Skała-zbiór minerałów powstały w sposób naturalny. Minerał-pierwiastek lub związek chemiczny o budowie krystalicznej, który powstał w sposób naturalny Petrografia- nauka o skałach, zajmująca się składem i właściwościami fizycznymi i chemicznymi skał. Mineralogia − nauka zajmująca się badaniem minerałów. Głównym zadaniem mineralogii jest poznanie budowy wewnętrznej minerału, morfologii jego kryształów, genezy, występowania, asocjacji oraz chemizmu. Litosfera - zewnętrzna, sztywna powłoka Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza ziemskiego. Astenosfera - warstwa płaszcza ziemskiego, położona na głębokości od 100 do 400 km pod powierzchnią Ziemi tuż pod litosferą. Materiał skalny w warstwie astenosfery jest częściowo stopiony. Ma dużą lepkość i jest plastyczny.
Stopień geotermiczny Wartość współczynnika określa co ile metrów w głąb ziemi temperatura przyrasta o 1°C. Śr. 1°C/33m. Ruchy izostatyczne dotyczą pionowego ruchu płyt litosfery lub ich części. Ruchy epejrogeniczne (lądotwórcze, powolne) - długotrwałe pionowe ruchy skorupy ziemskiej powodujące wydźwignięcie lądu lub obniżanie dna oceanicznego, a właściwie ruchy wypiętrzające gotowy już blok kontynentalny. Subdukcja - proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej płyty litosferycznej (płyty oceanicznej) pod drugą (oceaniczną lub kontynentalną). Procesy endogeniczne (procesy wewnętrzne) - są to procesy geologiczne wywołane energią wnętrza Ziemi. To ona wpływa na rozmieszczenie i przebieg plutonizmu i wulkanizmu, procesów sejsmicznych, lądotwórczych, górotwórczych i innych.Wszystkie procesy endogeniczne powodują przemieszczanie materii w skorupie ziemskiej i górnym płaszczu ziemi. Orogeneza - ruchy górotwórcze, powstawanie gór z przyczyn tektonicznych. Wulkanizm - ogół procesów geologicznych, zachodzących na powierzchni ziemi, związanych z wydobywaniem się lawy i innych materiałów z głębi litosfery, na skutek ruchów magmy pod powierzchnią. Plutonizm - ogół procesów geologicznych polegających na podziemnym tworzeniu, przemieszczaniu się magmy oraz tworzeniu się z niej skał plutonicznych. Intruzja magmowa - wdarcie się magmy pomiędzy istniejące wcześniej skały. Magma - gorąca, stopiona masa skalna. Magma, która wydobywa się na powierzchnię jest nazywana lawą. Magma: kwaśna (dużo SiO2)- gęsta, wolno płynie, szybko zastyga, zasadowa (mało SiO2)-żadka, szybko płynie, wolno zastyga tuf wulkaniczny - rodzaj lekkiej, zwięzłej, porowatej skały osadowej powstałej z popiołów wulkanicznych Materiał piroklastyczny - okruchowe produkty wybuchu wulkanicznego wyrzucane na powierzchnię Ziemi. Powstają w wyniku rozpylania płynnej lawy i krzepnięcia jej w powietrzu a także przez rozpylanie skał rozkruszonych w wyniku erupcji. Epicentrum - miejsce na powierzchni skorupy ziemskiej położone w najbliższej odległości (prostopadle) nad ogniskiem trzęsienia ziemi (hipocentrum). Warstwy budujące wnętrze ziemi: - skorupa ziemska - strefa nieciągłości Moho - astenosfera - płaszcz górny - płaszcz dolny - strefa nieciągłości Wiecherta-Gutenberga - jądro zewnętrzne - jądro wewnętrzne Strefa subdukcji - płyta oceaniczna jest wciskana pod płytę kontynentalną, na styku tworzy się rów oceaniczny, na płycie kontynentalnej zostaja wypiętrzone gory strefa ryftu - dwie płyty oceaniczne odsuwają się od siebie, spomiędzy płyt wypływa magma tworząc grzbiet oceaniczny oraz doline ryftowa
Płyty litosfery: afrykańska, antarktyczna, australijska, eurazjatycka, pacyficzna, południowoamerykańska północnoamerykańska, arabska, indyjska Minerały skałotwórcze: kwarc, skalenie, kalcyt, miki Rodzaje skał: I MAGMOWE: a) głębinowe - budowa jawnokrystaliczna, widoczne gołym okiem minerały, występują głęboko pod powierzchnią, np. granit b) wylewowe - budowa skrytokrystaliczna, np. bazalt, pumeks II OSADOWE: a) chemiczne - wyparowanie wody z roztworu, np. sól, gips, siarka b) organiczne, np. wapień, węgiel c) okruchowe, np. piasek, żwir głazy, żwir-->zlepieniec piasek-->piaskowiec pył (muł) ił III METAMORFICZNE: wapień-->marmur, granit-->gnejs ił--> łupek ilasty
Przyczyny trzęsień ziemi: -tektoniczne- w wyniku ruchów płyt litosfery -zapadowe -zapadanie się jaskiń -wulkaniczne -w czasie przedzierania się magmy i wybuchów wulkanów - antropogeniczne -spowodowane działalnością człowieka, np. kopalnictwem podziemnym (tąpnięcia) i odkrywkowym Skutki trzęsień: tsunami, pęknięcia i przemieszczanie się plyt litosfery, zmiana sieci hydrograficznej ruchy izostatyczne - powolne ruchy litosfery wywołane obciążeniem i odciążeniem, np. w wyniku utworzenia i stopienia lądolodu ruchy epeirogeniczne - powolne pionowe ruchy litosfery spowodowane naporem magmy od spodu
Metody określania wieku skał: 1) wiek bezwzględny:- metoda połowicznego rozpadu pierwiastków promieniotwórczych, - warstwowa , - termoluminestencji - starsze materiały po podgrzaniu bardziej świeca, 2) wiek względny: - strategraficzna - starsze skały leżą głębiej (tylko jeśli skała leży płasko) - skamieniałości przewodnich (krótkie występowanie gatunku ale na dużym obszarze)
ERY I OKRESY: PREKAMBR, PROTEROZOIK, PALEOZOIK: Kambr - silny wulkanizm, powstają złoża żelaza na Suwalszczyźnie, Ordowik - początek orogenezy kaledońskiej, powstają ryby, rośliny wychodzą na ląd, Sylur - powstają złoża miedzi, klimat wilgotny, Dewon - maksymalny rozwój ryb, powstają płazy, Karbon - powstają gady, pokłady węgla kamiennego, Perm - wyginięcie 90% gatunkow
MEZOZOIK: Trias - cynk i ołów, powstają ssaki, Pangea rozpada się na dwa kontynenty Jura - ptaki, pokłady skał wapiennych, Kreda - skały kredowe, silny wulkanizm, uderzenie meteorytu w Jukatan, wymieranie dinozaurów
KENOZOIK: Paleogen - ropa naftowa, węgiel brunatny, gips, siarka Neogen - małpy człekokształtne, maksymalne nasilenie orogenezy alpejskiej Czwartorzęd - ochłodzenie klimatu, zlodowacenie, czloweiek współczesny
Budowa geologiczna Polski: I platforma prekambryjska: północno - wschodniej części Polski. Zbudowana jest ona z prekambryjskich skał metamorficznych i magmowych. Powierzchnia jest zróżnicowana, tworzą ją wzniesienia i obniżenia. Przykładem wzniesień są: Sławatycz i wyniesienie mazursko- suwalskie. Natomiast obniżenia: podlaskie, nadbużańskie i nadbałtyckie. Na krawędzi platformy znajduje się niecka brzeżna. II platforma paleozoiczna:Zachodnia część Polski Deformacje fałdowe nastąpiły tu w dwóch okresach: w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej. Zostały wydźwignięte np.: Sudety, Góry Świętokrzyskie. Pod wplywem nacisku mas skalnych na przedpolu Sudetów utworzyła się monoklina przedsudecka (warstwy skał nachylone w jedną stronę), przed monokliną skały uległy wgnieceniu tworząc niecki. III obszar fałdowań alpejskich:Południowo - wschodnia część Polski, Na rzeźbę terenu miała wpływ orogeneza alpejska, wypiętrzeniu uległy Karpaty. Góry fałdowe - rodzaj gór, powstających w wyniku fałdowania i zazwyczaj również wypiętrzania mas skalnych. Zbudowane są z fałd i płaszczowin (fałd oderwany i przeniesiony na pewną odległość). Należą do nich Karpaty, Alpy, Andy, Himalaje, Atlas, Kordyliery. Góry zrębowe - przemieszczanie się mas skalnych w pionie na skutek zderzania się płyt tektonicznych, do wypiętrzeń dochodzi wzdłuż uskoków. Sudety, Góry Smocze, Harz, Wogezy, Tienszan. Góry fałdowo-zrębowe:Ural
Fałdowanie kaledońskie:G. Kaledońskie, Skandynawskie, Appalachy Fałdowanie hercyńskie:G. Harz, Rudawy, Wogezy, Ural, Świętokrzyskie Fałdowanie alpejskie:Alpy, Atlas, Pireneje
Rodzaje wulkanów: stożkowe - gwałtowne erupcje(Ameryka Śr.) tarczowe- łagodne erupcje (Hawaje) stratowulkany (mieszane) - wyrzucają gęstą, lepką lawę andezytową; ponadto wyrzucane są też materiały piroklastyczne (bomby wulkaniczne, lapille i gazy wulkaniczne). Cały świat.