ROZDZIAŁ I
Jawny rozwój charakteryzuje się wzrostem wymiarów ciała oraz zmianą jego kształtów i proporcji. Rozwój utajony wynika z kolejnych przystosowań biochemicznych i fizjologicznych, w skład których wchodzą skomplikowane reakcje chemiczne, metaboliczne i fizjologiczne umożliwiające wbudowanie substancji pokarmowych w nowe lub odnawiane tkanki organizmu.
Rozwój jest to proces strukturalnych przemian i powstawanie nowych form.
Zmiana progresywna to przechodzenie od prostych do coraz bardziej złożonych poziomów organizacji.
Rozwój osobniczy(ontogeneza) to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia kom. jajowej przez plemnik do śmierci osobnika. Właściwością ontogenezy są stałe, nieodwracalne zmiany kierunkowe w kształtowaniu się cech morfologicznych i funkcjonalnych organizmu. Istotą jest doskonalenie ustroju prowadzące do jego optymalnej samodzielności i możliwości przedłużenia istnienia gatunku.
Rozwój może być traktowany jako stały postęp, ponieważ nigdy w przyrodzie nie obserwujemy całkowitego powrotu do stanu wyjściowego. Istota rozwoju wyższych organizmów polega na doskonaleniu się organizmu, prowadzącym do uzyskania optymalnej samodzielności osobniczej i przedłużenia istnienia gatunku przez wydanie potomstwa.
Auksologia to dyscyplina naukowa badająca organizmy żywe w rozwoju osobniczym w zależności od czasu, determinacji genetycznej, wpływów środowiska, zarówno w aspekcie rozwoju biologicznego jak i psychicznego i motorycznego.
Rozwój fizyczny (somatyczny) to całokształt procesów biologicznych, jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie z wyłączeniem sfery psychicznej.
Rozwój osobniczy stanowi łańcuch kolejno po sobie następujących ogniw pewnych specyficznych procesów, o kierunku określonym czynnikami wrodzonymi i warunkami środowiskowymi.
Aspekty jakościowe rozwoju fizycznego:
Wzrastanie (powiększanie się ciała) : rozrost ( zwiększanie się wymiarów i masy tkanek); rozplem (mnożenie się liczby komórek na drodze podziału komórek i powielanie kwasów DNA)
Różnicowanie (doskonalenie budowy) : cytogeneza i histogeneza (przebudowa struktur komórek i tkanek); organogeneza (grupowanie się tkanek w określone układy i narządy); typogeneza (dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu.
Dojrzewanie (doskonalenie się funkcji) : specjalizacja (kształtowanie się funkcji narządów i układów); integracja (dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu
Postęp (doskonalenie organizacji organizmu jako systemu)
Aspekty ilościowe rozwoju fizycznego:
Kinetyka rozwoju - poziom, na jakim przebiega rozwój danego osobnika
Dynamika rozwoju - wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu (tempo rozwoju)
Rozmach - wielkość zmian względem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy
Rytmiczność rozwoju - różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy
Aspekty energetyczno - informacyjne:
Energetyka - wykorzystanie źródeł energii i koszt energetyczny procesów rozwojowych
Informatyka - źródła, charakter i mechanizmy przekazywania informacji
Metabolika - mechanizmy stymulacji i charakter przemiany materii. Zjawiska przemiany materii: przyswajanie pokarmów, ich przekształcenia na składniki własnych tkanek czy odkładanie subst. zapasowych to anabolizm, a używanie zw. chemicznych organizmu na potrzeby energetyczne ustroju to katabolizm.
Dystrybucja - sposób wykorzystania energii i przemiany materii przez ustrój, jest ona różna w zależności od fazy ontogenezy.
Rozwój filogenetyczny to suma kolejnych ontogenez, w czasie których międzypokoleniowo zachodzą na poziomie populacji zmiany genetyczne. W wyniku tych zmian następuje dezintegracja morfologiczno - funkcjonalna powodowana zaburzeniem proporcji, oraz dezintegracja morfologiczna, gdyż kościec musi się rozwinąć jako źródło minerałów, natomiast mięśnie zmniejszają się z pokolenia na pokolenie, a tkanka tłuszczowa zwiększa się.
ROZDZIAŁ II
Genetyczna kontrola rozwoju jest realizowana na drodze: powtarzalności materiału genetycznego w komórkach, zakresu i ilości wytwarzanych białek, tempa procesów biochemicznych i fizjologicznych, sposobu odpowiedzi organizmu na bodźce środowiskowe.
Epigeneza to realizacja fenotypu na podłożu określonego genotypu.
Teoria limitowanego ukierunkowania rozwoju - rozwój osobnika przebiega według własnego szlaku rozwojowego w określonym genetycznie kanale rozwojowym.
Rezystencja - opór stawiany przez rozwijający się organizm w stosunku do czynników środowiska, które stara się odkształcić plastyczne struktury biologiczne ustroju. Istnieją międzykomórkowe różnice rezystencji, jak również zmienia się ona w ciągu życia jednostki.
Typy dziedziczenia:
dziedziczenie jednogenowe: dana cecha uwarunkowania jest jedną parą alleli tego samego locus. Efektem jest powstawanie dwóch postaci fenotypowych,z których jedna, jako dominująca, występuje częściej, a druga może ujawnić się w homozygocie.
allele wielokrotne: istnienie w populacji więcej niż dwóch alleli tego samego locus
plejotropia: jeden gen wpływa na więcej niż jedną cechę fenotypu
dziedziczenie poligenowe: dana cecha determinowana jest przez wiele par alleli różnych loci. Wykazują działanie cząstkowe, a łączny efekt ich działania jest sumą efektów „cząstkowych” i zależy od ich łącznej liczby.
Cechy jakościowe zdeterminowane są genetycznie w sposób bezpośredni i niezmienny. Na cechy te nie mają wpływu czynniki paragenetyczne i środowiskowe(np. Liczba palców u rąk, kręgów w kręgosłupie). Zakres zmienności cech jest warunkowany genetycznie.
Cechy ilościowe zdeterminowane dużą liczbą „słabo działających genów” w podobnym kierunku, czyli są poligeniczne. Cechy w trakcie rozwoju ulegają stałym przemianom i wpływają na nie również czynniki egzogenne. Przykładem tych cech są: wysokość i masa ciała, pigmentacja, inteligencja. Cechy ilościowe charakteryzuje zmienność ciągła między skrajnymi kategoriami, a większość osobników posiada ich pośrednie wartości. Większość właściwości człowieka to cechy ilościowe, uwarunkowane poligeniczne.
Możliwe drogi wpływu matki na dziecko:
Matka wpływa na dziecko w czasie ciąży poprzez właściwości swego genotypu, w sensie genetycznie zdeterminowanych właściwości środowiska wewnętrznego jej organizmu(konstytucja fizyczna), możliwy jest wpływ matabolizmu organizmu danej matki na rozwój śródmaciczny inplantowanego płodu
Należy się liczyć z wpływem nieprzekazywanego przez matkę zestawu genów
Matka przekazuje dziecku, poza zestawem genów, pewną ilość cytoplazmy w jaju, która może wpływać na rozwój zarodka(dziedziczenie cytoplazmatyczne). Ilość cytoplazmy w plemniku ojca jest minimalna
Tryb życia matki w czasie ciąży, skorelowany z jej nawykami, sposobem żywienia itp.
Pierwsze dwa czynniki to paragenetyczne a dwa ostatnie niegenetyczne.
Adaptacja - genotypowe przystosowanie gatunku i konkretnych jego populacji do określonych nisz ekologicznych.
Adaptabilność - nieodwracalne zmiany w trakcie rozwoju osobniczego, nie utrwalające się w cechach dziedzicznych
Procesy adaptacyjne - dotyczą materiału genetycznego i ich wyniku nie można zmienić w trakcie życia osobniczego
Procesy adaptabilne - przebiegają w czasie formowania się organizmu w ten sposób, że ich rezultat, zostaje utrwalony na czas życia osobniczego
Procesy adiustacyjne - regulują odwracalnie natężenie już ukształtowanych cech w zależności od chwilowych stanów organizmu
Reakcja - polega na tym, że krótkotrwałej zmianie podlega sam organizm
Adiustacja - morfologiczne lub funkcjonalne trwałe zmiany organizmu, które są jednak odwracalne.
Grupy elementów środowiska zewnętrznego:
Elementy biogeograficzne(modyfikatory naturalne):
- fauna i flora otoczenia, zasoby mineralne i wodne w otoczeniu oraz skład powietrza, klimat, ukształtowanie terenu, radiacje oraz pole elektryczne i magnetyczne, siła grawitacji i przyspieszeń.
Elementy społeczno - ekonomiczne(modyfikatory kulturowe):
- wysokość dochodów, poziom wykształcenia i kultury rodziców, wielkość i charakter środowiska społecznego, tradycje i zwyczaje społeczne.
Asymetria funkcjonalna - preferencja do używania kończyn górnych i dolnych, jak również narządów zmysłów leżących po jednej stronie ciała.
Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach położonych prawo i lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięcia mięśniowego.
ROZDZIAŁ XII
Aktywność fizyczna - dowolna forma ruchu ciała spowodowana mięśniami szkieletowymi, która wpływa na wzrost przemiany podstawowej ponad wydatek energii spoczynkowej.