PRZEBIEG INTERWENCJI SOCJALNEJ
Na przebieg pracy socjalnej (interwencji socjalnej) należy patrzeć w jej aspekcie dynamicznym. Jawi się ona bowiem jako proces, w którym mamy do czynienia z równoczesnym występowaniem różnych faz działania. Fazy te mogą nie tylko występować równocześnie, ale też płynnie przechodzą jedna w drugą, można je przedstawić następująco:
faza wstępna
analiza sytuacji
ocena wstępna i ocena operacyjna
opracowanie projektu działania i kontraktu
podjęcie działania
ocena rezultatów
zakończenie działania.
Faza wstępna
Interwencja socjalna zaczyna się od dostrzeżenia problemu, niezaspokojonych potrzeb lub zgłoszenia życzenia przez potencjalnego podopiecznego. Problem jest tu rozumiany jako trudność, która należy pokonać dla osiągnięcia pożądanego rezultatu. Spotkanie pracownika socjalnego z klientem jest zwykle konsekwencją pojawienia się problemu, z którym dana osoba nie jest w stanie poradzić sobie o własnych siłach. Potrzebą jest naturalne dążenie, częstokroć nieuświadomione pragnienie tego, co jest niezbędne. Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z potrzeba rzeczywistą, czy też pobudzaną w sposób sztuczny, odczucie jej niezaspokojenia bywa bardzo silne i skłania do zwrócenia się po pomoc. Termin, życzenie, w kontekście pierwszego kontaktu pracownika socjalnego z klientem jest rozumiany jako czynność informowania o tym, czego chcemy, czego pragniemy. Osoba zwracająca się z prośbą o interwencje socjalna wyraża w ten sposób swoje oczekiwania wobec pracownika socjalnego.
Bez względu na to, czy u źródeł tego pierwszego spotkania leży problem, niezaspokojona potrzeba czy tez wyrażone życzenie może się zdarzyć, że proces nie zostanie uruchomiony. Już bowiem w tej wstępnej fazie może się okazać, że pracownik socjalny, czy dana instytucja, nie jest właściwym adresatem sprawy, z jaka ktoś się doń zwraca. Jeśli inicjatywa wychodzi ze strony pracownika socjalnego, to niejednokrotnie spotyka się on z brakiem zainteresowania bądź gotowości ze strony adresata.
Analiza sytuacji
Pojęcie analiza sytuacji oznacza najpierw zebranie wszystkich danych odnoszących się do problemu, potrzeby lub życzenia zgłoszonego pracownikowi socjalnemu przez jednostkę lub grupę. Następnie konieczna jest refleksja nad tymi elementami i próba znalezienia zachodzących między nimi związków przyczynowo - skutkowych. Podstawowymi elementami analizy sytuacji są:
kontekst ogólny; pracownik socjalny musi posiadać pewien zasób wiedzy na tematy społeczeństwa, w którym przebiega proces jego pracy, na poziomie najbardziej ogólnym, a zatem typ państwa, ustrój polityczny, jego sytuacja gospodarcza itp.
teren działania; pracownik socjalny musi znać środowisko, w którym działa, orientować się w opcji politycznej władz gminy, lokalnym rynku pracy itp.
placówka, w której zatrudniony jest pracownik, i do której zgłasza się podopieczny; szczególnie istotne są tu regulamin działania , wewnętrzne procedury i przepisy, bazy danych, a także kontakty z innymi placówkami.
pracownik socjalny; niezwykle istotnym elementem analizy sytuacji jest sama osoba pracownika socjalnego, jego wiedza z zakresu nauk społecznych, prawa, medycyny, psychologii itp., jego pozycja w hierarchii zawodowej oraz cechy osobowości.
Podopieczny; w odniesieniu do osoby klienta ważne jest, w jaki sposób trafił do danej instytucji, jakie posiada cechy osobowości, oczekiwania wobec instytucji i pracownika.
Ocena
Proces oceny polega na poznaniu, zrozumieniu i postawieniu hipotezy roboczej, na której zostanie oparty proces działania. Ocena sytuacji, jako fraza interwencji socjalnej charakteryzuje się po pierwsze tym, że skupia się na trudnościach, które należy rozwiązać. Po drugie, ocena ta jest procesem ciągłym i niejako premanentnie prowizorycznym. Nie jest aktem jednorazowym, powraca w każdej praktycznie fazie działania i jest stale modyfikowana. Ocena jest dość subiektywna, zarówno w wymiarze intelektualnym, jak i emocjonalnym, mimo iż pracownik socjalny bazuje na wiedzy profesjonalnej.
Ważna rzeczą jest, że w procesie oceny sytuacji uczestniczy podopieczny, gdyż pracownik próbuje u niego niejako potwierdzić słuszność swych hipotez lub skłonić go do lepszego postrzegania i rozumienia faktów i całej otaczającej go rzeczywistości.
Można wyróżnić następujące rodzaje oceny:
wstępna: powierzchowna i szybka, pierwsza odpowiedź na pytanie o co chodzi?
operacyjna; dokonuje się jej w miarę podejmowanych działań, poddaje się ja weryfikacji i uaktualnieniu wraz z pojawianiem się nowych danych.
Umowa z podopiecznym
Umowa z podopiecznym jest to wspólne uzgodnienie celów i projektu działania zarówno pracownika socjalnego, jak i samego podopiecznego. Obie strony podejmują pewne zobowiązania, negocjują ogólne warunki prowadzenia pracy, metody, czas trwania itp.
Umowa nie stanowi celu samego w sobie, ale jest jedynie narzędziem, stosowanym w pracy z podopiecznego. Definiując problemy i cele należy zacząć od tych, które postrzegane są przez podopiecznego jako szczególnie istotne dla życia. Pierwszeństwo winny mieć te kwestie, co do których istnieje szansa, że zostaną rozwiązane w całości, lub przynajmniej częściowo. Cele nie mogą być zbyt ogólne (szczęście) lub zbyt szczegółowe (znalezienie pracy w wyuczonym zawodzie, w sytuacji braku zapotrzebowania i zmian strukturalnych na rynku pracy). Konieczny jest zatem na tym etapie daleko idący realizm.
Jeśli chodzi o formy kontraktu, to wskazuje się na dwie, mianowicie ustną i pisemną. Forma ustna jest najbardziej rozpowszechniona, choć niesie największe ryzyko niedotrzymania ze strony podopiecznego. Z drugiej jednak strony daje poczucie podmiotowości, stanowi rodzaj potwierdzenia poważnego traktowania osoby klienta. Forma pisemna jest najbardziej formalna, a zatem zobowiązująca. Może to odstraszać podopiecznych, obawiających się przyjmowania na siebie obowiązków i unikających jasnych reguł działania. Z drugiej strony, to co zostaje zapisane i podpisane trudno jest podważyć, budzi respekt i niejednokrotnie jest silnie bodźcem dla podopiecznego do większych starań. Umowy można renegocjować, ponawiać, zmieniać i wnosić do nich poprawki. Ważne jednak, aby nie były to działania jednostronne, ale zachodziły zawsze za obopólna zgodą.
Działania metodyczne w pracy socjalnej
(wejście w fazę realizacji i weryfikacji wcześniejszych etapów w praktyce):
- działania bezpośrednie (zachodzą bezpośrednio, w obecności i współudziale pracownika socjalnego i podopiecznego),
- działania pośrednie (prowadzone są pod nieobecność podopiecznego, uczestniczy w nich tylko pracownik socjalny i ewentualnie jego współpracownicy).
Ocena rezultatów
Jest obiektywnym spojrzeniem na zmiany jakie dokonały się na poszczególnych etapach interwencji.
2 typy oceny:
- cząstkowa; przeprowadzana w czasie trwania działań, ma na celu potwierdzenie ich słuszności lub zmodyfikowanie celów bądź środków
- końcowa; pozwala na podsumowanie całego działania i porównanie końcowej sytuacji klienta z początkową
Zakończenie działania
Na tym etapie najważniejszy jest moment, w którym podopieczny będzie w stanie poradzić sobie sam.
Zakończenie działania może przybierać różne formy:
zakończenie z inicjatywy podopiecznego, przestaje on przychodzić na spotkania, nie dotrzymuje umów
zakończenie w terminie przewidzianym na wstępie; nastąpiło ścisłe określenie momentu zakończenia działania i obie strony tego przestrzegają
zakończenie zaplanowane; pracownik socjalny wraz z podopiecznym dostrzegają zbliżanie się do końca współpracy i ustalają jej zakończenie (data)
przekazania klienta; nie jest zakończeniem prawdziwym ponieważ polega na zmianie pracownika socjalnego, zespołu lub nawet instytucji.