Katarzyna Wójcik
EWiP, II mgr, s. zaoczne
Mozaika kulturowa na obszarze, w którym mieszkam
Dożynki
Dożynki obchodzono w Polsce prawdopodobnie już w XVI lub na przełomie XVI i XVII wieku, kiedy na naszych ziemiach rozwinęła się gospodarka folwarczno - dworska. Urządzali ja dla żniwiarzy (służby folwarcznej i pracowników najemnych) właściciele majątków ziemskich. Dożynki, nazywane świętem plonów, rozpoczynało najstarsze święto Maryjne w roku liturgicznym - święto Matki Boskiej Zielnej. Dawniej ten dzień był obchodzony jako dzień Matki Boskiej Dożynkowej. W tym dniu kościół był i nadal jest ozdabiany kompozycjami roślinnymi ze zbóż, kwiatów, warzyw i owoców. W uroczystość Matki Boskiej Zielnej święciło się zioła i płody rolne. Dożynki rozpoczynały się po tym święcie, ponieważ zostają w tym czasie zakończone żniwa i należy podziękować Bogu za plony. Rolnicy przypisywali zbożu ogromną rolę - twierdzili, że jest to symbol życia, plonów i dostatku, dlatego przed obchodami dożynek, kobiety wiły wieniec ze zbóż, z liści czerwonej jarzębiny i kwiatów. Wieniec dożynkowy niesiony był przez najlepszą żniwiarkę do kościoła, gdzie zostawał poświęcony. W drodze do kościoła postępował za nią orszak odświętnie ubranych żniwiarzy, którzy nieśli przybrane kwiatami, wyczyszczone kosy i sierpy. Po uroczystościach kościelnych następowały dożynki. Mieszkańcy wsi zbierali się przy stołach na dużym ogrodzie, a tańce odbywały się w stodole. Uwieńczeniem uroczystości był obfity poczęstunek. Uroczystości dożynkowe organizowane były dla żniwiarzy w nagrodę za ich ciężką pracę przy żniwach oraz za zebrane plony. Wieniec dożynkowy zostawał przechowywany w stodole, aż do nowego siewu, a wykruszone z niego ziarna wsypywano do worków z ziarnem siewnym. Już u schyłku XIX wieku, zaczęto urządzać dożynki chłopskie, gospodarskie. Bogaci gospodarze wyprawiali je dla swych domowników, rodziny, parobków i najemników. Przebiegały one bardzo podobnie do dożynek dworskich, chociaż były znacznie skromniejsze. W okresie międzywojennym zaczęto organizować dożynki gminne, powiatowe i parafialne. Organizowały je lokalne samorządy i partie chłopskie, a przede wszystkim koła Stronnictwa Ludowego, Kółka Rolnicze, Kościół często także i szkoła. Dożynki tamtych czasów były manifestacją odrębności chłopskiej i dumy. Po ostatniej wojnie przez długie lata gospodarzami dożynek byli przedstawiciele władz administracyjnych i różnych szczebli, (od gminnych do centralnych) i miały charakter polityczny, (miały wyrażać poparcie dla ówczesnej władzy i polityki rolnej), ale zachowywano w nich również chociaż elementy tradycyjne: uroczyste pochody z wieńcami, pieśni. Towarzyszyły im także różne imprezy: kiermasze, zabawy itp. Po 1980 r. dożynki po raz kolejny zmieniły swój charakter: pozostając świętem rolniczego stanu, stały się jednocześnie uroczystością wyznaniową, religijną i dziękczynieniem składanym Bogu i Matce Bożej za szczęśliwie zakończone żniwa i zebrane plony. Powrócono do tradycji dożynek parafialnych.
Obecnie dożynki, które przypadają na 23 września, są świętem dobrze wypełnionego obowiązku. Przybrały one inny charakter, a współczesne wieńce dożynkowe niejednokrotnie są niezwykłymi dziełami sztuki ludowych twórców, mających wiele oryginalnych pomysłów na ich tworzenie. Dożynki przebiegają w następujący sposób: najpierw wnoszone są wieńce dożynkowe, a następnie starosta wręcza gospodarzowi dożynek, czyli przedstawicielowi lokalnej administracji, duży bochenek chleba, po czym składane są dary z najnowszych plonów. Dożynki zostają uwieńczone festynem ludowym. Dobrze, że dożynki są nadal kultywowane, gdyż niosą ze sobą najważniejsze przesłanie, które zawarte jest w pięknych pieśniach.
W mojej miejscowości, w ..., co roku obchodzone są uroczystości dożynkowe. Każdego września proboszcz, sołtys i mieszkańcy wsi przygotowują święto plonów. Do dożynek wioska przygotowuje się już parę dni wcześniej. Wszyscy sprzątają swoje posesje, aby w ten dzień było schludnie, odświętnie i czysto. Starsze mieszkanki ... spotykają się tydzień przed dożynkami w sali wiejskiej i przygotowują z kwiatów, zbóż, owoców i warzyw piękny wieniec dożynkowy. Kobiety wkładają w to całe swoje serce. W tym czasie wykonywane są również wieńce w pozostałych wioskach z parafii, aby w dniu dożynek odbył się konkurs na najlepszy wieniec dożynkowy. W dzień dożynek, od samego rana mieszkańcy ... przygotowują na placu koło jeziora stragany, scenę i stoiska dla wszystkich wiosek, na których mieszkańcy wiosek prezentują historię swojej miejscowości, własnoręcznie robione wyroby i przepyszne jedzenie, np. smalec z ogórkiem i chlebem, naleśniki czy pierogi. W godzinach popołudniowych uroczystości dożynkowe rozpoczyna polowa msza, podczas której uczestnicy imprezy dziękują Bogu za plony i modlą się o dorodny przyszły rok. Po mszy każdy ma okazję zwiedzić stoiska wszystkich wiosek, obejrzeć wieńce dożynkowe i kupić pamiątkę na straganach, np. kosz wiklinowy lub dzieła wykonane z masy solnej przez dzieci ze szkoły podstawowej. Jest także wiele atrakcji dla dzieci, każda pociecha znajdzie coś dla siebie. Są tam m.in. dmuchane zamki, trampoliny, przejażdżka kucykiem, pływanie po jeziorze kulą wodną lub motorówką strażacką. Koncerty rozpoczyna zespół ludowy z ... „Jarzębinki”. W skład zespołu wchodzą mieszkanki ... w wieku 65-83 lat oraz emerytowany nauczyciel muzyki grający na akordeonie. Pod koniec dnia przyjeżdża do ... burmistrz Miasta i Gminy ..., który przeprowadza konkurs na najlepszy wieniec dożynkowy oraz stoisko. Wieś, która wygra, cieszy się zwycięstwem aż do przyszłorocznych dożynek. Wieniec dożynkowy zostaje przeniesiony do kościoła, gdzie umieszczony zostaje przed ołtarzem. W tym czasie nad jeziorem rozpoczyna się zabawa pod gwiazdami. Dla mieszkańców ... i pobliskich wiosek grają zazwyczaj zespoły disco polo, przy których muzyce wszyscy wspaniale się bawią. O północy ludzie wypuszczają w niebo lampiony szczęścia. Impreza kończy się ok. godziny piątej rano. Warto uczestniczyć w uroczystościach dożynkowych, ponieważ jest to niesamowite doświadczenie oglądać przepiękne wieńce dożynkowe. Bezcenny jest także widok bawiących się razem ludzi - uśmiechniętych i miłych dla siebie.
BIBLIOGRAFIA:
Bayer K., Wacławski A., Polskie obrzędy i tradycje w wierszu, zabawie i piosence, Wyd. AKORD, Poznań 2007
Krzyżanowski J., Słownik folkloru polskiego, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1965
Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Wyd. Muza, Warszawa 2007
Szymanderska H., Polskie tradycje świąteczne, Wyd. Świat Książki, Warszawa 2003