymi pojedynczymi przedmiotami. Jest substancją świadomości samą w sobie, czymś, co nie styka się z żadnym przedmiotem w życiu psychicznym. Wychodzi poza indywidualność podmiotu, poza ciał, osąd, role społeczne, przezywane emocje. Egzystuje własnym życiem.

……

Wg Jamesa przedmiotem psychologii jest życie duchowe człowieka, utożsamiane ze strumieniem świadomości. Jeżeli psycholog ma zajmować się badaniem życia psychicznego człowieka, rozumianego jako strumień świadomości, to może popatrzeć na ten przedmiot badań z dwóch punktów widzenia: poprzez naturę tego strumienia świadomości, jak również może zajmować się genezą tego strumienia świadomości. Badanie natury i genezy można realizować poprzez opis i wyjaśniania.

-Jeśli celem badawczym psychologa jest klasyfikowanie stanów świadomości, opisywanie ich właściwości, rozkładanie tych właściwości na elementy składowe i śledzenie kolejności przebiegu, to wówczas psycholog dokonuje opisu i analizy. Wg Jamesa powinien wówczas korzystać z obserwacji wewnętrznej (nie jest ona synonimem introspekcji, bo w tej tradycji introspekcja jest zbędna; zawiera w sobie wskazanie, że jest to doświadczenie albo spostrzeżenie wewnętrzne - różnica między spostrzeżeniem a obserwacją: obserwując coś mamy pewien cel, jesteśmy nastawieni na badanie czegoś, analizowanie. Natomiast doświadczenie czy spostrzeganie przebiega inaczej, nie jesteśmy nastawieni na to, że będziemy coś obserwować).

-Jeżeli psycholog pyta z kolei o genezę, czyli bardziej go interesuje skąd pochodzą te treści świadomości, to wtedy przechodzi do wyjaśniania i powinien posługiwać się obserwacją zewnętrzną.

Znów pojawia się problem z przedmiotem badań. Ponownie pojawia się wątek, że psychologia ma dwie części:

• taka, która bardziej jest oparta na metodzie introspekcji

• taką, która powinna zwrócić się do możliwości badaczy, czyli do obserwacji i eksperymentu

---

PRZEŻYCIE RELIGIJNE

Ważnym elementem pracy psychologicznej James jest zajęcie się szczególnym przeżyciem człowieka - przeżyciem religijnym (jego książka „Doświadczenie religii”).

Psychologicznym ekwiwalentem uczuć religijnych, wg Jamesa, jest stan wiary.

Jest on zróżnicowany w zależności od poziomu intelektualnego jednostki. Przy niskim poziomie intelektualnym, przejawia się jako nieokreślony entuzjazm. Stan wiary może być również wynikiem połączenia pewnych uczuć, jak i doktryny dotyczącej danej religii i wówczas przezywany jest tez intelektualnie.

James uważa, że stan wiary świadczy o głębokich pokładach życia podświadomego, czyli również był zwolennikiem istnienia nieświadomości. Obrazy, które pojawiają się w stanach natchnienia religijnego, są właśnie obrazami pochodzącymi z tej nieświadomej sfery. Mało tego, takie same obrazy, które są wydobywane pod wpływem pewnych określonych czynników z naszej nieświadomości oprócz tego, że pojawiają się w stanach ekstazy religijnej, mogą się pojawić pod wpływem zwykłych, prozaicznych czynników - środki odurzające (eter), alkohol. Czyli nie można przeprowadzić wyraźnego rozróżnienia pomiędzy stanem narkotycznym a stanem przeżywania ekstazy religijnej.

Aspekt związany z przeżyciami religijnymi wiązał się u Jamesa z filozofią pragmatyczna.

Pragmatyzm dotyczy czegoś użytecznego. Nauka, filozofia musi dotykać czegoś, co może być wykorzystane przez człowieka. Dlatego James mówi, że stan wiary, bóg powoduje, że większość ludzi przybiera w stosunku do religii postawę pragmatyczną. To się wyraża w tym, że nie dążą do zrozumienia Boga.

Dążą do „używanie” Go, czyli do podpierania Nim swoich wyborów, do korzystania z tego stanu. Stosunek ludzi do religii ma charakter pragmatyczny. Bóg nie jest rozumiany, lecz używany.

---

Wpływ Jamesa na psychologię jest olbrzymi:

• na psychologię społeczną - James jest kimś, kto po raz pierwszy spojrzał na to, że człowiek żyje w kontekście społecznym

• na kierunki psychologiczne:

• behawioryzm - korzystał z jego teorii

• psychologia humanistyczna - branie pełnymi garściami z teorii Jamesa

• teorie o charakterze psychologicznym - np. symboliczny interakcjonizm

Jest też ważny w psychologii, gdyż po raz pierwszy sformułował teorię emocji (klasyczną). W tym samym czasie taka samą myśl wysnuł Lange (Duńczyk), stąd - teoria Jamesa - Lange.

Teoria K. Lange: „emocja jest odczuciem zmian cielesnych wywołanych przez jakieś zdarzenie”

Teoria Jamesa: „emocja powstaje w następstwie zmian naczyniowo - ruchowych, wywołanych przez bodźce”

Ta definicja emocji oznacza, że pierwsze jest dostrzeżenie jakiegoś bodźca, który wywołuje zmiany o charakterze fizjologicznym i dopiero uświadomienie tych zmian daje emocje. („Jest mi smutno, bo płaczę”).

BEHAWIORYZM

Nurt, który za cel podstawowy obrał wyeliminowanie z psychologii wszelkich pojęć dotyczących stanów wewnętrznych. Twórcą tej teorii był John Watson, który w 1913 r. wydaje tekst „Psychologia z punktu widzenia behawiorysty”, gdzie formułuje nowe zadania dla psychologii.

Impulsy, które doprowadziły do powstania tej teorii, źródła:

1 teoria ewolucji Darwina:

Zapoczątkowanie badań nad psychologią zwierząt stało się bezpośrednim sposobem uświadomienia, że ludzie są zwierzętami, i że dzielą ze zwierzętami wspólny aspekt pewnych obiektywnych stanów emocjonalnych.

Darwin pisze w 1872 r. „O wyrazie uczuć u ludzi i zwierząt” - teza: emocje są wynikiem pewnej adaptacji, służyły przystosowaniu organizmu do otoczenia.

Ten aspekt przystosowawczy emocji tworzy wspólny kontekst obiektywnych stanów emocjonalnych do ludzi i zwierząt.

Ten kontekst powinien być badany poprzez wyodrębnienie pewnych emocji i charakterystycznych dla tych emocji ekspresji emocjonalnych i reakcji zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt. Darwin pokazuje, jak w wyniku strachu wygląda reakcja emocjonalna ludzi i zwierząt - różnicy prawie nie ma. Teoria Darwina mówiła o tym, że pewne zachowania są zachowaniami o charakterze przystosowawczym. Człowiek w wyniku ewolucji odziedziczył te zachowania i ta różnica pomiędzy ludźmi i zwierzętami jest różnica sztuczną. Darwin nie wiedział wtedy o tym, że z szympansem dzielimy aż 98% wspólnych genów. Czyli różni nas prawdopodobnie jedynie ten aspekt świadomościowy.

Teoria ewolucji Darwina stworzyła nowy horyzont myślowy, że człowiek nie może kreować się na kogoś tak odrębnego i niepowtarzalnego, że wymaga opracowania innych terminów badawczych. Ten aspekt powinien być wspólny dla ludzi i zwierząt. Ten impuls Darwina znalazł swoje bezpośrednie odbicie w psychologii.

2 Pierwszą taką teorią była teoria McDougalla. Swoją teorię opisał w 1908 r. w książce pt. „Wprowadzenie do psychologii społecznej”. Są tu stwierdzenia, nowe definicje psychologii: psychologia to „nauka o zachowaniu się celowym”. Rozumiano przez to:

• wszelkie zachowania ma swój cel

• istnieją pewne wrodzone reakcje, skierowane ku pewnym celom

To stwierdzenie było pierwszą hipotezą przyjmującą istnienie instynktu („istnieją wrodzone reakcje kierowania pewnych zadań”)

• wszelkie zachowanie ma swoją motywację w instynktach;

definicja INSTYNKTU - odziedziczona dyspozycja psychiczna, determinująca podmiot, którego jest udziałem, do spostrzegania przedmiotów pewnej klasy, lub zwracania na nie uwagi, do doświadczania, po spostrzeżeniu stanu napięcia emocjonalnego szczególnego rodzaju i do działania w określony sposób albo przynajmniej doświadczenia impulsu do takiego działania.

Jakie rodzaje aktywności można wyróżnić w instynkcie?

• aspekt poznawczy - do spostrzegania przedmiotów pewnej klasy lub zwracania na nie uwagi

• aspekt emocjonalny - doświadczenie po spostrzeżeniu stanu napięcia emocjonalnego szczególnego rodzaju

• aspekt behawioralny - działania w pewien określony sposób, albo przynajmniej doświadczenia impulsów do takiego działania.

Wg McDougalla aspekt emocjonalny polega na tym, że pewnym poszczególnym instynktom odpowiadają pewne jakości emocjonalne. Mówił o tym we „Wprowadzeniu do psychologii społecznej”, że istnieje 7 podstawowych emocji. Tworzą one rdzeń zachowania. Jest to pierwszy autor w historii naukowej psychologii emocji, który wprowadza pojęcie emocji podstawowych:

• instynkt awersji - wstręt

• instynkt ciekawości - zdumienie

• instynkt wojowniczości - gniew

• instynkt pewności siebie - dodatnie samopoczucie

• instynkt samoponiżania - uległość

• instynkt uczuć rodzicielskich - miłość

Oprócz tych 7 podstawowych instynktów istnieją też instynkty o mniej wyraźnej tendencji emocjonalnej, np. stowarzyszania się, zdobywania, reprodukcji, budowania. Później są niespecyficzne instynkty, tj. sympatia, podatność na sugestie, naśladowanie, zabawa. Na końcu tej drabiny instynktów są pomniejsze i o charakterze typowo fizjologicznym: kaszel, drapanie, kichanie.

Cała ta hierarchia instynktów tworzy zachowanie zwierząt i ludzi. McDougall chciał pokazać, że zachowania ludzi oparte są na takiej samej hierarchii instynktów. Jego teoria w literaturze nosi nazwę DARWINIZMU SPOŁECZNEGO.

• kanon Morgana „Jeśli działanie da się wyjaśnić działaniem niższej funkcji psychicznej nie ma powodu do odwoływania się do funkcji wyższej.

• Pragmatyzm.

• teoria Pawłowa- metoda eksperymentalna w badaniu odruchów.

………………………………………………………………………

- PAWŁOW Iwan (1849 - 1936)

Klasyczny eksperyment

Behawioryści przede wszystkim zaadoptowali z teorii Pawłowa jego wzorzec badań eksperymentalnych. Jeżeli ma być eksperyment, to musi być prowadzony w warunkach kontrolowanych i musi być miara tego wyniku, taka, abyśmy mogli obiektywni stwierdzić nie tylko fakt, że reakcja nastąpiła. Musi być miara - czyli wynik. Psy Pawłowa były przygotowane, wyciągano im przewody ślinowe na wierzch i tam podłączano diody i mierzona byłą siła reakcji - skapywała ślina, która była dokładnie mierzona w tabelach.

Eksperyment

W trakcie badań nad autonomicznym odruchem związanym z pragnieniem Pawłow zauważył, że wydzielanie śliny i soków żołądkowych u psa wynika nie tylko z pokarmu włożonego, ale również widok tego pokarmu to wywołuje. To go zafascynowało.

Uznał, że wydzielanie śliny i soków żołądkowych jest reakcją niewyuczoną - reakcją bezwarunkową, natomiast reakcja zachodząca na widok jedzenia - reakcją wyuczoną (wyuczony odruch warunkowy).

Behawioryści skorzystali przede wszystkim z modelu eksperymentalnego Pawłowa oraz z terminologii, która została opracowana w jego laboratorium.

Cztery podstawowe mechanizmy dotyczące uczenia się:

• wzmocnienie

• wygaszanie

• generalizacja

• różnicowanie

Klasyczny eksperyment / WARUNKOWANIE KLASYCZNE Pawłowa - przebieg:

Zapala się lampka (bodziec warunkowy), pies wykonuje jakąś reakcję orientacyjną, ale nie wydziela śliny. Po paru sekundach otrzymuje proszek mięsny (bodzie bezwarunkowy). Pies zjada, aparat rejestruje wydzielanie się śliny. Przeprowadza się kilka kolejnych prób, w których zawsze po zapaleniu się lampki następuje podanie pokarmu. Takie następowania bodźca bezwarunkowego i reakcji bezwarunkowej po bodźcu warunkowym to wzmocnienie.

Po kilku wzmocnieniach pies wydziela ślinę, gdy tyko zapala się lampka. Oznacza to, że utworzył się odruch warunkowy (nawyk).

Ten typ uczenia odkryty przez Pawłowa to warunkowanie klasyczne.

Warunkowanie klasyczne - wytwarzanie lub utrwalanie związku między bodźcem warunkowym a reakcją bezwarunkową poprzez wielokrotne podawanie bodźca warunkowego w powiązaniu z bodźcem bezwarunkowym, który pierwotnie wywoływał tę reakcję.

Jest ono oparte na odruchu.

Charakterystyczne dla warunkowania klasycznego jest to, że pies nie uczy się żadnej nowej reakcji, tylko uczy się utrwalenia nowego związku pomiędzy BW a RB. Schemat jest taki, że zwierzę nie uczy się żadnych nowych reakcji, bo RB i RW treściowo są tożsame.

Związek między BB a RB to odruch bezwarunkowy. Odruch występuje bez uczenia.

Warunkowanie klasyczne: Odruch bezwarunkowy:
BB (pokarm)->RB (wydzielanie śliny); warunkowanie /wzmocnienie
:-> BW (światło) ->RW (wydzielanie śliny)

BB - bodziec bezwarunkowy

RB - reakcja bezwarunkowa

BW - bodziec warunkowy

RW - reakcja warunkowa

Pawłow uważał, że całe zachowanie człowieka bazuje na odruchach. Dlatego nie można go zaliczyć do behawiorystów. Ten impuls pawłowski jest tylko impulsem wynikającym z planu eksperymentalnego i z wprowadzenia terminologii.

Pawłow sam uważał, że jest fizjologiem i że bez sensu jest zajmowanie się psychologią, bo czegoś takiego nie ma. Istnieją tylko pewne fizjologiczne skłonności do reagowania.

Teoria Pawłowa miała ogromne znaczenie w pewnych kręgach i obszarze kulturowym. W latach 50 - tych w ZSRR powstał taki postulat, żeby w ogóle zrezygnować z nazwy psychologia i wprowadzić nową nazwę dla tej nauki (bazując na tym, że nie ma żadnej świadomości, duchowości, jest tylko fizjologia) - REAKTOLOGIA.

Behawioryści zaadoptowali przede wszystkim terminologię. To Pawłow po raz pierwszy wprowadził taką nazwę, że łączne podawanie BB z BW nazywa się wzmocnieniem. Mechanizmy uczenia się, bo warunkowanie jest formą uczenia się, czyli przystosowywania się organizmu do środowiska, opierają się na 4 podstawowych mechanizmach odkrytych przez Pawłowa:

1. wzmocnienie

2. wygaszenie

3. generalizacja

4. różnicowanie

*Wygaszanie to powtarzanie bodźca warunkowego bez wzmocnienia (bez BB).

Badania Pawłowa wykazały, że wygaszanie nie jest biernym zatrzymywaniem ruchu, ale czynnym hamowaniem. Czyli to czynne hamowanie polega na tym, że oprócz wygaszania tego związku między BW a RB, jednocześnie wygaszane są inne reakcje nie objęte tym typem warunkowania. Zauważono w eksperymentach Pawłowa, że wygaszanie odruchu warunkowego na dzwonek osłabiało również odruch warunkowy na np. bodziec świetlny. Wygaszanie nie powoduje całkowitego zaniku odruchu, ale po pewnym czasie reakcja ta powraca samoistnie, bez żadnego wzmocnienia. Wtedy mówimy o samoistnym odnawianiu się odruchu. Te odkryte przez Pawłowa związki z wygaszaniem były istotne przy badaniu skuteczności stosowania wzmocnień negatywnych (kar), które przeprowadzali behawioryści i które, jak się okazało, działają na tej samej zasadzie, jak wygaszanie.

*Generalizacja - gdy wytwarza się reakcja warunkowa np. na bodziec S1, to inne bodźce S2, S3, podobne do tego który wywołuje tę reakcję warunkową, będą również wywoływały tę reakcję. Zasada ta leży u podstaw naszej zdolności do reagowania na nową sytuację, z powodu podobieństwa do przeszłych sytuacji. Na tym mechanizmie wg Watosna (twórcy behawioryzmu) opiera się kształtowanie emocji.

Jeden z najsłynniejszych eksperymentów w psychologii - kontrowersyjny - zaczyna dyskusje na temat tego, do jakiego momentu badań można się w swoich eksperymentach posunąć. Eksperyment nad generalizacją reakcji emocjonalnej wyglądał mniej więcej tak:

9 miesięcy Albert był w swoim kojcu, do którego wprowadzano bodziec powodujący strach (był to biały szczur). Równocześnie wprowadzano hałas. Chłopiec zareagował płaczem. Później na wszystko, co przypominało szczura, reagował płaczem.

*Różnicowanie -Nasze zachowanie opiera się na tym, że pewne reakcje rozciągają się na pewne określone bodźce, ale przystosowanie organizmu do otoczenia, oprócz generalizacji, wymaga również mechanizmu różnicowania. Różnicowanie to reakcja na różnice. Mamy do czynienia z selektywnym wzmocnieniem lub wygaszaniem. Chodzi o to, że przystosowanie wymaga również tego, żeby tylko pewne reakcje były przyporządkowane adekwatnie do określonych bodźców, a inne bodźce nie mogą wywoływać tej samej reakcji.

Behawioryści korzystając z generalizacji i różnicowania mówili, że nasze zachowania werbalne opierają się na tych dwóch mechanizmach. Początkowo jest to mechanizm generalizacji, a później wprowadzane jest różnicowanie, czyli przyporządkowanie danej reakcji werbalnej określonych bodźców.

Dziecko, które nauczyło się reakcji wokalnej ma tendencję do powtarzania tego słowa, bez względu na kontekst. Mówi „tata” do wszystkich. Mechanizm różnicowania zaczyna przystosowywać jego reakcję: nie, to nie tata, to pan / nie, to nie tata, to wujek, albo: tak, dobrze, to jest właśnie tata. Zaczyna się proces przystosowywania reakcji konkretnej tylko do jednego bodźca.

Te wszystkie mechanizmy są ogólnymi mechanizmami uczenia się. Wszystkie teorie posługujące się właśnie tym, że podstawa ludzkiego zachowania jest wynikiem uczenia się, opierają się na tych mechanizmach. To zostało odkryte przez Pawłowa. Ale należy ostrożnie mówić o nim, jako o behawioryście. On sam określił swoje stanowisko, jako stanowisko fizjologa.

………………………………………………………………………….

Teoria behawiorystyczna ma swój POCZĄTEK w 1913 r., kiedy to Watson pisze sztandarowy artykuł dla tej nowej orientacji.

WATSON John (1898 - 1958)

Jego kariera naukowa trwała krótko (15 lat). Odszedł w pełni sił z pracy naukowej, dlatego że miał taki pogląd na życie, że człowiek po 15 latach pracy powinien zarabiać 4 razy więcej niż na początku. Dlatego zajął się biznesem. Ten sztandarowy artykuł nosi tytuł „Psychologia z punktu widzenia behawiorysty”. W artykule tym Watson tak definiuje psychologię:

„Psychologia, jaką widzi behawiorysta, jest w pełni obiektywną, eksperymentalną dziedziną nauk przyrodniczych. Jej celem teoretycznym jest przewidywanie i kontrola zachowań. Introspekcja nie jest podstawową metodą, ani też wartość naukowa jej danych nie zależy od łatwości, z jaką daje się ona interpretować (...) Behawiorysta dążąc do uzyskania jednolitego schematu reakcji zwierząt, nie dostrzega linii oddzielającej człowieka od zwierzęcia. Zachowanie człowieka (...) jest jedynie częścią ogólnego schematu badawczego behawiorysty.”

W tej definicji zawarte są podstawowe postulaty tego nowego kierunku:

1. celem psychologii jest badanie zachowania w ogóle, jako czegoś, co nie ma możliwości podlegać subiektywizacji

2. psychologia ma stać się eksperymentalną częścią nauk przyrodniczych

3. powinna zrezygnować z badań nad świadomością i tym samym z introspekcji

Odnośnie świadomości Watson kilka razy wypowiada się jakby z dwóch stron. W zasadzie jego stanowisko odnośnie świadomości nie jest do końca sprecyzowane, ale zawsze te kontrowersje dotyczą dwóch pojęć. Możemy mówić, w zależności jakie jest stosunek danej teorii to świadomości o:

• behawioryzmie ontologicznym, który zakłada, że nie istnieje coś takiego jak świadomość

• behawioryzmie metodologicznym, który dopuszcza istnienie świadomości, ale zaznacza, że nie ma ona żadnego wpływu na zachowanie

Watson uznaje, że takiej pojęcia, które w tej tradycji (amerykańskiej) obowiązywały (jak jamesowski strumień świadomości) powinno się zastąpić pojęciami charakterystycznymi dla behawioryzmu. Proponuje zajęcie się nie strumieniem świadomości, ale STRUMIEŃ AKTYWNOŚCI. Oznacza to, że behawiorystę interesuje to, co zwierze robi od rana do nocy i od nocy do rana.

Ulubionymi zwierzętami behawiorystów były biały szczur, koty, gołębie.

Dlaczego przeprowadzali i wyjaśniali eksperymenty z tego rodzaju obiektem?

Na razie behawioryzm jest w etapie początkowym i operuje takimi metodami, które mogą być tylko prowadzone na zwierzętach. Ale jest to tylko kwestia czasu, by wynaleziono takie metody, które również w warunkach laboratoryjnych można będzie wykorzystywać do badania ludzi. A że różnica w zachowaniu ludzi i zwierząt jest różnicą umowną, w gruncie rzeczy badając zwierzęta. Odkrywają podstawowe schematy powodujące zachowaniem ludzi.

Kiedy zarzucano im, że to nie jest psychologia człowieka, jeśli w ogóle można tu mówić o psychologii (psychologia białego szczura), behawioryści mówili, że to jest nic innego jak kwestia czasu. W swoich laboratoriach są w stanie stworzyć podstawowe zależności tworzące reakcje, a te podstawowe zależności mają stać się miarą do badania systemu bardziej złożonego. W związku z takim ujęciem psychologowie i tradycyjni amerykańscy behawioryści mówili, że psychologia ma przede wszystkim jeden cel: stać się nauka użyteczną, wykorzystywaną w różnych innych dziedzinach.

Chwyty reklamowe oparte są na teorii behawiorystycznej - gratisy to wzmocnienie reakcji (brak gratisu - wygaszanie ⇒ zmienianie gratisów).

Jeżeli chcemy wiedzieć, w jaki sposób możemy motywować zachowanie człowieka, to musimy znać te podstawowe jednostki określające zachowanie. Słynna formuła behawiorystów dotycząca zachowania się to: S - R (bodziec - reakcja).

Dla behawiorystów cel był jeden: psychologia jako eksperymentalna nauka przyrodnicza ma być nauką użyteczną. Jej dane mają służyć kierowaniu, modyfikowaniu zachowania.

Watson mówi, że nie rozumie oburzenia tych wszystkich ludzi, których mówią o tym, co to za nauka, która mówi o białym szczurze, skoro z badań na szczurze wiemy np. jaka ilość pobudzenia może doprowadzić do pożądanej reakcji. Behawioryści uważali, że psychologia behawiorystyczna powinna wpływać na pedagogikę, na wszystkie nauki społeczne, psychopatologię w sądownictwie, w biznesie itp.

Temu celowi nadrzędnemu (zrobieniu z psychologii nauki użytecznej) przypisywano największą wartość.

Ich wiara w to, że jeśli odkryjemy te zależności, które kształtują reakcje, te zależności, które są zależnościami istniejącymi w środowisku (bo tylko one są w stanie wywołać reakcje), to będziemy mieli wzór na modyfikowanie ludzkiego zachowania.

Ta fascynacja tym, że zachowanie człowieka uzależnione jest tylko od środowiska doprowadziło do tego, że Watson wypowiedział swe słynne zdanie podczas Amerykańskiego Zjazdu Psychologów:

„Dajcie mi 12 normalnych dzieci i stwórzcie odpowiednie środowisko do ich wychowania, a gwarantuję, że (...) jestem w stanie ukształtować lekarza, prawnika (...), niezależnie od jego talentu, skłonności, zdolności, powołania, jak również rasy jego przodków.”

Zdanie świadczy o tym, że wszystko jest wynikiem uczenia się. Człowiek nie jest zdeterminowany przez geny itp. Tu jest różnica.

Watson - człowiek przychodzi na świat z wrodzonymi pewnymi akcjami emocjonalnymi. Wg niego istniały trzy podstawowe emocje, z którymi przychodzimy na świat: strach, gniew i miłość, poza tym tabula rasa.

………………………………………………………………………….

Barhus F. SKINNER

Największe zasługi dla behawioryzmu miał B. F. Skinner (1904 - 1980). Podstawowe dzieła: „Zachowanie się organizmu”, „Nauka i zachowanie się człowieka”, „Zachowania werbalne”.

Jest znany przede wszystkim z tego, że wprowadził warunkowanie sprawcze (instrumentalne, reakcji dowolnych), które polega na tym, że zachowanie jest emitowane spontanicznie, nie jest odpowiedzią na bodziec. Ale emitowanie spontanicznej reakcji w pewnym momencie zostaje wzmocnione. To wzmocnienie powoduje taką tendencję, że ta reakcja ma prawdopodobieństwo powtórzenia się w przyszłości.

Skinner odkrył tę zależność w następującym eksperymencie:

Skonstruował skrzynię, w której była dźwignia (skrzynka problemowa). Żeby szczur mógł otrzymać pokarm, musiał najpierw tę dźwignię dotknąć. Wówczas pojawiała się kulka pokarmu.

Do badania tego szczura Skinner wykorzystał to, że wzmocnienie i dążenie do wzmocnienia jest związane z tym, jaki aktualny stan ma szczur:

• deprywacji

• nasycenia

• przesycenia

Szczur wpuszczany do tej skrzynki był głodny (⇒ deprywowany pod względem głodu - w terminologii behawioralnej). To było najbardziej motywującym czynnikiem. Szczur ten wykorzystywał nieskoordynowane ruchy (metoda prób i błędów), aż przypadkowo nacisnął dźwignię i dostał jedzenie. W tym momencie ta dowolna reakcja została wzmocniona. Behawioryści uważali, że zachowanie człowieka oparte jest na modelu warunkowania instrumentalnego.

Skinner jeszcze bardziej konkretnie przedstawił przedmiot psychologii. Wg niego przedmiotem psychologii jest badanie reakcji behawioralnej, gdzie możemy zaobserwować czynniki tworzące tę reakcję. Mówił, że tylko psychologia w takim ujęciu nie musi się odwoływać do żadnych hipotez, bo przedmiot badań jest po prostu nam bezpośrednio dany. Takie ujęcie wymaga jednak specjalnych konstruktów.

Ta formuła o współzależności organizmu i jego środowiska powinna zawierać trzy czynniki:

• musi być okoliczność z powodu której zachodzi reakcja

• musi wystąpić sama reakcja

• muszą wystąpić wzmacniające skutki

U szczura:

• okoliczności - szczur w sytuacji derywacji pokarmowej

• reakcja - naciśnięcie dźwigni

• wzmacniające skutki - otrzymanie pokarmu

To była podstawowa procedura.

Zmieniono podstawowe czynniki, by sprawdzić, czy siła reakcji zależy od tego, w jakim stanie znajduje się aktualnie organizm, które z dążeń ze strony organizmu są silniejsze, który bodziec silniej oddziałuje na reakcję.

Tym razem szczur był deprywowany pokarmowo i seksualnie. Później umieszczano szczura w labiryncie. Jedna droga była z zapachem samiczki, druga - jedzenia. Szczur zawsze wybierał samiczkę, tzn. silniej oddziaływała na niego okoliczność deprywacji seksualnej (mierzono czas dojścia do samiczki i do pokarmu).

Założenia behawiorystów wynikały z tego, że psychologia miała być nauką obiektywną, a w takim razie musi się opierać na takich założeniach, które mogą dostarczyć obiektywnych danych. Obiektywne dane to takie, które można zaobserwować, zarejestrować.

„Zachowanie werbalne” - Skinner uznał, że język to system ukształtowanych reakcji werbalnych, a myślenie to rodzaj reakcji werbalnej, reakcji polegającej na bezgłośnym mówieniu, mówieniu bez słów. Zaprzeczał temu, że myślenie jest czymś wewnętrznym.

Skinner uważał, że język jest zachowaniem werbalnym ⇒ uczymy się reakcji na pewne określone bodźce i ten proces musi być wzmocniony. Takie myślenie o języku obowiązywało praktycznie do lat 60 - tych, do momentu druzgocącej krytyki tych zachowań werbalnych psycholingwisty N. Chomsky'ego.

………………………………………………………………

N. CHOMSKY

Zaatakował Skinnera twierdząc, że gdyby język miałby być tylko reakcjami werbalnymi na określony bodziec, to wymagałoby tego, żeby dany bodziec wywoływał tylko pewne określone skutki werbalne (a tymczasem np. różne reakcje na obraz w zależności od upodobań).

Samo reagowanie na pewien bodziec nie może wynikać z tego, że mamy pewien zbiór reakcji. Chomsky stworzył teorię dotyczącą języka: odnośnie języka mamy wrodzone kompetencje, które są uruchamiane przez uczenie się. Reakcje polegają na pewnych językowych kompetencjach.

Dziecko do 5 roku życia przyswaja podstawowe zasady mowy, bez znajomości tych zasad i może je dowolnie modyfikować.

Radykalne stwierdzenie behawiorystów, że wszystko jest uczeniem się, doprowadziło do pewnych skrajności - psychologia badała tyko wpływ środowiska na zachowanie człowieka, posługując się bardzo prostymi metodami. Wzmocnieniami podczas badań eksperymentalnych były proste bodźce pokarmowe. Behawioryści rozszerzyli pojęcie wzmocnienia - jest nim prawie każdy bodziec środowiskowy, który może wywołać reakcję. Wg nich oprócz istnienia wzmocnień podstawowych np. nagroda w postaci jedzeni, picia itd., ludzi stworzyli również wzmocnienia o charakterze psychologicznym i społecznym (wg behawiorystów reakcje interpersonalne opierają się właśnie na wzmocnieniach; dana reakcja musi zostać wzmocniona, by powtórzyła się w przyszłości - przykład takiego wzmocnienia: potakiwanie podczas rozmowy).

……………………………………………………………………….

Edward TOLMAN (1886 - 1959)

Behawiorysta, który zaczął modyfikować swoje badania.

Odróżniał cele, jako stany końcowe fizjologicznego spokoju, np. zaspokojenie głodu, od przedmiotów, czyli środków umożliwiających zapewnienie tego fizjologicznego spokoju, np. pokarm.

Wprowadził więc rozróżnienie na popędy pierwszego i drugiego rzędu, uważając, że popęd jest tak samo dobrą konstrukcją naukową, jak nawyk czy siła.

• popędy pierwszego rzędu - upodobania lub awersje związane ze specyficznym stanem pobudzenia fizjologicznego i specyficznymi stanami fizjologicznego spokoju (popęd seksualny, zaspokojenie głodu i pragnienia);

• popędy drugiego rzędu - nie mają określonej podstawy fizjologicznej, są to konstrukty teoretyczne; mogą być podporządkowane popędom pierwszego rzędu, ale mogą być również nabywane na drodze społecznego uczenia się.

Tolman jest prekursorem PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ.

TEORIE PSYCHOANALITYCZNE

• ojciec psychoanalizy - Zygmunt Freud

• impuls istniał już od dawna (dotyczący istnienia czegoś, co jest nieświadome) ⇒ Spinoza; monady

Wiek XIX to okres, gdy te impulsy zaczęły krążyć w teoretycznych rozważaniach.

Freud nie był pierwszy w rozważaniu istnienia nieświadomości. Pierwszym, który to zrobił był Albert Schefner - prof. UWr., który prowadził systematyczne badania, a ich wynik zamieścił w „Życiu snu” (1869 r.):

Teza: psychika człowieka dzieli się na:

• część aktywną - myśli i uczucia są centralnie położone (centralna pozycja myśli i uczuć

• część pasywną - funkcjonuje podczas snu; myśli i uczucia tłumione

Podczas snu nie śnią nam się żadne treści, sen jest alogiczny, jest tylko wizualizacją.

Dwie kategorie snów:

• żeńskie

• męskie

Bodźce somatyczne o charakterze seksualnym przyjmują centralną pozycję (zagłuszane podczas funkcjonowania świadomości aktywnej).

Dokonując podziału na sny żeńskie i męskie Schefner przeprowadza pewną generalizację: np. wszystkie pozornie niewinne sny kobiet (zajmowanie się dziećmi etc.) powodowane są przez bodźce seksualne.

Sny powstają z okruchów dnia. To, co było spychane poza margines świadomości musi odnaleźć ujście.

Sen o byciu gonionym przez kogoś ⇒ kobiety nawet podczas snu spychają pragnienia seksualne.

⇒ powszechny charakter snu - „chcąc - nie chcąc” śnimy sny o charakterze seksualnym.

Teoria ta powstała co najmniej 20 lat przed freudowskim „Objaśnianiem marzeń sennych” (1900 r.).

W tym okresie pojawiało się wiele teorii dotyczących nieświadomości (m.in. Polaka Edwarda Abramowskiego).

………

Dlaczego dopiero Freud się przebił?

• kontekst społeczny - może jeszcze było za wcześnie na ujawnienie tej prawdy (za Freuda było już zapotrzebowanie społeczne; w wieku XIX odkryto poza podmiotem myślącym, również podmiot seksualny - Faucault)

• Freud był bardzo systematyczny, metodyczny

………………………………………………………..

FREUD

• wykształcenie medyczne, praktyka neurologiczna

Czy jest związek między objawami somatycznymi a przemianami w naszej psychice (i jakie jest jego podłoże)?

Freud zauważył taki związek i skonstruował model teoretyczny: dokładny, systematyczny opis osobowości.

Psychika:

• id [es] - warstwa nieświadoma

• ego [ich] - warstwa świadoma

• superego [überich] - warstwa nieświadoma

Te trzy poziomy mieszczą się w dwóch warstwach - świadomej i nieświadomej.

Łacińskie nazwy wprowadzone zostały przez tłumaczy dzieł Freuda na język angielski.

ID -najważniejsza część psychiki:

• reprezentacja wrodzonych popędów ⇒ człowiek to przede wszystkim biologia, pozostałe treści tworzą się w nadbudowie

• popędy dążą do różnych celów, ale do przyjemności - NADRZĘDNA ZASADA ID:

• dążenie do życia - naczelny cel utrzymanie, dążenie do życia: popęd seksualny, potrzeba pokarmowa etc.

• dążenie do śmierci - z tych popędów wynika agresja, destrukcja wewnętrzna lub zewnętrzna ⇒ agresja ma charakter popędowy ⇒ musi być katharsis, oczyszczenie (ujście, wyładowanie)

• siły popędowe mają pewną energię, która musi znaleźć ujście (związek z fizyką); gdy to się stanie, odczuwamy przyjemność

• konflikt jest nieunikniony - antagonizm: większość zachowań motywowanych tymi popędami się przeplata (np. miłość / nienawiść; po co jemy? By utrzymać organizm, a więc działanie wynikające z popędu do życia / ale żeby jeść trzeba zabić, zgnieść, zgryźć zębami, a to akt destrukcji ⇒ przeplatanie, antagonizm)

⇒ jesteśmy zwierzętami, ale mamy:

SUPEREGO

• wewnętrzna instalacja moralna, wszystkie normy i zasady obowiązujące w danej społeczności

• zawiera „ja idealne”, obraz własnej osoby

• nabywane w procesie socjalizacji

• podstawowa rola - powstrzymanie i kontrola popędów

⇒ konflikt natura - kultura: Gdyby nie kultura nie okiełznalibyśmy natury (wymordowalibyśmy się).

Konflikt wewnętrzny jest nieunikniony. Na tym poziomie powstają emocje związane z przeżywaniem tego wewnętrznego konfliktu, np. lęk.

EGO - jedyna świadoma część psychiki

• kieruje się zasadą realizmu: szuka możliwości pogodzenia id i superego

• za jej pośrednictwem wydostają się nieświadome treści - symptomy sygnalizujące wewnętrzny konflikt

Konflikt wewnętrzny jest nieuchronny, ale człowiek wypracował mechanizmy obronne chroniące „ja idealne” - metody radzenia sobie z tym wewnętrznym konfliktem. Drugą funkcją mechanizmu obronnego jest redukowanie poziomu lęku.

MECHANIZMY OBRONNE EGO:

Wyparcie - podstawowy:

• usunięcie z naszego pola świadomości pewnych treści i przesunięcie ich do sfery nieświadomej, gdzie przyjmują one postać impulsów afektywnych, emocjonalnych

Do wyparcia dochodzi najczęściej w okresie dzieciństwa ⇒ dlatego jest to okres najważniejszy dla psychoanalizy (do piątego roku życia tworzą się wszystkie systemy, także psychiczne).

Mechanizm fiksacji i regresji

• fiksacja - zatrzymanie się na jednej z faz

• regresja - powrót do wcześniejszej fazy

Przechodzenie między poszczególnymi etapami powoduje lęk ⇒ mechanizm fiksacji i regresji to sposób radzenia sobie z nim.

Mechanizm akcji upozorowanej / Formacja reaktywna:

Jeśli boimy się ujawnienia jakiegoś uczucia, w świecie zewnętrznym przyjmuje ono formę przeciwną, bardzo intensywnie manifestowaną (po tej intensywnej manifestacji można poznać, że nie jest to prawdziwe). Jest to ważny mechanizm z rozwojowego punktu widzenia, ważny szczególnie w okresie dzieciństwa.

Mechanizm sublimacji:

Doprowadził do powstania kultury. Nagromadzona energia musi znaleźć swe ujście, najlepiej w formie akceptowanej społecznie.

Kultura - proces wielkiej sublimacji.

STADIA ROZWOJU kształtują się pod wpływem rozwoju cielesnego:

1. stadium oralne

• do ok. 1,5 roku

• dominująca część ciała - usta

• stadium analne

• trening czystości

• stadium falliczne

• traumatyczne wydarzenia: odkrycie różnicy między płciami

• do ok. 5 roku życia

*okres latencji - nic nie dominuje

4. stadium genitalne - dojrzałe

• od 14 roku życia

• źródłem zainteresowania nie własne ciało lecz ciał partnera

• ♀ „wybrakowane dziewczynki” - zawiść, zazdrość, pragnienie posiadania tego, czego nie mają na własność

• ♂ lęk o kastrację

Teoria Freuda jest teorią deterministyczną, człowiek pozbawiony jest woli, dążymy do utrzymania wewnętrznej równowagi, by popędy nie wydostały się spod kontroli superego.

Dwa konteksty psychoanalizy:

• system wiedzy, teoria, której celem jest poznanie człowieka

• terapia: wpływanie, modyfikowanie zachowania człowieka, uświadamianie nieuświadomionych konfliktów

METODY BADAWCZE FREUDA:

1. analiza marzeń sennych;

2. metoda swobodnych skojarzeń;

3. metoda analizy czynności symptomatycznych.

[1939 r. - miał praktykę lekarską w Wiedniu, gdzie przyjmował pacjentów z całego świata, m.in. kompozytora Gustava Mallera]

Swą teorię Freud stworzył na podstawie analizy 9 przypadków + 10 (swego własnego, przez całe życie prowadząc autopsychoanalizę ⇒ ta zasada obowiązuje do dziś, nim zostanie się psychoanalitykiem, przeprowadza się kilkuletnią autopsychanalizę).

ANALIZA MARZEŃ SENNYCH:

Sen jest etapem pasywnym działania naszej psychiki. Superego jest osłabione (lecz nie wyłączone - aby ukryć prawdziwą treść sny dorosłych często są zagmatwane, ale przeważnie chodzi o popęd seksualny, sny „wprost” mają tylko dzieci, które nie wytworzyły superego). Symbolika:

• „latarnie” - niezaspokojona potrzeba

• „wspinaczka po schodach” - akt seksualny

vide: „Objaśnianie marzeń sennych”, 2 tomy, ponad 800 stron.

METODA SWOBODNYCH SKOJARZEŃ:

• ważne jest pierwsze słowne skojarzenie pacjenta

• zjawisko oporu („brak skojarzeń” lub opóźnianie”) świadczy o głębokim, wypartym konflikcie

METODA ANALIZY CZYNNOŚCI SYMPTOMATYCZNYCH:

„Psychopatologia życia codziennego”

• roztargnienie

• przejęzyczenia

• pomyłki w czytaniu, pisaniu

• zapominanie

• tiki etc.

To cenny materiał badawczy, bo nie ma czynności niemotywowanych.

Poprzez analizę tych czynności symptomatycznych, wykonywanych przypadkowo, bez namysłu, ale mających swój motyw, jest zadaniem psychoanalityka odkrycie tych motywów.

Krytyka Freuda

• zarzuty natury metodologicznej - tylko 9 przypadków bazą teorii

• zbyt duży subiektywizm (pacjenci sami odpowiadają) ⇒ niesprawdzalność, zatarcie prawdy i nieprawdy

• zarzut dotyczący biologicznej natury człowieka

Teoria Freuda była kulminacją pewnego stylu myślenia:

• pewne potrzeby mają charakter wrodzony

• wczesne doświadczenia są bardzo istotne, wpływowe

• człowiek jest zmotywowany przez wewnętrzne mechanizmy dynamizujące

III NURTY PSYCHOANALIZY:

• ujęcie klasyczne - Freud

• teoria nieświadomości zbiorowej, psychologia analityczna - Jung

• psychoanaliza społeczno - kulturowa (neopsychoanaliza / psychoanaliza amerykańska) - Erich Fromm, A. Adler Karen Horney: istnieją psychologiczne potrzeby realizowane przez kontakty z innymi.

-Termin PSYCHOLOGIA GŁĘBI nie rozróżnia nurtów psychoanalizy.

GESTALT - PSYCHOLOGIA POSTACI

Główni przedstawiciele formacji Gestalt:

• M. Wertheimer (1880 - 1943) - utworzył w 1912 r. w odpowiedzi
  na główny nurt badań praw w Europie, gdzie dominowały badania nad świadomością.

• W. Köhler (1887 - 1967) *K. Koffka (1886 - 1941)

Zakwestionowali oni przedmiot badań psychologii zaproponowany przez Wundta, czyli świadomość jako pewną sumę wrażeń.

Psychologia postaci została zainspirowana przez pewien nurt badawczy. W tym okresie czołowym filozofem niemieckim był E. Huserl, którego koncepcja dotycząca świadomości została zaadoptowana przez psychologów. Uważał on, że świadomość jest pewną całością, jednością (program fenomenologii).

Badania nad percepcją przeprowadzone przez G. Mullen, D. Katz i E. Rubin

Doszli oni do wniosku, że dotychczasowy schemat wrażeń wzrokowych jest niewystarczający, dlatego że obraz to coś, co powstaje w efekcie działania prostych bodźców. Dysponujemy nasyceniem barw, jasnością obrazu. Właściwością obrazu jest jego stałość, która decyduje o tym, że rozpoznajemy dany przedmiot, nawet w zmieniających się warunkach spostrzeżeniowych, np. kartka papieru będzie zawsze wyodrębniona jako coś stałego w różnych warunkach oświetlenia. Stałość obrazu zanika, gdy przedmiot jest spostrzegany w izolacji od całościowego pola wzrokowego.

Rubin wskazywał na istnienie tendencji związanej z całościowym spostrzeganiem, badając zjawisko figury wirtualnej.

Termin GESTALT oznacza zorganizowaną całość, której właściwości nie mogą być wyprowadzone z elementów składowych.

ZJAWISKO FENOMENU PHI

Eksperymentem strategicznym szkoły Gestalt było odkrycie tzw. fenomenu Phi (odpowiedzialnego za spostrzeganie ruchu) w 1942 r.

Odkrycie tego zjawiska zawdzięczamy Maxowi Wertheimerowi. Osobom badanym w ciemnym pokoju pokazywano w różnych odstępach czasu podświetlane dwie kreski. Gdy odstęp był zbyt duży, badani spostrzegali linie kolejno, gdy zbyt mały - linie spostrzegane były równocześnie; przy odstępie optymalnym - następowało spostrzeżenie ruchu (czas optymalny 60 milisekund na spostrzeganie; dzięki temu mamy możliwość oglądania filmów).

Zjawisko fenomenu Phi - spostrzeganie jednego poruszającego się punktu świetlnego, gdy w rzeczywistości bodźcem są dwa nieruchome źródła światła, kolejno zapalające się i gasnące.

Zjawisko to pokazuje, że ruch nie pojawia się jako połączenie poszczególnych elementów, ale jako pewna dynamiczna całość. Zakwestionowany został tradycyjny pogląd, że każdy bodziec daje początek osobnemu doznaniu wzrokowemu: przy spostrzeganiu scalamy poszczególne elementy. Początek myślenia, że przy postrzeganiu nie scalamy poszczególnych doświadczeń sensorycznych, ale ruch jako całość.

Gestaltyści odkryli, że w polu percepcyjnym istnieją całości, które nie są zdeterminowane poszczególnymi elementami, ale pewne poszczególne oddziaływania tych całości są zdeterminowane wewnętrzną naturą. Pokazali oni również, że w uczeniu się nie dokonujemy analizy składowej sytuacji, lecz uczymy się i spostrzegamy tę samą sytuację problemową jako całość.

POSTAĆ - struktura, całość, nie wyodrębniamy poszczególnych części składowych.

Psychologia zmienia stanowisko - wrażenia jako elementarna cząstka zostały zastąpione postacią. Teraz wszystkie zjawiska psychiczne są postaciami.

Początkowo gestaltyści badali figury i tło (stałość obrazu uzależnioną od całościowego pola percepcyjnego).

Całość - nowopowstałe przeżycie.

GESTALT - postać, stan lub proces, którego specyficzne właściwości i działania nie dają się złożyć z właściwości i działań jego poszczególnych części

• nie jest rzeczą;

• to co nie jest postacią, jest sumą;

• postać - zjawisko niesumatywne.

Ugrupowanie jest sumą, jeśli poszczególne składniki możemy połączyć bez dokonywania w nich zmian, jeśli usunięcie jakiejś części nie spowoduje zniszczenia innych (sumy).

Transpozycja - polega na zmianie składników nie pociągającej za sobą zmiany charakteru całości (np. zmiana długości boków kwadratu, ale to nadal pozostaje kwadrat).

Pregnacja - tendencja do uzupełniania, dążenie do symetrii, do utworzenia postaci zamkniętej. (luka, brak czegoś - charakter myślenia dynamicznego ⇒ uzupełnienie tej luki).

…………

KÖHLER

• Teneryfa

• stanowisko dyrektora Instytutu badającego małpy człekokształtne pruskiej Akademii Naukowej - 1913 r.

• „Badania nad inteligencją małp człekokształtnych” - zachowanie się małp w różnych nowych sytuacjach eksperymentalnych.

Badania nad aspektem funkcjonalnej całości pola percepcyjnego w myśleniu przeprowadził Köhler (badanie nad małpami, Sułtan):

W polu widzenia badanej małpy umieścił pożywienie, przeszkodę (odległość do banana), a także przedmioty, którymi małpa może się posłużyć. Banan znajdował się bardzo wysoko. W pomieszczeniu był dwie skrzynki (mniejsza i większa) oraz kij bambusowy. Szympans na początku przejawiał działanie metodą prób i błędów (wspinał się i podskakiwał). W pewnym momencie, gdy zorientował się, że jego działania nie przynoszą rezultatu, usiadł w kącie pokoju. Nagle wstał, przesunął pod zawieszonego banana dużą skrzynkę, na niej położył mniejszą, wszedł na to, wziął kij i strącił tego banana.

Tego typu uczenie się Köhler nazwał uczeniem się przez wgląd - rozwiązujemy problem dzięki spostrzeżeniu pewnych istniejących zależności w całym naszym polu widzenia, poprzez przekształcenie sytuacji wyjściowej - rozwiązanie sytuacji zaczyna się od dostrzeżenia całości. W procesie myślenia dominuje zdolność spostrzegania postaci. Rozwiązanie pojawia się nagle - charakter akceleracji.

INTELIGENCJA jest opata na spostrzeganiu relacji, a nie pojedynczych bodźców ⇒ wgląd podstawową zasadą uczenia się ⇒ zmiana podejścia do myślenia i inteligencji.

Köhler zakwestionował pogląd behawiorystów, że podstawą uczenia się warunkowania instrumentalnego jest metoda prób i błędów, który to rodzaj techniki wymuszają skrzynki labiryntowe.

Köhler zaobserwował również u kurcząt spostrzeganie całości pola percepcyjnego. Kurczęta miały wydziobywać ziarno z naczynia jasnoszarego, a unikać naczynia ciemnoszarego. W sytuacji, kiedy postawiono naczynie jaśniejsze od tego, z którego jadły kurczęta, okazuje się, że wybierają one nowe, jaśniejsze naczynie.

MYŚLENIE - proces całościowy, w którym występują prawa charakterystyczne dla praw dynamiki postaciowej; postacie myślowe są mniej lub bardziej zróżnicowanymi postaciami, w których są luki, więc zawierają tendencję do zamknięcia, czyli uzupełnienia luk ⇒ początek cyklu badań nad myśleniem

……..

Na rozwój psychologii Gestalt miała również silne oddziaływanie psychoterapia. Ośrodkiem, w którym działali gestaltyści był Berlin. Gestalt terapia jest kontynuowana przez wątek koncepcji humanistycznej (też uważa się człowieka jako pewna określoną całość).

…….

WERTHEIMER - myślenie produktywne

• geneza i rozwój teorii względności (wywiad z Einsteinem)

Myślenie produktywne zachodzi jako pewien proces zadaniowy (składający się z szeregu prób), który kończy się każdorazowo przekształceniem zastanej sytuacji lub poprzedniej, wraz z tym przekształceniem zmienia się struktura zadania

………….

Kurt LEWIN (1890 - 1947)

Był uczniem M. Wertheimera, jego asystentem na Uniwersytecie Berlińskim. Stworzył on własną, odrębną teorię psychologiczną. Jego teoria to teoria pola. Podstawowym terminem w tej teorii było pole dynamiczne - obszar, przestrzeń, w której punkt współdziała z innymi, a zmiany napięcia w jednym punkcie, rodzą tendencję do usunięcia tej różnicy i utworzenia równowagi dynamicznej. Lewin przejmuje pojęcie pola dynamicznego, ale mówi, że fizyka wypracowała relacje, które łączą poszczególne elementy pola.

Pole psychologiczne - obszar, przestrzeń życiowa, w którym znajduje się jednostka i wszystkie czynniki oddziałujące na nią w danym czasie, jest formą pola dynamicznego, obszaru, w którym istnieje dążenie do równowagi.

Osoba + środowisko = całość

• zachowanie człowieka jest funkcją całości

• środowisko - psychologiczne otoczenie (czynniki zewnętrzne i wewnętrzne)

Strefy graniczne - pochodzą z zewnątrz, oddziaływają jeśli są istotne w danym czasie.

Lewin uważał, że psychologia powinna być zorientowana na nauki matematyczno - fizyczne, a nie na nauki biologiczne. Uważał on, że psychologia może się rozwinąć jedynie wtedy, gdy przejdzie od pojęć przedmiotowych do pojęć relacyjnych.

„O Arystotelesowskim sposobie myślenia” - przedstawia tu nowy krok w rozwoju psychologii. Jeżeli psychologia ma się rozwinąć, to powinna korzystać przede wszystkim z analizy przyczynowej i ujęcia relacyjnego, ma się opierać na analizie motywacji zachowania.

Dla Gestalt psychologii problemem osiowym było pojęcie obrazu, dla Lewina problemem osiowym staje się MOTYW.

Psychologia postaci rozpatrywała obraz niezależnie od czynników motywacyjnych. Lewin pomijał spostrzeżeniową treść sytuacji, a koncentrował się na motywacyjnej dynamice, wynikającej z całości sytuacji.

Teoria motywacji wynikająca z koncepcji psychoanalitycznych, mówiła o tym, że motyw to utajona, nieświadoma siłą wewnętrzna, działająca w sposób niezależny od środowiska. Lewin krytykował ten pogląd, uważając, że zarówno behawioryści (zachowanie człowieka uzależnione od środowiska), jak i psychoanalitycy (zachowanie człowieka uzależnione od wewnętrznych sił motywacyjnych, oderwane od czynników środowiskowych) nie mają racji. Zachowanie wg Lewina powinno być rozpatrywane jako wynik współdziałania człowieka z jego bezpośrednim otoczeniem.

Wprowadza on pojęcie PRZESTRZENI ŻYCIOWEJ - całość czynników działających na osobę w danej jednostce czasu. Za pomocą tego terminu ogólne pojęcie pola jako dynamicznej całości dawało się zastosować do opisu wzajemnych stosunków między człowiekiem a jego otoczeniem. Prymat całości nad częściami - przestrzeń życiowa dominuje, dążenia do zmian odbywają się na zasadzie psychicznego ruchu (przekształcania sytuacji - całości)

Dla gestaltystów pole to pewna struktura percepcyjna, dla Lewina jest to struktura, w której realizuje się zachowanie. Jako całość ujmuje się w tym polu dynamicznym dążenie motywacyjne i istniejące cele, dążenia pragnienia.

Lewin próbował swoją teorię motywacji rozszerzyć tak, aby obejmowała ona wszystkie poziomy zachowania człowieka (np. od zaspokojenia głodu do wyższych aktów psychicznych).

ZACHOWANIE jest zawsze funkcją osobowości i środowiska. Żadne właściwości zachowania nie dają się wyprowadzić z typów osobowości, ani z samego środowiska, musi to być rozpatrywane w całości.

Behawioryści uważali, że motyw, popęd, potrzeba jest czynnikiem zewnętrznym. Freud - że przedmioty, za których pomocą zaspokajamy swe potrzeby zostały utrwalone w okresie dzieciństwa.

Lewin uważał, że zachowanie kształtuje się na podstawie relacji, jakie tworzy dana osoba w kontakcie ze swoim bezpośrednim środowiskiem w konkretnej jednostce czasowej. Ubiegłe doświadczenie może wpływać o tyle, o ile zachowuje swoją aktualność również w obecnej sytuacji.

W swoich schematach Lewin stosował jeden z działów matematyki - topologię (dział geometrii zajmujący się analizą wektorów, ich natężenia i kierunku). W 1936 r. napisał książkę „Zasady psychologii topologicznej”. Wg niego schematy eksperymentalne nie powinny być opisywane za pomocą liczb, ale za pomocą opisów graficznych. Symbole graficzne oznaczają przestrzeń życiową, w której dokonuje się psychologiczny ruch - pewne rzeczywiste przemieszczenie się kierunku obrazu, w którym może być zrealizowany dany cel, ale jest i ruch wewnętrzny, czyli przekształcenia myśli, spełnienie wyobrażenia. RUCH jest traktowany jako zmiana struktury sytuacji. Działanie siły oznaczone jest strzałką, a jej wielkość długością wektora. Siły psychiczne w polu dynamicznym powstają i ulegają zmianie, człowiek działa a w pewnym określonym środowisku, jedne obszary go przyciągają, inne odpychają.

Te właściwości przedmiotów, sytuacji, które oddziałują na nasze zachowanie Lewin nazwał WALENCJĄ (dodatnią lub ujemną). W każdym z nas jest pewne pole psychologiczne, w którym istnieją przedmioty, sytuacje, ludzie nacechowane ujemnie (ich unikamy) i dodatnio (te przyciągają nas do siebie). Te plusy i minusy, wyznaczają nasze realne zachowanie, określają kierunek lokomocji życiowej w danym momencie czasowym.

PRZESTRZEŃ ŻYCIOWA nie podlega różnicowaniu na części składowe. W przestrzeni życiowej występują regiony (struktury zawierające określone czynności, ograniczone przepuszczalnymi, mniej lub więcej, granicami) oraz stany bierne (bycie nagradzanym, podziwianym, ludzie i wydarzenia).

Ruch powoduje siła psychologiczna, decyduje ona o jego kierunku i natężeniu.

Kiedy kierunek działań jest sprzeczny (plusów i minusów) następuje KONFLIKT - trzy podstawowe rodzaje:

1. w polu mogą działać w tym samym czasie dwa obszary o tym samym stopniu nasycenia wartością pozytywną, ale nie mogą być jednocześnie zrealizowane;

2. jeden obszar może być nacechowany i dodatnio i ujemnie - gdy chcemy osiągnąć wartość pozytywną, ale pominąć negatywną następuje konflikt (pies, którego chcemy pogłaskać, ale się go boimy);

3. w polu działają dwie wartości negatywne sprzeczne.

Lewin nie zakłada istnienia stałych czynników; wszystko się zmienia - człowiek i środowisko to zmienne.

Lewin niechętnie używał terminu „osobowość”. Jeśli już, to uważał, że osobowość to pewien system pojęć.

BADANIA NAD MOTYWACJĄ uczniów/szkoły Lewina:

Efekt Zeigarnik (Blüma Zeigarnik, Rosjanka, uczennica Lewina) - tendencja do lepszego pamiętania zadań przerywanych przed ich ukończeniem, niż zadań ukończonych.

Osoby badane wykonywały różne zadania, część mogła ukończyć, części przerywano. Następnie poproszono ich o odtworzenie treści tych zadań zadania, które im przerywano były lepiej odtworzone (osoby te nie rozładowały napięcia). Zadania zakończone były odtworzone z gorszym skutkiem. Potencjał motywacyjny w zadaniach dokończonych został wyczerpany.

M. Ovsiankina

Podział na dwie grupy - jednej pozwolono dokończyć czynność, drugiej przerwano. Osoby, które nie dokończyły, spontanicznie chciały dokończyć zadanie.

A. Karsten

Co będzie się działo w przypadku zbyt dużego napięcia? Badania dowiodły, że te osoby, które ciągle miały wykonywać tę samą czynność, w pewnym momencie załamywały się (np. modyfikacje występowały). ⇒ efekt przeładowania (utrzymywanie się napięcia na tym samym poziomie).

Szkoła Lewina jest uznawana za wzór badań eksperymentalnych. Żadna inna szkoła psychologiczna nie przeprowadzała eksperymentów z taką rzetelnością.

………….

Z koncepcją SYSTEMU NAPIĘĆ wiązał się stan NASYCENIA. Mamy trzy stany związane z prostymi potrzebami organicznymi:

• deprywacja (niemożność zaspokojenia potrzeby)

• nasycenie(zaspokojenia potrzeby)

• przesycenie (rozpad czynności, dążenie do zmiany).

Można je rozpatrywać jako parametry wszystkich systemów napięć. Przesycenie wyjaśnia nam te napięcie w systemie dotyczącym danego działania.

Eksperyment: Osoby badane miały wciąż powtarzać to samo działanie, np. recytować krótki wiersz. Symptomy przesycenia - rozpad czynności, dezintegracja czynności, dążenie do zmiany, rozdrażnienie.

W koncepcji Lewina związki motywacyjne były to związki jednostki ze środowiskiem. Wyniki badań eksperymentalnych dostarczyły dodatkowych informacji, które mogły być wyjaśnione w schemacie związanym z polem dynamicznym. Ten schemat jest bezradny wobec konieczności wyjaśniania pewnych stałości zachowania.

Różnice w odtwarzaniu zadania niedokończonego były związane z tym, w jakim stopniu i jak osoba badana angażowała się w daną czynności. Angażowanie wysokie - zadanie niedokończone było lepiej odtworzone.

Czynnik osobowościowy został też zaobserwowany w cyklu badań nad poziomem aspiracji. Termin ten został wprowadzony w szkole Lewina. Początkowo poziom aspiracji oznaczał stopień trudności osiągalnego celu, do którego dążymy.

Badania nad POZIOMEM ASPIRACJI - T. Dembo

Założenie - ci, którzy osiągną sukces, wybiorą potem zadanie trudniejsze, ci, którzy poniosą porażkę - łatwiejsze. Paradoksalnie okazało się, że jest odwrotnie.

Eksperyment: Osoba badana otrzymywała zadania o różnym poziomie trudności. Przystępując do pracy badany wyznaczał sobie określony poziom trudności. Potem wykonywał te zadania i kiedy osiągał sukces lub porażkę, proszono go, aby sam wybrał sobie zadania. Wybór, po uprzednim sukcesie lub porażce, określał poziom aspiracji. Osoba badana po porażce wybierała zadania trudniejsze.

W tym momencie kończy się schemat badań lewinowskich, gdyż opracowanie całej teorii osobowości wymagało już zupełnie nowych pojęć i nowych schematów eksperymentalnych, uwzględniających indywidualne różnice.

Lewin swój pomysł dotyczący przestrzeni życiowej, dynamiki pola itd. przeniósł na badania MAŁYCH GRUP SPOŁECZNYCH (a nie badania jednostek i otoczenia) - EKSPERYMENTALNA PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA.

Lewin wyszedł ze szkoły Gestalt, stworzył własną teorię, a później eksperymentalną psychologię społeczną.

ROZWÓJ I HISTORIA PSYCHOLOGII W POLSCE

Twórcą i teoretykiem psychologii polskiej był Kazimierz Twardowski (1866 - 1938). Był on założycielem szkoły lwowsko - warszawskiej. Wszyscy przedstawiciele psychologii polskiej to jego uczniowie - Witwicki, Kreutz, Tomaszewski.

Była to szkoła matematyczno - logiczno - metodologiczna.

Twardowski był początkowo zainteresowany filozofią. Był uczniem Bretany. Zarządził, aby wszystkie prace były pisane w języku polskim.

Podejmuje on problem związany ze ścisłym precyzowaniem przedmiotu psychologii, aby odgraniczyć ją od nauk pokrewnych, a głównie od redukcji jej do badań biologicznych. Chciał zdefiniować przedmiot psychologii, znaleźć dla niej miejsce w klasyfikacji nauk.

Punktem ciężkości w argumentacji jest fakt, że skoro każdy proces ma swój odpowiednik fizjologiczny to w mózgu człowieka nie możemy odnaleźć miejsca myśli, przeżyć. Argumentuje, że pewne procesy fizjologiczne są niezbędnymi warunkami wytworzenia pewnych czynności zmysłowych, ale procesy fizyczne można zlokalizować, a zjawisk psychicznych nie można umiejscowić.

Kryterium lokalizacji (próba lokalizacji)

Nawet, jeżeli dojdzie do tak szczegółowego rozwoju badań fizjologicznych, to nie będzie można i tak nic odsłonić prócz materii. Najbardziej szczegółowe badania nie pokażą nam myśli w mózgu.

Odmienność metod - PRZEDMIOTOWE I PODMIOTOWE

Rzeczywistość psychiczna może być badana jedynie poprzez wewnętrzne doświadczenie. Natomiast nauki przyrodnicze /fizjologia posługujące się metodą przedmiotową charakteryzują doświadczenia zewnętrzne.

Metoda podmiotowa - introspekcja jest wewnętrznym doświadczeniem, albo wewnętrznym postrzeganiem (nie jest to obserwacja).

Różnica między metodą podmiotową introspekcją, a metodą przedmiotową dotyczy dostępności obserwowanych zjawisk.

Twardowski uważa, że psychologia nie może się obejść bez możliwości obiektywizacji danych. Mówi, że psychologia powinna łączyć metodę przedmiotową (eksperyment psychologiczny) i podmiotową. Pierwszeństwo przyznaje metodzie podmiotowej. To doprowadza do tego, że Twardowski proponuje nowe określenie przedmiotu badań psychologicznych.

W tym okresie popularne było twierdzenie, że przedmiotem badań jest życie psychiczne, duchowe. Twardowski uważał, że jest to zbyt ogólne. PRZEDMIOTEM PSYCHOLOGII: ŻYCIE PSYCHICZNE. Elementy składowe życia psychicznego to czynności psychiczne (wyobrażając) i wytwory tych czynności (wyobrażamy) ⇒ podział działów psychologii.

W życiu psychicznym nie tylko odbieramy bodźce z otoczenia, ale mamy zdolność do wytworzenia nowych jakości. Każdej czynności psychicznej towarzyszy określony cykl.

Proponuje, aby wprowadzić pojęcie faktu psychicznego (czynność + wytwór = fakt psychiczny). Tak jak w warunkach przyrodniczych fakt fizyczny jest pewnym zdarzeniem niezależnym od podmiotu, tak w psychologii fakt psychiczny istnieje dzięki zależności podmiotowej.

To pozwala określić pewne punkty graniczne między uwarunkowaniami ze sfery psychicznej a uwarunkowaniami ze sfery fizjologicznej. Dyspozycja ma objąć wszystkie elementy graniczne określając je nazwą psychofizycznych.

W fakcie psychicznym mamy do czynienia z całością, dokonywaniem myślenia, wyobrażenia, wzruszenia oraz tym, co powstaje w ich wyniku.

Każdy akt psychiczny jest procesem wytwarzania. WYTWÓR PSYCHICZNY może być trwały lub nietrwały.

Dane dotyczące przebiegu życia psychicznego pochodzą ze sfery wytworów. W analizie wytworów psychicznych badacz ma bezpośredni dostęp do oznak życia psychicznego, może je obserwować, dokonać zewnętrznego oglądu zachodzących zjawisk. Wszelkie formy o charakterze psychofizycznym, takie jak słowo, pisanie, rysunek, wytwarzany przedmiot są dla badacza dostępnym źródłem wiedzy. Wytwory psychofizyczne podlegają doświadczeniu.

Psychologia jest zbyt rozległa, by być nauką humanistyczną. Twardowski zaliczał psychologię do nauk empirycznych.

Wiedza o badaniach zjawisk czerpana jest z dwóch źródeł:

• oznak życia psychicznego

• dokumentów życia psychicznego

Głównym kryterium podziału jest czas (trwałość przejawianych oznak).

Wszystkie czynności i wytwory psychiczne mające postać psychofizyczną określamy jako oznaki życia psychicznego. To, co przyjmuje wartość, postać materialną to dokumenty psychologiczne (protokół badawczy).

Łącznikiem między metodą podmiotową a przedmiotową jest eksperyment psychologiczny. Chodzi w nim o rekonstrukcję życia psychicznego innych, pewien stopień stwierdzenia przejawianych przez nich czynności psychicznych. Dokumentem jest protokół badawczy, służący do dalszej analizy.

Ta cała argumentacja jest istotna. Za pomocą tych terminów klasyfikuje psychologię wśród innych nauk. Psychologia jest nauką empiryczną. Wszystkie nauki przyrodnicze są empiryczne, ale psychologia nie jest nauką biologiczną.

Nauki o duchu - nauki humanistyczne:

W tym samym określeniu wskazuje, że psychologia powinna dążyć do nauk humanistycznych. Przedmiotem psychologii są CZYNNOŚCI PSYCHICZNE oraz TRWAŁE I NIETRWAŁE wytwory psychofizyczne. Przedmiotami nauk humanistycznych są jedynie TRWAŁE wytwory psychofizyczne. Każdy dokument historyczny jest dziełem działalności człowieka (powieść, wiersz, obraz). Przybrawszy postać materialną (trwałą) dzieło żyje swoim własnym życiem.

Psychologia nie jest tożsama z naukami humanistycznymi, ale tworzy ich podstawę. Punkty styczne są związane z tym, że każdy wytwór, który żyje swoim niezależnym życiem ma pewne źródła, pochodzenie, wiąże się z pewną czynnością psychiczną.

Psychologia tworzy podstawę nauk humanistycznych, ale przedmiot jej badań jest inny (nietrwały wytwór psychiczny).

……………

Władysław WITWICKI (1878 - 1948)

• uczeń Kazimierza Twardowskiego

• 1926 r. wydał pierwszy podręcznik psychologii

• przełożył wszystkie dzieła Platona na język polski

Napisał i obronił pierwszą rozprawę doktorską z psychologii w szkole lwowsko - warszawskiej, pt. „Analiza psychologiczna ambicji”.

Jest autorem pierwszego polskiego podręcznika do nauczania psychologii. Napisał też książkę pt. „Wiara oświeconych”, gdzie zajmował się przeżyciami religijnymi osób wykształconych (metoda introspekcji).

Uściślił to, czym zajmuje się psychologia. Wg niego przedmiotem psychologii są zjawiska takie jak: przejmujący ból zęba, leniwe poczucie sytości, ostra woń amoniaku, ładny zapach fiołka, przeraźliwy głos trąby, widoki, wspomnienia, marzenia, wiara, nadzieja, strach, radość, płacz, pragnienie, przekonania (⇒ podobieństwo do Bretany!).

Wszystkie te przedstawione zjawiska tworzą takie przedmioty jak:

wrażliwość; czułość; słuch muzyczny; skłonność do gniewu, śmiechu; siła woli.

Do stałości przedmiotu psychologii należą dyspozycje psychiczne - pewne trwałe właściwości jednostek, dzięki którym pewne zjawiska psychiczne powstają łatwiej, szybciej i są silniejsze. Są:

• dyspozycje wrodzone (np. gotowość do ruchu, zabawy, ucieczki);

• dyspozycje nabyte (np. szacunek, ambicja).

Nie aktualizowane dyspozycje ulegają wygaszaniu.

Fakty psychiczne i dyspozycje są dla psychologa bezpośrednim materiałem badawczym, ale psycholog nie może pomijać pewnych faktów z zakresu zjawisk fizycznych, które stanowią pośredni materiał badawczy. Podobnie jak botanik, każdy psycholog musi posiadać pewną wiedzę z zakresu fizjologii, fizyki, nauk przyrodniczych.

Witwicki był skłonny uważać, że psychologia jest bliżej nauk przyrodniczych niż humanistycznych.

Zjawiska psychiczne może postrzegać tylko ten, kto sam je doznaje, stanowią one świat wewnętrzny człowieka. Wyraz wewnętrzny nie oznacza niczego przestrzennego, nie dotyczy organów wewnętrznych, ale odnosi się do faktu, że zjawiska psychiczne są możliwe do postrzegania tylko dla tego, który je przeżywa.

Zwraca uwagę na dwuznaczność stosowania pewnych wyrażeń. Dwuznaczność ta przesłania nam bezpośredni związek (np. wyraz widok to przeżycie danego widoku w danej osobie).

Przez postrzeganie jednego i tego samego przedmiotu powstaje tyle faktów psychicznych, ile osób tę sytuacje przeżywa.

Mówi, że nie możemy przeniknąć uczuć innych osób. Nam jedynie są dane pewne oznaki zewnętrzne, na podstawie których możemy zbierać pewne informacje, dane.

Dla niego zjawiska istnieją, jeżeli istnieje ktoś, kto by je doznawał. Fakty psychiczne mają byt zależny, powstają pod warunkiem, że ktoś ich doznaje i trwają tak długo, jak ktoś ich doznaje. Fakty psychiczne = fakty podmiotowe

Koncepcja podmiotowości przeżyć ⇒ podstawa psychologii humanistycznej

Fakty psychiczne można nazwać przeżyciami psychicznymi. Między przeżyciem psychicznym a podmiotem doznającym zachodzi bardzo osobliwy stosunek (kwestiami tymi zajmował się również Wundt - przeżycie jest zbiorem pewnych spostrzeżeń, faktów psychicznych) - intencjonalność.

Witwicki uważa, że ten stosunek charakteryzuje się pewna stałością. Jądrem podmiotowości jest pojęcie JA, które jest stałym elementem przeżyć psychicznych. Treści tych przeżyć mogą się zmieniać, natomiast JA pozostaje dalej częścią podmiotu. ⇒ stałość aktów psychicznych, stałą charakteryzująca daną jednostkę

Mamy do czynienia z jedną jednością. Jest jeden podmiot, których wszystkich faktów doznaje, przezywa i je postrzega.

W każdym akcie psychicznym wyróżniamy treść przeżytego faktu i sam akt przeżycia danego zjawiska. Przeżycie psychiczne jest pewną formą aktu psychicznego.

Tak jak treść przeżycia (barwa, dźwięk, ból, radość, smutek), tak akt psychiczny jest czynnością, która towarzyszy danej treści (widzenie, odczuwanie, słyszenie).

AKT PSYCHICZNY oznacza stosunek między podmiotem a daną treścią wynikającą z określonego zjawiska.

Witwicki uważał, że akty psychiczne nie są czymś niezmiennym, uzależnionym od danego zjawiska. Są pewnymi czynnikami stałymi, powtarzającymi się w różnych przeżyciach.

Akty psychiczne mogą różnić się ilościowo. Silne akty psychiczne łatwo są postrzegane, są świadome.

Świadomość to pewna forma wiedzy o własnych aktach psychicznych.

…………….

Mieczysław KREUTZ (1893 - 1971) OBRONA INTROSPEKCJI

Uczeń K. Twardowskiego. Utworzył w 1947r we Wrocławiu instytut psychologii.

Jest najbardziej znany dzięki obronie introspekcji jako metody naukowej. Próbował udowodnić, że poddaje się ona kryterium sprawdzalności.

INTROSPEKCJA - to metoda polegająca na bezpośrednim (bez pośrednictwa zmysłów, receptorów) poznaniu procesów psychicznych jednostki

Przez bezpośredniość poznania rozumiemy to, że procesy psychiczne poznajemy bez pośrednictwa receptorów. Dla poznania swoich myśli, uczuć, pragnień, spostrzeżeń nie potrzebujemy posługiwać się żadnymi zmysłami, lecz poznajemy je bezpośrednio. Plany (sądy), jakie wydajemy o występowaniu własnych zjawisk psychicznych, nie opierają się na procesach rozumowania, nie są wnioskami wysnutymi z jakichś przesłanek, lecz od razu pojawiają się w naszej świadomości ⇒ introspekcja istnieje, ale w zamaskowanej formie.

W 1953 r. Edward Boring ogłosił koniec introspekcji, pokazując, że jest to metoda niezdolna do badania naukowego, stopniowo ulega wygaszaniu.

Kreutz podjął się obrony introspekcji. Zaczął od tego, że mamy protokoły osób badanych, wypowiedzi o wrażeniach zmysłowych i psychofizycznych, fenomenologiczne opisy spostrzeżeń innych procesów psychicznych, różnego rodzaju opisy przeżyć psychicznych wykorzystywane w zakresie psychologii społecznej, kwestionariusze, inwentarze osobowości ⇒ zamaskowana forma introspekcji.

Składniki metody Kreutza (introspekcji)

Podstawowe:

• osoba stosująca tę metodę musi przeżyć jakieś zjawisko, musi odbyć się w niej jakiś proces psychiczny

• osoba badana musi wykonać jakieś czynności, wykazywać skupienie na procesach psychicznych, które przeżywa, chce badać

• czynności intelektualne trzeba rozpoznać, nazwać, wydać sąd

• psycholog musi zebrać większa liczbę sądów o badanych procesach psychicznych i opracować je zgodnie ze wskazówkami logiki i metodologii ogólnej.

Kreutz zdaje sobie sprawę z trudności niedostępności życia psychicznego człowieka dla innych ludzi. Jest wyjątek łagodzący te trudności. Kreutz uważa, że człowiek może przy przeżywaniu zjawisk psychicznych jednocześnie o nich mówić. Swobodne mówienie jest wyrazem głośnego myślenia, którego może słuchać wiele osób. W tym wytworze psychofizycznym mamy do czynienia z wieloma obiektywnymi procesami. Można założyć, że człowiek mówiący o swoich przeżyciach, będzie nas okłamywał, ale kłamstwo to także jest jakaś jego myśl, która dla psychologa jest wskazówką. Wszystko to ma rozszerzyć pole badań metodą introspekcyjną, gdyż dowód introspekcyjny był zarzutem związanym z subiektywizmem.

W metodzie Kreutza introspekcja dzieli się na dwa elementy:

• element związany z osobą od której mamy doznania introspekcyjne

• badacz, psycholog opracowujący materiał introspekcyjny.

Metoda te nie może być stosowana wszędzie i do każdego. Wymaga ona rozwoju intelektualnego, nie można jej stosować u dzieci, u ludzi niewykształconych, u osób prymitywnych. Introspekcja jest dla osób z przynajmniej średnim wykształceniem - człowiek musi umieć wydawać sądy.

Rodzaje introspekcji:

• równoczesna

• introspekcja pamięci

Najważniejszymi czynnościami intelektualnymi introspekcji są czynności związane z wydawaniem sądów.

SĄDY możemy podzielić na trzy grupy:

• sądy egzystencjalno - sprawdzające (mówiące o ty, że jakieś zjawisko wystąpiło)

• sądy o różnych właściwościach danego zjawiska (np. intensywność odczuć)

• sądy o związkach, w jakich dane zjawisko występuje, łączy się z innymi zjawiskami fizycznymi czy psychicznymi (tą drogą możemy badać związki czasowe).

Sądy o związkach przyczynowych nie należą do sądów introspekcyjnych, gdyż związek przyczynowy nie jest nam w ogóle danym doświadczeniem.

Przy sądach egzystencjalnych Kreutz przywołuje cytat z Twardowskiego:

„To, co dane nam w doświadczeniu wewnętrznym zawsze istnieje.”

Nie ma możliwości, by nie istniał fakt psychiczny, o którym mówi nasza świadomość. Możemy ulegać błędom, omyłkom, ale o samym istnieniu danego faktu, który wystąpił w naszej świadomości, nie możemy wątpić. Te problemy związane z introspekcją mówiące, że za pomocą świadomości odbywa się porozumienie ze światem zewnętrznym. Musi istnieć w człowieku coś takiego, za pomocą czego postrzegamy, że widzimy i słyszymy.

Przeciwnicy introspekcji mówili o tym, że człowiek nie może rozdwoić się na dwie istoty, z których jedna by myślała, czuła, a druga obserwowała, jak pierwsza myśli i czuje. Nie można więc jednocześnie stanąć i przypatrywać się sobie chodzącemu.

Kryterium sprawdzalności:

Ogólne zarzuty dotyczą również kwestii metodologicznych:

• niesprawdzalność (Watson pisał, że nauka oparta na tak subiektywnych podstawach jak metoda introspekcyjna, to nauka pusta - nauka o przedmiotach, których nie można dotknąć, ani zbliżyć się do nich, to metoda nienaukowa)

• fałszywość lub prawdziwość sądów introspekcyjnych (ponieważ ważny jest fakt niesprawdzalności).

Sądy nieprawdziwe mogą być wtedy, kiedy ktoś fałszywie wprowadza w błąd badacza - jest to związane z tym, że każdy z nas próbuje być bardziej inteligentny, czuły, wrażliwy. Ludzie mają tendencję do pokazywania siebie w jak najlepszym świetle.

Są też pewne tematy, na które ludzie niechętnie się wypowiadają, tabu. Są to najczęściej tematy związane ze sferą seksualną.

Istnieje możliwość odkrycia przez psychologa tego, czy osoba mówi sądy prawdziwe, czy fałszywe.

W XVII wieku wprowadzono odróżnienie pomyłki od kłamstwa.

Kreutz mówi, że obrona introspekcji jest możliwa, dzięki odpowiedzi na podstawowe pytanie: jakie sądy są niesprawdzalne?

Przy jakich sądach nie możemy rozstrzygnąć, czy to prawda czy fałsz? Jakie sądy są niesprawdzalne? Okazuje się, że są to sądy jednostkowe, konkretne dla jednej osoby.

Sprawdzalne są sądy o pojedynczych faktach.

Ale celem nauki jest formułowanie pewnych praw ogólnych.

Sądy jednostkowe stanowią jedynie materiał, na podstawie którego badacz wykrywa i formułuje pewne prawa, np. prawo między intensywnością bodźca a intensywnością wrażeń - prawo Webera - Fechnera - to jedno z nielicznych praw w psychologii, mówiące o tym, że przy równoczesnym przyroście siły bodźca, przyrost siły wrażeń jest coraz mniejszy.

Jeśli sądy jednostkowe tworzą sąd ogólny i dotyczą pewnej klasy zdarzeń, wtedy są obiektywnym materiałem badawczym. Celem badania jest dążenie do sądów ogólnych.

Sądów jednostkowych nie można sprawdzić, ale można sprawdzić prawa, które na ich podstawie powstają.

Wagę wyjątkową mają sądy ogólne. Wg Kreutza psychologia składa się z faktów ogólnych. W tym sensie jest tak samo obiektywną nauką jak nauki przyrodnicze. Kreutz mówi, że przeżyciami jednostkowymi powinna zajmować się literatura piękna.

HISTORYCZNO- KULTUROWA KONCEPCJA ROZWOJU PSYCHICZNEGO L. S. WYGOTSKIEGO

L. S. WYGOTSKI (1896 - 1934)

Nazywany jest Mozartem psychologii. Dokonał znaczących analiz funkcji psychicznych, zajmował się problemem świadomości. Działał w Rosji radzieckiej. W tym okresie dominowała koncepcja Pawłowa. Panowała redukcja psychologii o fizjologii.

W swojej teorii Wygotski przeciwstawił się tym tendencjom. W szczególności zajmował się koncepcją rozwoju. W opozycji do behawioryzmu analizował świadomość przez historyczne podejście do rozwoju człowieka.

Człowieka tworzą dwie linie rozwoju - podlega on prawom ewolucji, ale jest wytworem etapu kultury. Te dwa cykle rozwojowe przebiegają równolegle.

Uważał, że behawioryści nie różnicowali tych dwóch linii rozwoju. Behawiorystom wychodził, że formy zachowań małych dzieci i zwierząt są podobne. Do pewnego momentu rzeczywiście tak jest. U dziecka w okresie 2 lat następuje przełom - zostawia w tyle mechanizmy rządzące światem zwierząt, rozwija się u niego mowa.

Wg Wygotskiego rozwój psychiki jest upośredniony przez:

• czynnik materialny (obcowanie człowieka z przedmiotem)

• czynnik społeczny (obcowanie z kulturą, wytworami kultury)

KULTUROWO - HISTORYCZNA KONCEPCJA ROZWOJU

Prowadził badania nad ogólnymi prawidłowościami rozwoju psychiki. Wszystkie funkcje psychiczne rozwijają się w toku współdziałania i obcowania ludzi. Pierwsze procesy psychiczne kształtują się w przebiegu działalności zewnętrznej (bezpośrednie obcowanie z rzeczywistością). Później następuje proces uwewnętrznienia procesów poznawczych.

Uwaga, pamięć, myślenie tworzą się przez wczesne doświadczenie ze światem zewnętrznym, zaczynają się upośredniać w okresie dzieciństwa i przez możliwość kontaktu słownego z otoczeniem, tworzą coraz bardziej złożoną, skomplikowaną strukturę - świadomość.

Nie można badać świadomości bez aspektu treściowego (znaczeniowego).

SŁOWO jest podstawową formą znaczeniową. Dlatego główne procesy badawcze Wygotski skupił na badaniu mowy - „Mowa i myślenie”

Słowo - w nim mieści się swoista forma uogólnionego doświadczenia ludzkości, którą w gotowej postaci, od dzieciństwa przyswaja sobie człowiek. Człowiek spostrzega świat przez pryzmat wiedzy, którą kształtuje wyznaczenie słowa.

Rozwój procesów myślowych w ujęciu genetycznym:

Przeprowadza analizę, że funkcje psychiczne inaczej funkcjonują w danej epoce historycznej.

Analizował procesy umysłowe w wymiarze genetycznym, chcąc zobaczyć ich dynamikę.

Ustalił, że etapy pojęć u dzieci przebiegają wg dwóch kryteriów:

• uogólniania (bezpośrednio związanego z doznaniami zmysłowymi);

• abstrakcji (poglądowo - sytuacyjnej; operowanie pojęciami).

Potem są już tylko pojęcia oparte na słowach.

Badania nad rozwojem pojęć doprowadziły do szeregu problemów - semantyczne i systemowe kształtowanie świadomości. System semantyczny świadomości pozwala człowiekowi na dowolne działanie.

ŚWIADOMOŚĆ - to wytwór życia społecznego, odzwierciedlenie świata przez doświadczenie utrwalone językiem. Całościowy system, który determinuje i wpływa na przebieg procesów psychicznych.

Opanowanie znaczenia słów umożliwia nie tylko dostrzeganie cech przedmiotów, ale także ukrytych związków i prawidłowości. Doprowadza to do tego, że odzwierciedlenie wiedzy ludzkie w świadomości człowieka doprowadza do tego, że człowiek podporządkowuje w pełni swoje zachowanie. Dlatego Wygostki mówi, że nasze zachowanie jest zachowaniem dozgonnym.

Dziecko w ciągu 4 lat opanowuje to, do czego ludzkość dochodziła przez stulecia i utrwaliła w języku.

Przebieg procesu rozwoju świadomości u dziecka. Wszystko dzieje się w przyspieszonym tempie. Dziecko podczas kilkunastu lat opanowuje wiedzę, jaka ludzkość otrzymywała przez wieki.

Warunkiem do rozwoju świadomości i wyższych procesów psychicznych jest opanowanie mowy oraz działanie na przedmiotach (aktywność własna podmiotu).

Szczególną rolę w rozwoju świadomości dziecka pełni systematyczne nauczanie (nauka szkolna). W okresie przedszkolnym dziecko zdobywa pewien zakres pojęć, ale są to pojęcia potoczne. W okresie szkolnym dziecko opanowuje system pojęć naukowych, które mają inną strukturę; doprowadza to do zmiany świadomości. Jest to dążenie do wyższych form rozwoju człowieka.

Problem z ustaleniem ETAPÓW ROZWOJU INTELEKTUALNEGO DZIECKA:

W tym czasie w psychologii panowało przekonanie, że istnieje rodzaj dojrzewania pewnych funkcji psychicznych. Uważano, że pomyślne wyniki w nauce dziecka są związane z dojrzewaniem struktur poznawczych. Dziecko jest gotowe do nauki, gdy ma odpowiedni dojrzałe struktury procesów poznawczych. Tę gotowość badano za pomocą testu.

Wygotski rozwija ten problem. Wg niego wynik testu nie zawsze mówi o możliwościach rozwojowych dziecka, bo może wynikać z innych przyczyn. Uważa, że należy podchodzić do tego w sposób dynamiczny, ujmując całość rozwoju dziecka. Zauważył, że pewne dzieci rozwiązują dane zadanie z pewną trudnością, ale przy niewielkie pomocy dorosłych rozwiązują trudniejsze zadania. Chciał badać możliwości rozwoju dziecka, poprzez badań tego, w jaki sposób korzysta ono z pomocy dorosłego.

Strefa najbliższego rozwoju to badanie możliwości dziecka i sprawności w warunkach okazywanej mu pomocy przez dorosłego.

Jest to podważenie statycznego podejścia do określania wieku intelektualnego dziecka. To, czy dziecko potrafi rozwiązać dane zadanie lub nie, to są dwie różne kwestie. Może to wskazywać na upośledzenie pewnych funkcji lub na braki w wiadomościach. Należy więc badać strefę najbliższego rozwoju. Jest to różnica między tym, co dziecko potrafi zrobić samo, a tym co jest w stanie zrobić z pomocą dorosłego.

Wygostki musiał się ustosunkować do teorii Pawłowa. Uważał, że psychologia nie może rozwijać się bez fizjologicznych podstaw, ale świadomości ludzkiej nie można sprowadzać do aktów odruchowych. Pewne zachowania są uwarunkowane, ale koncepcja warunkowania klasycznego nie wyjaśnia złożonych form zachowania. Odruch warunkowy stanowi element każdego zachowania, ale prawa rządzące poszczególnymi elementami nie wyjaśniają złożonych form działania ludzkiego. Mówi, że nauka posługuje się analizą, ale nie zawsze rozkładanie danego zjawiska na elementy, pozwala nam wyjaśnić wszystkie formy zachowanie. Uważał, że do wyjaśniania wyższych form procesów psychicznych należy użyć syntezy.

Syntetyczny model wyjaśniania zachowań człowieka umożliwia zaobserwowanie, że działanie ludzkie ma cechy świadomego, dowolnego działania, a nie działania opartego tylko na pewnych odruchach.

PROGRAM EPISTEMOLOGII GENETYCZNEJ J. PIAGETA

J. PIAGET (1886 - 1980, Francuz)

Uznawany za najwybitniejszego psychologa XX wieku.

Zajmował się problemem rozwoju inteligencji dziecka („Narodziny inteligencji dziecka”). Badał rozwój myślenia, mowy.

Od wąskiej teorii rozwoju inteligencji przechodzi do szerszych sformułowań i tworzy koncepcję rozwoju. Odpowiada w swoich badaniach nie tylko na to, jaki produkt kształtuje się u jednostki, ale stawia też pytanie, w jaki sposób kształtuje się problem zdobywania wiedzy przez ludzkość.

Rozwój intelektualny jest rozwojem struktur poznawczych.

Traktuje proces kształtowania wiedzy ludzkiej jako proces przebiegający w sposób równoległy w dwóch aspektach: filogenezy i ontogenezy ⇒ jak dziecko zdobywa wiedzę? jak ludzkość zdobyła wiedzę?

Wiedzę swą chce wykorzystać w zrozumieniu ogólnej struktury zdobywania wiedzy przez ludzkość. Stanowisko Piageta wiąże się z poglądem, że proces zdobywania wiedzy przez ludzkość przebiega równocześnie do gromadzenia wiedzy przez jednostkowy umysł. Psychika dziecka - embriologia umysłu. Badając umysł dziecka, mamy rozwój ludzkie wiedzy w miniaturze.

Rozwój filo - i ontogenetyczny nie jest przypadkowy, ale podlega stadiom. Każde stadium jest przesłanką do przejścia na następny etap.

Swój program weryfikacji praw rozwoju wiedzy ludzkiej nazywa EPISTEMOLOGIĄ GENETYCZNĄ (odwołując się do tradycji filozoficznej filozofii empirycznej Locke'a i apriorycznej Kartezjusza).

Epistemologia genetyczna spełnia dwa założenia:

• potwierdzanie

• przewidywanie

Operacyjna definicja epistemologii: -Każde poznanie jest procesem polegającym na przechodzeniu od wiedzy mniej pełnej do stanów bardziej zaawansowanych.

Uznanie epistemologii za naukę wymaga zastosowania metod umożliwiających badanie tego proces.

Metody:

• genetyczna (wynikająca wprost z badań psychologicznych);

• historyczno - krytyczna (umożliwia badanie wiedzy w linii ciągłego rozwoju).

W uzasadnieniu mówi o tym, że istniejąca analogia między embriologią a teorią ewolucji, ustanawia takie sam związek jak między psychologią genetyczną a teoria poznania.

Rozwój intelektualny dziecka przebiega tak samo, jak rozwój zdobywania wiedzy przez ludzkości (można wyodrębnić te same stadia rozwoju).

Konsekwencja oparcia epistemologii na badaniu psychogenetycznym jest związana z przyznaniem specjalnego statusu podmiotowi poznania.

Wieloletnie badania nad rozwojem inteligencji dziecka, pozwoliły na stwierdzenie, że człowieka nie posiada żadnych wrodzonych struktur poznawczych, a jedynie dziedziczona jest sama zdolności do porządkowania, organizowania wiedzy, pewnych struktur.

…….

KONSTRUKTYWIZM

Piaget formułuje program konstruktywistyczny, w którym neguje dwie podstawowe formy funkcjonujące dotyczące procesu poznania:

• krytykuje empiryzm, ponieważ uważa, że sama obserwacja, samo doświadczenie nie jest wystarczające do powstania struktur poznania

• neguje to, że wiedza pochodzi z doświadczenia zmysłowego.

Obala pewien mit, mówiący o zmysłowym kształtowaniu się wartości umysłu człowieka.

W badaniach dowiódł, że spostrzeganie nie jest zdolnością wyizolowaną, ale zależy od całokształtu czynności senso - motorycznych i ich wzajemnych oddziaływań.

Przede wszystkim istnieje zależność między spostrzeganym przedmiotem, a operacjami dokonywanymi na tym przedmiocie. Mówi, że poznanie nie wywodzi się z samych wrażeń zmysłowych, ani ze spostrzeżeń, ale z czynności w ich całokształcie, a spostrzeżenia pełnią tylko funkcję sygnalizacyjną.

I etap poznania - poznanie przedmiotu zaczyna się od poznania fizycznego, np. manipulowanie przedmiotem ⇒ doświadczenie fizyczne - postrzeganie aktywne.

II etap poznania - wiąże się z przypisywaniem nowych właściwości lub relacji między przedmiotem a podmiotem poznającym w istniejące już schematy.

III etap poznania - umożliwia powstanie czynności logiczno - matematycznych, które zawierają schematy klasyfikacji, porządkowania, przeliczania, mierzenia.

Jedynie działanie oparte na schematach staje się początkiem zdobywania wiedzy.

Ogólnymi mechanizmami rządzącymi rozwojem są MECHANIZMY ASYMILACJI I AKOMODACJI:

Proces asymilacji stanowi podstawę włączania przedmiotu poznania do istniejących już podmiotowych schematów działania.

Aktywność podmiotu nie kończy się w momencie przyswajania właściwości przedmiotu = asymilacji, ale następuje dalszy proces akomodacji. Zależność między podmiotem z przedmiotem poznania musi być oparta na aktywnej roli podmiotu (empiryzm pomijał aktywną rolę jednostki).

Asymilacja to proces polegający na włączaniu przez podmiot nowych cech przedmiotu do istniejących podmiotowych schematów działania.

Akomodacja polega na przeorganizowaniu istniejących schematów tak, aby móc włączyć nowe cechy przedmiotu, który w tym momencie podmiot poznaje.

Wiedza o konstruktach myślowych, którą czerpiemy z badań psychogenetycznych, pokazuje nam w jaki sposób istniały i funkcjonowały procesy rozwoju wiedzy ludzkiej i co determinowało do tego, że ludzie rozwijali istniejące nowe aspekty wiedzy.

Konstruktywizm Piageta krytykuje również biologiczną wersję rozwoju procesów poznawczych, czyli natywizm. W natywizmie interpretuje się ludzką zdolność rozumowania jako przejaw pewnych losowych mutacji genetycznych. Przedstawicielem natywizmu jest K. Lorentz, który mówi, że niektóre części naszego umysłu mają pochodzenie przypadkowe.

Piaget nie zgadza się na to, aby jakiekolwiek struktury logiczno - matematyczne zawdzięczały swoje poznanie przypadkowi. Wg niego struktury te mogły powstać nie w walce o przetrwanie, ale mogły być formowane w procesie szczegółowego przystosowania się do otoczenia, do rzeczywistości (dzięki mechanizmom akomodacji i asymilacji).

Piaget twierdzi, że nie ma sensu używać terminu dziedziczność, ale lepiej używać terminu samoregulacja.

Procesy samoregulacji są obserwowane we wszystkich przejawach życia.

Powstanie struktur logicznych w naszym umyśle ma charakter konieczny - musi wystąpić pewne stadium, by wystąpiła następne (logika konieczności). ROZWÓJ INTELEKTUALNY to rozwój struktur poznawczych.

W badaniach psychogenetycznych nad dziećmi Piaget pokazuje, jak po okresie myślenia irracjonalnego (związanego z brakiem ukształtowania się pojęć takich jak zachowanie tożsamości, błędy odwracalności działań, niedostateczne opanowanie negacji) następuje proces rozwoju struktur zawierających elementy konieczne do kształtowania się dalszych możliwości gromadzenia danych.

Piaget wykonywał mnóstwo eksperymentów.

W jednym z nich prosił dzieci, aby oceniły, w którym naczyniu jest więcej wody. Jedno naczynie było niższe i pękate, drugie wyższe i wąskie, ale było w nich tyle samo wody. Dzieci odpowiadały, że w naczyniu wyższym jest więcej, ponieważ nie ukształtował się u nich mechanizm związany z pojęciem stałości. Pojęcie stałości kształtuje się około 6 roku życia.

Piaget mówi, że konieczność struktur, doprowadzających do powstania następujących mechanizmów kształtujących procesy poznawcze jest wynikiem samoregulacji.

Równocześnie z procesem samoregulacji odbywa się proces równoważenia struktur poznawczych. Proces równoważenia nie jest tożsamy z równowagą. Równoważenie struktur poznawczych jest związane z powstawaniem, na bazie jednej struktury, nowej, mającej nowe jakości poznawcze.

Trzy podstawowe FORMY RÓWNOWAŻENIA STRUKTUR POZNAWCZYCH (KOGNITYWNYCH):

I forma- rozwój duchowy:

Występuje na poziomie zmysłowo - ruchowym. Jest to asymilacja. Następuje tu relacja między podmiotem a przedmiotem poprzez przystosowanie schematu do właściwości poznawanego przedmiotu.

Forma ta jest określana jako przystosowanie. To stan równowagi między dwoma mechanizmami: procesem asymilacji i akomodacji. Przystosowanie dotyczy nie tylko przystosowania poznawczego, ale także przystosowania w przyrodzie. Asymilacja i akomodacja regulują kontakty podmiotu z otoczeniem i umiejętność przystosowania się.

II forma: Procesy zachodzące między schematami - różnicowanie części wspólnych.

Mogą to być mechanizmy występujące w ramach jednego systemu raz dotyczące większej grupy dostępnych podmiotowi schematów.

Polega na różnicowaniu części wspólnych tak, aby powstał mechanizm różnicujący między elementami wspólnymi dla poszczególnych schematów a elementami różnicującymi poszczególne schematy. Wg niego jest to proces konieczny w rozwoju. Proces ten kształtuje mechanizm pewnej spójności w przyswajaniu wiedzy.

III forma: Może zaistnieć tylko na skutek wcześniejszego stadium równoważenia. Jest odpowiedzialna za kształtowanie się integracyjnego charakteru systemu poznawczego. Rozpoczyna się procesem powstawania nowych struktur - proces akomodacji.

Cały proces kształtowania równowagi poznawczej opiera się na zapewnieniu całości poprzez różnorodność podziałów, która zapewnia wewnętrzną spójność.

Logika rozwoju umysłu, wiedzy ludzkiej jest koniecznością i argumentem, dzięki któremu odrzuca tradycyjne formy oparte na doświadczeniu umysłowym i na wrodzonych strukturach.

Rdzeniem rozwoju umysłowego człowieka jest rozwój struktur logiczno - matematycznych, które powstają jako konsekwencje równoważenia struktur poznawczych.

Sam ten mechanizm nie jest wystarczający i wymaga dodatkowych procesów. Tymi mechanizmami są:

• abstrahowanie odzwierciedlające

• twórcza generalizacja

RODZAJE ABSTRAHOWANIA: empiryczne, odzwierciedlające, odzwierciedlone (refleksujące).

Forma empiryczna wiąże się z mechanizmem włączania w struktury poznawcze fizycznych właściwości przedmiotu. Informacje wywodzące się z tego procesu dotyczą obserwowalnych cech.

Abstrakcja odzwierciedlająca wyprowadzona jest z działań i operacji samego podmiotu. Polega na takich czynnościach podmiotu, aby można było wprowadzić nowe cechy przedmiotu, które nie wynikają z bezpośredniej obserwacji, ale są relacjami między podmiotem a przedmiotem.

Abstrakcja odzwierciedlająca składa się z odzwierciedlania i odbicia:

• odzwierciedlanie - dotyczy instrumentalnego wykorzystywania pewnych operacji umysłowych wytworzonych we wcześniejszych poziomach

• odbicie - polega na reorganizacji istniejących schematów tak, aby nowe włączone elementy utworzyły całość

Mamy do czynienia z procesem rozumienia, który umożliwia ukształtowanie się struktur logiczno - matematycznych (czyli dokonywania operacji odwracalności w umyśle).

Czynnikiem w procesie kształtowania się struktur poznawczych człowieka jest wytworzenie FUNKCJI SEMIOTYCZNEJ, która umożliwia operowanie takimi cechami przedmiotów, które znajdują się poza zasięgiem percepcyjnym (rozwija się mowa). W ontogenezie rozwój tej funkcji jest wyrażony w zabawach dziecka.

W ogólnym procesie rozwoju istnieje cel między akomodacją a asymilacją. Równowaga między nimi odbywa się dzięki mechanizmowi decentracji, który występuje we wszystkich poziomach rozwoju. Poprzedza go centracja. Odnośnie rozwoju ontogenetycznego dla analogicznych zjawisk używa się terminów egocentryzm i socjalizacja.

Centracja (egocentryzm) jest związana z brakiem równowagi między asymilacją a akomodacją, przyjęciem subiektywnego punktu widzenia. W stadium egocentryzmu dziecko poznaje świat ze swojego punktu widzenia. Trwa to do 5 roku życia. W okresie tym większą rolę odgrywa asymilacja. Dopiero po stopniowej równowadze między asymilacją a akomodacją dziecko może postrzegać świat z różnych punktów widzenia.

W ogólnym rozwoju (tak jak u dziecka), ludzkość skupiła się na subiektywnym punkcie widzenia, aż doszło do obiektywnej wiedzy.

Decentracja jest więc mechanizmem dążenia do obiektywizowania wiedzy.

Ogólnej założeniem teorii Piageta jest to, że interesuje go sam przebieg procesu, a nie to, co go ustanawia.

……………………

Piaget zajmuje się rolą psychologii wśród innych nauk. Uważa, że mamy do czynienia z pewnym kołowym kręgiem nauk (pojęcie kręgu nauk wprowadzone przez Piageta), który tworzą psychologia, matematyka, biologia, fizyka.

Człowiek poznaje świat przez logikę i matematykę, będącymi wytworami jego umysłu.

Matematyka jest nauką dedukcyjną i wykorzystuje możliwości podmiotu bez odwoływania się do doświadczenia

Biologia koncentruje się na doświadczeniu, na istocie żywej, która stała się zdolna do wytworzenia logiki i matematyki

Fizyka i psychologia zawierają w sobie te dwie tendencje.

Wszystkie te nauki powinny razem tworzyć materiał do zdobywania wiedzy ludzkiej.

Psychologia nie musi korzystać ze zdobyczy statystycznych lub technik. Każdy psycholog powinien posiadać możliwość dotarcia do tego, co jest najistotniejsze w danym schemacie badawczym. Wiedza powinna być czerpana z wielu źródeł, nauki powinny ze sobą współdziałać. Przekonuje jednak, że i tak wszystko wróci do psychologii.

Badania Piageta pokazały pewien względnie niezależny czynnik rozwoju. Świat zewnętrzny i otoczenie społeczne może stymulować do rozwoju, ale nigdy rozwój nie może być przestymulowany, aby dziecko przekroczyło pewną fazę.

Robił badania porównawcze, badając dzieci arabski i europejskie. Zauważył, że dzieci arabskie są opóźnione o dwa lata, ale rozwój ten przebiega u nich tak samo.

HISTORIA PSYCHOMETRII

- rozwój testów - głównego narzędzia pracy psychologa.

Motorem rozwojowym psychometrii były wydarzenia społeczne - wybuch II wojny światowej np. i wynikające z tego potrzeby militarne.

……………..

TEST BINETA

1905 r. - skonstruowanie pierwszego testu, francuski psycholog Alfred BINET

• była to odpowiedź na zapotrzebowanie społeczne - przedstawiciele merostwa paryskiego zwrócili się do niego z prośbą o wyselekcjonowanie dzieci, które mogą mieć problemy z nauką w celu stworzenia dla nich specjalnej klasy

• powstał test Bineta - test do badania inteligencji

• można nim badać już trzylatki

• pytania ułożone są w grupach wiekowych, jeśli badany odpowiada dobrze na 60% pytań w swojej grupie wiekowej, przechodzi do następnej, w przeciwnym razie cofa się do poprzedniej

• przyporządkowanie poziomu inteligencji wiekowi życia

• wiele rewizji, w których coś dodawano, zmieniano:

• skala Bineta

• skala Bineta - Simona

• skala Bineta - Termana

• skala Termana - Merila (obowiązuje do dziś)

Test Bineta - Termana (3 - 14 lat)

• tablica do rozpoznawania kolorów

• sznureczek z guzikami do liczenia

• orientacja w określonych sytuacjach społecznych (np. pieniądz - co to jest?, obrazki - co mogło się zdarzyć?

• dopasowywanie odpowiednich kształtów do ramki

+ instrukcja:

• co w jakim wieku dziecko powinno umieć

• pytania jakie trzeba zadawać

• jak punktować

…………….

TEST BENDER - KOPPITZ

Lauretta Bender, rewizja Elizabeth Koppitz

• 1938 r., USA - powstał test w oparciu o teorię Gestalt

• 9 tablic 10 x 15 cm z 9 różnymi wzorami

• pokazujemy przez 60 sek. Kolejne wzory, a badany ma jak najwierniej je odtworzyć po tym czasie

• wzrokowo - motoryczny test postaciowania

• autor rysunków - Max Wertheimer

• podstawowe założenie: pierwotnie spostrzegana jest całość, postać, która wtórnie podlega analizie pod kątem jej elementów składowych

• spostrzeganie - czyn, akt percepcji, polegający na integrowaniu elementów w przestrzeni, który zależy od poziomu rozwoju psychicznego (poziomu rozwoju ośrodkowego systemu nerwowego I aktualnego stanu psychosomatycznego) ⇒ badanie, czy mogą wystąpić zaburzenia o charakterze neurologicznym

• Koppitz - dołożyła normy dotyczące badania zaburzeń osobowości, emocjonalnych, wychwytywania prób symulacji

…………

TEST RAVENA

• test matryc

• pierwsza wersja, tzw. standard - 1938 r.

• zawsze składa się z 5 serii po 12 zadań

• rysunki i do wyboru brakujący element do wstawienia

• 3 wersje podstawowe:

• wersja standard

• '47 r. wersja kolorowa (dzieci od lat 3 i osoby o obniżonej sprawności intelektualnej)

• '47 r. wersja dla zaawansowanych

• nurt testów niewerbalnych

• służy do oceny zdolności poprawnego myślenia

• wynik nie jest uzależniony od wcześniejszego doświadczenia jednostki

• dobrze przewiduje możliwości dalszego uczenia się

• można przeprowadzić grupowo

• stworzony przede wszystkim do celów militarnych na zapotrzebowanie US Army

• test Ravena jest bardzo popularny, stosowany do dziś, jedno z podstawowych narzędzi pracy każdego psychologa

……………..

TEST WECHSLERA (David Wechsler)

• 1939 r., USA

• stosowany do dziś, najpopularniejszy

• dwie wersje:

• dla dorosłych

• dla młodzieży

• 11 skal podzielonych na dwie głowne: słowną i bezsłowną

• ułożenie zadanych wzorów z dwukolorowych klocków, ułożenie w sensownej kolejności obrazków, tak, by stworzyły historyjkę, wstawienie brakującej rzeczy do obrazka (np. krawata Panu)

• w 1989 r. rewizja i standaryzacja testu Wechslera na potrzeby populacji polskiej

• preferuje osoby o doświadczeniach miejskich (np. historyjka do ułożenia - zamawianie taxi)

SKALA SŁOWNA

1 skala - pytania dotyczące wiadomości, np. Co to jest modus vivendi?

2 skala - rozumienie: Co by się zrobiło w określonej sytuacji? Dlaczego ślub bierze się w urzędzie stanu cywilnego?

3 skala - powtarzanie liczb wprost i wspak (9 pytań)

4 skala - rozumowanie arytmetyczne

5 skala - podobieństwa / cech wspólne: np. pochwała - kara, much - drzewo, sól - woda

6 skala - słownik: Co oznacza dany wyraz? 42 słowa

*wszystko przeprowadzamy i punktujemy zgodnie z instrukcją

SKALA BEZSŁOWNA:

7 skala - porządkowanie obrazków

8 skala - uzupełnianie luk w obrazku

9 skala - układanki

10 skala - test mozaikowy

11 skala - symbole cyfr

*w tym teście obliczamy iloraz inteligencji wg tabeli - punkty surowe (otrzymane) zamieniamy na punkty standaryzowane (wg wieku)

………………………………………………………………………

TESTY DO BADANIA OSOBOWOŚCI (testy osobowościowe)

TEST HERMANA RORSCHACHA (test barwnych plam)

• 1921 r.

• 9 tablic 17 x 24 cm

• zaliczany do grupy testów projekcyjnych

• 3 rodzaje tablic:

• biało czarne

• czerwono - czarne

• w pastelach

• bazowany na teorii psychodynamicznej: to wszystko, co jest represjonowane, ukrywane może zostać ujawnione w typie ujmowania organizacji percepcyjnej:

• Czy osoba postrzega całość, czy szczegóły?

• Czy dostrzega kolory, czy tylko kształty?

• Czy dostrzega rzeczy ożywione, czy przedmioty?

• Czy dostrzega ruch, czy tylko spokój, statykę?

• istnieje duża zgodność między wynikami tego testu i wywiadami

• jego interpretacja jest trudna, potrzeba dużego doświadczenia (co najmniej 2 lata)

• bada:

• osobowość

• przystosowanie społeczne

• patologie (aż po choroby o charakterze psychicznym)

………

TEST TAT [`ti:'ei'ti:] (test apercepcji tematycznej)

• kolejny test projekcyjny

• 1943 r., Henry Murrey [`m∧rei]

• bardzo często samo opowiadanie dotyczące niekształtnych plam nie pokazuje zewnętrznej dynamiki wewnętrznych struktur

• jeśli badany opowie historię, często ujawni w niej swoje uczucia, często skrywane

• obrazki i pytania - „Jaka tu widzisz historię?”

• wszystkie obrazki są czarno - białe

• odpowiednik dla dzieci CAT (Children AT):

• 3 - 7lat

• Leopold i Sonia Bellak

• obrazki przedstawiają zwierzęta

……………

TEST SZONDY'EGO (test tzw. psychologii losu)

• Lucjan Szondy, Węgier, 1937 r.

• 48 fotografii - badany wybiera najpierw 2 najbardziej niesympatyczne, potem 2 najsympatyczniejsze (8 serii po 6 fotografii, 10 seansów, by sprawdzić, czy wybory są nieprzypadkowe)

• podstawa teoretyczna: psychologia losu - popędy, dążenia popędowe są wrodzone, te popędy kształtują los człowieka

• dowiadujemy się o:

• tłumionych popędach

• najlepszym zawodzie

• na fotografiach - dobrze zdiagnozowani pacjenci szpitala psychiatrycznego (którym przeprowadzono również badania genetyczne ⇒ wrodzona natura popędów)

• popędy:

• realizowane nie dają wyborów spośród fotografii

• dynamiczne: wybór pozytywny - afirmacja, wybór negatywny - hamowanie

4 podstawowe popędy ujawniające dwa rodzaje potrzeb wraz ze zdiagnozowaną jednostką chorobową:

1. popęd seksualny:

• potrzeba kobiecości i czułości - homoseksualizm

• potrzeba męskości - sadyzm

1. popęd wsobny

• schizofrenia katatoniczna

• schizofrenia paranoidalna

1. popęd do kontaktowania

• depresja

• stany maniakalne

1. popęd paroksyzymalny

epilepsja

histeria

11

szkoła wützburdzka

---