Kryminologia neoklasyczna
Geneza nurtu neoklasycznego we współczesnej kryminologii:
kryminologia pozytywistyczna opierała się na deterministycznej wizji sprawcy przestępstwa, zakładającej, iż zachowaniami przestępczymi rządzą jakieś przyczyny znajdujące się poza kontrolą działającego podmiotu,
dla zwolenników klasycznej koncepcji prawa karnego oznaczało to, że przestępcy w gruncie rzeczy nie odpowiadają za swoje czyny, może to więc prowadzić do likwidacji prawa karnego opartego na zasadach winy i indywidualnej odpowiedzialności,
pozytywiści głosili, iż skoro przestępca nie może ponosić odpowiedzialności należy odejść od polityki kar retrybutywnych i opartych na sprawiedliwej odpłacie a zastosować metody resocjalizacyjne,
takie podejście zaczęło spotykać się na początku lat siedemdziesiątych XX w. z coraz silniejszą krytyka (USA),
dochodziło do rozczarowania resocjalizacyjną polityką kryminalną, która stanowiła znaczny koszt w budżetach stanowych i budżecie federalnych, w USA nastąpił odwrót od dominujących pozytywistycznych teorii kryminalnych.
1. Andrew von Hirsch i koncepcja sprawiedliwej odpłaty
koncepcja Hirscha sięga dorobku europejskiej szkoły klasycznej XVIII w.,
przedmiotem krytyki von Hirscha jest cała pozytywistyczna koncepcja prawa karnego sprawcy, tj. koncepcja kary celowej i prewencyjnej,
najpoważniejszym sposobem realizacji tej koncepcji w USA była tzw. rehabilitation: pobyt w zakładzie karnym nie miał sprowadzać się do odbycia kary, miał to być okres podejmowania różnego rodzaju oddziaływania na osobę skazaną, od oddziaływań czysto terapeutycznych po edukację ogólną i zawodową - celem była resocjalizacja sprawcy, rozumiana głównie jako stworzenie mu lepszych warunków startu życiowego po opuszczeniu więzienia; rozpowszechniono orzekanie tzw. wyroków względnie oznaczonych - orzekanie w wyroku skazującym jedynie minimum i maximum kary do odbycia - to, ile czasu skazany rzeczywiści spędził w zakładzie karnym, uzależnione było od postępów jego resocjalizacji, ocenianych najczęściej nie przez sąd, ale przez specjalne komisje biegłych kryminologów,
Hirsch twierdził, że resocjalizacja to w gruncie rzeczy naruszenie autonomii jednostki, nie można bowiem kogoś „uszczęśliwiać na siłę”, wbrew woli przywracać społeczeństwu,
Hirsch postulował powrót do tradycyjnego pojmowania prawa karnego jako prawa karnego czynu i do kary sprawiedliwościowej, celem kary jest zatem wyrównanie rachunków pomiędzy społeczeństwem a sprawcą,
Hirsch uważał, że wyroki powinny być jednoznacznie oznaczone,
Hirsch podkreślał, że jego koncepcja kary sprawiedliwej oparta na zasadzie równego traktowania podobnych przypadków jest o wiele bliższa realizacji ogólnych zasad sprawiedliwości niż pozytywistyczna koncepcja indywidualizacji kary, która prowadzi do licznych niesprawiedliwości.
2. Ernest van den Haag i renesans koncepcji wolnej woli
Haag nie odrzucał całkowicie tezy deterministycznej,
odróżnia przyczynowość od przymusu; to, że zachowania ludzi mają określone przyczyny, nie może być podważane, nie oznacza to jednak, że ludzie, w tym także sprawcy przestępstw, nie mają żadnej swobody wyboru,
groźba poniesienia określonych konsekwencji kradzieży ma potencjalnego sprawcę skłonić do podjęcia decyzji poniechania dokonania czynu zabronionego - kara odstrasza przed popełnieniem przestępstwa,
zagrożenie karą, intensywność, nieuchronność są w gruncie rzeczy jedynymi czynnikami związanymi z kontrolą przestępczości, którymi może manipulować państwo.
3. Ekonomiczna koncepcja przestępczości
jest to teoria stosująca teoretyczny dorobek ekonomii do analizy i wyjaśniania tzw. zachowań nierynkowych,,
koncepcja sprawcy racjonalnego: reaguje on w sposób przewidywalny na określone bodźce zewnętrzne w postaci nagród i kar,
jednostka popełni przestępstwo, gdy oczekiwana użyteczność możliwa do osiągnięcia za pomocą przestępstwa jest większa od użyteczności płynącej z zaangażowania się w alternatywną, zgodną z prawem działalność.
4. Teoria wybitych okien - James Q. Wilson i Georg L. Kelling
przestępstwo jest skutkiem nieporządku,
jeśli jedna szyba zostaje wybita i przez pewien czas nie zostaje naprawiona, ludzie przechodzący obok, dochodzą do wniosku, że nikogo to nie obchodzi i nikt nie jest za to odpowiedzialny,
wkrótce wszystkie szyby w takim budynku zostają wybite.
5. Perspektywa działań rutynowych
Powody, dla których we współczesnym społeczeństwie mamy do czynienia z osłabieniem tradycyjnych mechanizmów kontrolnych:
procesy urbanizacyjne,
zerwanie więzi społecznych,
osłabienie modelu rodziny,
duża ilość czasu spędzanego w pracy,
duże szkoły,
późniejsze opuszczanie domu rodzinnego,
ilość czasu wolnego,
przewaga przestrzeni publicznej nad przestrzenią prywatną.