ZAKŁADANIE I PIELEGNOWANIE ZADRZEWIEŃ
Wiadomości wstępne
Zakładanie zadrzewień powinno odbywać się na podstawie technicznych projektów zadrzewień. W zależności od celu, jakiemu mają służyć, lokalizacji oraz warunków siedliska w projekcie określa się optymalną formę, budowę i skład gatunkowy zadrzewień. W wypadku braku projektu - a w praktyce zadrzewieniowej można spotkać się z tym bardzo często wykonawca jest zdany na własną wiedzę na ten temat. Warto, więc na początek, chociaż w skrócie, przypomnieć niektóre ważniejsze zasady projektowania zadrzewień na obszarach rolniczych.
Dobrze zaprojektowane zadrzewienia powinny być wielofunkcyjne i oprócz głównych funkcji powinny pełnić możliwie dużo innych, nie sprzecznych z głównymi. Preferować należy funkcje ochronne uwzględniając równocześnie funkcje estetyczne i produkcyjne. Funkcje estetyczne uznać można za główne jedynie przy projektowaniu zadrzewień wiejskich terenów budowlanych, urządzeń przy trasach komunikacyjnych oraz terenów wypoczynkowych.
W przypadku zadrzewień pełniących funkcje przeciwwietrzne, przeciwerozyjne i biocenotyczne, należy zwracać szczególną uwagę na wzajemne rozmieszczenie poszczególnych zadrzewień.
Pasy zadrzewień przeciwwietrznych należy rozmieszczać w odległości nie większej niż 17-krotna wysokość dojrzałych zadrzewień. Powinny być usuwane prostopadle do kierunku panujących wiatrów. Jeśli pasy mają równocześnie przeciwdziałać wietrznej erozji, to odległość między nimi należy zmniejszyć, nawet do równowartości 12-krotnej wysokości.
Zadrzewienia przeciwdziałające wodnej erozji gleby należy rozmieszczać w poprzek stoków w miejscach terenu szczególnie podatnych na erozję oraz na pasach gruntu przylegających do krawędzi wąwozów lub wykopów.
Zadrzewienia biocenotyczne powinny tworzyć tzw. korytarze środowiskowe, czyli rozczłonkowaną, lecz spójną sieć ciągów zadrzewieniowych, umożliwiających migrację gatunków zwierzęcych między ekosystemami zbliżonymi do naturalnych (lasy, parki; łąki itp.) lub penetrację pól uprawnych przez ptaki oraz pożyteczną entomofaunę. Ciągi zadrzewieniowe powinny być położone w odległościach nie większych niż 60-krotna wysokość zadrzewień. Na terenach o intensywnej gospodarce łowieckiej iv „oczkach" tej sieci należy lokalizować remizy śródpolne o powierzchni do 1,5 ha (dla bażantów wystarczają remizy mniejsze niż 0,6 ha, a dla kuropatw jeszcze mniejsze - nawet o powierzchni 1 a).
Przy projektowaniu form zadrzewień należy brać pod uwagę m.in. to, że zadrzewienia przeciwerozyjne powinny mieć formę powierzchniową lub kępową, (gdy zadrzewia się cały zagrożony erozją teren) albo pasową, (gdy lokalizowane są na granicach chronionych przed wodną erozją pól), zadrzewienia przeciwwietrzne - rzędową lub pasową, zadrzewienia wodochronne oraz sanitarno-higieniczne - pasową lub powierzchniową, natomiast zadrzewienia biocenotyczne i wypoczynkowe mogą stanowić kombinację zadrzewień różnych form. Ponadto formy zadrzewień powinny być dostosowane do kształtu i wielkości zadrzewianej powierzchni.
Projektując budowę zadrzewień należy pamiętać, że zadrzewienia przeciwwietrzne nie mogą mieć budowy zwartej (pożądana ażurowa budowa o przepuszczalności 40-50%). Zadrzewienia na obszarach podlegających powierzchniowej erozji wodnej powinny mieć małe zwarcie górnego piętra, aby możliwe było uzyskanie zadarniania lub zakrzewienia dna zadrzewień. Zadrzewienia produkcyjne należy zakładać w więźbach lub odstępach umożliwiających prawidłowe warunki rozwoju gatunków produkcyjnych i maksymalne wykorzystanie powierzchni zadrzewianego gruntu. Zadrzewienia o funkcjach sanitarno-higienicznych lub obronnych muszą mieć pełne zwarcie pionowe.
Skutecznie działające pasowe zadrzewienia ochronne powinny składać się z kilku rzędów wysokich drzew i rzędów krzewów na obrzeżach. Krzewy sadzone we wnętrzu pasów rozwijają się słabo i w końcu giną. Silne zagęszczenie krzewów na obrzeżach pasów można uzyskać jedynie wtedy, gdy rosną poza zasięgiem koron drzew.
Należy dążyć do tworzenia zadrzewień wielogatunkowych. Zakładanie zadrzewień jednogatunkowych może być jednak usprawiedliwione w wypadku zadrzewień grupowych, kępowych lub rzędowych-, zadrzewienia pasowe i powierzchniowe z reguły powinny mieć urozmaicony skład gatunkowy.
Szczegółowy dobór drzew i krzewów do poszczególnych zadrzewień powinien być ustalany na podstawie analizy warunków siedliskowych (glebowych, wodnych, klimatycznych) oraz dostosowany do funkcji, budowy i lokalizacji projektowanych zadrzewień z uwzględnieniem związków poszczególnych gatunków drzew i krzewów ze sobą oraz z sąsiadującymi uprawami rolniczymi (wskazania fitosanitarne, właściwości konkurencyjne, możliwości zachwaszczania pól przez obsiew lub odrosty korzeniowe itp.).
Więźbę w zadrzewieniach grupowych, pasowych i powierzchniowych oraz odstępy w zadrzewieniach rzędowych, o ile nie ustalają ich szczegółowe przepisy, rap. O zadrzewianiu dróg, ustala się uwzględniając oprócz funkcji zadrzewień także ekologiczne właściwości gatunków i odmian drzew i krzewów zaplanowanych do wprowadzenia.
Rozróżnia się odstęp lub więźbę początkową, przyjętą w czasie zakładania zadrzewień oraz docelową - w okresie ich dojrzałości. Dla większości gatunków drzew objętych doborem odstępy początkowe powinny wynosić 4 - 5 m, a docelowe 8 - 10 m. W zadrzewieniach pasowych, kępowych i powierzchniowych, złożonych z drzew wolno rosnących, można stosować więźbę początkową 2 x 2 do 3 x 3 m, zaś dla drzew gatunków szybko rosnących lub o zróżnicowanym tempie wzrostu więźba początkowa powinna być nie mniejsza niż 4 x 4 m.
Odstęp lub więźba krzewów w zadrzewieniach zależą od osiąganych przez nie wymiarów, warunków glebowych oraz od funkcji, jakie mają spełniać.
Żywopłoty sadzi się w jednym, dwu lub trzech rzędach. W żywopłotach formowanych należy między krzewami w rzędzie stosować odstępy 10-40 cm, a między rzędami 30-40 cm. W żywopłotach naturalnych (nie ciętych) sadzi się krzewy w odstępach 50-70 cm, niekiedy do ł m, za wyjątkiem żywopłotów użytkowych, złożonych z gatunków owocodajnych, w których odstępy między krzewami powinny być większe, aby zapewnić im swobodny wzrost i dostęp światła (np. dla śliwy ałyczy, czy derenia jadalnego 3-4 m).
W zadrzewieniach pasowych, kępowych i powierzchniowych nie stosuje się dla krzewów więźb gęstszych niż 1 x 1 m. W zależności od gatunku krzewu, siedliska oraz funkcji, jakie gatunek ten ma pełnić w zadrzewieniu, stosuje się najczęściej więźby rzadsze; najrzadsze - 5 x 5 m stosuje się dla dużych krzewów owocodajnych, np. leszczyny.
Najodpowiedniejszą formą sadzonek do zadrzewień jest forma naturalna. Formę pienną należy stosować tam, gdzie nisko osadzone gałęzie przeszkadzałyby w użytkowaniu zadrzewianego terenu zgodnie z jego przeznaczeniem (np. w komunikacji, w uprawie przyległych gruntów).
Przy projektowaniu zadrzewień o funkcjach estetycznych należy kierować się zasadami, przyjętymi przy kształtowaniu terenów zieleni.
Zakładanie zadrzewień
Przygotowanie gleby pod sadzenie
Zadarnianie i zachwaszczenie gleby stwarza bardzo niekorzystne warunki dla świeżo posadzonych drzew i krzewów, gdyż roślinność zielna, zwłaszcza darniowa, jest ich poważnym konkurentem w odniesieniu do wody. Dlatego należyte przygotowanie gleby w celu zniszczenia chwastów oraz polepszenia jej jakości jest czynnością o bardzo dużym znaczeniu dla przyszłości zadrzewienia.
W zadrzewieniach o formach kępowych, powierzchniowych i pasowych przygotowuje się glebę na całej powierzchni. Na kilka miesięcy przed planowanym terminem sadzenia wykonuje się orkę, a następnie, w zależności od potrzeby, przeprowadza się talerzowanie, kultywatorowanie i bronowanie. Najlepszą porą do wykonywania tych zabiegów jest koniec wiosny i lato. Jeśli sadzenie drzew i krzewów ma nastąpić wiosna,, to orkę wykonuje się w jesieni i powierzchnię pozostawia do wiosny w ostrej skibie. Wyrównanie powierzchni wykonuje się bronami tuż przed sadzeniem.
W celu przygotowania gleby pod zadrzewienie rzędowe lub, gdy teren jest trwale zadarniony np. ze względu na niebezpieczeństwo erozji, stosuje się uprawę gleby na placówkach. Średnica placówek dla drzew wynosi co najmniej 1 m, a dla krzewów - co najmniej 60 cm.
Za granicą w celu przygotowania gleby pod sadzenie stosuje się niekiedy herbicydy.
Pora sadzenia
Sadzonki drzew i krzewów zrzucających liście na zimę sadzi się w zadrzewieniach w okresie spoczynku wegetacyjnego. Wyróżnia się jesienny i wiosenny okres sadzenia. Sadzenie jesienne rozpoczyna się po opadnięciu liści i trwa do nastania mrozów, wiosenne natomiast od rozmarznięcia ziemi do rozwoju pączków.
Na ogół uważa się, że jesienny termin sadzenia jest dla gatunków liściastych lepszy od wiosennego. Jesienne warunki pogodowe bardziej sprzyjają sadzeniu niż wiosenne. Dzięki dużej wilgotności powietrza, a równocześnie dużemu zachmurzeniu, sadzonki nie są narażone na przesuszanie, zarówno w czasie transportu, jak i w trakcie samego sadzenia. Ciepła gleba w tym okresie sprzyja wzrostowi korzeni, natomiast krótkie i chłodne dni ograniczają utratę wilgoci. Istotną zaletą jesiennego okresu sadzenia jest jego znaczna długość. Okres ten trwa 2-3 miesiące (październik, listopad i często nawet grudzień), podczas gdy okres sadzenia wiosennego zaledwie 3-4 tygodnie.
W praktyce oba terminy sadzenia traktuje się jako dopuszczalne dla wszystkich gatunków liściastych. Tymczasem w toku przeprowadzonych w Instytucie Badawczym Leśnictwa badań stwierdzono, że u niektórych gatunków termin wyjęcia sadzonek ze szkółki oraz pora ich wysadzenia może mieć zasadniczy wpływ na powodzenie ich wprowadzania do zadrzewień.
Wyłącznie na wiosnę sadzi się sadzonki brzóz, dębów, graba, morwy, robinii, wierzb i głogów, przy czym - o dziwo - sadzonki brzozy lepiej przyjmują się dopiero wtedy, gdy ich pączki są już wyraźnie rozbudzone.
Terminy wyjmowania ze szkółek i sadzenia topoli powinny być dostosowane do biologicznych właściwości poszczególnych odmian oraz ich odporności na najgroźniejszą chorobę młodych topól - pomór topolowy.
Wiosenne wyjmowanie ze szkółki wcześnie rozwijających liście, a późno rozpoczynających wiosenny wzrost korzeni balsamicznych odmian topoli (`Androscoggin', `Berolinensis', `Hybrida 275') wpływa ujemnie na udatność i zdrowotność drzew po posadzeniu. Szczególnie szkodliwe jest obumieranie wierzchołków, które prowadzi do trwałej deformacji strzały, wydatnie obniżając wartość hodowlaną drzew. Dlatego sadzonki wymienionych odmian należy wyjmować ze szkółki wyłącznie na jesieni, natomiast ze względu na podatność na zimowe uszkodzenia mrozowe, lepiej jest sadzić je - po bezpiecznym przechowaniu przez zimę w dołowniku dopiero wczesną wiosną. Sadzonki topól euroamerykańskich wrażliwych na pomór topolowy (`Robusta', `Robusta Gostynin', `Lons') powinny być wyjmowane ze szkółek i sadzone wiosną. Zmniejszy to niebezpieczeństwo porażenia ich przez tego szkodnika. Sadzonki topól euroamerykańskich mniej zagrożonych przez pomór topolowy (`Blanc du Poitou', `Gelrica') mogą być wyjmowane ze szkółek i sadzone zarówno na jesieni, jak i na wiosnę.
Sadzonki większości trudno przyjmujących się gatunków liściastych (brzozy, buk, dęby, orzechy, robinia) nie znoszą zimowego przechowywania, ponieważ ich korzenie tracą w tym okresie zdolności regeneracyjne.
Sadzonki pozostałych drzew i krzewów liściastych można sadzić zarówno w jesieni, jak i na wiosnę. Na glebach zwięzłych, podmokłych, z wysokim poziomem wód gruntowych lepsze wyniki daje sadzenie wiosenne.
Na jesieni drzewka powinno się sadzić jak najwcześniej. Należy unikać sadzenia ich dopiero w listopadzie, ponieważ nie mają one wtedy możliwości zregenerowania korzeni przed zimą.
Sadzenie drzew i krzewów iglastych (poza modrzewiem) wykonuje się od końca kwietnia do połowy maja. Możliwe jest również ich sadzenie we wrześniu. Sadzonki modrzewia powinny być wyjmowane ze szkółek i sadzone w zadrzewieniach jak najwcześniej na wiosnę.
Transport i zabezpieczenie sadzonek do czasu sadzenia
Sadzonki powinny być przewożone w specjalnie do tego przystosowanych samochodach - chłodniach. W praktyce najczęściej są przewożone na miejsce sadzenia odkrytymi samochodami lub na przyczepach ciągników. Podczas transportu muszą, więc być zabezpieczone przed wysychaniem korzeni lub - przy ujemnych temperaturach - przed ich przemrożeniem. W tym celu transportowane sadzonki okrywa się folią, matami lub brezentem.
Po przywiezieniu na miejsce sadzenia sadzonki powinny być niezwłocznie zadołowane. Podczas dołowania układa się je ukośnie w dole warstwami w taki sposób, aby przestrzenie między korzeniami można było dokładnie wypełnić ziemią. Korzenie powinny być przykryte powyżej szyjki korzeniowej. Po zadołowaniu ziemię należy dobrze udeptać i podlać. W wypadku zamiana dłuższego niż tydzień przechowywania sadzonek na wiosnę należy na dołowanie wybrać miejsce zacienione
Sposób i głębokość sadzenia
Na odpowiednio przygotowanej glebie wykonuje się doły pod sadzonki, najlepiej przy użyciu mechanicznego świdra. Doły rozmieszcza się w ustalonych wcześniej więźbie lub odstępach w rzędzie.
Wymiary dołów zależą od wielkości systemów korzeniowych drzew i krzewów oraz głębokości sadzenia poszczególnych gatunków. Przyjmuje się, że dół powinien być o 10 cm szerszy i głębszy od rozmiaru systemu korzeniowego; dla większości drzewek zapewniają to doły o szerokości i głębokości 50-60 cm. Dla sadzonych głębiej sadzonek topoli i wierzby głębokość dołu musi być odpowiednio większa.
Żywopłoty formowane sadzi się rzędach w dołki lub rowy o szerokości zależnej od liczby rzędów (jednorzędowe 40-SO cm, dwurzędowe 60-70 cm, trzyrzędowe 90-120 cm) i głębokości od 35-60 cm, przy czym sadzonki w sąsiednich rzędach rozmieszcza się w „trójkę" lub „piątkę".
Drzewka należy sadzić 5 cm głębiej niż rosły w szkółce, ponieważ po posadzeniu ziemia w dole osiada. Wierzby drzewiaste i topole sadzi się 20 60 cm głębiej (nie dotyczy to sadzonek wierzby iwy oraz topól szarych, które sadzi się tylko 5 cm głębiej). Topole euroamerykańskie sadzi się 40-60 cm głębiej niż rosły w szkółce. Tak samo sadzi się topole balsamiczne na glebach lekkich i przewiewnych. Na glebach ciężkich i mało przewiewnych topole balsamiczne sadzi się o 20 cm głębiej.
Krzewy sadzi się nieco głębiej niż rosły w szkółce. Znacznie głębiej (10 - 1 S cm) sadzi się gatunki, które można rozmnażać przez zrzezy zdrewniałe.
Drzewka i krzewy sadzi się tak, aby korzenie były równomiernie rozłożone na kopczyku uformowanym na dnie dołu, a ziemia szczelnie wypełniała przestrzeń między nimi. Zasypując dół najpierw wrzuca się ziemię pochodzącą z górnej warstwy gleby. Do zasypywania można używać także kompostu, próchnicznej ziemi dowiezionej z zewnątrz lub ziemi z domieszką torfu. Do dołów nie można wsypywać nawozów mineralnych. W trakcie zasypywania ziemię wokół sadzonki należy udeptać. Sadzonki po posadzeniu należy podlać. W celu zatrzymania wody formuje się wokół nich miskę.
Roślin iglastych zwykle się nie dołuje. Powinno się je posadzić bezpośrednio po przywiezieniu uważając, aby nie uszkodzić bryły: Dół pod drzewa lub krzewy iglaste powinien być przygotowany w taki sposób, aby wolna przestrzeń między bryłą, a ścianką dołu wynosiła, zależnie od wielkości bryły, od 10-20 cm.
Sadzonki o formie młodocianej sadzi się tak, jak w uprawach leśnych. Bezpośrednio po posadzeniu drzewek liściastych można poprawić proporcję między koroną a systemem korzeniowym przez skrócenie bocznych pędów w koronie o 1/3 - 2/3 ich długości. Najsilniej skraca się pędy u drzewek o formie piennej oraz sadzonych na suchych glebach lub późną wiosną. Nie należy skracać pędów brzóz oraz u gatunków iglastych, z wyjątkiem modrzewia. U modrzewia skraca się lub częściowo usuwa pędy boczne, jeśli wysokość sadzonek przekracza 100 cm.
Sadzonki krzewów liściastych - poza dereniem jadalnym i rokitnikiem zwyczajnym, po posadzeniu przycina się 20-30 cm nad ziemią; krzewy w żywopłotach formowanych przycina się ok. 10 cm nad ziemią.
Przy sadzeniu drzewek o formie piennej stosuje się palikowanie (drzewek o formie naturalnej nie palikuje się). Palik wbija się w dno dołu, po czym umieszcza się przy nim drzewko w dole tak, aby palik osłaniał je od strony występowania niebezpieczeństw grożących uszkodzeniem drzewka lub, jeśli zagrożenia takie nie występują - od strony panujących wiatrów. Po posadzeniu, drzewka przywiązuje się do palików tuż pod koroną w tzw. „ósemkę". Do wiązania używa się wiązadeł elastycznych, nie powodujących uszkodzeń kory (taśmy parcianej lub gumowej, sznurka konopnego, itp.). Palik nie może przylegać do drzewka. Wiązanie kontroluje się po 2 tygodniach, kiedy osiądą ziemia i samo drzewko i, w razie potrzeby, poprawia.
W pierwszym okresie wegetacyjnym nowo posadzone drzewa i krzewy powinny być w okresach suszy podlewane.
Pielęgnowanie i ochrona zadrzewień
Pielęgnowanie gleby
Pielęgnowanie gleby w zadrzewieniach polega na utrzymaniu jej w czystości (bez chwastów) i sprawności na całej powierzchni zadrzewienia lub na placówkach wokół drzew i krzewów.
W zadrzewieniach wyróżnia się następujące sposoby utrzymywania gleby:
czarny ugór,
ściółkowanie,
zadarnianie,
ugór herbicydowy.
Utrzymywanie gleby w czarnym ugorze polega na kilkakrotnym w ciągu roku mechanicznym lub ręczny jej spulchnianiu i odchwaszczaniu. Na glebach silnie zachwaszczających się lub łatwo zeskorupiających zabiegi uprawowe muszą być stosowane częściej. Czarny ugór stosuje się przez 3 lub 4 lata, do czasu, kiedy sadzonki drzew (krzewów) zaczną dawać przyrosty normalne w danych warunkach glebowych.
Czarny ugór może być stosowany na całej powierzchni zadrzewienia lub na placówkach wokół drzew i krzewów. Całą powierzchnię powinno utrzymywać się w czarnym ugorze w zadrzewieniach pasowych i powierzchniowych oraz w tych zadrzewieniach rzędowych, które sąsiadują z gruntami ornymi. Nie stosuje się czarnego ugoru w zadrzewieniach przeciwerozyjnych.
Glebę na placówkach wokół sadzonek można utrzymywać w stanie nie zachwaszczonym również przez ściółkowanie, używając do tego celu ściętych w zadrzewieniu roślin zielnych lub takich materiałów, jak kora, słoma, ściółka torfowa itp. Ściółkowanie również stosuje się przez 3 lub 4 lata.
Zadarnianie stosuje przy; zakładaniu zadrzewień na gruntach użytkowanych dotychczas rolniczo. Osiąga się je, przez co najmniej dwukrotne w ciągu pierwszego roku po posadzeniu wykoszenie samorzutnie rozwijających się chwastów lub - ~o jest lepsze - przez wysiew i podobne koszenie dobranych do siedliska mieszanek traw. Zamiast mieszanek traw można również wprowadzić trwałe rośliny motylkowe, za wyjątkiem łubinu trwałego. Darń z roślin wieloletnich uniemożliwia rozwój chwastów uciążliwych dla przyległych upraw rolniczych.
Do niszczenia chwastów wokół sadzonek można używać również herbicydów. W zadrzewieniach zbudowanych z krzewów ugór herbicydowy stosować można na całej powierzchni zadrzewienia, natomiast wokół drzew wyłącznie na placówkach. Ugór herbicydowy stosuje się przez 3 lub 4 lata po posadzeniu sadzonek.
Wyprowadzanie przewodnika
Wyprowadzanie przewodnika polega na skracaniu albo usuwaniu pędów z nim konkurujących. Wczesne wykonanie tego zabiegli zapobiega deformacji przewodnika i korony. W przypadku uszkodzenia przewodnika należy wyprowadzić zastępczy z nieuszkodzonej części pędu przewodniego lub z jednego z pędów wierzchołkowych.
Przeglądy koron i formowanie przewodnika prowadzi się u topoli przez 5, a u pozostałych gatunków 10 - 15 lat po posadzeniu drzewek w zadrzewieniu.
Podkrzesywanie drzew
Podkrzesywanie polega na usuwaniu gałęzi z dolnych części pni drzewek.
Podkrzesywanie prowadzi się przede wszystkim w zadrzewieniach produkcyjnych. W pozostałych usuwa gałęzie martwe, obumierające, uszkodzone lub przeszkadzające w uprawie roli lub w komunikacji.
Podstawowym gatunkiem produkcyjny-m w Polsce są topole. W wieku 30 lat miąższość pojedynczego drzewa topoli w średnich warunkach wzrostu wynosi 2,~ m', a w optymalnych 6,0 m'. W celu uzyskania drewna o dobrej jakości technicznej, podkrzesuje się topole w zadrzewieniach rzędowych do 1/3, wewnątrz kępowych, pasowych i powierzchniowych do 1/2, nie wyżej jednak niż 8-10 m.
Pierwsze podkrzesywanie topól w zadrzewieniach rzędowych przeprowadza się już w trzecim roku po posadzeniu do 1/4 ich wysokości. Następne podkrzesywania powinno się prowadzić, co 2-3 lata do 1/3 wysokości. We wszystkich zabiegach podkrzesywania usuwa się jednorazowo 1-2 okółki żywych gałęzi oraz nadmiernie grubiejące gałęzie w wyższych częściach korony, lecz tylko do wysokości docelowej, do jakiej planuje się wykonanie podkrzesywania. Za nadmiernie grubiejące uważa się gałęzie o średnicy u nasady większej niż 5 cm. W zadrzewieniach o charakterze powierzchniowym podkrzesywanie topól prowadzi się identyczne jak w plantacjach.
U gatunków liściastych, oraz u modrzewia można - w razie potrzeby podkrzesywać zarówno żywe jak i martwe gałęzie, natomiast u pozostałych gatunków iglastych - tylko gałęzie martwe i obumierające.
Zabieg podkrzesywania wykonuje się zwykle w marcu po ustąpieniu silnych mrozów. Topole balsamiczne można podkrzesywać do końca kwietnia a topole innych odmian podkrzesuje się od początku kwietnia do 15 czerwca. Drzewa, u których po obcięciu gałęzi następuje duży wypływ soków, np. brzozy, klony, orzechy, lepiej jest podkrzesywać późną wiosną lub na początku lata.
Podkrzesywanie należy wykonywać w taki sposób, aby płaszczyzna cięcia była gładka i styczna do obwodu pnia. Cięcie powinno dotykać lub nieznacznie naruszać przynasadowe zgrubienie gałęzi, zwane obrączką lub piętką. Po cięciu nie może pozostawać tzw. tylec.
Pielęgnowanie krzewów
Pielęgnowanie krzewów polega na stosowaniu odpowiednich cięć - w zależności od potrzeb i biologicznych właściwości gatunku - w celu ich zagęszczenia, prześwietlenia, skrócenia lub odmłodzenia. Cięcia te wykonuje się u krzewów liściastych.
Cięcia zagęszczające stosuje się w celu uzyskania zwartej masy liści u krzewów wolno stojących lub rosnących w żywopłotach. U krzewów tych skraca się wszystkie pędy, co powoduje ich rozgałęzianie i powstawanie pędów odroślowych lub odrostów korzeniowych. Pierwsze cięcie wykonuje się - jak wyżej podano - nisko nad ziemią bezpośrednio po posadzeniu. Następne cięcia wykonuje się o 0,1 do 0,5 m wyżej niż poprzednie.
Prześwietlenie ma na celu dopuszczenie światła do wnętrza krzewu. Stosuje się je przede wszystkim u krzewów owocodajnych. Polega ono na wycinaniu niektórych pędów lub całych gałęzi u krzewów, które chcemy pobudzić do intensywniejszego kwitnienia i owocowania
Skracanie pędów stosuje się, aby zahamować rozrastanie się krzewów poza osiągnięte już rozmiary, np. w żywopłotach przeciwśnieżnych. W tym celu przycina się jednoroczne pędy nad drugim lub trzecim oczkiem. Po kilku latach takiego skracania stosuje się tzw. cięcie wsteczne, które wykonuje się na 3-4 letnich pędach.
Odmładzanie krzewów ma na celu niedopuszczenie do obniżenia się ich żywotności; osiąga się to przez wycinanie starszych pędów o wyraźnie osłabionym tempie przyrastania na długość. Może być ono częściowe, gdy usuwa się tylko pędy najstarsze, lub całkowite, gdy wycina się wszystkie pędy. Cięcia odmładzającego wymagają tylko niektóre gatunki. Nie stosuje się go np. do bzów, derenia jadalnego, głogów, oliwników, pigwowców, rokitnika, świdośliwy, trzmieliny, a także do krzewów zacienionych.
Cięcia krzewów wykonuje się na ogół przed okresem wegetacyjnym, tzn. w końcu lutego i w marcu. Skracanie pędów tegorocznych (np. strzyżenie żywopłotów) może być wykonywane również w czasie wegetacji.
Cięcia pielęgnacyjne
W zadrzewieniach, w których przy sadzeniu stosuje się więźbę mniejszą niż docelowa prowadzi się cięcia pielęgnacyjne selekcyjne lub schematyczne. Cięcia selekcyjne wykonuje się w zadrzewieniach o budowie nie schematycznej, a także w zadrzewieniach powierzchniowych, wielogatunkowych. W pozostałych wypadkach stosuje się na ogół cięcia schematyczne.
W cięciach selekcyjnych usuwa się z zadrzewienia drzewa lub krzewy szkodliwe. Do szkodliwych zalicza się wszystkie drzewa chore i obumierające, drzewa hamujące prawidłowy rozwój drzew dorodnych i pożytecznych oraz drzewa zbędne do utrzymania odpowiedniego zwarcia.
W cięciach schematycznych usuwa się z zadrzewienia drzewa lub krzewy według przyjętego schematu (np., co drugie drzewo) oraz drzewa i krzewy chore i obumierające.
W zadrzewieniach wielogatunkowych można regulować skład gatunkowy przez usuwanie gatunków mniej wartościowych, jeżeli gatunki cenniejsze znajdują na danym siedlisku optymalne warunki rozwoju.
Drzewa do wycięcia wyznacza się w okresie pełnego ulistnienia.
Ochrona zadrzewień
Ochrona zadrzewień polega na:
utrzymywaniu tzw. higieny zadrzewień,
kontroli występowania szkodliwych owadów, chorób grzybowych i bakteryjnych oraz ich zwalczaniu,
zabezpieczaniu zadrzewień przed zgryzaniem, łamaniem i kaleczeniem,
zabezpieczaniu zadrzewień przed negatywnym wpływem działalności gospodarczej prowadzonej na gruntach do nich przyległych,
ochronie bytujących w nich pożytecznych owadów, ptaków i ssaków.
Higiena zadrzewień polega na właściwym doborze drzew i krzewów do siedliska, używaniu pełnowartościowego materiału sadzeniowego, przestrzeganiu właściwej pory i techniki sadzenia, należytym pielęgnowaniu zadrzewień oraz prowadzeniu cięć sanitarnych, tzn. niezwłocznym usuwaniu martwych, obumierających i chorych egzemplarzy bez czekania na termin cięć pielęgnacyjnych. W zadrzewieniach powierzchniowych dobrze jest jednak pozostawić pojedyncze martwe drzewa, gdyż biologicznie związanych jest z nimi wiele chronionych gatunków grzybów i owadów.
W celu wczesnego wykrycia uszkodzeń, pojawu szkodników lub objawów chorób grzybowych należy dokonywać systematycznych przeglądów zadrzewień. W trakcie stwierdzenia liczniejszego występowania szkodliwych owadów lub objawów chorób grzybowych i bakteryjnych należy przeprowadzić zalecone przez specjalistów zabiegi ochronne.
W zależności od tego, jakie uszkodzenia zagrażają zadrzewieniom stosuje się odpowiednie zabezpieczenia, np.:
grodzenie całych zadrzewień lub fragmentów najbardziej narażonych na uszkodzenia,
grodzenie poszczególnych drzew i krzewów,
zabezpieczanie drzewek plastykowymi osłonkami (przed zwierzyną),
smarowanie lub opryskiwanie drzewek i krzewów preparatami chemicznymi odstraszającymi zwierzynę (repelentami),
odstraszanie przy pomocy impulsatorów elektrycznych.
Ochrona przed negatywnymi skutkami działalności gospodarczej na terenie przyległym do zadrzewień obejmuje:
zabezpieczenie zadrzewień przed szkodliwym wpływem herbicydów stosowanych w ochronie roślin uprawnych na przyległych gruntach (np. przez stosowanie bezpiecznych odległości, niedopuszczanie do wykonywania zabiegów w czasie silnego wiatru itp.),
niedopuszczanie do składowania w zasięgu systemów korzeniowych drzew i krzewów środków chemicznych, stosowanych w rolnictwie lub innych gałęziach gospodarki, oraz toksycznych odpadów,
ograniczenie stosowania chemicznych topików, np. chlorków sodu i wapnia, do walki z oblodzeniem i śniegiem na zadrzewionych drogach.
Ochrona pożytecznych zwierząt polega na stwarzaniu w zadrzewieniach dogodnych dla nich warunków przebywania i rozmnażania się, jeżeli nie ma przeciwwskazań do przywabiania niektórych z nich, jak np. zwierzyny łownej do zadrzewień drogowych. Obejmuje ona szeroki zakres działań, od wywieszania skrzynek lęgowych dla ptactwa i tworzenia remiz, poprzez walkę z wypalaniem suchych traw do ograniczania chemizacji środowiska w samych zadrzewieniach.