Wiersz sylabiczny oparty jest na stałej liczbie sylab w ekwiwalentnych jednostkach oraz średniówce w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe.
Wiersz sylabiczny stabilizuje miejsce akcentu i jest to akcent paroksytoniczny w klauzuli (bez wyjątków) i przed średniówką (z możliwymi odstępstwami).
Zasada stałego akcentu paroksytonicznego w klauzuli spowodowała, że rymy męskie na kilka wieków zostały wyrugane z poezji polskiej. Przywrócił je dopiero sylabotonizm.
Wiersz sylabiczny został wprowadzony do poezji polskiej w renesansie przez Jana Kochanowskiego.
Najpopularniejszymi formatami wiersza sylabicznego są:
- trzynastozgłoskowiec ze średniówką po siódmej sylabie, 13 (7+6); tym rytmem napisany jest np. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza (Ale uwaga! Epilog tegoż to już jedenastozgłoskowiec, 11 (5+6)!)
- jedenastozgłoskowiec ze średniówką po piątej sylabie, 11 (5+6); np. Beniowski i Król-Duch Juliusza Słowackiego
- ośmiozgłoskowiec; Pieśń świętojańska o Sobótce Jana Kochanowskiego
P r z y k ł a d y : Nie zawżdy, piękna Zofija,
Róża kwitnie i lelija;
Nie zawżdy człek będzie młody
Ani tej, co dziś, urody.
(J. Kochanowski, Pieśń XXIII)
8-zgłoskowiec sylabiczny
Heksametr klasyczny Heksametr jest wierszem iloczasowym i izochronicznym. Każdy wers składa się dokładnie z 24 jednostek długości brzmienia, tak zwanych mor, na co składa się sześć stóp daktylicznych po 4 mory. Każda ze stóp daktylicznych może zostać podmieniona na spondej, który ma tę samą wartość iloczasową. Ostatnia stopa, o ile jest daktylem, może być niepełna, zamiast ostatniej sylaby występuje wtedy pauza o długości 1 mory. Układ sylab długich i krótkich wygląda tak (A - sylaba długa stanowiąca arsę, l - sylaba długa, b - sylaba krótka, a - sylaba obojętna): Abb Abb Abb Abb Abb Aa Jak powiedziano, każdy daktyl może zostać podmieniony na spondej, innymi słowy, każda para krótkich może zamienić się w jedną długą. W przypadku skrajnym, wszystkie: Al Al Al Al Al Aa Podmiany te powodują, że wers heksametru może mieć od 12 do 17 sylab, ale zawsze składa się z 24 mor. Generalnie większa liczba spondei (czyli mniejsza liczba sylab) sprawia wrażenie dostojeństwa i siły, natomiast większa liczba daktyli - wrażenie lekkości i ruchliwości, co utalentowani poeci potrafią powiązać z aktualną treścią opowiadania, np.: 12 sylab: olli respondit rex Albai Longai (Enniusz, dostojeństwo sędziwego króla miasta Alba Longa) 13 sylab: illi inter sese magna vi bracchia tollunt (Wergiliusz, cyklopi przy pracy) 17 sylab: quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum (Wergiliusz, rytm konia w galopie)
Heksametr był sześciostopowym, opartym na iloczasie (dwie sylaby krótkie można było zastąpić jedną długą) wierszem antycznego eposu.
/ _ _ / _ _ / _ _ / _ _ / - - / _
Pierwsze cztery stopy mogły być daktyliczne lub spondeiczne, piąta była daktyliczna, a szósta trocheiczna lub spondeiczna.
W polskim zapisie heksametr przedstawia się następująco:
/ - (-) / - (-) / - (-) / - (-) / - - / -
Cechy polskiego heksametru to 6 przycisków akcentowych liczba sylab w wersie od 13 do 17 ( w praktyce od 14 do 17, bo 13-zgłoskowiec to wiersz sylabiczny) oraz charakterystyczny układ sylab na końcu wersu: / - - / - zwany klauzulą adoniczną.
Heksametrem polskim napisane są m.in. Powieść wajdeloty w Konradzie Wallenrodzie A. Mickiewicza oraz Bema pamięci żałobny-rapsod C. Norwida.
P r z y k ł a d :
Czemu, Cieniu, odjeżdżasz, ręce złamawszy na pancerz,
Przy pochodniach, co skrami grają około twych kolan? -
Miecz wawrzynem zielony i gromnic płakaniem dziś polan;
Rwie się sokół i koń twój podrywa stopę jak tancerz. (Norwid, Bema pamięci...)
/ |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
|
- |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
|
/ |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
- |
/ |
/ |
/ |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
/ |
- |
- |
/ |
- |
|