230001Polityka Fiskalna-wysylam, Polityka Fiskalna


Polityka Fiskalna

Plan wykładu:

  1. Sektor finansów publicznych

  2. Dochody sektora finansów publicznych

  3. Deficyt budżetowy

    1. Saldo pierwotne budżetu

    2. Deficyt ekonomiczny

    3. Finansowanie deficytu budżetowego

  4. Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego, dług publiczny

    1. Ryzyko kursowe i ryzyko stopy procentowej długu publicznego, monetyzacja długu publicznego

    2. Finansowe instrumenty skarbowe

      1. Bony skarbowe

      2. Obligacje skarbowe

  5. Podatki jako źródło dochodów sektora finansów publicznych

    1. Polska jurysdykcja podatkowa

    2. Okoliczności podmiotowe obowiązywania systemu podatkowego, czyli kryterium rezydencji

    3. Okoliczności przedmiotowe obowiązywania systemu podatkowego, czyli kryterium źródła

    4. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

      1. Metody ustalania podatku w przypadku podwójnego opodatkowania

  6. Podatek dochodowy od osób prawnych CIT

  7. Opodatkowanie działalności gospodarczej za pomocą PIT (podatek dochodowy od osób fizycznych)

    1. Skal podatku PIT i stawki podatku progresywne i liniowe

  8. Podatek od towarów i usług

    1. VAT naliczony w pełni odliczalny

    2. VAT naliczony w części odliczalny

  9. Dochody podatkowe jednostek samorządowych.

****************************************************************

1. Sektor finansów publicznych

Sektor finansów publicznych i sektor finansów niepublicznych, to dwie części tworzące gospodarkę narodową.

Sektor finansów publicznych gromadzi środki publiczne i rozdysponowuje je. Środki publiczne to dochody i przychody jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych.

Dochody publiczne to podatki, opłaty i inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z ustaw a także dochody ze świadczenia usług przez jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych.

W niektórych jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych dochody ze świadczenia usług, sprzedaży produktów lub towarów mogą stanowić istotną część dochodów. Jednakże jeśli popatrzymy na podstawowe źródło własnych środków finansowych w całym sektorze finansów publicznych to są to przede wszystkim podatki i opłaty, których obowiązek ponoszenia wynika bezpośrednio lub pośrednio z przepisów ustawowych .

Przychody publiczne to środki uzyskiwane przez jednostki sektora publicznego ze sprzedaży papierów wartościowych, zaciąganych pożyczek i kredytów oraz prywatyzacji majątku .

Jeśli wielkość gospodarki narodowej określimy przy pomocy nominalnego rocznego PKB, a wielkość sektora publicznego przy pomocy dochodów uzyskiwanych rocznie przez wszystkie jednostki sektora finansów publicznych, to relacja dochodów sektora finansów publicznych do nominalnego PKB określa udział sektora publicznego i niepublicznego w gospodarce narodowej. Obecnie w większości krajów na świecie sektor finansów publicznych jest mniejszą niż sektor finansów niepublicznych częścią gospodarki narodowej.

Do sektora finansów publicznych zalicza się organy władzy publicznej, administracji rządowej, sądy, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki organizacyjne tych organów [jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych] oraz utworzone przez nie jednostki organizacyjne w celu wykonywania zadań publicznych. Częścią tego sektora są również państwowe i samorządowe fundusze celowe, takie na przykład jak Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Emerytalno-Rentowy, Fundusz Pracy, Fundusze Ochrony Gruntów Rolnych, Fundusze Gospodarowania Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym.

Do sektora finansów publicznych należą również państwowe szkoły wyższe, PAN i jednostki badawczo-rozwojowe, kasy chorych i samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej a także państwowe i samorządowe instytucje kultury. Częścią sektora finansów publicznych jest również NBP.

Częścią sektora finansów publicznych nie są natomiast przedsiębiorstwa państwowe, spółki skarbu państwa, czy też na przykład gminne przedsiębiorstwa komunalne. Sektor finansów publicznych ma jedynie ewentualne udziały w dochodach tych jednostek w postaci dywidendy, podatku od zysku lub udziału w zysku.

Sektor finansów publicznych dzieli się z kolei na część rządową i część samorządową. Do części rządowej zalicza się organy władzy państwowej i administracji rządowej w tym część rządową województw oraz ich jednostki organizacyjne i państwowe fundusze specjalne. Do części samorządowej zalicza się organy samorządu terytorialnego gminnego, powiatowego i województwa samorządowe, ich jednostki organizacyjne i samorządowe fundusze specjalne. Kasy chorych są częścią sektora finansów publicznych ale nie jest możliwe ich jednoznaczne zakwalifikowanie do części rządowej lub samorządowej.

Środki publiczne mogą być wydatkowane lub rozchodowane. Rozchody to spłaty kredytów i pożyczek, wykup wyemitowanych wartościowych papierów dłużnych lub udzielanie pożyczek. Do pokrycia wydatków jednostek sektora finansów publicznych służą ich dochody. W przypadku gdy nie są one wystarczające jednostki te zazwyczaj mogą sięgać do źródeł przychodowych, to jest kredytów, pożyczek i wpływów z prywatyzacji.

2. Dochody sektora finansów publicznych

Tabela nr 1

Struktura dochodów własnych sektora finansów publicznych w mld zł w 2002 r.

1

Dochody budżetu państwa

145.1

48,4%

2

Dochody własne państwowych funduszy celowych

70.1

23.5%

3

Dochody własne jednostek samorządowych

37.1

12.4%

4

Dochody własne kas chorych

25,0

8.3%

5

Dochody pozostałych jednostek

22.4

7.4%

4

Dochody sektora finansów publicznych razem

300.0

100%

Pod pojęciem dochodów własnych sektora finansów publicznych rozumiemy dochody poza transferami wewnątrz sektora publicznego. Na przykład, budżety samorządowe obok dochodów własnych otrzymują, w postaci dotacji i subwencji które stanowią ich dochód ale nie jest to dochód własny, od pozostałych jednostek sektora publicznego a dokładnie od budżetu państwa 2002 roku prawie 46.0 mld zł transferu, w tym ponad 45.0 mld zł z budżetu państwa i ich łączne dochody wyniosą około 83.0 mld zł. Państwowe fundusze celowe obok dochodów własnych w kwocie około 71.0 mld zł otrzymują z pozostałych jednostek sektora finansów publicznych 57.2 mld zł transferu, w tym między innymi dotacje z budżetu państwa 50.6 mld zł a z budżetów samorządowych 4.9 mld zł i ich łączne dochody wyniosą 128 mld zł.

Z tabeli powyżej widzimy, że dochody budżetu państwa stanowią mniej niż połowę dochodów sektora finansów publicznych. Natomiast wydatki budżetu państwa ze względu na to, że są o ponad 27 % większe niż dochody [ w 2002 r, wydatki 185.1 a dochody 145.1 czyli 27.5 % mniej niż wydatki.], stanowią więcej niż połowę wydatków sektora finansów publicznych. Ponad połowę wydatków budżetu państwa to transfery do jednostek samorządu terytorialnego i funduszy specjalnych.

Pojęciem "budżet państwa" określa się budżet części, bez państwowych funduszy celowych, sfery rządowej sektora finansów publicznych. Budżet państwa jest rocznym planem finansowym części sfery rządowej sektora finansów publicznych. Rada Ministrów przedkłada projekt ustawy budżetowej Sejmowi na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. W przypadku budżetu w Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Ze względu na zapis w Konstytucji, iż "Termin ten może być niedotrzymany tylko w wyjątkowych przypadkach", rząd jeśli ma powody korzysta z "wyjątkowości " i wysyła projekt do Sejmu po dacie 30 września. Zgodnie z Konstytucją

równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu budżetu Sejmowi, Rada Polityki Pieniężnej ustala i przedkłada do wiadomości Sejmu roczne założenia polityki pieniężnej. W każdym przypadku gdy rząd uznając, iż zaszły wyjątkowe okoliczności przesyłał projekt ustawy budżetowej do Sejmu, RPP nie czekając na projekt ustawy budżetowej przesyłała do Sejmu założenia polityki pieniężnej. Można z tego wyciągnąć wniosek, że założenia te są zbiorem ogólnikowych stwierdzeń pasujących do każdego budżetu lub też ,że RPP nie uwzględnia w swojej polityce pieniężnej programu gospodarczego rządu, do czego zobowiązuje RPP ustawa o NBP.

Co do relacji dochodów i wydatków w budżecie państwa Konstytucja zakazuje ustalanie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej uchwalonej przez Radę Ministrów. Rada Ministrów zawsze może jednak do czasu zakończenia prac przez Sejm wnieść korekty do uchwalonego pierwotnie poziomu deficytu. Jeśli Sejm w ciągu 4 miesięcy od dnia otrzymania projektu ustawy budżetowej nie przedstawi uchwalonej ustawy do podpisu Prezydenta, to ma on prawo skrócić kadencję Sejmu.

Konstytucja nakazuje Prezydentowi podpisanie ustawy w ciągu 7 dni od daty jej otrzymania z Sejmu i pozostawia mu jedynie prawo do zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustalenia zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją.

W szczególnych okolicznościach, zamiast projektu ustawy budżetowej rząd może zaproponować na okres krótszy niż rok, do czasu opracowania projektu ustawy budżetowej, ustawę o prowizorium budżetowym. Jeśli ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, a tak zwykle zdarza się gdy rząd korzysta z Konstytucyjnego przypadku "wyjątkowości", Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową części rządowej sektora finansów publicznych na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów części sektora finansów publicznych:

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego. Wydatki budżetu państwa dzielą się na trzy części:

Wydatki bieżące to przede wszystkim subwencje i dotacje udzielane innym jednostkom, wynagrodzenia i uposażenia oraz składniki naliczane od nich.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa to oprocentowanie i dyskonto skarbowych papierów wartościowych oraz kredytów i pożyczek.

Wydatki majątkowe to zakupy akcji i objęcie wkładów spółek prawa handlowego i wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych lub dotacje na realizacje inwestycji przez te jednostki.

Dochody własne państwowych funduszy celowych stanowią prawie połowę dochodów własnych budżetu państwa. Państwowe fundusze celowe nie przybierają formy budżetu lecz planu przychodów i wydatków. Ich przychodami są dochody własne i dotacje z budżetu państwa lub innych jednostek sektora finansów publicznych. Każdy fundusz celowy jest tworzony ustawą. Niektóre z tych funduszy mają dość długą historie tak jak na przykład fundusz kościelny utworzony w latach 50-tych ubiegłego wieku. Część funduszy celowych ma osobowość prawną.

Względnie mały udział w dochodach własnych sektora finansów publicznych , jak widzimy w Tabeli nieco ponad 12% dochodów całego sektora finansów publicznych mają jednostki samorządowe to jest łącznie wszystkie gminy, powiaty i województwa samorządowe oraz ich jednostki organizacyjne. W przeciwieństwie do budżetu państwa, o dochodach własnych jednostek samorządowych możemy mówić wyłącznie jako pewnej zagregowanej wielkości dochodów poszczególnych niezależnych i samodzielnych jednostek tego sektora. Tak niski udział dochodów własnych sektora samorządowego rodzi wątpliwość co do "samorządności " tej części finansów publicznych a w szczególności zgodności z duchem art. 9 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego opublikowanej w Dz.U. z dnia 25 listopada 1944r , który brzmi : " Społeczności lokalne maja prawo , w ramach narodowej polityki gospodarczej , do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych , którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień."

Sektor finansów publicznych obciąża sektor niepubliczny daninami podatkowymi i opłatami na kwotę około 300 mld zł. Szacuje się, że PKB w 2002 roku wyniesie 765 mld zł. Oznacz to, że około 40 % przychodów sektora finansów niepublicznych staje się dochodami jednostek sektora publicznego i jest przez te jednostki wydatkowane.

Inaczej ujmując, przede wszystkim gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa 40% swoich przychodów musi obligatoryjnie wnieść do sektora publicznego jako podatki i opłaty.

Dochody i wydatki sektora finansów publicznych to kategoria czysto umowna wynikająca z zsumowania dochodów własnych i wydatków wszystkich jednostek sektora publicznego. Nie powstaje bowiem formalnie żaden dokument, który jest swoistym budżetem to jest zestawieniem wpływów i wydatków sektora publicznego.

Tabela nr 2

Struktura dochodów sektora finansów publicznych w mld zł w 2002r. według źródeł pochodzenia dochodu.

1

Dochody podatkowe

158.0

52.6%

2

Dochody niepodatkowe

142.0

47.4%

5

Dochody sektora finansów publicznych razem

300.0

100%

Ponad połowę dochodów sektora finansów publicznych stanowią dochody podatkowe. W dochodach podatkowych, ponad 57% to jest około 91.0 mld zł to podatki pośrednie, VAT i podatki akcyzowe. Około 37.0 mld zł to jest około 23% to podatek dochodowy od osób fizycznych, który w kwocie 26.5 mld zł pozostaje jako dochód budżetu państwa a w kwocie 10.2 mld zł jest udziałem dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Dochody podatkowe w ponad 95 % są bezpośrednio wnoszone do jednostek sektora finansów publicznych jako daniny nałożone na osoby fizyczne. Daniny bezpośrednie takie jak podatki typu PIT i daniny pośrednie takie jak VAT i akcyzy.

Podatek dochodowy od osób prawnych w kwocie 14.7 mld zł stanowi mniej niż 5% dochodów sektora publicznego i nieco ponad 9.0 % dochodów budżetu państwa . Taka marginesowa rola podatku dochodowego od osób prawnych jest obecnie powszechnym zjawiskiem w większości krajów. Decyduje łatwość, skuteczność i pewność poboru podatku. Te wszystkie cechy jednoznacznie pozytywnie przemawiają na korzyść podatków w których nie występuje istotny zakres swobody podatnika co do kwalifikacji wydatku jako kosztu uzyskania przychodu pomniejszającego przychód podatkowy a tym samym podstawę opodatkowania. Taką wygodną dla poborcy podatku cechę mają w szczególności podatki pośrednie i PIT a w istocie wszystkie podatki poza CIT. Stąd też widzimy, że stanowią one ponad 95% dochodów podatkowych sektora finansów publicznych.

Równie wygodnym instrumentem zapewnienia dochodów sektora finansów publicznych są opłaty z tytułu świadczeń społecznych.

Dochody niepodatkowe sektora finansów publicznych, jak widzimy w Tabeli nr 2 są one bliskie podatkowym, to przede wszystkim składki na ubezpieczenia społeczne: emerytalno-rentowe, zdrowotne, chorobowe i wypadkowe.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne ze względu na to, że odliczane są przez podatników od zobowiązania podatkowego PIT w istocie zmniejszają dochody podatkowe sektora finansów publicznych. Innymi słowami podatnicy finansują tą częścią składki sektor finansów publicznych do momentu ostatecznego rozliczenia podatku PIT czyli corocznie do 30 kwietnia za rok poprzedzający.

Tabela nr 3

Struktura dochodów podatkowych sektora finansów publicznych w mld zł 2002r.

1

Podatki pośrednie

90.9

57.5%

2

PIT

36.7

23.2%

3

CIT

14.7

9.3%

4

Podatek od nieruchomości

9.1

5.8%

5

Cła

3.6

2.3%

6

Pozostałe podatki

3.0

1.9%

7

Dochody podatkowe razem

158.0

100%

Ze względu na możliwość przenoszenia obciążenia podatkowego przez płatnika podatku na podatnika, który uszczupla przez zapłacenie podatku swoje przychody trwale a nie tak jak płatnik podatku tylko przejściowo czy też w ogóle nie uszczupla swoich przychodów pobierając z góry podatek z tytułu przeprowadzonej z klientem transakcji , podatki dzieli się na bezpośrednie i pośrednie.

W przypadku podatku bezpośredniego to podatnik jest również płatnikiem podatku. W przypadku podatku pośredniego płatnik podatku odprowadza do Urzędu Skarbowego podatek pobrany lub należny od podatnika.

Podatki pośrednie to przede wszystkim powszechny podatek od towarów i usług VAT i podatki akcyzowe nakładane na używki i paliwa. Ze względu na sposób obliczania podatku VAT, obciąża on wartość towaru lub usługi z uwzględnieniem akcyzy i cła.

Podatki bezpośrednie to przede wszystkim podatki dochodowe. Część jednostek samorządowych ma udziały w podatku dochodowym od osób prawnych. Udziały te wynoszą w planie na 2002 rok 0.8 mld zł, co nie stanowi istotnej części dochodów własnych tych jednostek.

Tabela nr 4

Struktura dochodów budżetu państwa w mld zł, 2002r.

1

Dochody podatkowe

131.5

90.7%

2

Dochody niepodatkowe

8.5

5.8%

3

Dochody kapitałowe i pomocowe bezzwrotne

4.3

2.9%

4

Transfery do budżetu państwa

0.8

0.6%

5

Dochody budżetu państwa ogółem

145.1

100%

W budżecie państwa, którego dochody stanowią prawie 49% dochodów sektora finansów publicznych, struktura dochodów jest inna niż w całym sektorze publicznym. Ponad 90% dochodów budżetu państwa to dochody podatkowe. Dochody niepodatkowe stanowią niecałe 6% i są to przede wszystkim wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych, jednoosobowych spółek skarbu państwa, dywidend, zysków NBP, nadwyżek zakładów budżetowych, zysków gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i odsetki od środków na rachunkach bankowych.

Obsługę bankową budżetu państwa prowadzi NBP a w szczególności centralny rachunek bieżący budżetu państwa . Rachunek ten nie jest oprocentowany. W przypadku występowania przejściowych nadwyżek środków na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa minister finansów może dokonywać oprocentowanych lokat w NBP a po zasięgnięciu opinii prezesa NBP w dowolnym wybranym banku. Natomiast rachunki bankowe zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych oraz środków specjalnych sektora rządowego mogą prowadzić dowolne banki wybrane zgodnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.

W budżetach i planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych występuje pewna asymetria w traktowaniu dochodów i wydatków. Ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych dochody stanowią prognozy ich wielkości a wydatki i rozchody stanowią nieprzekraczalny limit.

Natomiast w planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych przychody stanowią prognozy ich wielkości a wydatki mogą ulec zmianie jeżeli zrealizowano przychody wyższe od planowanych i nie spowoduje to wzrostu dotacji z budżetu państwa oraz nie zmniejszy planowanych wpłat do budżetu z tytułu zysków lub nadwyżki środków ustalonej na koniec roku.

Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, niektóre środki specjalne oraz fundusze celowe sporządzają roczne plany finansowe a nie budżety.

W przypadku zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych występują w ich planach finansowych przychody i koszty.

Jednakże zysk jako różnica przychodów i kosztów występuje jedynie w gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych. Gospodarstwa pomocnicze wpłacają do budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego połowę osiągniętego zysku.

Zakłady budżetowe zaś, mogą realizować nadwyżki a nie zyski i dokonują wpłat do budżetu nadwyżek środków obrotowych ustalonych na koniec roku budżetowego.

W przypadku pozostałych jednostek występują jedynie dochody i wydatki, z tym że jednostki budżetowe pokrywają swoje wydatki z przydzielonych z budżetu środków a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Tym samym nie posiadają one własnych dochodów.

Tabela nr 5

Przychody państwowych funduszy celowych w mld zł, 2002r.

1

FUS

98.1

76.6%

2

Emerytalno-Rentowy

16.3

12.8%

3

Fundusz Pracy

9.8

7.6%

4

Pozostałe

3.8

3.0%

5

Państwowe fundusze razem

128.0

100%

Plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych zawiera ustawa o budżecie państwa. Fundusze celowe określa się jako państwowe jeśli realizują zadania wyodrębnione z budżetu państwa. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy. Podstawą gospodarki funduszu jest roczny plan finansowy. Poszczególne fundusze celowe mogą zaciągać pożyczki i kredyty jeśli przewidziano to w ustawie o ich utworzeniu.

Ponad 3/4 całkowitych przychodów wszystkich państwowych funduszy celowych to dochody FUS. Tym samym jest to największy fundusz celowy. Dochody samorządowych funduszy celowych /ochrony gruntów rolnych, ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz fundusze zasobów geodezyjnych i kartograficznych/ są niewielkie. W budżetach tych jednostek na 2002r wynoszą one 0.8 mld zł, czyli tylko 0.6 % dochodów państwowych funduszy celowych.

3. Deficyt budżetowy

W latach 90-tych corocznie dochody budżetu państwa są niższe niż wydatki i występuje deficyt czyli budżet państwa nie jest zrownoważony. Jak wspominaliśmy już wyżej , w sektorze rządowym finansów publicznych określanym jako "budżet państwa" w Polsce nie ma żadnych ograniczeń co do wysokości rocznego deficytu budżetowego to jest nadwyżki wydatków nad dochodami. Budżet państwa ma również całkowitą swobodę co form zaciągania długu, wysokości oferowanego dyskonta, struktury zaciąganych zobowiązań w podziale na krótko, średnio i długoterminowe, jak też swobodę wyboru źródeł finansowania deficytu. Może zaciągać pożyczki w sektorze niefinansowym , bankowym , na rynku regulowanym , poprzez operacje OTC, na rynkach zagranicznych itp. Jedyne ograniczenia wynikają z konstytucyjnej zasady 3/5 PKB i procedur ostrożnościowych , które powinny zostać uruchomione po ogłoszeniu przez ministra finansów iż państwowy dług publiczny przekroczył 50% PKB.

Stwarza to poważne zagrożenie ukształtowanie nadmiernego rozziewu między dochodami i wydatkami budżetu państwa, czyli nadmiernego deficytu w budżecie który będąc dokumentem najwyżej rocznym nie wykracza poza roczną perspektywę czasową skutków takiego nadmiernego deficytu dla finansów publicznych. Formalnie obowiązuje jak wspominaliśmy konstytucyjny zapis, iż nie można zwiększyć deficytu ponad to co zaproponuje w projekcie ustawy budżetowej rząd. Ze względu na to, że rząd jest zwykle ramieniem większości parlamentarnej, władza polityczna bez trudu może ustalić taki poziom deficytu jaki w jej mniemaniu najlepiej realizuje bieżące potrzeby polityczne. Wyrażano często opinie, iż tak się stało w szczególności z budżetem państwa na 2001 rok. W każdym razie uchwalone wydatki i dochody znacznie odbiegają od pierwotnie uchwalonego budżetu i deficyt może być o ponad dwa razy wyższy od pierwotnie uchwalonego.

Tabela nr 6

Deficyt budżetu państwa w latach 98-2002 /w mld zł, dla roku 2001 wg ustawy budżetowej i według przewidywanego wykonania/

1998

1999

2000

2001

ustawa

2001

pw

2002

plan

1

Wydatki budżetu

państwa

143.5

142.0

152.5

181.6

185.6

185.1

2

Dochody budżetu

państwa

127.6

129.2

137.1

158.6

141.4

145.1

3

Deficyt [2-1]

(13.1)

(12.8)

(15.4)

(23.0)

(44.2)

(40.0)

W nawiasach liczby ujemne.

3.1 Saldo pierwotne budżetu

Dochody minus (wydatki pomniejszone o koszty obsługi długu)=saldo pierwotne budżetu.

Spłat rat kapitałowych i środków użytych na wykupu papierów wartościowych nie zalicza się do wydatków budżetowych. W wydatkach budżetu są wyłącznie koszty obsługi długu to znaczy odsetki, dyskonta i prowizje.

Spłaty rat kapitału i wykup papierów wartościowych są w rozchodach finansów publicznych a nie w budżecie a środki na te cele pochodzą z przychodów lub nadwyżek dochodów nad wydatkami.

Tak więc "saldo pierwotne" to różnica między dochodami i wydatkami danego okresu bez uwzględniania w tych wydatkach pozycji służących finansowaniu kosztów obsługi długu publicznego.

Jeśli saldo pierwotne = zero, to: dochody =wydatki minus koszty obsługi długu.

Jeśli saldo pierwotne jest większe od zera i równe kosztom obsługi długu, to dochody pozwalają pokryć wszystkie wydatki budżetu:

Dochody-(wydatki-koszty obsługi)=koszty obsługi długu

Likwidując nawiasy otrzymujemy:

Dochody- wydatki + koszty obsługi długu=koszty obsługi długu

Dochody-wydatki=koszty obsługi długu-koszty obsługi długu=zero

Dochody=wydatki.

Jeśli więc saldo pierwotne jest równe kosztom obsługi długu to budżet jest zrównoważony.

Dopiero wtedy gdy saldo pierwotne jest wyższe niż koszty obsługi długu w budżecie pojawiają się środki nie tylko na pokrycie kosztów obsługi długu ale i na spłaty długu publicznego.

Dodatnie saldo pierwotne stanowi więc oszczędność budżetu , która może być wykorzystana na pokrycie kosztów obsługi długu a w przypadku gdy saldo jest wyższe niż te koszty na spłatę części kapitałowej długu publicznego.

Jeśli założymy, że kurs waluty krajowej jest stały i nie występują ujemne różnice kursowe z powodu spadku kursu waluty krajowej w stosunku do waluty w której wyrażony jest dług zagraniczny, to możliwość zmniejszenia długu publicznego pojawia się dopiero wtedy gdy saldo pierwotne jest większe od kosztów obsługi długu.

Tabela nr 7

Saldo pierwotne w mld zł

1998

1999

2000

2001

ustawa

2001

pw

2002

projekt

1

Wydatki budżetu państwa

143.5

142.0

152.5

181.6

185.6

185.1

2

Koszty obsługi długu

21.2

20.6

19.0

23.0

20.4

25.7

3

Wydatki pomniejszone

o koszty obsługi długu

/1-2/

122.3

121.4

133.5

158.6

165.2

159.4

4

Dochody budżetu

127.6

129.2

137.1

158.6

141.4

145.1

5

Saldo pierwotne/4-3/

5.3

7.8

3.6

0

(23.8)

(14.3)

Dodatnie saldo pierwotne wskazuje jakie oszczędności występują w budżecie na pokrycie kosztów obsługi długu publicznego. Do 2000 roku występowała nadwyżka pierwotna i zmniejszała potrzeby pożyczkowe budżetu państwa. Od 2001 zamiast nadwyżki pierwotnej mamy deficyt pierwotny budżetu państwa.

Ujemne saldo pierwotne występuje w RP pierwszy raz w historii. Oznacza ono, że budżet państwa nie tylko nie wypracowuje żadnych nadwyżek dochodów nad wydatkami na pokrycie kosztów obsługi długu, czyli całe koszty obsługi długu musi finansować ze źródeł którymi finansuje deficyt budżetowy, ale i inne poza kosztami obsług długu wydatki musi finansować ze źródeł, które wykorzystuje do finansowania deficytu.

3.2 Deficyt ekonomiczny

Obok pojęcia salda budżetu jako różnicy dochodów i wydatków i salda pierwotnego jako różnicy dochodów i wydatków pomniejszonych o koszty obsługi długu, występuje również pojęcie saldo ekonomiczne sektora rządowego lub sektora finansów publicznych jako całości. Saldo ekonomiczne to porównanie absorpcji środków pieniężnych przez sektor publiczny z sektora niepublicznego i kreacji popytu wewnętrznego poprzez wydatki tego sektora w sektorze niepublicznym i publicznym Saldo ekonomiczne sektora finansów publicznych to różnica dochodów jako pozycji zmniejszających popyt wewnętrzny i wydatków zwiększających popyt wewnętrzny /konsumpcyjny i inwestycyjny/. Stąd też, nadwyżki budżetów tworzą nadwyżkę ekonomiczną gdyż nie obciążają popytu wewnętrznego a deficyty budżetowe jako nadwyżki wydatków nad dochodami zwiększają popyt wewnętrzny. Wśród wydatków budżetowych są jednak i takie które nie stanowią w danym roku wydatku konsumpcyjnego lub inwestycyjnego, w szczególności transfer dotacji do składek bieżących i zaległych do otwartych funduszy emerytalnych lub też Fundusz Rezerwy Demograficznej. Pozycje te zwiększają nadwyżkę ekonomiczną lub w przypadku deficytu zmniejszają jego wysokość. Czyli, saldo ekonomiczne sektora publicznego to suma sald:

Ocenia się, że deficyt ekonomiczny finansów publicznych i sfery rządowej będzie w 2002 roku o około 10 mld zł niższy niż wykazują budżety jednostek tych sektorów.

3.3 Finansowanie deficytu budżetowego

Różnica między wielkością kosztów obsługi długu i saldem pierwotnym jeśli nie ma pokrycia we wpływach z prywatyzacji, powiększa w wyniku zaciągania pożyczek i kredytów, dług publiczny.

Udział finansowania zewnętrznego i wewnętrznego w pokrywaniu deficytu budżetowego i długu publicznego wynika z oceny kosztów i bezpieczeństwa finansowania się na poszczególnych rynkach.

Częścią finansowania wewnętrznego ale nie dochodem budżetowym są wpływy z prywatyzacji. Jak widzimy w tabeli poniżej, w ostatnich latach stanowiły one istotne źródło zmniejszające poziom potrzeb pożyczkowych budżetu państwa na finansowanie deficytu budżetowego i długu publicznego. W latach 1999-00 przychody z prywatyzacji są większe niż deficyt budżetu państwa. Oznacza to, że dzięki tym wpływom per saldo można nie tylko sfinansować deficyt budżetu państwa ale i zmniejszyć dług publiczny, jeśli założymy że pozostała część sektora rządowego jest w przybliżeniu zrównoważona. Ujemna pozycja numer 4 w źródłach krajowych wskazuje, że znaczącą część przychodów rozchodowano na zobowiązania skarbu państwa z tytułu nie wypłaconych w latach ubiegłych pełnych rekompensat inflacyjnych w świadczeniach emerytalno-rentowych i wynagrodzeniach w sferze budżetowej.

Tabela nr 8

Źródła krajowe i zagraniczne finansowania deficytu budżetowego skarbu państwa

/w mld zł, skrót pw oznacza przewidywane wykonanie /

98

99

00

01

ustawa

budżetowa

01

pw

02

1

Deficyt budżetu

(13.1)

(12.8)

(15.4)

(23.0)

(44.2)

(40.0)

2

Źródła krajowe

13.7

14.0

20.7

23.5

55.4

38.8

W tym

2.1

Wpływy z prywatyzacji

6.7

13.4

26.9

18.0

10.1

6.6

2.2

Papiery skarbowe

8.4

7.2

5.4

8.2

48.1

32.5

2.3

Kredyt NBP

(1.0)

0

0

0

0

0

2.4

Pozostałe krajowe razem

/m.in.rekompensaty /

(0.4)

(6.4)

(11.6)

(2.7)

(2.8)

(0.3)

3

Źródła zagraniczne

(0.6)

(1.2)

(5.3)

(0.5)

(11.2)

+1.2

Wiersz pierwszy w tabeli powyżej pokazuje jak wzrastał deficyt budżetu państwa. Deficyt budżetu państwa to część salda dochodów i wydatków sektora rządowego i część salda dochodów i wydatków sektora finansów publicznych. Tak na przykład, w 2002 zakłada się deficyt budżetu państwa 40 mld zł ale deficyt sektora rządowego będzie wyższy o około 1.3 mld zł gdyż poszczególne fundusze wykażą nadwyżki wydatków nad dochodami lub nadwyżki dochodów nad wydatkami i łączne ich saldo będzie ujemne. Sektor finansów publicznych wykaże deficyt 46.2 mld zł czyli o 6.2 mld zł wyższy niż deficyt budżetu państwa, głównie z powodu deficytu sektora samorządowego w kwocie 5.3 mld zł.

Deficyt budżetu państwa stanowi w 2001 roku około 6% PKB [44.2:729=0.06] a w roku 2002 wyniesie około 5.2% PKB [40:765=0.052]. Deficyt sektora finansów publicznych będzie jeszcze wyższy 46.2:765=0.06 czyli 6%.

Suma kwot z wierszy 2 i 3 równa się deficytowi do sfinansowania czyli kwotom z wiersza 1. Jeśli w wierszach dwa lub trzy występuje liczba ze znakiem minus to znaczy, że nie korzysta się z tego źródła do finansowania deficytu budżetu a per saldo rozchodowuje się więcej środków pieniężnych niż pochodzą wpływy do budżetu z tego źródła.

W latach 98-2000 znaczącym źródłem wpływów na pokrycie deficytu budżetowego i innych rozchodów sektora rządowego były wpływy z prywatyzacji. Suma deficytów budżetu państwa w tych latach wyniosła 41.3 mld zł a suma wpływów z prywatyzacji 47 mld zł. Z pozoru więc powstała nadwyżka 5.7 mld zł na obniżenia długu Skarbu Państwa. Jednakże w wydatkach budżetowych tych lat a więc i w deficytach nie ma kwot zobowiązań sektora rządowego powstałych w poprzednich latach w związku z niedostateczną waloryzacją rent i emerytur oraz wynagrodzeń i wyposażeń w sektorze finansów publicznych.

Zobowiązania te staja się długiem publicznym i środki na ich spłatę są rozchodem sektora rządowego a nie wydatkiem. Ponieważ kwota tych zobowiązań jest wyższa niż nadwyżka wpływów z prywatyzacji nad deficytem budżetowym nie tylko nie było w latach 98-00 nadwyżki na spłatę długu publicznego ale trzeba było wpływy z prywatyzacji uzupełniać pożyczkami aby pokryć te zobowiązania i sfinansować deficyt budżetu.

Od roku 2001 wpływy z prywatyzacji są coraz mniejsze nominalnie i stanowią coraz mniejszą część deficytu budżetowego do sfinansowania . W dwuleciu 2001-02 wpływy z prywatyzacji wystarczą jedynie na pokrycie około 20 % deficytu budżetowego w tym okresie. Stąd też rosną potrzeby pożyczkowe Skarbu Państwa. Ze względu na ograniczone możliwości sfinansowania potrzeb pożyczkowych na rynku krajowym, od roku 2002 ponownie zakłada się sięganie do rynku zagranicznego stąd w wierszu trzecim dla roku 2002 mamy liczbę dodatnią 1.2 mld zł pożyczek i kredytów per saldo, czyli nadwyżkę wpływów nad spłatami, z rynków zagranicznych.

Rachunek dwulecia 2001-2002 w zakresie wpływów z prywatyzacji i deficytu budżetowego pokazuje, że wpływy z prywatyzacji wyniosą 16.7 mld zł a deficyt 84.2 mld zł. Jest to zasadniczo nowa dla sektora finansów publicznych sytuacja kasowa.

Przychody ze sprzedaży papierów wartościowych szacowane są w 2002 roku na 105 mld zł a rozchody na wykup wyemitowanych papierów wartościowych 72.5 mld zł, czyli saldo jako różnica kwot pożyczonych i spłaconych wynosi 105-72.5=32.5mld zł.

Głównym źródłem uzyskania nadwyżki przychodów nad rozchodami w zakresie papierów wartościowych będą obligacje, a głównie obligacje o stałym oprocentowaniu których sprzedaż ma dać około 29 mld zł nadwyżki nad rozchodami na wykup obligacji zapadających w 2002 roku. Bony skarbowe mają przynieść około 6 mld zł nadwyżki przychodów nad rozchodami.

W części zagranicznej, w ostatnich latach spłaty długu przeważały nad wpływami , czyli w strukturze długu następowały przesunięcia na rzecz zwiększenia udziału długu krajowego w długu publicznym.

W przypadku występowania deficytu budżetowego, a z takim przypadkiem mamy obecnie trwale do czynienia, sektor rządowy finansów publicznych zgłasza popyt na środki pieniężne będące oszczędnościami krajowego sektora prywatnego w celu :

  1. refinansowania wykupu krajowych papierów wartościowych których termin płatności zapada w danym roku budżetowym,

  2. refinansowania na rynku krajowym tej części długu zagranicznego która jest spłacana zagranicy

  3. finansowania deficytu budżetowego.

Realizacja pierwszego celu nie zwiększa relatywnego udziału sektora finansów publicznych w PKB . Kwota długu pozostaje ta sama, następuje jedynie jego przesunięcie w czasie.

Natomiast realizacja celu drugiego i trzeciego zwiększa udział sektora publicznego w podziale wytwarzanego PKB.

W tym samym stopniu muszą się ograniczyć wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne sektora prywatnego realizowane z dochodów krajowych. Równoczesne przesuwanie długu z zagranicy na kraj i finansowanie znaczącego deficytu budżetowego wymagałoby ze strony banku centralnego bardzo wysokiego wzrostu ceny pieniądza to jest poziomu rynkowych stóp procentowych aby ograniczyć popyt sektora prywatnego i zwiększyć podaż oszczędności tego sektora. W przeciwnym przypadku, konkurowanie sfery finansów publicznych, a jak pamiętamy sfera samorządowa też per saldo generuje popyt na środki sektora prywatnego gdyż łącznie wykazuje deficyt, ze sferą prywatną o środki, powodowałoby zwiększenie dynamiki wzrostu cen. Oznaczałoby to jednak rosnące koszty finansowania deficytu, refinansowania zapadającego długu krajowego i zamiany długu zagranicznego na krajowy. Oznaczałoby to również znaczące ograniczenie dynamiki tworzenia PKB przez sektor prywatny i ograniczanie możliwości rozwojowych w przyszłości w wyniku wypierania wydatków inwestycyjnych sektora prywatnego przez wydatki i rozchody sektora finansów publicznych.

Polityka sektora rządowego łącząca deficyt budżetowy z koncentracją długu na rynku krajowym możliwa jest w pewnym zakresie bez silnie negatywnych skutków tylko w przypadku znaczących wpływów prywatyzacyjnych i dochodów budżetowych typu sprzedaży licencji UMTS oraz zasilania się sektora prywatnego z kredytów i pożyczek zagranicznych. Z takim przypadkiem mieliśmy do czynienia w ostatnich latach. Przychody z prywatyzacji w roku 2000 ze znaczną nadwyżką pokrywały deficyt budżetowy a w 2001 jeśliby nie załamanie się strony dochodowej budżetu po uwzględnieniu dodatkowych dochodów ze sprzedaży licencji UMTS, pokrywałyby również znaczącą część deficytu.

Wprawdzie wpływy z prywatyzacji nie są dochodami a przychodami ale uzyskiwane banknoty nie mają przecież "oznaczeń" iż to przychody a nie dochody. Można więc o tyle samo zmniejszyć potrzeby pożyczkowe sektora rządowego, spłacić a nie refinansować odpowiednią część długu publicznego.

4. Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego, dług publiczny.

Zależnie od relacji między dochodami i wydatkami w danym okresie rozliczeniowym w sektorze finansów publicznych lub w poszczególnych jego częściach występuje nadwyżka lub deficyt.

Deficyt jednostek sektora finansów publicznych stwarza potrzeby pożyczkowe w celu sfinansowania nadwyżki wydatków nad dochodami lub też w celu spłat zobowiązań zaciągniętych w poprzednich okresach rozliczeniowych.

Łączne nominalne zadłużenie sektora finansów publicznych z tytułu:

to państwowy dług publiczny.

Źródłem pokrycia pożyczkowych potrzeb budżetu państwa i budżetów jednostek samorządowych są:

Maksymalne kwoty przyrostu zadłużenia budżetu państwa z tytułu emisji papierów wartościowych, kredytów i pożyczek w kraju i za granicą ustala ustawa budżetowa.

Jednostki samorządu terytorialnego w związku z potrzebami pożyczkowymi mogą zaciągać kredyty (tylko w bankach krajowych), pożyczki i emitować papiery wartościowe.

Występują jednak liczne ograniczenia co do formy i źródeł zaciąganych przez jednostki samorządu terytorialnego zobowiązań oraz relacji między dochodami jednostki a jej zobowiązaniami z tytułu długu. Emisja papierów wartościowych oraz zaciąganie pożyczek i kredytów przez jednostki samorządu terytorialnego dopuszczalne jest:

-koszty obsługi płatne są co najmniej raz do roku,

-nie występuje kapitalizacja odsetek, to jest w terminie ich zapadalności nie są odsetki dodawane do kwoty pożyczki lub kredytu stanowiąc tym samym podstawę ustalenia wysokości procentu w następnym okresie,

-dyskonto nie większe niż 5% nominału zaciąganego zobowiązania.

Przy danej oczekiwanej przez inwestorów stopie zwrotu z inwestycji, ograniczenie wysokości dyskonta do 5% nominału, ogranicza długość okresu na jaki można wyemitować papiery dyskontowe. Tak na przykład, jeśli oczekiwana przez inwestorów stopa zwrotu z zakupu papierów dyskontowych wynosi 12% rocznie, to maksymalny dopuszczalny okres do daty zapadalności długu wyniesie:

1:[1+(oczekiwana odsetkowa stopa zwrotu*liczba dni do momentu zapadalności:długość roku)]=0.95.

Podstawiając w miejsce oczekiwanej odsetkowej stopy zwrotu 0.12 gdyż 12%:100%=0.12 i przyjmując rok jako 364 dni otrzymujemy:

1:[1+ (0.12*okres do zapadalności:364)]=0.95.

Stąd, okres do zapadalności =(364*0.05):(0.95*0.12)= 159 dni.

Jednostki samorządu terytorialnego mogą też udzielać poręczeń i gwarancji, pod warunkiem iż są one terminowe (to znaczy okres obowiązywania poręczenia lub gwarancji jest ograniczony określoną datą) i w określonej kwocie.

Jednostki samorządu terytorialnego maja ustawowo nałożone ograniczenia co do skali uchwalonego deficytu budżetowego. Po pierwsze, łączna kwota przypadających do spłat rat kapitałowych, wykupywanych papierów dłużnych, płaconych odsetek i dyskont oraz niewymagalnych warunkowych zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji nie może w danym roku przekroczyć 15 % planowanych na ten rok dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Jeśli ogłoszona przez Ministra Finansów łączna kwota państwowego długu publicznego przekracza 55% PKB, to w budżetach jednostek samorządowych limit 15% obniża się do 12% planowanych dochodów.

Po drugie, łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym.

Na początku lat 90-tych Unia Europejska przyjęła, stanowisko iż rządy państw członkowskich powinny unikać nadmiernego deficytu. Ze względu na integralność gospodarki, bez względu na podział sektora publicznego na poszczególne części i znaczącą autonomie poszczególnych jednostek w zakresie kształtowania struktury własnego budżetu pojęcie deficytu i długu publicznego powinno być odnoszone do całego sektora finansów publicznych , czyli sektora rządowego, samorządowego i wszelkich jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych.

Dwa kryteria kwalifikacyjne krajów Unii do Europejskiej Unii Monetarnej [EMU] przyjęte na początku lat 90-tych, dotyczyły budżetu i długu publicznego.

Dopuszczalny dług publiczny to taki, którego relacja do PKB nie przekracza wartości bazowej, chyba że malejąc zbliża się do wartości bazowej. Wartość bazową ustalono w Unii na początku lat 90-tych na poziomie 60%. Stąd pochodzi zapis o 3/5 w Konstytucji RP.

Dopuszczalny zaś deficyt budżetowy, to taki którego relacja do PKB nie przekracza wartości bazowej , chyba że malejąc zbliża się do niej. Wartość bazową dla relacji deficyt budżetowy /PKB ustalono na 3 %. Polskie przepisy prawne nie określają dopuszczalnego relatywnego poziomu deficytu budżetowego.

Ustawa o finansach publicznych (w ślad za Konstytucją) obowiązująca od 1 stycznia 1999 roku ustala, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 3/5 rocznego produktu krajowego brutto [PKB]. Licząc relację długu publicznego do PKB uwzględnia się przewidywane kwoty wypłat z tytułu udzielonych niewymagalnych gwarancji i poręczeń. Minister finansów ogłasza w "Monitorze Polskim" państwowy dług publiczny i dług Skarbu Państwa i ich relacje do PKB w odniesieniu do roku budżetowego do 31 maja roku następnego a w odniesieniu do pierwszej połowy roku budżetowego czyli na datę 30 czerwca do 30 września tego samego roku.

Tabela nr 9

Państwowy dług publiczny / mld zł/

31.12.99

31.12.00

30.06.01

Procentowy udział na 30.06.01

1

Dług skarbu państwa /sektora rządowego/

267.2

271.1

278.1

97.7%

2

Dług sektora samorządowego

6.2

9.4

7.6

2.3%

3

Państwowy dług publiczny (1+2)

273.4

280.5

285.7

100%

4

Udział państwowego długu publicznego w PKB w %

43.5%

44,4%

-

PKB za 2001 rok szacuje się na 730 mld zł. Przyjmując wysokość państwowego długu publicznego na koniec roku 2001 jako kwotę 290 mld zł otrzymujemy relację do PKB około 39.7 %. Jak widać z Tabeli powyżej dług sfery rządowej stanowi prawie 98% państwowego długu publicznego. Stąd też wydatki na obsługę długu stanowią istotną część wydatków budżetu państwa. Jest to druga, po wydatkach na ubezpieczenia społeczne, co do wielkości pozycja wydatkowa w budżecie państwa. Spłat przypadających w danym okresie rat kapitałowych pożyczek lub kredytów czy też środków przeznaczanych na wykup zapadających papierów dłużnych skarbu państwa nie ma oczywiście w budżecie państwa jako wydatku gdyż są to rozchody pokrywane z przychodów a nie wydatki budżetowe. Można powiedzieć przez analogię tak jak w przedsiębiorstwie spłacany kapitał pożyczki lub kredytu nie jest kosztem a tylko wydatkiem. Kosztem są natomiast odsetki i dyskonta oraz ujemne różnice kursowe.

Ustawa o finansach publicznych przewiduje określone procedury ostrożnościowe wraz ze zbliżaniem się udziału państwowego długu publicznego do 3/5 PKB.

Jeśli ogłoszona relacja długu do PKB jest większa niż 50% ale nie większa niż 55% to:

Jeśli ogłoszona relacja jest większa niż 55% ale nie większa niż 60% to:

Jeśli ogłoszona relacja jest większa od 60% to:

Tabela nr 10

Struktura długu publicznego /w mld zł, stan na 30.06.2001r./

1. Zadłużenie krajowe

174.2

61%

2.Zadłużenie zagraniczne

111.5

39%

Z 285.7 mld zł długu sektora finansów publicznych około 61% stanowi zadłużenie krajowe

A około 39% zadłużenie zagraniczne. Zadłużenie zagraniczne to przede wszystkim zadłużenie w sektorze rządowym Skarbu Państwa . Z kwoty 111.5 mld zł zadłużenia zagranicznego 99.8% stanowi zagraniczny dług Skarbu Państwa.

Struktura podmiotowa zadłużenia krajowego:

Zakupione przez nierezydentów bony skarbowe traktuje się jako część zadłużenia krajowego a nie jako zadłużenie wobec zagranicy.

Zadłużenie wobec banku centralnego powstało w okresie gdy jeszcze nie obowiązywała Konstytucja zakazująca zakładanie finansowania deficytu kredytami banku centralnego.

W strukturze krajowego zadłużenia Skarbu Państwa ponad 85 % stanowią skarbowe papiery wartościowe. Oznacza to, że dług krajowy jest względnie płynny, w tym sensie że wierzyciele krajowi Skarbu Państwa mogą relatywnie łatwiej i szybciej sprzedać posiadane papiery wartościowe.

Dług wobec tzw. Klubu Paryskiego, to zobowiązania wobec rządów, które poręczyły swoim bankom krajowym spłatę kredytów zaciąganych przez Polskę, głównie w latach 70 tych. W rezultacie niespłacenia tych kredytów przez Polskę, zostały one spłacone bankom za granicą przez ich rządy i dług Polski wobec banków stał się długiem wobec rządów które gwarantowały swoim bankom krajowym zapłatę tych zobowiązań i w istocie je zapłaciły. Rządy wierzycielskie są nieformalnie zorganizowane, w celu wyrażania i realizowania wspólnej polityki wobec krajów dłużników, to jest między innymi Polski, w tzw Klubie Paryskim .

Polskie dolarowe obligacje Brady'ego zostały wyemitowane w 1994 roku w ramach realizacji porozumienia z bankami komercyjnymi zrzeszonymi w tzw. Klubie Londyńskim.

W tzw. Klubie Londyńskim uczestniczą banki, które nie miały gwarancji swoich rządów spłacenia udzielonych innym krajom lub firmom w innych krajach kredytów gdy dłużnik nie spłaci zobowiązania.

Wyemitowano 6 różnych typów obligacji o terminach zapadalności od 15 do 30 lat. Niektóre są wykupywane w ratach z 7-20 letnim okresem karencji. Wszystkie mają zmienne oprocentowanie oparte na 6-miesięcznym LIBOR i marży 13/16% lub oprocentowanie rosnące w przedziale od -do / na przykład od 4,5% do 7%/. Ponad połowę wartości emisji zabezpieczono zero-kuponowymi obligacjami skarbowymi USA zdeponowanymi w Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku. Obligacje te zostały zakupione przez Ministerstwo Finansów z wpływów z emisji dolarowych obligacji skarbowych , które kupił NBP. W 1999 roku te zobowiązania Skarbu Państwa wobec NBP w kwocie 15.4 mld zł zostały skonwertowane (zamienione) na rynkowe papiery wartościowe, obligacje o stałym oprocentowaniu i zero-kuponowe a NBP w drugiej połowie 2000 roku przystąpił do sprzedaży tych obligacji na aukcjach w ramach polityki pieniężnej ograniczającej nadpłynność, tzw sprzedażach outright .

W latach 98-01 przedterminowo wykupiono obligacje Brady'ego o wartości nominalnej około 2 mld USD.

Struktura długu zagranicznego jest zasadniczo odmienna niż krajowego. Bardzo mały udział w strukturze długu zagranicznego mają papiery wartościowe.

    1. Ryzyko kursowe i ryzyko stopy procentowej długu publicznego i jego monetyzacja.

Ryzyko kursowe długu publicznego polega na tym, że w przypadku posiadania zobowiązania w walucie obcej, złotowa wartość zobowiązania wzrośnie jeśli pieniądz krajowy osłabnie w stosunku do waluty zobowiązania.

Jeśli na przykład przyjmiemy, że nominalna wartość długu zagranicznego wynosi 30 mld USD, odsetki roczne 1.9 mld USD a rata kapitałowa do zapłaty 3 mld USD i przewidywany kurs 1USD=4.0 PLN to koszt obsługi długu wynosi : 4.0*1.9=7.6 mld zł a rozchody na spłatę rat kapitałowych: 3*4.0=12 mld zł.

Razem zapotrzebowanie na gotówkę do obsługi długu zagranicznego i na spłatę rat kapitałowych: 7.6+12=19.6 mld zł.

Jeśli kurs dolara wzrośnie średniorocznie na przykład o 20% to jest do 4.0*1.2=4.8 zł/USD to wystąpią ujemne zrealizowane [to znaczy zapłacone] różnice kursowe:

1.9*(4.8-4.0)+ 3*(4.8-4.0)=3.92 mld zł i

ujemne niezrealizowane [to znaczy naliczone ale niewymagalne] różnice kursowe czyli złotowy wzrost nominału długu zagranicznego:

(30-3)*0.8= 21.6 mld zł.

Dla uniknięcia tak poważnego wzrostu wydatków i rozchodów budżetu konieczne byłoby zabezpieczenie przed ryzykiem, co pociąga za sobą znaczne koszty finansowe lub dążenie do takiego rozwoju wewnętrznego rynku finansowego i zmniejszenia udziału długu zagranicznego w strukturze długu publicznego aby zminimalizować wpływ spadku kursu waluty krajowej na koszty obsługi długu publicznego.

W rozwiniętych gospodarkach rynkowych dług publiczny to zasadniczo wyłącznie wewnętrzne zadłużenie a nie zadłużenie wobec zagranicy. Czasami nawet utożsamia się dług publiczny wyłącznie z długiem zagranicznym. Nie ma to jednak merytorycznego uzasadnienia.

Dług zagraniczny nie tylko wystawia kraj na straty z powodu ujawnienia się ryzyka kursowego.

Im większy udział długu zagranicznego tym większe ryzyko refinansowania zapadającego długu, to jest ryzyko niemożliwość refinansowania długu i tym samym utraty zewnętrznej płynności. Z drugiej strony, stała obecność na rynku zagranicznym papierów skarbowych ułatwia ich refinansowanie a przy znacznej skali emisji i tym samym znacznej ich płynności, zmniejsza koszty obsługi długu.

Ryzyko refinansowania malej również wraz z wydłużaniem się okresu średniej zapadalności długu, to jest średniego ważonego okresu czasu do terminu płatności, gdzie wagami są nominały długu w różnych okresach płatności..

Dług publiczny krajowy i zagraniczny wystawia dłużników również na ryzyko stopy procentowej.

Ryzyko stopy procentowej polega na tym, że wraz ze wzrostem stopy procentowej rośnie dyskonto bonów skarbowych, obligacji zerokuponowych i maleją ceny obligacji o stałym oprocentowaniu. Rośnie również oprocentowanie obligacji skarbowych od których odsetki ustalone są jako zmienne.

Oznacza to wzrost kosztów obsługi długu.

Poprzez wybór rodzaju i ustalenie sposobu oprocentowania papierów wartościowych można jednak koszty obsługi długu przesuwać w czasie, to jest zmniejszać odsetki do zapłacenia w danym okresie zwiększając koszty obsługi długu w przyszłości. Jeśli w jakimś okresie przypadają znaczące wydatki w stosunku do dochodów budżetowych to takie przesunięcia mogą oczywiście mieć sens ekonomiczny i społeczny. Jest to jednakże rozwiązywanie bieżących problemów kosztem mniej lub bardziej nieodległej przyszłości.

Kosztem obsługi długu jest dyskonto lub oprocentowanie papierów wartościowych. Dyskonto występuje w trzech przypadkach:

1. przy emisji bonów skarbowych, czyli krótkoterminowych papierów wartościowych [termin zapłaty od daty emisji do 52 tygodni]

2. przy emisji obligacji, czyli długoterminowych papierów wartościowych bez oprocentowania czyli tak zwanych zero-kuponowych .

3. przy emisji obligacji o stałym oprocentowaniu niższym niż przewidywany poziom stopy procentowej.

Obligacje zero-kuponowe i o stałym oprocentowaniu pozwalają zmniejszyć bieżące wydatki na obsługę długu kosztem ich wzrostu w przyszłości a ich kolejne refinansowanie może odsuwać koszty obsługi długu jeszcze dalej w przyszłość, za cenę jednak wzrostu nominału długu publicznego.

Między polityka pieniężną banku centralnego a polityką fiskalną występują liczne związki i zależności. Wysoki poziom deficytu budżetowego i konieczność jego finansowania rodzi znaczące potrzeby pożyczkowe sektora finansów publicznych, zwiększa popyt na pieniądz i podnosi jego cenę czyli poziom stóp procentowych, zmusza bank centralny do utrzymywania silnie dodatnich realnych stóp procentowych aby zmniejszyć odpowiednio popyt sektora prywatnego.

Ze względu na mechanizm kreacji pieniądza bankowego przez bankowe instytucje finansowe, skarbowe papiery wartościowe nabywane przez banki mogą być użyte jako zabezpieczenie w operacjach otwartego rynku repo lub pożyczkach z banku centralnego poza tym mechanizmem i w rezultacie spowodować wzrost emisji pieniądza gotówkowego i kreację pieniądza bankowego. Jest to nazywane monetyzacją długu publicznego. Dług zaciągany przez budżet państwa w formie dłużnych papierów wartościowych służąc jako zabezpieczenie pożyczki banku posiadającego takie papiery wartościowe w banku centralnym zamienia się na emisję pieniądza gotówkowego. Im więc większy jest udział krajowego sektora pozabankowego w finansowaniu długu publicznego tym mniejsza jest groźba monetyzacji długu , czyli dodatkowej emisji gotówki pod zastaw papierów skarbowych i tym samym ryzyko wzrostu poziomu stóp procentowych i kosztów obsługi długu publicznego w wyniku nadmiernego globalnego popytu pieniężnego w stosunku do możliwości wzrostu realnego PKB.

    1. Finansowe instrumenty skarbowe

Skarbowy papier wartościowy to taki papier wartościowy, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela papieru wartościowego i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia pieniężnego lub niepieniężnego. Do świadczenia niepieniężnego może zobowiązać się tylko Minister Skarbu Państwa.

Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych następuje w granicach limitu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej.

Skarb Państwa emituje:

Agentem emisji bonów skarbowych jest NBP. Agentem emisji obligacji oferowanych w sieci detalicznej jest CDM Grupy Pekao S.A., który organizuje konsorcja dla sprzedaży , obsługi i wykupu obligacji sprzedawanych w drodze subskrypcji oraz w detalu [w POK].

W przypadku emisji obligacji zagranicznych agent emisji jest wybierany każdorazowo. [Eurodolarowe (denominowane, to jest wyrażone, w dolarach i sprzedawane na rynku UE) w 95r, JP Morgan; w markach niemieckich w 96r, Deutsche Morgan Grenfell i Credit Suisse First Boston; obligacje Yankee ( denominowane w dolarach obligacje zagranicznego emitenta zarejestrowane do sprzedaży w USA) w 97r, JP Morgan].

Wszystkie obligacje skarbowe będące w publicznym obrocie są zdematerializowane, zdeponowane w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych S.A. i są przedmiotem obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie [ponad 60 serii obligacji skarbowych] a niektóre na CTO [spółka akcyjna 42 biur maklerskich].

4.2.1 Bony skarbowe

Bon skarbowy to krótkoterminowy dyskontowy, zdematerializowany papier wartościowy na okaziciela emitowany przez Ministra Finansów, którego pierwotny termin wykupu ustala się w terminie krótszym niż jeden rok [przyjmuje się, że rok liczy 365 dni, czyli pierwotny termin wykupu nie może być dłuższy niż 364 dni]. Jest to więc instrument finansowy rynku pieniężnego, oferowany do sprzedaży w kraju [ale nie tylko dla rezydentów] na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywany według wartości nominalnej po upływie okresu na jaki został wyemitowany lub z dyskontem jeśli odkup przez emitenta następuje przed upływem tego okresu.

Wartość nominalna jednego bonu wynosi 10.000 zł. Bony skarbowe mogą być emitowane na okresy od 1 tygodnia do 52 tygodni. Łączną wartość nominalną emisji bonów w każdym roku określa ustawa budżetowa.

Bony skarbowe mogą nabywać rezydenci i nierezydenci, osoby prawne i osoby fizyczne.

Sprzedaż bonów skarbowych przez emitenta odbywa się w drodze przetargu organizowanego przez NBP, zawsze w pierwszy dzień tygodnia [emitent może ustalić też inny termin].Harmonogram emisji na cały rok podaje Minister Finansów. Warunkiem dojścia emisji do skutku jest podanie listu emisyjnego do publicznej wiadomości [prasa o zasięgu ogólnopolskim lub strony internetowe Ministerstwa Finansów].

Agent emisji bonów skarbowych, to jest NBP, prowadzi Centralny Rejestr Bonów Skarbowych [CRBS], w którym ustala stan emisji bonów skarbowych i jego zmiany oraz prowadzi rachunki bonów skarbowych dla każdego uczestnika przetargów, banków krajowych ( ale nie spółdzielczych), oddziałów banków zagranicznych działających w Polsce, KDPW S.A,, BFG. Nierezydenci nabywający bony skarbowe również mają je zdeponowane na rachunkach CRBS a zadłużenie Skarbu Państwa jak już o tym wspominaliśmy wyżej jest rejestrowane jako dług krajowy a nie dług zagraniczny.

Klienci uczestników przetargów mają zdeponowane bony na kontach depozytowych prowadzonych przez CRBS dla uczestników przetargów i posiadacze tych kont odpowiadają za prowadzenie rachunków swoich klientów zgodnie z regułami obrotu dewizowego i publicznego obrotu papierami wartościowymi.

Bony skarbowe mogą być do dnia poprzedzającego dzień wykupu przedmiotem swobodnego obrotu poza rynkiem regulowanym czyli Giełdą, i bez pośrednictwa biur maklerskich.

Uczestnikiem przetargu bonów skarbowych może być ten, kto uzyskał od emitenta bonów skarbowych status uczestnika przetargu [nabył na rynku pierwotnym w okresie ostatnich 3 miesięcy 0.2% wartości wszystkich bonów sprzedanych na przetargach w tym okresie. Wielkość 0.2% obowiązuje w poszczególnych kwartałach dla zachowania statusu uczestnika przetargu [po utracie statusu dwa kwartały pauzy w bezpośrednim uczestnictwie].

Termin zapłaty za bony ustala list emisyjny, jest to zwykle drugi dzień po dniu przetargu.

Uczestnik płaci zgodnie ze złożoną przez siebie ofertą cenową a nie według najniższej zaakceptowanej przez emitenta ceny czyli na tej samej aukcji bony skarbowe uzyskują różne ceny stosownie do wysokości przyjętych przez NBP ofert zakupu.

NBP w ramach prowadzonych operacji otwartego rynku może używać posiadane skarbowe papiery wartościowe.

4.2.2 Obligacje skarbowe

Obligacja skarbowa, to długoterminowy wartościowy papier emitowany przez Ministra Finansów, którego wykup ustala się w okresie nie krótszym niż jeden rok [rok liczy 365 dni], oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą bez oprocentowania lub z kuponami odsetkowymi.

Obligacje skarbowe sprzedaje się na rynku pierwotnym z dyskontem, według nominału , lub powyżej nominału [ z premią] i wykupuje się po upływie określonego w obligacji terminu według wartości nominalnej lub przed tym terminem po kursie wyższym , niższym lub równym nominałowi obligacji.

Ze względu na sposób oprocentowania emituje się obligacje o:

Obligacje o oprocentowaniu zmiennym i oprocentowaniu indeksowanym maja zmienne kupony odsetkowe. Podstawą zmienności oprocentowania jest zwykle rentowność bonów skarbowych emitowanych na pewien okres , na przykład 13-tygodniowych lub wskaźnik [indeks] zmian poziomu cen towarów konsumpcyjnych i usług CPI. Oprocentowanie zmienne i indeksowane stosuje się zwykle w okresach znacznej inflacji. Zmienna stopa procentowa jest zazwyczaj nieco wyższa, od kilku do kilkunastu punktów procentowych, niż rentowność krótkoterminowych bonów skarbowych lub indeks wzrostu cen.

Wraz ze stabilizacją poziomu cen i wygasaniem inflacji zaprzestaje się emisji obligacji o zmiennym oprocentowaniu , zwiększa się udział obligacji ze stałym oprocentowaniem lub bez oprocentowania i wydłużają się do kilkudziesięciu lat maksymalne okresy na jakie emituje się obligacje. Z takim przypadkiem mamy właśnie do czynienia na przełomie lat 2001/02.

Nominał obligacji skarbowej może wynosić 100 zł lub wielokrotność tej kwoty. Obligacje są na okaziciela.

Obligacje mogą być nabywane przez rezydentów, nierezydentów, osoby fizyczne i osoby prawne oraz spółki nie posiadające osobowości prawnej i mogą być przedmiotem obrotu między ich nabywcami, jeśli tak ustala list emisyjny.

Jeśli obligacje są sprzedawane na przetargach to prowadzi je NBP. W przetargach mogą brać udział wyłącznie bezpośredni uczestnicy KDPW S.A. Pozostali zainteresowani nabyciem obligacji skarbowych mogą składać oferty tylko przez bezpośrednich uczestników przetargów.

W ofercie zakupu uczestnicy przetargu podają cenę jaką gotowi są zapłacić z dokładnością do jednego grosza, za obligację o danej wartości nominalnej.

Oprocentowanie obligacji jest naliczane od wartości nominalnej (lub powiększonej o odsetki) w okresach odsetkowych.

Wykup obligacji następuje według wartości nominalnej.

Jeśli wykup obligacji następuje przed upływem terminu na jaki zostały wyemitowane [przetarg odkupu], to cena wykupu może być równa , wyższa lub niższa od wartości nominalnej.

Emitent może zastrzec sobie prawo do wezwania posiadaczy obligacji do bezwarunkowego przedstawienia ich do przedterminowego odkupu [opcja call ].

Emitent może też przyznać posiadaczom obligacji prawo do bezwarunkowego wezwania emitenta do przedterminowego wykupu obligacji [opcja put ].

Roszczenie o wykup obligacji ulega przedawnieniu po upływie 10 lat od dnia, w którym stało się wymagalne.

Roszczenie o wypłatę odsetek ulega przedawnieniu po upływie trzech lat od dnia, w którym należność z tytułu odsetek stała się wymagalna.

Obligacja zero kuponowa tj mająca zerowe czyli nie istniejące kupony odsetkowe, nie zawiera okresowej płatności odsetkowej a tylko zobowiązanie do zapłaty nominału po upływie terminu na jaki została wyemitowana. Z tego względu musi być sprzedawana z dyskontem to jest poniżej jej wartości nominalnej. Ceny obligacji [czyli ich kursy] zero kuponowych i obligacji o stałym oprocentowaniu zmieniają się wraz ze zmianą poziomu rynkowych stóp procentowych. Kursy rosną przy spadku i maleją przy wzroście rynkowych stóp procentowych.

Odwrotnie zmienia się natomiast rentowność nabycia takiej obligacji. Rentowność maleje ze wzrostem ceny i rośnie ze spadkiem ceny obligacji. Nabywca obligacji zyskuje dodatkowo korzyści kapitałowe, to jest korzystne różnice w cenie między ceną zakupu i ceną bieżącą obligacji jeśli poziom stóp procentowych jest malejący. Nabywca obligacji będzie miał straty kapitałowe, ujemna różnica ceny nabycia i sprzedaży, jeśli sprzeda obligację w okresie gdy poziom stóp procentowych jest wyższy niż w momencie zakupu.

Przy wzroście stóp procentowych strata wystąpi memoriałowo również wtedy, gdy taka obligacja jako pozycja inwestycji długoterminowych lub krótkoterminowych w aktywach musiałaby być wyceniona w bilansie zgodnie z jej bieżącym kursem.

Obligacje o stałym oprocentowaniu są w niektórych krajach "zamieniane" na rynku na obligacje zero kuponowe. Jest tak wtedy gdy firma brokerska sprzedaje osobno nominał bez kuponów i osobno kupony odsetkowe.

Technika ta jest często wykorzystywana w przypadku obligacji skarbowych w USA i część zero kuponowa jest sprzedawana jako tzw. obligacja "kocia " lub "tygrysia". Terminy te wynikają z silnej zmienności kursów obligacji zerokuponowych o odległym terminie wykupu na zmiany poziomu stóp procentowych a tym samym stopy dyskonta używanej dla określenia obecnej wartości [PV] obligacji zerokuponowej. Kupony odsetkowe, ze względu na stałe oprocentowanie "odłączone" od obligacji , też stają się "obligacjami zero kuponowymi".

Od dnia wykupu cena każdej obligacji jest równa jej nominałowi, pod warunkiem iż emitent wykazuje zdolność wywiązywania się z zobowiązań. Jeśli natomiast emitent nie ma zdolności do wykupienia zobowiązań obligacyjnych, ceny obligacji po terminie ich wykupu spadają poniżej nominału.

Obligacje o stałym oprocentowaniu a zwłaszcza 10 letnie ze względu na to, że Traktat z Maastricht ustala, że ich rentowność jest podstawą do określenia średniej długoterminowej stopy procentowej w danym kraju oraz obligacje zero kuponowe ze względu na popularność na rynku będą w najbliższych latach podstawową częścią emisji skarbowych papierów wartościowych w Polsce. Już obecnie są coraz częściej emitowane przez Ministra Finansów.

Koszty emisji obligacji zostają ustalone w momencie jej emisji. Przy obligacji zero kuponowej jest to jej dyskonto przypadające za okres od daty zapłaty za obligację do daty jej wykupu czyli disagio. W przypadku obligacji o stałym oprocentowaniu jest to łączny koszt oprocentowania obligacji i disagio przy sprzedaży poniżej nominału i agio przy sprzedaży powyżej nominału przypadające na okres odsetkowy. W przypadku obligacji o zmiennym oprocentowaniu i indeksowanych koszt jest funkcją oprocentowania i zmian podstawy indeksowania lub zmienności oprocentowania.

Ze względu na to, że dług zaciągany przez emitenta bonów skarbowych i obligacji lub inaczej pożyczka udzielana przez nabywców bonów i obligacji, nie ma zwykle żadnego zabezpieczenia materialnego, pomocna jest ocena zdolności do spłaty pożyczki, to jest wykupu w terminie i terminowych płatności odsetkowych. Im wyższa ocena zdolności płatniczej emitenta tym zwykle łatwiej i niższym kosztem finansowym można ulokować papiery skarbowe na rynku, zwłaszcza zagranicznym a nawet w ogóle znaleźć nabywcę.

W 1995 roku Polska podpisała umowy z trzema agencjami ratingowymi - Fitch, Moody's oraz Standard & Poor's na dokonywanie ratingu. Obecne oceny dla Polski jako emitenta na rynku międzynarodowym są pozytywne we wszystkich trzech agencjach, odpowiedniki BBB i Baa .

Emisja komunalnych papierów wartościowych przez jednostki szczebli samorządowych możliwa jest jeśli znaczącą część ich dochodów stanowią dochody własne. Przy obecnej strukturze dochodów budżetowych jednostek samorządowych możliwe jest to w przypadku części gmin i miast na prawach powiatów, gdyż tylko te jednostki mają znaczący udział dochodów własnych. Zakres pokrywania potrzeb pożyczkowych jednostek samorządowych emisją komunalnych papierów wartościowych jest jednak obecnie znikomy i nieporównanie mniejszy niż budżetu skarbu państwa. Poza tym, jak wspominaliśmy na początku tego wykładu, przepisy prawa nakładają dość istotne ograniczenia na swobodę jednostek samorządowych w zakresie emisji papierów wartościowych, zwłaszcza krótkoterminowych.

Obligacje będąc wartościowym papierem dłużnym chętnie są wykorzystywane jako alternatywa kredytu. W przypadku wielości emitentów i braku zabezpieczenia pożyczki powstaje znaczne ryzyko nie osiągnięcia zamierzonej stopy zwrotu a nawet utraty kwoty pożyczki. Stąd, rozpowszechniona jest wycena ryzyka niewypłacalności emitentów. Głównymi firmami dokonującymi wycen są w szczególności Moody Investor Services, Standard & Poor i Fitch. Ocena bazuje na wielu kryteriach ale przede wszystkim na płynności emitenta (dostępna gotówka i wydatki gotówkowe) i jego długoterminowej wypłacalności (relacja aktywów i zobowiązań). Ocena zostaje ustalona w wyniku zbadania poziomu i trendów wskaźników finansowych emitenta a zwłaszcza wskaźników pokrycia , to jest ile razy wpływy są większe od odsetek i innych stałych wydatków oraz znaczenia i wielkości emitenta. Wysoka ocena pozwala emitentom oferować inwestorom relatywnie niższe stopy zwrotu . Niska ocena zmusza do oferowania bardzo wysokiej stopy zwrotu a nawet uniemożliwia ulokowana obligacji na rynku.

Obligacje "wysoko dochodowe" [high yield bonds] jest określeniem pejoratywnym , utożsamianym przez inwestorów z wysokim ryzykiem.

Zazwyczaj konkretny emitent nie może uzyskać oceny wyższej niż kraj do którego należy, czyli nie wyższej niż skarb państwa. Natomiast w przypadku gdyby w wyniku zamówienia ratingu ocena miałaby się okazać niższa niż ocena krajowa to lepiej nie posiadać ratingu w ogóle.

5. Podatki jako źródło dochodów sektora finansów publicznych

Po uchwaleniu w 1934 roku Ordynacji podatkowej Polska była jednym z nielicznych krajów mających skodyfikowane ogólne prawo podatkowe. Kodyfikacja to uporządkowane przepisy prawne zastępujące regulacje rozproszone w licznych aktach prawnych, normujące całościowo określoną dziedzinę prawa lub obszerne jej fragmenty, w tym przypadku prawa podatkowego, w jednym akcie prawnym. W okresie powojennym nastąpiło ponowne rozproszenie w różnych aktach prawnych materii prawa podatkowego. Ordynacja podatkowa z 1997 roku wychodzi częściowo naprzeciw potrzebom ponownej kodyfikacji prawa podatkowego.

Na czele hierarchii źródeł prawa jest Konstytucja RP z 1997 roku. W jej artykułach znajdujemy regulacje dotyczące systemu źródeł prawa. Zgodnie z brzmieniem art. 87 Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są : Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe , rozporządzenia i akty prawa miejscowego na obszarze działania organów które prawo miejscowe stanowią [gminy, powiaty województwa samorządowe]. Rozporządzenia są aktami prawnymi zgodnymi z Konstytucją jeśli wydają je organy wskazane w niej, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania, a w szczególności określającego zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz zawierające wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Konstytucja w art. 84 stwierdza również zasadę powszechności opodatkowania "każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków".
Art. 217 Konstytucji przesądza zasadę ustawowej wyłączności źródeł zobowiązań podatkowych: "nakładanie podatków , innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, przyznawanie ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy". Pod pojęciem danin publicznych rozumie się podatki, opłaty i cła.

Podstawowa rolę w postępowaniu podatkowym w zakresie danin które są źródłem dochodów budżetu państwa odgrywają urzędy skarbowe. Do zakresu ich działania należy ustalanie podatków i ich pobór, rejestrowanie podatników, przyjmowanie deklaracji podatkowych i wykonywanie kontroli podatkowej.

W zakresie danin będących źródłem dochodów budżetów jednostek samorządowych funkcje urzędów skarbowych pełnią przewodniczący zarządu jednostek samorządu terytorialnego. Organy te w imieniu samorządu wymierzają i pobierają podatki i opłaty należące do dochodów samorządowych.

Nadzór nad urzędami skarbowymi sprawuje i rozstrzyga w drugiej instancji sprawy należące w pierwszej instancji do urzędu skarbowego izba skarbowa.

W przypadku podatków będących dochodem samorządowym, odwołania od decyzji przewodniczących zarządu rozpatrywane są przez samorządowe kolegia odwoławcze.

Zgodnie z art. 6 Ordynacji podatkowej z 1997 roku "Podatkiem jest publicznoprawne , nieodpłatne, przymusowe, oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej."

Świadczenie pieniężne podatkowe różni się tym od świadczenia ze stosunku cywilnoprawnego, że podatkowi nie towarzyszy wzajemne świadczenie organu władzy, który jest beneficjantem podatkowego świadczenia pieniężnego czyli świadczenie podatkowe pieniężne nie ma żadnego odpowiadającego mu ekwiwalentu dla podatnika.

5.1 Polska jurysdykcja podatkowa

Pod pojęciem polskiej jurysdykcji podatkowej rozumiemy przestrzeń na której obowiązuje polski system podatkowy w sensie uprawnienia do autonomicznego stanowienia i kształtowania systemu podatkowego na terytorium jego obowiązywania. [Międzynarodowe prawo podatkowe reguluje relacje zachodzące między prawem podatkowym różnych krajów w związku z pokrywaniem się "terytoriów" podatkowych].

Przez system podatkowy rozumiemy normy prawne regulujące stosunki między państwem a osobami zobowiązanymi do świadczeń pieniężnych na jego rzecz - podatnikami.

Istotą tego systemu jest założenie, że podatnik nie może być traktowany jako instrument, przedmiot, polityki fiskalnej państwa.

Stąd, podstawowe zasady systemu podatkowego:

Osoba może znaleźć się w granicach terytorialnych jurysdykcji podatkowej [która podlega ograniczeniom prawnym i zwyczajowym, przykładem ograniczeń są przywileje i immunitety dyplomatyczne lub konsularne] przez:

miejsce zamieszkania, czasowego pobytu, obywatelstwo[osoby fizycznej], siedzibę lub zarząd [osoby prawne] na terytorium państwa;

Można określić te okoliczności jako podmiotowe.

Można te okoliczności określić jako przedmiotowe.

Co to jest terytorium państwa?

Terytorium państwa składa się z trzech części :

W państwach nadbrzeżnych (takich jak np. RP):

Występują również pojęcia:

Wody nad szelfem kontynentalnym są częścią morza pełnego. Państwo nadbrzeżne ma do takiego obszaru wyłączne prawo badania i eksploatacji. Szelf kontynentalny nie jest częścią terytorium państwa nadbrzeżnego.

Niektóre państwa nadbrzeżne obejmują wyłączną strefę ekonomiczną swoim systemem podatkowym traktując ją jako swoje wody terytorialne ale uważa się, że nie jest to zgodne z prawem międzynarodowym i prawami stron trzecich. Można więc mieć zasadnicze wątpliwości czy zgodny z prawem międzynarodowym jest art.5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który uznaje wyłączną strefę ekonomiczną za terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: "Za terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w rozumieniu ustawy, uważa się również znajdującą się poza morzem terytorialnym wyłączną strefę ekonomiczną, w której Rzeczypospolita Polska na podstawie prawa wewnętrznego i zgodnie z prawem międzynarodowym wykonuje prawa odnoszące się do badania i eksploatacji dna morskiego i jego podglebia oraz ich zasobów naturalnych" i tak samo brzmiący art.4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

5.2 Okoliczności podmiotowe obowiązywania polskiego systemu podatkowego, czyli kryterium rezydencji:

W przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych rezydencja (a nie obywatelstwo) jest podstawą podporządkowania osoby podatkowi PIT.

Zgodnie z art.3. 1. "Osoby fizyczne, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub których czasowy pobyt w Rzeczypospolitej Polskiej trwa w danym roku podatkowym dłużej niż 183 dni, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swych dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów".

Jest to tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy, to jest obowiązek zapłacenia podatku dochodowego od całości dochodów bez względu na miejsce położenia przychodów z których ten dochód powstał i zapłacenia lub niezapłacenia od tego dochodu podatków w innych krajach.

Przepisy podatkowe nie określają co to jest miejsce zamieszkania. Według Kodeksu Cywilnego , art. 25 "miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu". Dla podporządkowania osoby fizycznej polskiemu systemowi podatkowemu nie jest więc konieczny konkretny adres zamieszkania danej osoby czy też meldunek. Takiego adresu może nie być. Decyduje bowiem zamiar przebywania i zachowanie podatnika (posiadanie mieszkania, pracy, prowadzenie działalności gospodarczej, przebywanie rodziny) a nie posiadanie zameldowanie pod konkretnym adresem.

Nie jest również ważne dla objęcia obowiązkiem podatkowym ile czasu osoba przebywa w kraju miejsce zamieszkania, cały czas czy w ogóle nie przebywa, jeśli to miejsce kwalifikuje się jako "zamiar stałego pobytu".

W przypadku gdy miejsce zamieszkania nie spełnia kryterium "zamiaru stałego pobytu" o zakwalifikowaniu osoby wg kryterium rezydencji decyduje okres czasowego pobytu w RP. Granicą jest liczba 183 dni w roku podatkowym zrównanym z rokiem kalendarzowym. Jeśli pobyt jest dłuższy niż 183 dni w danym roku podatkowym uznaje się, że taka długość pobytu zrównuje osobę fizyczną w obowiązkach podatkowych z osobą mającą miejsce zamieszkania i zamiar stałego pobytu obejmując ją tak jak i rezydenta tzw. nieograniczonym obowiązkiem podatkowym. Nie dotyczy to osób przybyłych na pobyt czasowy w celu podjęcia zatrudnienia w zagranicznych przedsiębiorstwach drobnej wytwórczości, w spółkach utworzonych z udziałem podmiotów zagranicznych oraz w oddziałach i przedstawicielstwach przedsiębiorstw i banków zagranicznych.

Prawo podatkowe nie określało do czasu ukazania się Ordynacji Podatkowej[1997r.] pojęcia "czasowego pobytu" ani sposobu ustalania liczby dni, która jest większa niż 183 [ciągłe przebywanie czy sumowanie dowolnej liczby okresów pobytu, jak liczyć dni które nie rozpoczęły się o godzinie 0:00 lub nie zakończyły o godzinie 24:00]. Ordynacja podatkowa ustala, iż do okresu pobytu nie liczy się pierwszego dnia a ostatni dzień liczy się jako pełny.

Obywatelstwo jako kryterium podporządkowania obowiązkom podatkowym w polskim systemie podatkowym występuje w zasadzie wyłącznie w przypadku podatku od spadków i darowizn. Podatkowi od spadków i darowizn podlegają osoby fizyczne z tytułu nabycia własności rzeczy znajdujących się w kraju i praw majątkowych wykonywanych w kraju, w drodze spadku lub darowizny lub przez zasiedzenie. Jeżeli nabywane w drodze spadku lub darowizny rzeczy lub prawa majątkowe znajdują się za granicą to podlega to : "...podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu w Polsce",art.2 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

W przypadku osób prawnych, w polskim systemie podatkowym podstawowym kryterium objęcia obowiązkiem podatkowym osoby prawnej, grupy kapitałowej i jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi jest miejsce siedziby lub zarządu.

Siedziba osoby prawnej jest odpowiednikiem miejsca zamieszkania. Art3.1. ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych: "Podatnicy, jeżeli mają siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów , bez względu na miejsce ich osiągania".

Posiadanie siedziby lub zarządu na terytorium RP automatycznie oznacza objęcie "nieograniczonym obowiązkiem podatkowym", czyli obowiązkiem zapłacenia podatku dochodowego od całego osiąganego dochodu bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów z których ten dochód powstał i bez względu na to czy w innym kraju został zapłacony podatek.

Kryterium siedziby lub zarządu ma również zastosowanie w zakresie osoby prawnej odnośnie podatku od spadków i darowizn ( w charakterze ewentualnego darczyńcy), VAT i podatków akcyzowych.

Przepisy podatkowe nie określają pojęcia siedziby. Zwykle określa się miejsce siedziby na podstawie statutu jednostki lub uchwały w wyniku której nastąpiło jej utworzenie.

Zgodnie z kodeksem cywilnym miejscem siedziby jest miejsce położenia organu zarządzającego.

Przepisy podatkowe nie określają co to jest "zarząd".

5.3 Okoliczności przedmiotowe obowiązywania polskiego systemu podatkowego, czyli kryterium źródła

Dla prowadzenia działalności nie jest współcześnie konieczne ani potrzebne aby na terytorium danego kraju osoba fizyczna lub niefizyczna zamieszkiwała, przebywała czasowo lub też posiadała siedzibę lub zarząd.

Można powiedzieć, że wręcz regułą staje się nierezydencyjny charakter prowadzenia działalności gospodarczej.

Stąd, podstawowymi kryteriami umożliwiającymi objęcie osób lub jednostek organizacyjnych systemem podatkowym stają się przesłanki przedmiotowe. To znaczy odpowiedz na pytanie czy na terytorium państwa nierezydent ma położone źródło osiągania przychodu.

Pojęcie "źródeł przychodów" ale bez ich zdefiniowania występuje wyłącznie w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ustawa ta wylicza 9 źródeł przychodu: od źródła przychodu jakim jest stosunek pracy, poprzez umowę najmu, sprzedaży i zamiany do najbardziej kuriozalnego źródła, a w istocie źródeł, przychodu "inne źródła".

W prawie podatkowym nie jest określone kiedy należy uznać, jeśli nie jest możliwe zastosowanie kryteriów rezydencji, iż źródło osiągania przychodu jest powiązane z położeniem na terytorium Polski. Oznacza to, że w przypadku nierezydentów realność poboru podatku może być w niektórych licznych przypadkach ograniczona a przepisy podatkowe w tych sprawach mogą być w pewnym zakresie i sensie "beletrystyką prawną".

Pod pojęciem posiadania źródła rozumie się iż nierezydent:

Jeśli tak, to są to wystarczająca przesłanki opodatkowania niezależnie od kwestii zamieszkania, pobytu czy położenia siedziby lub zarządu. Osoba fizyczna lub niefizyczna podlega wówczas obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów z pracy wykonywanej na terytorium RP na podstawie stosunku służbowego lub stosunku pracy, bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia oraz od innych dochodów osiąganych na terytorium RP

Jest to tzw. ograniczony obowiązek podatkowy.

5.4 Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

Prawodawstwa podatkowe wszystkich krajów opierają swoje systemy podatkowe na dwóch kanonach:

Zasada rezydencji jest równoznaczna z tzw. nieograniczonym obowiązkiem podatkowym. Innymi słowami każde państwo ma prawo obciążyć podatkiem majątek lub dochód tych , którzy na jego terytorium mają miejsce zamieszkania lub osoby fizyczne przebywają ponad 183 dni, bądź osoby prawne i inne jednostki organizacyjne mające siedzibę, niezależnie gdzie znajduje się źródło dochodu lub położenie majątku.

Zasada źródła jest równoznaczna z tzw. ograniczonym obowiązkiem podatkowym. Innymi słowami każde państwo ma prawo obciążyć podatkiem majątek lub dochód jeżeli powstał na jego terytorium niezależnie czy podmiot, który osiągnął dochód lub majątek ma na terytorium tego państwa miejsce zamieszkania lub siedzibę.

Obie zasady są więc komplementarne, uzupełniają się.

Ponieważ obie uzupełniające się zasady obowiązują powszechnie we wszystkich krajach, to majątki i dochody podmiotów zakwalifikowanych według źródła lub rezydencji równocześnie przez różne kraje jako podlegające systemowi podatkowemu danego kraju mogą być wielokrotnie obciążane. Na przykład, w jednym kraju według miejsca zamieszkania a w innym według źródła lub w kilku krajach równocześnie według miejsca zamieszkania a jeszcze w innym według źródła.

Jest to zjawisko tzw międzynarodowego "podwójnego" opodatkowania: nałożenie w dwóch lub więcej krajach zbliżonych lub analogicznych podatków za ten sam okres.

Ze względu na aspekt niesprawiedliwości podatkowej i ograniczanie rozwoju współpracy międzynarodowej w wyniku wielokrotności opodatkowania istotne jest zapobieganie takim negatywnym zjawiskom w działaniu systemów podatkowych. Podwójnemu opodatkowaniu zapobiegają umowy międzynarodowe o unikaniu podwójnego opodatkowania zawierane przez niektóre kraje. Pewne regulacje prawne zapobiegające podwójnemu opodatkowaniu zawarte są również w ustawach o podatku dochodowym od osób fizycznych i osób prawnych. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania dochodu lub dochodu i majątku ograniczają działanie wewnętrznych systemów podatkowych w pewnych zakresach.

W umowach tych pojęciem podatku od dochodu i majątku obejmuje się istniejące i przyszłe:

podatki centralne [budżetu państwa] i lokalne [ na rzecz gminy, powiatu, województwa samorządowego] pobierane od całości lub części dochodu lub majątku, wynagrodzeń, przyrostu majątku, zysku, przeniesienia tytułu własności majątku ruchomego lub nieruchomego.

Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania opierają się na zasadzie rezydencji a tym samym działają skutecznie jeśli podatnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę w jednym lub obu krajach które są stronami umowy. W przypadku osób fizycznych najczęściej zagrożenie podwójnym opodatkowaniem powstaje wtedy gdy dana osoba ma miejsce zamieszkania w obu krajach, czyli ma podwójną rezydencję. W tym przypadku w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania uznaje się, że osoba jest rezydentem kraju w którym :

a/ znajduje się "ośrodek jej interesów życiowych" [ściślejsze powiązania gospodarcze i osobiste];

b/ jeśli nie daje się ustalić gdzie jest ten ośrodek to uznaje się że jest rezydentem kraju w którym "zwykle przebywa";

c/ jeśli tego też nie da się ustalić, gdyż przebywa w obu lub nie przebywa w żadnym kraju stronie umowy to decyduje "obywatelstwo";

d/ jeśli osoba jest obywatelem obu krajów bądź żadnego z nich nie jest to właściwe władze musza ustalić w porozumieniu co robić z takim przypadkiem.

W przypadku osób prawnych za miejsce rezydencji uznaje się miejsce faktycznego zarządu, to jest miejsce bieżącego prowadzenia spraw.

5.4.1 Metody ustalania podatku w przypadku podwójnego opodatkowania

W praktyce, kierując się zasadą rezydencji ustala się miejsce zamieszkania lub siedzibę osoby i w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania ustala się jedną z dwóch rożnych metody zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu:

z podstawy opodatkowania rezydenta dochodu osiągniętego w drugim państwie [gdzie osoba nie jest rezydentem] i tam opodatkowanego;

od podatku rezydenta podatku zapłaconego w drugim państwie w którym osoba nie jest rezydentem.

Metodę wyłączenia stosuje się w dwóch wariantach:

Wariant pełnego wyłączenia oznacza, że dochodu osiągniętego w innym kraju w ogóle nie bierze się pod uwagę przy opodatkowaniu w kraju rezydencji.

Wariant wyłączenie z progresją oznacza, że dochód w drugim kraju jest wyłączony z podstawy opodatkowania rezydenta ale stawka podatku jest ustalana na podstawie zsumowanych dochodów osiągniętych w obu krajach.

Drugi sposób nazywany "metodą odliczenia", a konkretnie odliczenia podatku zapłaconego za granicą od podatku w kraju , nazywany również metodą kredytu podatkowego, występuje w umowach międzynarodowych w dwóch wariantach:

6. Podatek dochodowy od osób prawnych [CIT]

Podatek dochodowy od osób prawnych jest dochodem budżetu państwa ale mają w nim udziały jednostki samorządu terytorialnego gminne i wojewódzkie.

Budżet państwa

Budżety gminne

Budżety województw samorządowych

CIT jest źródłem dochodów budżetu państwa

5% CIT zakładów z terenu gminy

0.5% CIT zakładów z terenu województwa

Podatkiem dochodowym od osób prawnych opodatkowane są :

W grupie kapitałowej dochód to nadwyżka sumy dochodów nad stratami.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych jest dochód[ a nie zysk] a w niektórych przypadkach przychód. Zakres pojęciowy aktywów i pasywów, zasady ich wyceny, sposób odnoszenia ich w koszty i przychody jest różny w rachunkowości i w systemie podatkowym. Występują przypadki w których przepisy podatkowe uznają jakąś pozycję za przychód mimo że w rachunkowości nie jest ona traktowana jako przychód. Występują również liczne przypadki kosztów w rachunkowości, które nie są uznawane za koszt uzyskania przychodu w przepisach podatkowych. W związku z odmiennością definicji rachunkowych i podatkowych przychodów i kosztów ich uzyskania występują również trwałe i przejściowe różnice rachunkowej i podatkowej wartości pasywów i aktywów a tym samym przejściowe różnice zysku (lub straty) brutto i dochodu (lub straty podatkowej) w danym okresie.

Podstawą do ustalenia kwoty zobowiązania z tytułu podatku dochodowego nie jest więc zysk tylko dochód, który jest różnicą przychodów i kosztów tak jak definiują je przepisy podatkowe. Podatek jest iloczynem podstawy opodatkowania czyli dochodu i stawki podatkowej. Jest on do zapłacenia niezależnie od tego jaki wynik rachunkowy czyli zysk lub strata brutto powstały w tym samym okresie.

Analogicznie, jeśli z podatkowego ujęcia przychodów i kosztów wynika strata podatkowa a nie dochód, to podatek jest zerowy niezależnie od tego jak wysoki był w tym okresie zysk brutto.

Nie zysk brutto jest bowiem podstawą opodatkowania a dochód, który jest pojęciem podatkowym. Czyli, mogą występować różnokierunkowe odchylenia zysku brutto i dochodu za ten sam okres.

Dochód podstawa opodatkowania podatkiem dochodowym≡ nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym, jeżeli różnica jest ujemna jest to strata i nie podlega opodatkowaniu.

O wielkość straty można obniżyć dochód do opodatkowania w kolejnych 5 latach w każdym roku w kwocie nie większej niż 50% straty.

Rok podatkowy to rok kalendarzowy lub 12 kolejnych miesięcy kalendarzowych.

Zasadniczo rok podatkowy może trwać tyle co rok kalendarzowy, ale w niektórych przypadkach krócej lub dłużej. Przy rozpoczynaniu działalności w pierwszej połowie roku i wybranym roku kalendarzowym jako rok obrotowy i tym samym podatkowy , krócej niż 12 miesięcy.

Przy rozpoczynaniu działalności w drugiej połowie roku kalendarzowego lub przy zmianie roku obrotowego w trakcie roku, dłużej niż 12 miesięcy, od pierwszego miesiąca następującego po zakończeniu poprzedniego roku podatkowego do ostatniego miesiąca nowego roku podatkowego czyli nie dłużej niż 23 miesięcy.

Przychody będące podstawą ustalenia dochodu do opodatkowania to:

otrzymane pieniądze, wartości pieniężne i różnice kursowe, nieodpłatne świadczenia, umorzone lub przedawnione zobowiązania [poza przypadkami umorzeń w toku bankowego postępowania ugodowego], z wyłączeniem wpływów które w rachunkowości nie są przychodami.

Koszty uzyskania przychodu służące do ustalenia wielkości o które pomniejszane są dochody podatkowe w celu ustalenia dochodu jako podstawy opodatkowania to:

koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów.

Zgodnie z zasadą współmierności koszty uzyskania przychodu są potrącalne tylko w tym roku którego dotyczą [czyli również wcześniej poniesione i jeszcze nie poniesione ale dotyczące przychodów roku podatkowego].

Zasadniczo kosztem uzyskania jest to co w rachunkowości jest kosztem i wtedy gdy w rachunkowości jest kosztem [na przykład w zakresie nabycia i sprzedaży aktywów trwałych] z licznymi wyjątkami od zasad obowiązujących w rachunkowości.

Nie są kosztem uzyskania przychodu w szczególności:

Podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód minus odliczenia od dochodu z tytułu darowizn na cele naukowe, oświatowe, kulturalne, ochrony zdrowia, wspieranie inicjatyw społecznych w zakresie budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, do 15% dochodu i na cele religijne, charytatywne, bezpieczeństwa publicznego, ochrony środowiska, budownictwa mieszkaniowego dla samorządu terytorialnego i na budowę strażnic jednostek ochrony przeciwpożarowej, do 10% dochodu. Łącznie do 15% dochodu z obu grup tytułów. Stawka podatku dochodowego CIT jest liniowa, to jest stała niezależnie od wysokości dochodu.

Stawki podatkowe od dochodu:2001-28%;2003-24%;2004-22%.

Podatkiem dochodowym opodatkowuje się nie tylko dochód jako różnicę przychodów i kosztów w ich podatkowym rozumieniu ale również przychody:

Ze względu na szczególny charakter wzajemnych rozliczeń między jednostkami powiązanymi nie zawsze wykazywany przez nie dochód może być przyjęty jako podstawa opodatkowania. Jeśli władze skarbowe zakwestionują wyliczoną przez powiązana jednostkę podstawę opodatkowania i oszacują dochód w transakcjach między jednostkami powiązanymi zobowiązanymi do dokumentowania transakcji stawka podatku o tak oszacowanego dochodu wynosi 50%.

Terminy rozliczeń miesięcznych podatku dochodowego oraz wstępnego i ostatecznego rozliczenia rocznego określa ustawa. W przypadku powstania zobowiązania podatkowego zgodnie z zasadą samoobliczenia podatkowego, podatnik bez dokonywania wymiaru podatku przez organ podatkowy ma obowiązek obliczenia podatku i wpłacenia go. Oznacza to również obowiązek złożenia deklaracji podatkowej, która jest faktycznym i prawnym uzasadnieniem dokonanego przez podatnika obliczenia podatku. Podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłacenia.

Zaliczkowo płaci się podatek dochodowy co miesiąc jako różnicę między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące do 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Za ostatni miesiąc roku podatkowego w wysokości zaliczki za miesiąc poprzedzający do 20 dnia ostatniego miesiąca roku podatkowego. Czyli za ostatni miesiąc roku podatkowego wpłaca się zaliczkę w wysokości dwukrotności zaliczki z przedostatniego miesiąca.

Podatnik może też wybrać jako alternatywę wpłaty zaliczek na podatek dochodowy:

-za każdy miesiąc z 5-ciu pierwszych miesięcy roku podatkowego w wysokości 1/6 podatku za 6 miesięcy poprzedzających rok podatkowy;

-za szósty miesiąc w wysokości różnicy między podatkiem należnym od początku roku podatkowego a sumą zaliczek obliczonych za 5 miesięcy;

-za każdy kolejny z sześciu miesięcy pozostałych roku podatkowego w wysokości 1/6 podatku z pierwszych sześciu miesięcy.

Zeznanie wstępne za rok podatkowy i wpłacenie podatku należnego powinno nastąpić do końca 3 miesiąca po zakończeniu roku podatkowego.

Zeznanie o ostatecznej wysokości dochodu: 10 dni od daty zatwierdzenia sprawozdania finansowego ale nie później niż 9 miesięcy od zakończenia roku podatkowego.

Odsetki za zwłokę wynoszą :2*stawka kredytu lombardowego. Obecnie oprocentowanie kredytu lombardowego wynosi 9.5%.

7. Opodatkowanie działalności gospodarczej za pomocą PIT /podatek dochodowy od osób fizycznych/

Osoby fizyczne i spółki cywilne prowadzące działalność gospodarczą zależnie od rozmiaru prowadzonej działalności mogą podlegać jednej z następujących form opodatkowania podatkiem dochodowym:

( procentowe stawki podatku, różne dla różnych rodzajów przychodów, jeśli przychód z działalności prowadzonej samodzielnie lub przy pomocy spółki nie przekroczył w roku poprzedzającym rok podatkowy kwoty 470745 zł)

Sposoby ewidencjonowania dla celów podatkowych prowadzonej działalności zależą od jej skali i formy prawnej.

Zasadą dla osób fizycznych i spółek osób fizycznych jest obowiązek prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów oraz rejestrów i ewidencji: opłaty skarbowej, opłaty od czynności cywilnoprawnych, ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, wyposażenia [powyżej 1500zł do 3500 zł), przychodów pracowników, sprzedaży jeśli nie prowadzą księgi w miejscu wykonywania działalności i prowadzą sprzedaż bezrachunkowo, obrotów VAT (zwolnieni z tytułu nieprzekroczenia limitu obrotów 10000Euro, zakupu i sprzedaży (podatnicy-płatnicy VAT), przebiegu pojazdów odrębnie dla każdego pojazdu.

Z obowiązku prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów zwolnieni są :

Jeśli przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 800 000 Euro [średni kurs ustalony przez NBP na dzień 30 września roku poprzedzającego rok obrotowy], to zgodnie z ustawą o rachunkowości obowiązuje prowadzenie ksiąg rachunkowych.

Księgi rachunkowe prowadzą również wszystkie spółki KSH. Spółki cywilne jeśli prowadziły "przedsiębiorstwo większych rozmiarów" maja obowiązek przekształcić się w spółki jawne czyli jedną z form spółek osobowych KSH zobowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych niezależnie od rozmiaru prowadzonej działalności gospodarczej. Pod pojęciem przedsiębiorstwa większych rozmiarów rozumie się sytuacje w której spółka cywilna osiągała w dwóch kolejnych latach obrotowych przychody netto ze sprzedaży co najmniej 400 000 Euro. Tym samym mimo, że obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych powstaje dopiero po przekroczeniu przez przychody netto równowartości 800000 Euro, spółki cywilne przez obligatoryjność zmiany formy prawnej w przypadku przedsiębiorstwa większych rozmiarów mają prowadzić księgi rachunkowe a nie podatkową księgę przychodów i rozchodów.

Podstawę opodatkowania podatkiem PIT stanowi dochód= przychody ze źródła przychodów-koszty poniesione w celu uzyskania przychodu z danego źródła.

W opodatkowaniu PIT nie występuje więc pojęcie całkowitych kosztów działalności. Pojęcie „koszt” jest wyłącznie przypisane danemu „przychodowi”.

Dochód podatkowy lub stratę podatkową ustala się zawsze w ramach danego źródła przychodów, gdyż w opodatkowaniu PIT nie występuje pojęcie straty na działalności gospodarczej, czyli straty łącznej jako różnicy przychodów i kosztów.

Strata jest zawsze różnicą przychodów [większych od zera] z danego źródła i kosztów ich uzyskania.

Stratę ze źródła przychodów poniesioną w roku podatkowym, można obniżyć dochód uzyskany z tego źródła w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% straty.

Przy opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem od przychodów ze sprzedaży ewidencjonowanej [ od 3.3 do 9.5 % przychodów] i karty podatkowej [opłata wnoszona do budżetu gminy na podstawie decyzji urzędu skarbowego], pojęcie straty w ogóle nie występuje.

Źródła przychodów to:

Ustalenie kategorii "inne źródła" jako odrębnego źródła przychodu a więc i kosztów ich uzyskania, a więc i dochodu do opodatkowania oznacza możliwość odrębnego opodatkowania czegokolwiek co nie jest przychodem, kosztem i dochodem kwalifikującym się do źródeł nazwanych inaczej niż "inne", czyli innymi słowy oznacza otwarty katalog możliwych źródeł.

7.1 Skala podatkowa PIT i stawki podatkowe progresywne i liniowe

W zakresie opodatkowania osób fizycznych z tytuł wynagrodzeń , płac oraz rent i emerytur można wyróżnić dwa podejścia :

W przypadku stawek podatkowych rosnących wraz ze wzrostem dochodu, wyższa stawka stosowana jest zwykle wyłącznie w przedziale od ... do... , czyli w każdym przedziale inna, wyższa stawka. W ten sposób unika się przypadków, w których przy przekroczeniu granicznego dla kolejnych stawek dochodu podatek byłby większy niż przyrost dochodu do opodatkowania.

Liczba przedziałów podatkowych i tym samym różnych stawek jest w poszczególnych krajach bardzo zróżnicowana. Do połowy lat 80-tych w niektórych krajach stosowano ponad 30 stawek podatkowych czyli wiele przedziałów i w każdym inna stawka. Liniowemu i progresywnemu opodatkowaniu towarzyszy zawsze stosowanie kwot wolnych od podatku. W niektórych krajach takich kwot wolnych jest bardzo wiele, czyli różne kwoty wolne od podatku dla różnych grup podatników. W rezultacie, następuje wtedy zróżnicowanie opodatkowania poszczególnych grup.

Obok stawki podatkowej liniowej lub różnych stawek dla kolejnych przedziałów dochodu , występuje jeszcze pojęcie efektywnej stopy podatkowej jako relacji między zapłaconym podatkiem PIT a całkowitym przychodem. Wraz z przesuwaniem się dochodu w przedziale danej stawki podatkowej , efektywna stopa podatkowa zbliża się do stawki obowiązującej w danym przedziale. Na poziom efektywnej stopy podatkowej mają również wpływ zwolnienia, odliczenia i ulgi podatkowe.

W Polsce w PIT obowiązuje zasada progresji: wyższe dochody po przekroczeniu określonych progów są opodatkowane wyższą stawką podatku. Obecnie obowiązują trzy stawki: 19, 30 i 40 %.

Kwota wolna, jednolita dla wszystkich podatników o którą pomniejsza się podstawę opodatkowania jeśli dochód przekroczy kwotę wolną od podatku w roku 2001 wynosi 2596.42 zł a w 2000r wynosiła 2295,8 zł .

Powyżej tego dochodu do 37024 zł obowiązuje stawka 19% [w 00r do 32736 zł] minus podatek 493.32 zł [w 00 roku minus podatek 436.2zł].

W przedziale ponad 37024 zł do 74048 zł [w 00 32736-65472zł] obowiązuje stawka 30% plus podatek 6541.24zł [=(37024*0.19)-493.32].

W przedziale ponad 74048 zł [w 00r. ponad 65472zł] obowiązuje stawka 40% plus podatek 17648.44zł [=(74048-37024)*0.3 +6541.24].

Wysokość progów i kwotę wolną od podatku do roku 2001 waloryzowało się (zwiększało) corocznie wskaźnikiem wzrostu przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w okresie trzech kwartałów roku poprzedzającego rok podatkowy w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego; na rok 2000 progi i kwoty wolne z 1999r. zrewaloryzowano wskaźnikiem 1.105 , czyli 10.5 %. Na 2001r wskaźnikiem 1.1309 czyli 13,9%. Od roku 2002 zmieniona została zasada waloryzacji. Kwota o którą zmniejsza się podatek lub zaliczkę w pierwszym przedziale skali podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów w roku poprzedzającym ten rok podatkowy w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Czyli waloryzuje się kwotę wolną i przedziały dochodu w których obowiązują odpowiednio stawki 19, 30 i 40 % wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych a nie wskaźnikiem wzrostu przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Obowiązujące w 2001 roku przedziały skali podatkowej pozostawiono bez waloryzacji na dwa najbliższe lata, czyli podwyższenie przedziałów skali nastąpi dopiero od 2004 roku. Natomiast kwota wolna od podatku w pierwszym przedziale została na rok 2002 podwyższona z 493.32 zł na 518.16 zł. Odpowiada to wzrostowi kwoty wolnej od podatku z 2596.42 zł do 518.16:0.19=2727.16zł czyli o 5%. Kwota wolna będzie podlegała waloryzacji na nowych zasadach również w 2003 roku. Ponad 90 % podatników mieści się w pierwszym przedziale gdzie obowiązuje stawka 19%.

Obok skali progresywnej w PIT występują też liczne przypadki stawek liniowych. Tak jest gdy dochody, przychody lub wpływy z różnych źródeł opodatkowuje się odrębnie, nie łącząc ich z tymi dochodami które podlegają opodatkowaniu według skali progresywnej.

Dotyczy to w szczególności:

  1. Podatek od towarów i usług [Value Added Tax]

VAT jest największym podatkowym źródłem dochodów w budżecie państwa i w sektorze finansów publicznych.

Tabela nr 11

Udział VAT w dochodach budżetu państwa w mld zł

1

wyszczególnienie

99r

00r

01r.pw

02r. plan

2

Dochody razem

126.0

135.7

141.5

145.1

3

VAT

48.8

51.8

53.5

57.4

4

Udział % VAT[3:2*100%]

38.7

38.2

37.8

39.5

Podatek od towarów i usług stanowi wyłącznie dochód "budżetu państwa". Opodatkowane tym podatkiem są czynności:

VAT jest pomyślany jako podatek powszechny, wszyscy płacą od wszystkiego w każdej transakcji, z pewnymi wyjątkami od tej zasady.

Vat obliczany jest od wartości netto, czyli obciąża wyłącznie przyrost wartości powstały w toku czynności opodatkowanej VAT. Czyli obliczany jest po potrąceniu wartości opodatkowanej poprzednio. Niezależnie ilu transakcjom był poddany dany towar wysokość stopy obciążenia podatkiem Vat nie zmienia się.

Czyli zasadniczo nie ma podatku VAT od podatku VAT i nie ma podwójnego opodatkowywania tej samej czynności.

Cena brutto w transakcji kupna sprzedaży zakupu / sprzedaży lub innej czynności opodatkowanej VAT składa się z dwóch części :wartości netto /bez podatku/ i podatku. Dla sprzedawcy podatek jest tak zwanym podatkiem należnym czyli zobowiązaniem brutto wobec właściwego miejscowo urzędu skarbowego, dla kupującego tak zwanym podatkiem naliczonym , który powiększa cenę netto do zapłaty.

Jeśli nabywcą jest ostateczny konsument towaru lub usługi lub też wykonujący wyłącznie czynności nie opodatkowane VAT to nie występuje pojęcie podatku należnego , nie można przerzucić zawartego w cenie podatku naliczonego na kolejnego nabywcę i zawarty w cenie podatek naliczony jest kosztem podatkowym a nabywca/ beneficjant opodatkowanej czynności jest ostatecznym podatnikiem VAT.

Co do zasady VAT jest więc dla wszystkich poza finalnymi konsumentami towaru lub usługi neutralny dla rachunku wyników, to znaczy VAT należny nie jest częścią przychodów [ale jest wpływem] a VAT naliczony nie jest kosztem [ale jest wydatkiem], z pewnymi wyjątkami od tej zasady.

Stawka podatku Vat wynosi 22%. Obok tego występują stawki obniżone:

Zwolnienia przedmiotowe to w szczególności usługi :

To ostatnie zwolnienie przedmiotowe od zapłacenia VAT należnego poprzez wystawienie w przypadku reprezentacji i reklamy oraz przy celach osobistych i darowiźnie przez płatnika VAT faktury wewnętrznej , to jest na samego siebie, jest uwarunkowane. Warunkiem jest uprzednie nieskorzystanie w momencie nabycia lub wytworzenia towarów lub usług wykorzystanych w reprezentacji , reklamie, potrzebach osobistych i darowiznach z odliczenia VAT naliczonego od VAT należnego.

Zwolnieniem podmiotowym objęta jest działalność, w której wartość czynności opodatkowanych VAT nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym kwoty 10000 EUR [kurs NBP z pierwszego dnia roboczego w październiku roku poprzedzającym rok podatkowy] i rozliczenia z podatku dochodowego w formie karty podatkowej.

Stawkę zerową stosuje się przede wszystkim w eksporcie towarów i usług a w kraju od sprzedaży czasopism specjalistycznych i sprzedaży lokali mieszkalnych przez podatników prowadzących działalność gospodarczą w zakresie budownictwa mieszkaniowego.

Preferencyjność stawki 0% polega na tym, że VAT naliczony przy zakupach towarów i usług związanych ze sprzedażą opodatkowaną stawką zerową podlega odliczeniu od podatku należnego mimo, ze jest on w tym przypadku równy zeru i zwrotowi jeśli naliczony jest wyższy niż należny.

Vat należny powstaje przy sprzedaży towarów i usług i innych czynnościach opodatkowanych stawkami 22, 12, 7 lub 3 i 0%. VAT należny jest obliczany tam gdzie stosuje się ceny netto od wartości netto (bez podatku VAT).

W niektórych przypadkach, zwłaszcza w handlu detalicznym i gastronomii, stosuje się ceny brutto ( czyli z VAT). VAT należny oblicza się wtedy według wzoru:

VAT=(wartość sprzedaży brutto* odpowiednia stawka VAT):(100+stawka VAT). Jest to równoważne przemnożeniu ceny brutto przez 0.1803 [czyli 22:122] przy stawce 22% lub 0.0654 [czyli 7:107] przy stawce 7% lub 0.0291 [czyli 3:103] przy stawce 3%, jeśli chcemy ustalić wysokość VAT należnego lub cenę netto.

Kwoty VAT zaokrągla się do pełnych groszy pomijając końcówki poniżej 0.5gr i zaokrąglając do 1 grosza końcówki nie mniejsze niż 0.5gr. Zaokrąglanie podstaw opodatkowania podatku od towarów i usług jeżeli nie jest on pobierany przez płatnika dokonywane jest do pełnych złotych z pominięciem groszy.

Z chwilą wydania, przekazania, zamiany, pobrania zaliczki, zadatku raty nie mniejszej niż 50 % ceny, darowizny, celnego potwierdzenia wywozu, powstania długu celnego w imporcie towaru lub usługi a w przypadku obowiązku wystawienia faktury z chwilą jej wystawienia ale nie później niż w 7 dniu od realizacji transakcji powstaje obowiązek podatkowy z tytułu VAT.

Jeżeli podatek należny w danym miesiącu jest wyższy niż naliczony powstaje zobowiązanie podatkowe, to jest obowiązek wpłacenia do urzędu skarbowego do 25 dnia następnego miesiąca po którym powstał obowiązek zapłaty nadwyżki VAT należnego nad naliczonym.

VAT naliczony występuje przy zakupach towarów i usług opodatkowanych według stawki podstawowej lub stawek 12%, 7% i 3%.

8.1 VAT naliczony w pełni odliczalny od należnego.

Jeżeli zakupione towary lub usługi są związane ze sprzedażą opodatkowaną VAT, to podatek naliczony jest w pełni odliczalny od należnego.

Jeżeli VAT naliczony jest wyższy niż należny to może nastąpić jego zwrot na korzyść płatnika nadwyżki VAT naliczonego nad należnym.

Zwrot nadwyżki VAT naliczonego nad należnym może być pośredni lub bezpośredni.

Zwrot pośredni polega na prawie do obniżenia o kwotę nadwyżki podatku należnego za następne okresy. Nadwyżka podlega wyłącznie pośredniemu zwrotowi wtedy gdy sprzedaż objęta jest wyłącznie stawką 22% i nie występują zakupy lub leasing środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji (podatkowej).

Nadwyżka naliczonego nad należnym zwracana jest bezpośrednio to jest przez uznanie rachunku bankowego, gdy całość lub część sprzedaży objęta jest stawkami niższymi niż 22% i przy nabyciu środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.

W przypadku środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych bezpośrednio zwrotowi podlega kwota nadwyżki nie przekraczająca podatku naliczonego od tych pozycji. Stosowanie metody bezpośredniego zwrotu VAT naliczonego zapłaconego przy zakupie amortyzowanych podatkowo aktywów trwałych wynika z tego, że przychody z aktywów trwałych są zwykle rozłożone na okresy dłuższe niż roczne. Czasami mogą to być okresy wieloletnie. W takim przypadku płynność płatnika VAT naliczonego byłaby przez zbyt długi okres obniżona w związku z niemożliwością zwrotu gotówki zapłaconej jako VAT naliczony.

Zwrot bezpośredni przysługuje również w przypadku gdy w danym miesiącu całość lub część sprzedaży objęta jest stawkami niższymi niż 22% i występuje nadwyżka naliczonego nad należnym. Zwrotowi bezpośredniemu podlega wtedy kwota stanowiąca 22% całości sprzedaży netto opodatkowanej stawkami niższymi niż stawka podstawowa a pozostała część nadwyżki przenoszona jest do rozliczenia w następnym miesiącu.

Przykład : nadwyżka 200000 zł, sprzedaż netto opodatkowana stawkami 0, 3, 7 % wynosi 500000 zł, czyli limit zwrotu bezpośredniego wynosi 500000*0.22=110000 zł, stąd do zwrotu bezpośredniego 110000zł a pozostała część 90000 zł do zwrotu pośredniego. W przypadkach uzasadnionych "charakterem działalności " lub "sezonowością" limit 22% nie jest stosowany.

8.2 VAT naliczony w części odliczalny od należnego i VAT nieodliczalny.

Jeśli sprzedaż częściowo jest opodatkowana a częściowo zwolniona od podatku VAT to podatek naliczony jest odliczalny od należnego tylko w tej części która jest związana ze sprzedażą opodatkowaną. Podział VAT naliczonego na część odliczalną i nieodliczalną dokonuje się bezpośrednio przez przyporządkowanie zakupów do sprzedaży opodatkowanej określoną stawką lub pośrednio przez ustalenie jaką część procentową sprzedaży netto stanowi sprzedaż opodatkowana w całości sprzedaży. Tylko w takiej części można odliczyć VAT naliczony od należnego.

Przykład:

Podatek naliczony 30000 zł, sprzedaż ogółem netto 500000 zł, sprzedaż opodatkowana VAT 400000zł , VAT należny 50000 zł, udział sprzedaży opodatkowanej 400000:500000=0.8 stąd VAT naliczony do odliczenia 30000*0.8=24000zł.

Podatek naliczony od towarów i usług związanych ze sprzedażą lub czynnością zwolnioną od podatku VAT nie podlega odliczeniu i staje się częścią kosztu sprzedanych produktów towarów i usług i podatkowym kosztem uzyskania przychodu.

Niezależnie od istnienia lub nieistnienia związku ze sprzedażą opodatkowaną VAT , w niektórych przypadkach podatek naliczony jest niezwrotny. Dotyczy to na przykład:

Generalną zasadą podatku dochodowego jest nieuznawanie podatku od towarów i usług za koszt uzyskania przychodu, z wyjątkiem podatku naliczonego u podatników zwolnionych z VAT lub podatku naliczonego na towary i usługi w celu produkcji lub sprzedaży zwolnionej z VAT i podatku należnego w imporcie [gdy nie występuje naliczony] oraz przekazanie lub zużycie na potrzeby reprezentacji i reklamy[jeśli naliczony pomniejszył należny to wystawia się wewnętrzne faktury z obliczonym należnym podatkiem VAT].

W przypadku zaniżenia zobowiązania lub zawyżenia kwoty zwrotu bezpośredniego lub pośredniego VAT stosuje się sankcje w postaci kary w wysokości 30% kwoty zaniżenia lub zawyżenia. Sankcje występują również w przypadku uznania, że płatnik podmiotowo zwolniony z VAT nie prowadził rzetelnej, bieżącej, codziennej ewidencji sprzedaży. Ewidencja taka pozwala bowiem ustalić, w którym momencie został przekroczony pułap zwolnienia podmiotowego to jest równowartość 10000 Euro i powstało zobowiązanie podatkowe z tytułu VAT. W przypadku ustalenia, iż występują braki w prowadzonej ewidencji VAT należny zostaje ustalony przez oszacowanie nie zaewidencjonowanej sprzedaży i opodatkowanie jej stawką 22% bez prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony

Ewidencja dla celów VAT jest prowadzona w trzech formach:

9. Dochody podatkowe jednostek samorządowych

Zgodnie z Konstytucją jakiekolwiek obciążenia podatkowe wymaga ustawowego uregulowania. Ustawowe podstawy maja również wszelkie podatki i opłaty będące źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Obecna zasady finansowania potrzeb jednostek samorządu terytorialnego :gmin, miast na prawach powiatów, powiatów i województw samorządowych obowiązują z nieznacznymi zmianami od 1999 roku. Obsługę bankową jednostek samorządowych prowadzą wybrane przez te jednostki banki.

Jednostki samorządowe powiatowe i wojewódzkie nie mają własnych źródeł podatkowych. Mają one jedynie udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa.

Województwa samorządowe mają 0.5% udział w podatku dochodowym od osób prawnych mających siedziby lub oddziały na terenie województwa i 1.5% udział w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa. Powiaty mają jedynie 1% udział w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu.

Jednostki samorządowe gminne maja natomiast liczne własne tytuły podatkowe.

Po pierwsze wyłącznym źródłem dochodów gminnych są podatki lokalne od:

oraz opłaty lokalne :

W ramach ustawowych ograniczeń co do maksymalnych stawek tych podatków i opłat ustalanych corocznie przez ministra finansów, gminy mają znaczącą swobodę kształtowania na swoim terenie wysokości lokalnych podatków i opłat, aż do całkowitego ich zaniechania w niektórych przypadkach.

Po drugie , wyłącznym źródłem dochodów gminnych są podatki nie mające charakteru lokalnego:

Podatek rolny i leśny należą do grupy tzw podatków przychodowych, gdzie podstawą opodatkowania jest przychód. Podatek rolny wynosi równowartość 2.5 q żyta za 1 h przeliczeniowy [10 klas użytków rolnych i po 6 okręgów podatkowych dla gruntów ornych oraz dla łąk i pastwisk; przelicznik 1h na 1h przeliczeniowy zmienia się od 1.95 pierwsza klasa użytków w pierwszym okręgu gruntów ornych do 0.05 dla ostatniej klasy użytków i 6-tego okręgu tj. łąk i pastwisk], według średniej ceny skupu za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.

W podatku leśnym również stosuje się hektary przeliczeniowe poprzez podział lasów według głównego gatunku drzew w drzewostanie [9 grup, w pierwszej jodła, świerk, daglezja w ostatniej topola] i klasy bonitacji drzewostanu dla głównego gatunku. Klas bonitacji wyróżnia się 6. Przeliczniki zmieniają się od 2.3 , jodła w pierwszej klasie bonitacji do 0.3 topola w ostatniej klasie bonitacji. Podatek wynosi za 1 h przeliczeniowy równowartość 0.2 m^3 drewna tartacznego iglastego według średniej ceny uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.

Po trzecie, dochodami budżetów gminnych są również opłaty skarbowe i opłaty od czynności cywilnoprawnych.

Po czwarte, gminy mają udziały w podatkach budżetu państwa:

Z punktu widzenia znaczenia podatków i opłat dla dochodów gminy największym źródłem dochodowym jest dla gmin udział w PIT, następnie podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych i opłata skarbow

Spółki jako formy prawne prowadzenia działalności można podzielić zależnie od podstawy prawnej ich powstania na dwie grupy:

Są to tzw. spółki cywilne - "przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów" art860 par1KC]. Wspólnicy spółki cywilnej , przynajmniej dwóch, są przedsiębiorcami. Dochody z udziału w spółce cywilnej opodatkowuje się osobno u każdego wspólnika w stosunku do jego udziału. Tak samo rozlicz się straty ze źródeł. Podatku nie można opłacać z konta spółki. Spółka cywilna a nie wspólnicy są podatnikami VAT [w imieniu i na rachunek spółki]. Ubezpieczenie społeczne i zdrowotne spółka płaci za pracowników a wspólnicy płacą za siebie. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej. Podmiotami praw i obowiązków w stosunkach zewnętrznych są wszyscy wspólnicy. Spółka cywilna nie ma własnego majątku. Może mieć wspólny majątek wspólników. Spółka cywilna nie wymaga rejestracji sądowej ani przy zakładaniu ani rozwiązywaniu i wystarcza zwykła umowa na piśmie w celu jej założenia. Zgodnie z ordynacją podatkową wspólnik spółki cywilnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki i wspólników wynikające z działalności spółki.

Wg KSH spółki dzieli się na :

  1. osobowe

  2. kapitałowe ( z o.o. i S.A.).

Spółki osobowe to :

  1. jawna

  2. partnerska

  3. komandytowa

  4. komandytowo-akcyjna

Wspólnicy spółek osobowych tak jak wspólnicy spółek cywilnych [w komandytowej komplementariusze ale nie komandytarjusze, których odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest ograniczona do wysokości wkładu w spółkę komandytową] solidarnie, bez ograniczeń, całym swoim majątkiem odpowiadają za podatkowe zobowiązania spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki [art. 115 Ordynacji podatkowej].W spółkach kapitałowych to jest spółce z o.o. i spółce akcyjnej za zaległości podatkowe spółki odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciw spółce okaże się bezskuteczna.

Spółka jawna to spółka osobowa prowadząca działalność pod własną firmą. Każdy wspólnik odpowiada bez ograniczeń, całym swoim majątkiem i solidarnie za zobowiązania podatkowe spółki z pozostałymi wspólnikami i spółką. Odpowiedzialność wspólników jest subsydiarna. t

Spółka jawna podlega zgłoszeniu do Krajowego Rejestru Sądowego. KSH objął obowiązkiem zgłoszenia do KRS również spółki cywilne będące „przedsiębiorstwem większych rozmiarów” . Spółkę cywilna uznaje się za przedsiębiorstwo większych rozmiarów jeśli przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług w każdym z dwóch kolejnych lat osiągnęły równowartość 400000 Euro.

www.student.e-tools.pl


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Polityka fiskalna 3
MAKROEKONOMIA R 22 popyt polityka fiskalna i handel zagr
polityka fiskalna ue
wykład V - tabela 3 - cele polityki fiskalnej, Podstawy finansów - dr Janina Kotlińska
POLITYKA FISKALNA PA STWA , Inne
ocena fiskalizmu w polsce, UEK, Polityka finansowa, Pomoce naukowe
BUDŻET I POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA
polityka fiskalna i pieniężna, a?ficyt budżetowy (7 str) LKP6AJOTY6DKP4JISUPHHMRILEDKTORDLGWPPPQ
lincoln ściąga, POLITYKA FISKALNA I SYSTEM PODATKOWY PAŃSTWA
Polityka fiskalna - jej zadania i sposoby realizacji, do Szkoły, matura, praca mgr i podyplom., ency
polityka fiskalna i monetarna panstwa
Polityka fiskalna skrot wyklady id 371956
Poziom cen, podaż globalna, polityka pieniądza i fiskalna
POLITYKA FISKALNA PANSTWA, ekonomia, logika, biznes, info
Polityka fiskalna w dlugim okresie1, Makroekonomia I, Pacho, Makroekonomia II - Pacho
8 Model IS LM Polityka fiskalna Nieznany (2)
Założenia i cele polityki fiskalnej państwa

więcej podobnych podstron