Omów źródła, rodzaje i właściwości procesów emocjonalnych oraz ich udział w różnych czynnościach psychicznych.
Procesy emocjonalne są odzwierciedleniem przeżywanym przez osobnika w stosunku do otoczenia. Osoby, przedmioty, zjawiska wywołują emocje dodatnie lub ujemne. Emocje przeżywają nie tylko ludzie, ale i zwierzęta.
Procesy emocjonalne zwierząt i człowieka mają zbliżone podłoże neurofizjologiczne, ale istnieją między nimi istotne różnice.
Emocje zwierząt wiążą się przede wszystkim z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i nazywamy je pierwotnymi.
Podstawowa różnica między emocjami zwierząt i człowieka wiąże się z udziałem świadomości ludzkiej. Dzięki niej emocje człowieka mają charakter społeczny. Człowiek potrafi reagować na przedmioty, myśleć o nich, rozumieć źródła wywołujące emocje - emocje takie nazywamy pośrednimi lub uczuciami.
Uczucia są wyższym etapem procesów emocjonalnych. Przeżywanie ich jest właściwe tylko człowiekowi.
Cechy emocji:
znak emocji (uczucia + lub -, dodatnie-przedmioty przyczyniaja się do xzaspokojenia potrzeb, ujemne- procesy regulacyjne ulagają załuceniu, sytuacja zgrozenia),
intensywnosc procesów(okreslone pobudzenie ukl nerwowego-aktywacji. Kontinuum aktywacji - skrajne-wscieklosc, panika, brak podniecenia-sen),
tresc emocji (uczy sie4 odzwierciedlenia przeżyc emocjonlanych, koajrzyc sygnały, rozrózniać emocje).
Emocje pierwotne(pod wpływem bodzców bezposrednich, zaspokojenie potrezb biologicznych, nie uświadamiajac sobie swych emocji) i posrednie(powstaje swiadomosc, rozumie zaleznosc miedzy sytuacja wytwarzającą emocje a przezyciem emocjonalnym)
Żródła procesów emocjonalnych: wszystko to co zakłóca zachowanie, staje się źródłem emocji negatywnych, a to co przywraca równowagę i zapewnia optymalne warunki-źródło emocji pozytywnych. Niezależnie od jakości bodźców zmiany w ich niasileniu mogą być źródłem. Źródłem przeyż może stac się także słowo. Słowa są jakby nosicielem emocji.
Motywacja powstaje dzięki zaspokajaniu różnorodnych potrzeb i celów. Najbardziej podstawowe i konieczne do utrzymania się jednostki przy życiu są potrzeby biologiczne (np. potrzeba pokarmu, tlenu, zachowania gatunku). Ukierunkowuje działalność człowieka (dynamizuje zachowanie).
Cechy motywacji
Jedną z cech procesów motywacyjnych jest kierunek motywacji, polegający na dążeniu ku określonym celom dodatnim lub unikanie określonych procesów ujemnych. Inną cechą motywacji jest jej natężenie. Im nasze pragnienia, dążenia są bardziej intensywne, tym trwalej dążymy do ich spełnienia. W działanie nasze wkładamy wtedy znacznie więcej energii(siła, wielkość, intensywność)
Jeżeli nam bardzo na czymś zależy wzrasta nasza zdolność do wysiłku, zwiększa się szybkość działania i odporność na myślenie.
Jeszcze jedną cechą motywacji jest jej związek z uczuciami. Jeśli zaspokajaniu potrzeb nie towarzyszą przeszkody przeżywamy dodatnie stany emocjonalne. Jeśli natomiast stanie coś na przeszkodzie działaniu silnie motywowanemu doznajemy negatywnych uczuć. Emocje rosną wraz z motywacja. Emocje muszą być zrównoważone, za silne zakłócają procesy poznawcze, myślenie, brak koncentracji.
Motyw jest przeobrażoną formą emocji, przeobrażoną w ten sposób, że ukierunkowuje ludzkie działanie. Motyw oznacza takie zjawiska jak: chęć, pragnienie, zamiar, zainteresowanie, obawa przed czymś. Ogół, zespół motywów nazywa się motywacją.
Jak poziom motywacji wpływa na sprawność działania?
Im większe jest natężenie procesów motywacyjnych z tym większą energią człowiek podejmuje działanie. Na ogół wzrost motywacji prowadzi do zwiększenia sprawności działania, czynności wykonywane są szybciej, wzrasta odporność jednostki na zmęczenie.
Podobnie jednak jak w odniesieniu do procesów poznawczych, silna motywacja nie zawsze ułatwia skuteczne działanie. Stwierdzono istnienie pewnych granic, do których wzrost motywacji zwiększa skuteczność działania. Zależności te zostały ujęte w dwóch prawach Yerkesa-Dodsona
I PRAWO :
„W miarę wzrostu motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna spadać.”
W konsekwencji przy bardzo wysokiej motywacji sprawność działania jest niska. Pojawiają się błędy, zmniejsza się pole uwagi, maleje zakres dostępnych skojarzeń, czynności umysłowe ulegają dezorganizacji.
Zjawisko takie występuje najczęściej wtedy, gdy jednostka jest bardzo silnie motywowana do osiągnięcia danego celu, a jednocześnie lęka się, że nie potrafi sprostać zadaniu np. zachowanie studenta podczas sesji egzaminacyjnej lub konkursowej- zbyt intensywna motywacja wzbudza także intensywne a niekorzystne dla efektów działania Procesy emocjonalne. Sprawność działania ulega osłabieniu.
Działanie przebiega najsprawniej wtedy, gdy motywacja jest średnio intensywna. Nie dotyczy to jedynie motywacji wynikającej z lęku przed karą czy takiej, która wzbudza negatywne Procesy emocjonalne. Lęk przed karą, obawa przed niepowodzeniem, strach sytuacji zagrożenia wpływają często na nagłe i znaczne podwyższenie motywacji do poziomu, w którym działanie zostaje zdezorganizowane, a niekiedy aktywność całkowicie zahamowana.
II PRAWO:
„Im łatwiejsze zadanie, tym lepsze osiągamy wyniki przy dużym natężeniu motywacji. Im zaś zadanie jest trudniejsze tym dla sprawności działania korzystniejsze jest niewielkie natężenie motywacji.”
Zadanie wtedy jest łatwe dla jednostki, gdy jest jej znane, wyćwiczone lub bardzo proste. Zadanie trudne to zadanie złożone z wielu elementów lub nowe. Gdy Procesy motywacyjne są bardzo intensywne i towarzyszy im zaangażowanie emocjonalne sprawnie wykonujemy czynności proste - początkujący pianista mimo zdenerwowania występem i pragnienia sukcesu, zagra bez pomyłek utwór prosty i znany.
Jeśli przy tym samym poziomie motywacji mamy wykonać zadanie skomplikowane z pewnością poziom wykonania ulegnie obniżeniu- ten sam pianista grający w tej samej sytuacji nowy i złożony utwór będzie się prawdopodobnie często mylił.
Dla różnych ludzi rozmaite sytuacje i zadania będą odbierane jako proste i łatwe albo też jako trudne i skomplikowane. Jeśli jednak jakiś nawet trudny, a zarazem odległy cel ma dla jednostki dużą wartość, będzie ona uporczywie mimo przeszkód dążyła do realizacji i pomyślnego wykonania postawione sobie zadania.
Motywacja - stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania, to wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich zachowań i ich zmian.
Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników (zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana własnego położenia). Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych czynności wówczas ten wynik będzie nazywany celem. Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów. Motywem nazwać zaś można przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go, lub przeszkadzające jego wykonaniu.
Proces motywacyjny
wzbudzanie energii;
ukierunkowywanie wysiłku na cel;
zorganizowanie reakcji w zintegrowany wzorzec;
kontynuowanie czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątkowały nie ulegną zmianie
pobudzenie emocjonalne - uczucia dodatnie (w przypadku realizacji zamierzeń) lub ujemne (w przypadku niespełnienia)
Według psychologa Janusza Reykowskiego napięcie motywacyjne pojawia się gdy podmiot dostrzeże stan rzeczy, który mógłby zredukować napięcie, a także gdy wytwarza się u niego przeświadczenie, że wartość gratyfikacji da się osiągnąć.
Wzrost motywacji może wynikać ze wzrostu, do pewnego poziomu, prawdopodobieństwa sukcesu lub porażki w działaniu mającym na celu osiągnięcie wyniku. Motywacja będzie miała maksymalne natężenie, gdy prawdopodobieństwo sukcesu i porażki będzie równe. Poziom motywacji zależy też od wysiłku i ryzyka związanego z daną czynnością. Początkowy wzrost wysiłku i ryzyka zwiększa motywację jednostki, przy ich dalszym wzroście proces ten osiąga optymalny poziom, następnie malejąc aż do wartości ujemnych.
Rodzaje motywacji
Stres w teorii Lazarusa i Falkman jest rozumiany jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, która to relacja oceniana jest przez jednostkę jako wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości sprostania jej. Jednostka i otoczenie wpływają na siebie nawzajem, a więc relacja ta ulega ciągłemu przeobrażeniu, gdyż zmiany zachodzą także w obrębie obydwu stron transakcji - przekształceniu ulega środowisko i pozostajacy w nim człowiek. Jednostka w zetknięciu z sytuacją dokonuje oceny pierwotnej. Zadaje sobie pytanie: "Czym jest dla mnie to zdarzenie?" Wynik tego wstępnego oszacowania może mieć trojaki charakter. Zdarzenie może być oceniane jako fakt bez znaczenia, albo jako korzystne, albo jako wymagające wysiłku adaptacyjnego. w tym ostatnim przypadku mamy do czynienia ze stresem. Przy takim ujęciu stres nie jest umiejscowiony, ani w sytuacji, ani w osobie, choć jest przez nie uwarunkowany. w wyniku oszacowania zdarzenie zostaje zaklasyfikowane przez jednostkę do jednej z trzech kategorii:
Krzywda lub strata - szkoda lub uraz już powstały.
Zagrożenie - krzywda, strata nie wystąpiły jeszcze, ale są przewidywane.
Wyzwanie - zdarzenie spostrzegane jest przez jednostkę jako prowokujące do walki.
Po ocenie pierwotnej następuje wtórna, w której człowiek zadaje sobie pytanie: "Co mogę w tej sytuacji zrobić?" Dokonane zostaje oszacowanie własnych możliwości: fizycznych. psychicznych i społecznych. Procesy oceny pierwotnej i wtórnej są współzależne i dokonują się niemalże jednocześnie. Jeżeli relacja jednostki z otoczeniem, w ocenie pierwotnej, oszacowana jest w kategoriach stresowych, to uruchomiony zostaje proces radzenia sobie (coping). Ocena wtórna decyduje o doborze określonych działań związanych z radzeniem sobie. Radzenie sobie ze stresem (coping) Lazarus i Falkman określają jako poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zewnętrznych i wewnętrznych żądań, które oceniane są przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające możliwości sprostania im. Autorzy wyróżniają cztery zasadnicze sposoby radzenia sobie: poszukiwanie informacji, bezpośrednie działania, powstrzymywanie się od działania, wewnętrzne procesy regulujące emocje. Proces radzenia sobie pełni dwie główne funkcje: instrumentalną (uporanie sie z problemem, który był źródłem stresu) i regulującą emocje. Na ogół ludzie stosują strategie, które pełnią obydwie funkcje jednocześnie. Funkcje te wspomagają się wzajemnie. Przedstawiona pokrótce teoria stresu i radzenia sobie ze stresem, opracowana przez Lazarusa i Falkman, ma swoje implikacje zarówno dla rozważań nad związkiem stresu z powstaniem i rozwojem chorób układu krążenia, jak i dla praktycznych działań zmierzających do uniknięcia szkodliwych wpływów stresu lub ich ograniczenia. w kolejnych paragrafach zajmiemy się tymi dwoma problemami.
Transakcyjna teoria stresu R. Lazarusa i S. Folkman
Lazarus zwrócił uwagę, że istotą zjawiska stresu psychologicznego u czł jest zdolność antycypacji, czyli planowania i przewidywania przyszłych zdarzeń. Wg Lazarusa i Folkman „Stres psychiczny jest to szczególny rodzaj relacji między człowiekiem a otoczeniem, które to otoczenie człowiek ocenia jako nadwerężające lub przekraczające jego zasoby i zagrażające jego dobrostanowi". W nowszych pracach Lazarus w miejsce interakcji wprowadza pojecie transakcja podkreślając, że nie tylko otoczenie wpływa na osobę, tak jak w związku bodziec -reakcja (S - R), lecz także osoba oddziałuje na otoczenie Określając stres psychologiczny jako pewien stan wewnętrzny (pewien układ procesów psychologicznych), wywołanych działaniem czynników zewnętrznych Lazarus interesował się przede wszystkim różnicami indywidualnymi w radzeniu sobie ze stresem oraz różnorodnością zagrożeń. Podstawowym mechanizmem psychologicznym odpowiedzialnym za owe różnice indywidualne jest ocena poznawcza zagrożenia, rozumiana jako mechanizm oceniający, uświadamiający i interpretujący zdarzenia (w przeciwieństwie do Appleya, u którego mechanizm percepcji zagrożenia niekoniecznie musiał być świadomym procesem).
Przyjmując założenie, że emocje są rezultatem aktywności poznawczej, Lazarus wyróżnia 2 rodzaje oceny poznawczej, ocenę pierwotną i wtórną. Ocena pierwotna) jest procesem, w którym ocenia się czy docierający do mózgu bodziec jest stresorem, czy nie. Bodźce ocenione jako nieszkodliwe, pozytywne lub obojętne nie są zaliczane do kategorii stresorów i ocena taka uruchamia odpowiednie zasoby organizmu. Oceny takie mogą występować jako: (1) bez znaczenia, (2) sprzyjająco-pozytywna. Jeśli bodziec (sytuacja) został oceniony jako stresor, powstaje stan napięcia wywołującego określone procesy psychofizjologiczne i ich korelaty emocjonalne. Wyróżniamy 3 kategorie stresorów: (a) krzywda lub strata), (b) zagrożenie i (c) wyzwanie. Pierwsza kategoria (krzywda lub strata) odnosi się do powstałej już szkody lub urazu (jak np. w przypadku śmierci bliskiej osoby.). Druga kategoria (zagrożenie) może odnosić się do takich samych szkód, lecz w przypadku, gdy jeszcze one nie wystąpiły, a są tylko antycypowane. Trzecia kategoria, czyli wyzwanie wskazuje na ocenę własnych możliwości opanowania sytuacji stresowej. Stres psychologiczny odnosi się przede wszystkim do wymagań (lub konfliktów między nimi), które według oceny konkretnej osoby wyczerpują bądź przekraczają jej możliwości (wewnętrzne lub zewnętrzne). Tak więc pierwotna ocena poznawcza decyduje o intensywności i rodzaju reakcji emocjonalnej na jakąkolwiek transakcję. I tak ocena w kategoriach sprzyjająco-pozytywnych prowadzi do reakcji emocjonalnej o znaku dodatnim (np. radość, miłość, zadowolenie, ulga). Natomiast ocena w kategoriach stresu (zagrożenia) wywołuje emocje o znaku ujemnym (np. lęk, złość, zazdrość, poczucie winy). Na ocenę pierwotną mogą także oddziaływać (na zasadzie sprzężenia zwrotnego) bądź zmiany w relacji człowiek-otoczenie, bądź refleksja osobista pojawiająca się w trakcie trwania transakcji. Lazarus tę czynność poznawczą nazywa „przewartościowaniem" bądź wtórną oceną poznawczą. W przypadku wtórnej oceny poznawczej wartościowaniu podlegają same możliwości i zasoby radzenia sobie ze stresem. Procesy oceny poznawczej pierwotnej i wtórnej są współzależne. Lazarus i Folkman radzenie sobie ze stresem definiują jako: „stale zmieniające się (dynamiczne) poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu
opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby". Umiejętność radzenia sobie ze stresem może przybierać 2 formy działań: działania służące zwalczaniu stresu i działania o charakterze obronnym. Cechą wspólną tych pierwszych jest ich efektywność, tzn. że za ich pomocą osiąga się uprzednie cele bądź równoważne im, mimo działania stresu. Cechą wspólną reakcji obronnych przed stresem jest ich mała skuteczność, gdyż prowadzą zwykle do zaniechania osiągania celów pod wpływem stresu. Formy reakcji obronnych są różnorodne, począwszy od ucieczki i wycofywania się z sytuacji stresowej, poprzez czynności agresywne (atak na źródło zagrożenia), aż do wielorakich czynności symbolicznych, polegających na nadawaniu rzeczywistości nowego, nie zagrażającego znaczenia.
Teoria trychotomii potrzeb McClellanda
McClelland w badaniach nad motywacją pracowników skoncentrował swoją uwagę na zaproponowanych przez Maslowa potrzebach wyższego rzędu. Na podstawie empirycznych badań wyodrębnił trzy grupy odczuwanych potrzeb:
potrzebę władzy,
potrzebę afiliacji,
potrzebę osiągnięć.
Człowiek odczuwa równocześnie wszystkie te potrzeby w zróżnicowanym natężeniu, a dominujące z nich motywują do określonych zachowań. Owe potrzeby mogą mieć charakter nabyty. Możliwe jest wzmocnienie natężenia poszczególnych potrzeb poprzez kształtowanie czynników sytuacyjnych (ów pogląd uznaje nagrody za istotny element kształtowania i stymulowania potrzeb; zatem podstawowe potrzeby są wrodzone, ale można je wzmocnić za pomocą nagród ).
Potrzeba władzy wyraża się pragnieniem wywierania wpływu na innych i kontrolowania swojego otoczenia . Osoby o dominującej potrzebie władzy, dążą do utrzymania stosunków z innymi według relacji lider - jego naśladowca. Starają się zdobyć wysokie stanowiska. Często działania prowadzące do zachowania i rozbudowania swoich wpływów w firmie przedkładają nad realizację zadań. Ważne są dla nich prestiż i znamiona posiadanego w firmie statusu. Uwielbiają walczyć i konkurować. Takie osoby w grupie są rozmowniejsze, wysuwają więcej propozycji niż inni i często przyjmują pozycję lidera. Istnieją dwa rodzaje potrzeby władzy :
potrzeba władzy społecznej
potrzeba władzy osobistej.
Potrzeba władzy społecznej przejawia się silnym dążeniem do wypracowania w grupie rozwiązań problemów, formowania zespołów promujących sukces organizacji, działania kolektywnego będącego źródłem satysfakcji.
Potrzeba władzy osobistej jest zaspokojona, gdy jednostka odniesie sukces, albo dzięki własnym działaniom, albo dzięki inspirowaniu innych.
Istotnym elementem teorii D. McClellanda jest teza, że z awansem w strukturze organizacyjnej i związanym z tym zwiększeniem władzy, wzrasta potrzeba władzy.
Potrzeba afiliacji obejmuje pragnienie ludzkiego towarzystwa i akceptację przez grupę. Osoby o silnej potrzebie afiliacji pragną realizować zadania wymagające kontaktów interpersonalnych i silnych pozytywnych więzi emocjonalnych. Preferują współpracę z ludźmi, którzy ich rozumieją, akceptują. W warunkach wzajemnej konkurencji i braku zaufania odczuwają dyskomfort psychiczny. Nie najlepiej czują się oni w pozycji lidera.
Między potrzebą władzy, a potrzebą afiliacji występuje negatywna korelacja.
Potrzeba osiągnięć charakterystyczna dla uzyskujących satysfakcję zmierzając do jakiegoś celu i pragnących osiągnąć znakomite wyniki we wszystkim, czego się podejmą. Koncentrują się na dobrym wykonaniu zadania, oraz chęci bycia najlepszym.
Osoby z wysoką potrzebą osiągnięć :
Preferują realizację zadań związanych z osobistą odpowiedzialnością zarówno za porażki, jak i za sukcesy(8) .Uciekają się do pomocy osób wyłącznie kompetentnych i tylko wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne.
Potrafią kalkulować ryzyko i stawiać sobie ambitne, ale realne cele.
Chcą informacji zwrotnej o czynionych postępach i dowodów uznania .
Portret psychologiczny
osób z wysokim natężeniem potrzeby osiągnięć:
Osoby o takich cechach są bardzo uczciwe, otwarte, skoncentrowane na bieżących zadaniach i zainteresowane materialnie o tyle, o ile jest to forma uznania ich sukcesu, lub informacja o ich efektywności. Największą satysfakcję znajdują jednak w samej realizacji zadań. Unikają zadań, których realizacja jest zbyt łatwa lub niemożliwa. Osoby o wysokiej potrzebie osiągnięć są lepszymi managerami, niż ci z niską potrzebą. Ludzi tych charakteryzuje jednak niewielkie zainteresowanie współpracownikami, co może utrudnić im zarządzanie nimi.
W omawianej teorii organizacja może kształtować potrzeby pracowników, a w konsekwencji ich motywy działania. Implikacją tej tezy, był wyraźny rozwój szkoleń zmierzających do wykształcenia korzystnych z punktu widzenia organizacji potrzeb i zachowań (rozwój potrzeby osiągnięć poprzez udzielanie pochwał, zwiększenie samodzielności i odpowiedzialności pracowników). Teoria trychotomii podkreślała cechy osobowości jako czynniki determinujące sposób działania. Predyspozycje osobowościowe stały się istotne dla procesu rekrutacji i selekcji pracowników ( np. psychologiczne testy osobowościowe).
typologia wg. Kurta Lewina
1. Konflikt dążenie - dążenie wiąże się z sytuacją, w której podmiot zmuszony jest wybierać między dwiema pozytywnymi możliwościami, mającymi zbliżony stopień atrakcyjności.
2. Konflikt unikanie - unikanie to sytuacja, w której podmiot zmuszony jest do wyboru między dwiema negatywnymi możliwościami, mającymi zbliżony stopień awersyjności.
3. Konflikt dążenie - unikanie dotyczy sytuacji, w których określona możliwość decyzyjna wywołuje w podmiocie zarówno uczucia pozytywne, jak i negatywne
Konflikt intrapersonalny, konflikt motywacyjny to wewnętrzny stan sprzeczności pragnień, przekonań i wartości jednostki.
Badaniem konfliktu zajmował się m. in. Kazimierz Dąbrowski, który wprowadził pojęcie dezintegracji pozytywnej.
Według Dąbrowskiego
konflikty wewnętrzne są zasadniczym elementem pozytywnym w tworzeniu hierarchii wartości, w tworzeniu wielopoziomowego psychicznego środowiska wewnętrznego oraz w budowie konkretnego ideału indywidualnego i społecznego. Dlatego jesteśmy zdania, że jednostka nie może realizować zdrowia psychicznego, w sensie zdrowia rozwijającego się bez udziału takich konfliktów. Z tego tez względu jednostki z konfliktami wewnętrznymi, z pewnej mierze również zewnętrznymi związanymi z pierwszymi i im podporządkowanymi będziemy podejrzewać o zdrowie psychiczne, a jednostki nie przejawiające takich konfliktów o upośledzenie uczuciowe (psychopatię), o upośledzenie umysłowe.
www.stiudent.pl