, Pedagogika, C2, II stopień, studia stacjonarne, rok akademicki 2014/15
Perspektywa socjologiczna w praktyce pedagogicznej
Socjologia i pedagogika mają wspólny zakres przygotowania danej grupy społecznej do funkcjonowania. Na wstępie mojego eseju przedstawię zakres pojęciowy wychowania, czyli pedagogiki i socjologii. Według Romana Millera "wychowanie" jest interwencją w proces socjalizacji i jest ciągiem następujących po sobie zmian jakie zachodzą w człowieku i w otoczeniu. Suchodolski natomiast twierdzi, że wychowanie jest to dorastanie do zadań ludzi konkretnych społeczeństw i danych okresów historycznych. Wychowanie polega na tym, żeby nadać temu przypadkowemu procesowi odpowiedni kierunek, tworząc inny nowy świat w sobie. Otto Willmann zdefiniował wychowanie następująco: "Wychowanie jest opiekuńczym, regulującym i kształcącym oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających, ażeby mogli mieć udział w dobrach, które są podstawą życie społecznego”. Przeciętny obywatel prawidłowo rozumie przez słowo "wychowanie" działania, dzięki którym dorośli starają się wpłynąć pozytywnie na dzieci i młodzież. Wzmacnianie określonych korzystnych i pozytywnych cech charakteru u młodych ludzi oraz zapobieganie nabywaniu negatywnych cech a gdy się takowe pojawią wyeliminowanie, osłabienie lub unieszkodliwienie ich. Wychowanie nie zmierza zawsze w dobrym kierunku, jego kierunek zależy od dwóch czynników:
po pierwsze - od wartości celów do których zmierza
po drugie - od tego czy konkretna forma wychowania jest rzeczywiście odpowiednia, aby sprzyjać osiąganiu celów przez dzieci, uczniów, wychowanków itp.
Nie można zaprzeczyć, że istnieje złe wychowanie, które szkodzi dobru dziecka a często również społeczeństwu.
W dzisiejszym skomplikowanym i ciągle idącym naprzód świecie jest to jednak na dłuższą metę niemożliwe. W dzisiejszych warunkach dzieci i młodzież potrzebują więcej uwagi
i staranniejszego wychowania. Jednak nie patrząc na to czy jest ono łatwe, czy trudne, dobre wychowanie będzie konieczne tak długo jak będą rodzić się dzieci. W związku z tym, że człowiek jest istotą społeczną, a więc skazaną na pomoc innych i na życie w społeczności, musi nauczyć się społecznych form życia, a co za tym idzie musi być do nich przygotowany i wprowadzony w nie. Dlatego też bardzo często podkreśla się fakt, że wychowanie ma wprowadzić człowieka w życie społeczne. Zwraca się także uwagę na to, że jeśli ma ono służyć nie tyle doprowadzeniu jednostki ludzkiej do mechanicznego powtarzania pewnych czynności, co do poszerzanie w człowieku gamy jego zachowań. Moim zdaniem jeśli mówimy o wychowaniu, to chodzi przede wszystkim o powodowanie jak najbardziej trwałych zmian w osobowości młodych ludzi, przy analogicznym kształtowaniu w ich świadomości takich systemów wartości i wzorów zachowań, według których żyjąc i postępując, będą w stanie osiągnąć indywidualny sukces oraz przynosić wymierne korzyści swojemu społeczeństwu.
Kilka słów o socjalizacji. Według Janowskiego socjalizacja jest to wychowanie przez społeczeństwo. Inne źródło podaje, iż socjalizacja to proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danym otoczeniu. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz jej największe nasilenie ma miejsce, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Najważniejszą rolę na tym etapie odgrywają rodzice, później także wychowawcy, rówieśnicy i instytucje takie jak na przykład szkoła czy kościół. Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw relacji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i buduję swoją osobowość. Socjalizacja jest wpisana w życie każdego człowieka od chwili narodzin można więc pokusić się o stwierdzenie, że po prostu ma to w swoim DNA. Jest to proces długotrwałym, zmierzający do ukształtowania się pewnych zachowań. Można wyróżnić trzy sposoby definiowania socjalizacji:
Definicje antropologiczne - mówią o tym że proces socjalizacji to wrastanie jednostki w kulturę grupy społecznej. Przyjęcie ról społecznych danej grupy sposobu pełnienia tych ról. Socjalizacja czyni z jednostki istotę społeczną oraz kulturową.
Definicje psychologiczne - w danej grupie społecznej możemy przewidzieć jak dana jednostka zachowa się w danej sytuacji ponieważ człowiek nauczył się w trakcie socjalizacji reakcji adekwatnych do sytuacji, a sam proces kształtowania odbywa się na drodze kontaktu z drugim człowiekiem.
Definicje socjologiczne - socjalizacja wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym uczy ja zachowania według przyjętych wzorców, rozumienia kultury oraz wykonywania określonych ról społecznych.
Zadaniem i celem procesu socjalizacji jest uczynienie jednostki istotą społeczną, przekazanie cech systemu wartości społecznego danej grupy społecznej i sposobu pełnienia określonych ról społecznych. Socjalizacja ma miejsce w płaszczyźnie - grupa społeczna, jednostka. M. Mead socjalizacją określiła zespół różnych wymagań i wymuszeń czynionych na jednostkach przez społeczności, których dane jednostki były członkami. Podsumowując, socjalizacja to przekaz wszelkich wartości zarówno tych akceptowanych i nie akceptowanych z punktu widzenia społeczeństwa, na przykład rodzina w której wszechobecna jest patologia przekazuje wartości negatywne, nie akceptowane przez społeczeństwo, są to wartości i normy negatywne. Socjalizacja posługuje się trzema głównymi mechanizmami. Pierwszy z nich to mechanizm kontroli społecznej. Są to reakcje otoczenia na zachowania jednostki. Pewne czyny oceniane są w danej grupie jednakowo. Za tymi reakcjami kryje się system norm i wzorów postępowania akceptowalnych przez grupę. Mechanizm kontroli społecznej szczególnie skutecznie działa w małej grupie - dzięki bezpośrednim kontaktom między poszczególnymi członkami grupy. Przejawem kontroli jest opinia publiczna. Zdobycie dobrej pozycji oznacza zdobycie sobie uznania i popularności. Układem wzmocnień dla określonych zachowań człowieka jest tolerancja społeczna. Kolejnym mechanizmem jest mechanizm wpływu osób znaczących - człowiek jest zachęcany do określonych zachowań poprzez interakcję z pojedynczymi osobami. Są to osoby dla niego znaczące, wobec których jednostka zajmuje przychylną postawę i którym przypisuje cenne dla siebie atuty. Kontakt oparty jest na więzi emocjonalnej. Ważną osobą może być: matka, ojciec, koleżanka, przyjaciel, zwierzchnik itp. Podłożem naśladownictwa czy też identyfikacji są dążenia jednostki do zapewnienia sobie bezpieczeństwa i akceptacji przez resztę społeczeństwa. Następstwem tego jest przyjęcie postawy i zachowania osoby cenionego jako własne. Układem wzmocnień są reakcje tych osób. Trzecim i ostatnim jest mechanizm wzmacniania wewnętrznego, polegający na stymulowaniu pożądanych zachowań i własna aktywność jednostki, ukształtowana na płaszczyźnie wcześniej przyjętych postaw. Człowiek zawsze dąży do zachowania balansu w obrębie już ukształtowanych w niej postaw. Zachodzi także proces selekcji napływających informacji w celu zachowania ich wewnętrznej zgodności, unikania braku harmonii między uznanymi przekonaniami. Jednostka stara się zachować zgodność między tym co czuje, wyznaje, myśli oraz czego pragnie a tym jak się zachowuje i postępuje.
Poświęcając tak dużo uwagi różnym pojęciom i aspektom definicji wychowania oraz socjalizacji chciałam wyzbyć się wszelakich wątpliwości co do rozróżnienia tych dwóch pojęć. Przejdźmy teraz do omówienia "punktów stycznych" tych dwóch procesów. Często pojęcia "wychowanie" i "socjalizacja" były ze sobą identyfikowane. Zwróćmy uwagę na związek "socjalizacji" z "wychowaniem". Nie da się zaprzeczyć, że wyróżniamy trzy podstawowe kwestie tegoż połączenia: wychowanie polega na nauce wartości i norm społecznych, jest także pomocą w przygotowaniu się do podjęcia i pełnienia ról społecznych oraz jako kształtowanie sumienia. Sądzę, że na podstawie wielu koncepcji socjalizacji i wychowania można zaznaczyć takie elementy jak: podmiot, istota procesów, charakter i czas trwania oraz czynniki oddziałujące na ich przebieg. W socjalizacji i wychowaniu cele są wspólne w zakresie przygotowania do działania w danej grupie społecznej. W procesie wychowania uczestniczą dwie strony: wychowanek i wychowawca jako przedstawiciel społeczeństwa (rodzice, wychowawca). W procesie socjalizacji jednostkę do udziału w grupie społecznej wprowadza społeczeństwo, bezpośrednio człowiek lub reprezentanci. Wychowanie i socjalizacja są procesami mającymi wspólne elementy, zakres celów i wyniki w obu procesach (społeczeństwo, które przez przedstawicieli oddziałuje na jednostkę). Oba procesy są jednak długotrwałe. Socjalizacja jest ciągła bo społeczeństwo przekazuje swoją kulturę cały czas przez wychowanie i socjalizację. Wychowanie jest procesem złożonym. Socjalizacja także jest procesem złożonym, społeczeństwo składa się z elementów szczegółowych, tj. proces złożony wielopłaszczyznowy. Dynamiczność - występuje jak i w wychowaniu tak i w socjalizacji. Tak jak zmienia się struktura społeczeństwa tak odbija się to w procesie socjalizacji. Jednak dynamiczność jest bardziej widoczna w socjalizacji niż w wychowaniu. Intencjonalność - w socjalizacji i wychowaniu polega na przygotowaniu, uspołecznienieniu oraz wdrożeniu do grupy społecznej. Relatywność - cecha procesu wychowania; przewidywalność w procesie socjalizacji jest nieco większa niż w procesie wychowania. Interakcyjność- podobnie jak w wychowaniu w socjalizacji zależy od struktury grupy społecznej od charakteru grupy, interakcyjność może się pojawiać lecz nie musi bowiem zależy od tego co dana grupa preferuje - jakie wartości są dla niej prirorytetem (np. wolność, otwartość). Wychowanie i socjalizacja mają cały szereg cech wspólnych, ale mimo podobieństw są to dwa różne procesy. H. Izdebska pisze, że w socjalizacji było zawsze wiele elementów zachowawczych; silniej akcentowano przekazy dotychczasowego dorobku, obyczajów, czy wzorów życia. Wychowanie natomiast jest w większym stopniu nastawione na indywidualny rozwój jednostki, szczególnie na przygotowanie do uczestnictwa w tworzeniu nowych wartości, w nadawaniu życiu nowego kształtu. Traktując socjalizację i wychowanie jako proces dynamiczny, polegający na wchodzeniu jednostki w coraz to nowe grupy i role zauważymy, że pełnienie ról może się ograniczać do biernego dostrzegania, konformizmu, jak i też do innowacji twórczej reformistycznego modyfikowania ich zgodnie z własną perspektywą rozwojową i potrzebami grupy. Stąd też proces socjalizacyjno-wychowawczy rozumiem jako proces społeczny skoncentrowany wokół poszukiwania wartości istotnych dla jednostki oraz grupy w której ona funkcjonuje, proces przekazywania i przyswajania, modyfikowania i wspólnego poszukiwania wzorów kulturowych. Na zakończenie warto wspomnieć że nie da się zaprzeczyć, iż procesy wychowania i socjalizacji zachodzą przez cały okres życia człowieka. Ich przebieg zależy od cech psychicznych i poza psychicznych jednostki. Najważniejszym okresem kształtowania się cech indywidualnych jest wiek dziecięcy oraz okres dojrzewania. Nie wolno nam umniejszać roli ani wychowania ani socjalizacji bowiem, według mnie, socjalizacja i wychowanie mają wspólny zakres przygotowania jednostki do funkcjonowania w danej grupy społecznej.
2