A. Wilkoń: Język a styl tekstu literackiego

Poglądy dotyczące języka i stylu:

1. język literatury i styl literacki są tożsame;

2. język jest odrębny, związany z systemem fonetyczno-fonologicznym, gramatycznym, ze słownictwem i frazeologią. Styl - z tropami, wersyfikacją i poetyką. Brak związków bezpośrednich między stylem i tekstem;

3. Język krzyżuje się ze stylem;

4. Język jest pojęciem szerszym, styl - węższym, styl to zjawisko w całości językowe. Najpełniejsza relacja.

Język utworu literackiego:

• zespół wybranych cech fonetycznych, form fleksyjnych, słowotwórczych i składniowych, zasób wyrazów u danego pisarza;

• cały materiał językowy zawarty w tekście. Ale tu - 1) tekst to mechaniczny zbiór znaków i form językowych, 2) tekst to byt jednolity, 3) pomijanie analizy jakościowej składników języka;

• takie podejścia 1) atomizują tekst na dane jednostki systemu językowego, 2) traktują różne płaszczyzny w izolacji, 3) opisują tylko składnię, 4) pomijają problematykę tekstu literackiego jako komunikatu językowego;

• język jako indywidualny wariant języka danej klasy tekstów, prądu, epoki literackiej,

• język tekstu to całość zorganizowana, poszczególne jego elementy nie są zbiorem przypadkowym, są powiązane i uzależnione. Język tekstu literackiego jest realizacją języka funkcjonalnego. Jest językiem nacechowanym.

Wypowiedzi językowe można podzielić na teksty i nieteksty.

Tekst nie jest:

• zapisem (postacią graficzną języka);

• sumą zdań mechaniczną;

• jednym długim zdaniem;

• wariantem utworu literackiego;

• znakową całością stanowiącą jednostkę komunikacji;

• całością skończoną, mającą strukturę ramową (początek i koniec) - bo są teksty fragmentaryczne, struktury otwarte, formy synkretyczne, różne warianty.

Tekst jest:

• wypowiedzią językową (całość / fragment / wyodrębniony składnik), w pewien sposób zorganizowaną, nie stanowiącą bezpośredniego komunikatu językowego - określanego przez konkretny akt mowy;

• typem wypowiedzi „dla kogoś”;

• produktem gotowym, utrwalonym w postaci graficznej / innej;

• typem komunikatu, który oderwał się od nadawcy, istniejąc w uniwersum, a nie w ulotnym zdarzeniu.

• poszczególne teksty stanowią określone typy komunikatów, mają specyficzne cechy indywidualne i gatunkowe. Każdy tekst ma swe językowe wyróżniki i stanowi organizację elementów językowych;

• tekst prezentuje różne hierarchie językowe jest sumą elementów językowych;

• tekst prezentuje różne poziomy języka - fonologiczny, morfologiczny, leksykalny, składniowy, ponadskładniowy - każdy tekst jest realizacją połączeń poziomów;

• ograniczone są przeważnie zmiany w systemie fonologicznym i fleksyjnym;

• pewne typy tekstów wymagają uwzględnienia pewnych uwarunkowań;

• system języka określa strukturę danego typu tekstu;

• język poetycki nie aktywizuje wszystkich elementów językowych;

• s. 42 język tekstu stanowi więc pewien zespół znaków i form językowych zorganizowanych w pewną całość wypowiedzeniową i uzależnioną w pewnym stopniu od typu tekstu i jego funkcji. W skład tego zespołu wchodzą elementy neutralne („zwykłe”, „przezroczyste”) i elementy nacechowane. Te drugie stanowią elementy stylistyczno-językowe danego utworu.

Styl jako zjawisko językowe (językowość bo a) środki stylistyczne są środkami językowymi, b) język to nośnik wartości stylistycznych).

Bezsporne cechy stylu:

• jest wyróżniający,

• funkcjonalny,

• wybór i kombinacja środków językowych jako źródło powstania wartości stylowych wypowiedzi.

Opozycje w pojmowaniu stylu:

1. indywidualny charakter stylu - społeczny;

2. zespół jednostkowych izolowanych cech - układ wzajemnie powiązanych elementów;

3. wyraz ekspresji - towarzyszący wszystkim funkcjom języka;

4. fakultatywne zjawisko w tekstach wybitnych - przypisany wszystkim wypowiedziom;

5. zjawisko przypisane tekstom - konkretyzacja języka, synonim parole;

6. zespół środków stylistyczno-językowych - zespół elementów / form języka.

Ad 1) Każda wypowiedź tekstowa prezentuje elementy gatunkowe wspólne zespołowi tekstów. Tekst zawiera też elementy jednostkowe.

Ad 2) Styl tekstu jest sumą cech izolowanych i strukturalnych.

Ad 3) Źródło stylu to synonimia językowa. Styl jest zjawiskiem wielofunkcyjnym. Język literatury nie jest językiem emocjonalnym, bo jego istotą jest sztuczność, zorganizowanie i wielofunkcyjność.

Ad 4) Styl to rezultat wyboru i kombinacji elementów językowych, ale twórczość to też próby tworzenia własnego języka.

Ad 5) Język tekstu - całokształt znaków i form językowych funkcjonujących w obrębie utworu. Styl - zespół znaków i form, które są nacechowane.

---