PSYCHOLOGISTYCZNA SOCJOLOGIA PATERA
Należał do najbardziej radykalnych krytyków idei postępu i liberalnej demokracji, co stało się powodem nazwania go `Karolem Marksem faszyzmu'.
Uważał, że niewiele ważnych zjawisk najnowszej historii można uważać za rezultat działań logicznych.
System społeczny, równowaga społeczna, elita
Socjologiczny funkcjonalizm zaczął się od bostońskiego kółka studiów nad myślą Pareta.
Nie uważał on za możliwe wyjaśnienie życia społecznego przez odwołanie się do jakiegokolwiek jedynego decydującego czynnika i najchętniej sięgał po formułę oddziaływania wzajemnego.
IDEAŁ NAUKI A RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA
Układem odniesienia dla Pareta był pierwszy pozytywizm i marksizm.
Bronił idei nauki czystej, która bada społeczeństwo, nie usiłując go zmienić.
Uważał, że rozwój społeczeństwa ludzkiego odbywa się według stałych praw, które ujawniła nam fizyka.
Zalicza się go do szkoły mechanicystycznej.
Zaznacza się niechęć tego myśliciela do ewolucjonizmu.
Stosowanie uniwersalnej metody naukowej logiczno-eksperymentalnej. Na tę metodę miały się składać 2 zasadnicze procedury:
Metodyczne obserwowanie zjawisk i odkrywanie regularności ich zachodzenia, czyli praw.
Przeprowadzanie dedukcji pozwalającej rozciągnąć zdobytą wiedzę na dziedziny, które nie były przedmiotem bezpośredniej obserwacji.
Nauki społeczne - tak samo jak mechanika - badają 2 rodzaje ruchów:
Ruchy rzeczywiste bezpośrednio dane nam w obserwacji
Takie, które mają miejsce tylko w pewnych szczególnych warunkach, jakie w rzeczywistości nie występują.
Zachowanie ludzi pozostaje niepojęte tak długo jak długo nie badamy jak wygląda ono w rzeczywistości, czyli w warunkach, w których ludzkie motywacje okazują się nieporównywalnie bardziej złożone.
Pareto uznał, że ekonomia polityczna natrafiła na nieprzekraczalny dla siebie próg w postaci zjawisk niewytłumaczalnych w świetle jej zasadniczych założeń czyniących człowieka istotę racjonalnie kalkulującą.
Wierzenia ujawniają się ponadto uczucia wyznających je jednostek i należą do jednych z najważniejszych elementów badanych przez socjologię.
Wyznaczenie socjologii takiego zadania sprawiło, że w ujęciu Pareta stała się ona nade wszystko nauką o działaniach pozalogicznych.
Co innego nauka jako królestwo rozumu, co innego natomiast życie praktycznie rządzące się swymi własnymi irracjonalnymi zasadami.
ŻYCIE SPOŁECZNE JAKO DOMENA DZIAŁAŃ POZALOGICZNYCH
Podział działań ludzkich na działania logiczne i działania pozalogiczne. Pierwsze odpowiadają wzorom poznania naukowego, drugie to cała reszta, wszystkie działania ludzkie, którymi rządzi nie wiedza o faktach i związkach pomiędzy nimi, lecz wiara płynąca ostatecznie z uczuć i instynktów.
Nie chodziło mu tylko o wskazanie na to, że myślenie ludzi jest na bakier z logiką, ale pytanie zasadnicze dotyczyło tego, dlaczego tak jest.
Odpowiednik świadomości fałszywej Marksa.
Koncepcja Pareta różniła się jednak od koncepcji Marksa, gdyż wykluczała możliwość racjonalizacji ludzkich poglądów i działań, uznając rozbrat z logiką za należący do natury rzeczy.
Przewaga działań pozalogicznych jest ludzką cechą gatunkową i nie można jej tłumaczyć warunkami społecznymi.
Działania pozalogiczne to takie działania, które na ogół mają początek w określonych stanach psychicznych: uczuciach, podświadomości.
Nie należy go mylić z działaniem nielogicznym, które bez względu na genezę jest sprzeczne z logiką, podczas gdy działanie pozalogiczne nie musi być z nią sprzeczne.
Działanie logiczne cechuje odpowiedniość obranego celu i zastosowanych środków jego osiągnięcia.
W przypadku działania pozalogicznego wchodzi w grę jedna z 4 możliwości:
Brakuje takie subiektywnej i obiektywnej odpowiedniości.
Ma ona miejsce wyłącznie z punktu widzenia podmiotu działającego
Zachodzi faktycznie, ale podmiot działający nie zdaje sobie z tego sprawy w momencie podejmowania działania.
Środki są odpowiednie do celu zarówno w jego świadomości jak i w rzeczywistości.
REZYDUA - elementy stałe
W teorii Pareta chodzi nade wszystko o to, że działania ludzkie są nie są w większości działaniami logicznymi, a u ich podłoża znajduje się coś, co nie podlega zmianom. Rezydua pozostają w związku z teorią psychologiczną.
DERYWACJE - elementy zmienne.
Pareto był przekonany, że stanowią one doniosły czynnik życia społecznego, albowiem ludzie nie kierują się na ogół rozumem, ale odczuwają potrzebę przedstawiania wszystkiego, cokolwiek robią, jako działań racjonalnych. Stąd częścią składową wszystkich pozalogicznych działań ludzkich jest wytwarzanie uzasadnień i usprawiedliwień.
Derywacje odróżnia od myślenia logicznego nie ich struktura formalna, ale forma.
O derywacyjnym charakterze jakiegoś zespołu poglądów decyduje nie ich fałszywość, ale to, że są przyjmowane niezależnie od swojej wartości logicznej po prostu dlatego, że zgadzają się z dominującymi w danej zbiorowości rezyduami i skutecznie maskują rzeczywiste motywy działania.
Podział derywacji na cztery klasy:
Odwołujące się do prostego stwierdzenia faktu lub powinności: ` tak już jest', `tak trzeba'
Odwołujące się do autorytetu
Odwołujące się do zgodności z uczuciami lub zasadami
Wykorzystujące niejasności języka, nieokreśloność języka, metafory, alegorie.
Chodzi o to, na skutek, czego jakieś twierdzenia czy nakazy zostają mimo swojej nierzadko sprzeczności z faktami i logiką przyjęte bez zastrzeżeń przez osoby czy grupy, do których je zaadresowani.
SYSTEM SPOŁECZNY I HISTORIA
Społeczeństwo to wielki agregat molekuł i niepodobna zarazem wyjaśnić jego funkcjonowania bez zbadania, jak owe molekuły są powiązane ze sobą i w jaki sposób na siebie wzajemnie oddziałują.
Osobliwości i nowością teorii Pareta było zbudowanie abstrakcyjnego modelu systemu społecznego, w którym działają przeciwstawne sobie siły. Był to między innymi wynik odejścia od wzorowania się na biologii i sięgnięcia po wzór mechaniki. Wiązało się z tym poczucie koncepcji ewolucjonistycznych i skupienie uwagi na względnie trwałych układach elementów w określonym momencie.
RÓWNOWAGA SYSTEMU SPOŁECZNEGO - W świecie społecznym Pareta nie istnieje - poza stosunkowo niewielką sferą działań logicznych, a więc techniką, nauką - postęp czy rozwój. Zmiana ma w nim charakter falowy i polega na oscylacjach wokół stałego punktu X, który można określić jako punkt równowagi systemu społecznego.
Socjologia ma określić warunki tej równowagi i jej przejściowego naruszania, nie troszcząc się o wyczerpujący opis zmian, jakie w społeczeństwach zachodzą.
HETEROGENICZNOSC SYSTEMY SPOŁECZNEGO - system społeczny jako jedność przeciwieństw.
Jego harmonia nie polega na istnieniu wewnątrz niego doskonałej harmonii dążeń, opinii czy interesów.
Pareto krytykował myślicieli, którzy zakładali możliwość wykluczenia z życia społecznego konfliktu i walki.
Ścieranie się sprzecznych interesów przyczynia się do ustalania równowagi społecznej.
Każda różnica jest potencjalnym konfliktem, a walka stanowi uniwersalne prawo życia.
Konflikt elit. Pareto skupił się nie na walce klas i na walce klas, ale właśnie na konflikcie związanym z powstaniem i upadkiem społecznych elit.
Za elitę nie uważał szlachty czy arystokracji, przyznając to miano każdej klasie ludzi, którzy w swej dziedzinie osiągają najwyższe wyniki.
Elita to ludzie wyróżniający się swoją sprawnością w konkurencji z innymi i tej sprawności zawdzięczający uprzywilejowaną pozycję, całkowicie niezależną od tego, z jakich środowisk się wywodzą.
Uprzywilejowana pozycja przysługuje elicie raz na zawsze, lecz sądził, że jest do utrzymania tylko tak długo, jak długo jej członkowie umieją wykazać się wspomnianymi najwyższymi wskaźnikami.
Równowaga systemu społecznego jest stale zagrożona, ale w razie jej naruszenia zostaje przywrócona dzięki ustaleniu się nowego układu sił.
Nie ma żadnej klasy ludzi, która ze względu na swe cechy byłaby predestynowana do zajmowania pozycji elity lub masy, są natomiast pewne predyspozycje psychiczne sprzyjające wygranej lub przegranej w walce o byt, dzięki którym obdarzone nimi jednostki zajmują miejsce na górze lub na dole hierarchii społecznej, tworząc kolejne elity i masy - TEORIA KRĄŻENIA ELIT