Całkowicie zapomnianym dziś gatunkiem jest emblemat, w owych czasach niezwykle popularny sposób wyrażania poetyckich przemyśleń i doznań. Sposób zresztą bardzo piękny: połączenie obrazu, cytatu i tekstu - interpretacja owych elementów. Ten eklektyzm pozwalał na jeszcze szersze rozumienie myśli poetów, a przy tym dostarczał niezwykłych doznań estetycznych. Mistrzem w szkole emblematu był z pewnością Zbigniew Morsztyn, ale z czasem znajdowało się coraz mniej jego następców i ta niezwykle piękna forma odeszła w zapomnienie. A szkoda.
Zbigniew Morsztyn - daleki krewny Jana Andrzeja Morsztyna - we współczesnym literaturoznawstwie ceniony jest głównie jako autor Emblematów, zbioru 113 wierszy ikonicznych powstałych w latach 1658-80. Wspomniany utwór ma charakter religijny, został oparty na biblijnej Pieśni nad Pieśniami, wyzyskując jej alegoryczną wykładnię. Dzieło to dowodzi głębokiej religijności poety, jest rodzajem poetyckiej medytacji na temat miłości do Boga, która w utworze okazuje się silą broniącej człowieka przed złem doczesnego świata. ...
Emblemat - (...) utwór liryczny o charakterze dydaktyczno-moralistycznym (najczęściej o tematyce religijnej), pozostający w ścisłym związku z alegorycznym rysunkiem bądź obrazem, którego treść rozwija i komentuje; pierwotną formą emblematu było zwięzłe zdanie prozaiczne zbliżone do motta. Emblematy, tworzące zazwyczaj obszerne zbiory (...) były szczególnie popularne w baroku. (Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego,Warszawa 1976, s. 98
Poeta z urodzenia był arianinem, urodził się ok 1628 roku na Pogórzu. Prawdopodobnie uczył się w szkołach w Raciborsku. Zanim rozpoczął służbę wojskową u Janusza Radziwiłła, pracował przy wielickich żupach solnych. Pod dowództwem Chmielnickiego wziął udział w wielu walkach - m.in. pod Zbarażem, Sokalem, Łojowem. Poza tym brał udział w wojnach ze Szwedami i z Moskwą. W czasie potopu szwedzkiego dostał się do niewoli. Po odzyskaniu wolności rozpoczął służbę dyplomatyczną u Bogusława Radziwiłła. Niestety kiedy w roku 1658 ogłoszono edykt nakazujący arianom opuszczenie ziemi Rzeczypospolitej albo zmianę wyznania, Morsztyn przeprowadził się do Prus Książęcych. Od roku 1670 mieszkał w Królewcu, gdzie dokonał żywota.
Emblemat - kompozycja literacko-obrazowa, gatunek powstały w XVI w. Dojrzała postać emblematu (druga poł. XVI w. i wiek XVII ) składała się z:
sentencji zwanej lemma lub motto (zazwyczaj ograniczona do 2-5 słów),
imago - ryciny przedstawiającej różne wyobrażenia,
subskrypcji, która była zazwyczaj utworem wierszowanym (epigramatem), wyjaśniającym i rozwijającym sens obrazu i jego związki z lemmą.
Celem emblematu było wyszukanie związków pomiędzy słowem a obrazem - przez zestawienie treści motta z treścią imago na zasadzie intrygującej gry znaczeń, enigmatycznego rebusu, a następnie wyjaśnienie ich związku treściowego w subskrypcji. W XVI i XVII wieku popularne były książki zawierające zbiór emblematów. Pierwszą taką książką emblematyczną była wydana w Augsburgu w 1531 roku Emblematum liber (Książka emblematów), której autorem był Andrea Alciati. W Polsce do najsłynniejszych twórców emblematów należeli Mikołaj Rej i Zbigniew Morsztyn.
Zbigniew Morsztyn h. Leliwa (urodzony ok. 1625 w Krakowskiem, zmarły 13 grudnia 1689 w Królewcu) - poeta, żołnierz, działacz ariański.
Kuzyn i współpracownik Jana Andrzeja Morsztyna. Przez wiele lat związany z Radziwiłłami. Walczył z Kozakami i Moskalami. 11 października 1655, podczas potopu, poddał się Szwedom. Później znów walczył przeciw nim, dostając się do niewoli. 28 listopada 1657 został miecznikiem mozyrskim. Od 1662 w Prusach Książęcych, od 1670 przywódca tamtejszych arian. Od 1669 zarządca potężnych dóbr Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny.
Pisywał wiersze, które zebrał w księgę Muza domowa (ukończona ok. 1683, nie wydana za życia). Choć obracał się w kręgu dworskim, pisywał w duchu ziemiańskim. Opisywał wojny (zwłaszcza ich ciemne strony), opiewał odsiecz wiedeńską, sławił wiejskie życie, zastanawiał się nad życiem, podkreślał potrzebę tolerancji, wyśmiewał ludzkie wady, wspominał swe rozterki miłosne, w cyklu Emblematów rozważał cytaty z Biblii. Był uzdolnionym lirykiem, nieco słabszym epikiem.
Pogrzeb Zbigniewa Morsztyna odbył się 17 stycznia 1690 w Rudówce.