Tematy 9-10. Wyjaśnianie i przewidywanie w naukach społecznych.

Kemeny J. G., Nauka w oczach filozofa.

„Wyjaśnianie naukowe”.

CEL NAUKI - budowanie teorii wyjaśniających fakty naszego świata.

• Wyjaśnianie dobre.

Czynniki niezbędne do podania WYJAŚNIENIA:

1. musimy dysponować ogólną teorią,

2. teoria ta musi być dobrze uzasadniona,

3. musimy dysponować faktami, znanymi niezależnie od tego faktu, który ma być wyjaśniony,

4. fakt, który ma być wyjaśniony, musi być logicznym wnioskiem z teorii i ze znanych faktów.

Pytanie: „Dlaczego upuszczona książka spada?”

Odpowiedź: „Ponieważ jest cięższa od powietrza, a przedmioty cięższe od powietrza - spadają, gdy się je upuści”

Wyjaśnienie:

1. „wszystkie przedmioty cięższe od powietrza, jeśli nie są podarte, spadają”,

2. ogólna teoria w przykładzie jest uzasadniona poprzez doświadczenia i dlatego przyjęta,

3. faktem jest to, że książka jest cięższa od powietrza,

4. logiczny wniosek - książka, jeśli ją upuścimy, będzie spadać.

Przykłady:

• bomba atomowa - bardziej skomplikowane wyjaśnianie

• prawo Mendla -dotyczy krzyżowania roślin, przykład biologiczny, ma charakter statystyczny - tzn. że te teorie wprowadzają prawdopodobieństwo i tym samym nie pozwalają na prognozy jednoznaczne, więc wyniki mogą różnić się nieco od teoretycznego przewidywania.

WSZYSTKIE FAKTY NAUKOWE obciążone są małymi błędami podlegającymi prawom statystycznym.

Najlepszym sposobem na zrozumienie reguły jest znalezienie wyjątku.

• Wyjaśnianie złe.

WYJĄTKI od reguł niezbędnych do podania wyjaśnienia:

1. brak ogólnego twierdzenia

• „Joe znajduje się w tym pokoju”. Twierdzenie ogólne: „wszyscy w tym pokoju to mężczyźni”, z tego wynika, że jest również mężczyzną (?).

Nasze twierdzenie ogólne nie jest nim w rzeczywistości, jest to tylko sprawozdanie z pewnej ilości zaobserwowanych, izolowanych faktów. Na początku stwierdziliśmy płeć wszystkich obecnych w tym pokoju, w tym płeć Joe i wykorzystaliśmy to do stwierdzenia, że Joe jest mężczyzną. Wyjaśnianie to ma charakter błędnego koła.

• „Joe jest studentem Dartmouth College, a wszyscy studenci Dartmouth College to mężczyźni, więc Joe jest mężczyzną”. To kolejny przykład złego twierdzenia ogólnego, gdyż nie uwzględnia się tu przyszłych studentów, którzy mogą być kobietami...

2. nie jest spełniona reguła dobrego uzasadnienia

• biorąc za przykład wcześniejszy przypadek Dartmounth College dodajmy założenie, że bierzemy również pod uwagę przyszłych studentów, którzy wszyscy będą mężczyznami. Jest i tak złe potwierdzenie, gdyż przyszłe fakty nie są zasadną podstawą do przyjęcia twierdzenia ogólnego, czyli została złamana zasada dobrego potwierdzenia.

• „Wszystkie łabędzie są białe. Penelopa jest łabędziem, zatem jest ona biała”. To twierdzenie było zasadne do chwili znalezienia czarnych łabędzi.

• Powszechne jest łamanie tej (2) zasady wyjaśniania naukowego, gdyż wyciągając wnioski z potocznie znanych faktów ludzie dochodzą do całkowicie odmiennych prognoz i wyjaśnień, ponieważ każdy z nich korzysta ze źle potwierdzonych teorii.

• Wyjaśnienia ad hoc - „Dlaczego Jack nie lubi pyszałków?”-„Bowiem miał z nimi dość do czynienia w wojsku”. Uogólnienie tu zawarte nie jest potwierdzone, ponieważ oznaczałoby to, że wszyscy, którzy mieli do czynienia z pyszałkami w armii amerykańskiej, zaczynają ich nienawidzić.

3. Kiedy wykorzystywany do wyjaśniania fakt nie jest znany niezależnie od faktu wyjaśnianego, wyjaśniane to ma postać błędnego koła

• „Gloria jest wysoką blondynką, a blondynki są pociągające dla mężczyzn”, a na tym opiera się wyjaśnienie, że Gloria jest wysoka.

• Nadawanie nazw jest również przykładem tego rodzaju błędów

Przykład z Moliera: wszystkie środki usypiające usypiają, opium jest środkiem usypiającym, więc usypia. Jest tylko pozorne wyjaśnienie naukowe, w rzeczywistości jest to twierdzenie empirycznie puste (analityczne)

• 
  
  Klasyfikacja - podstawowa metoda wszystkich nauk, od niej rozpoczyna się nadawanie nazw (tworzenie pojęć naukowych).

KLASYFIKACJA nie równa się WYJAŚNIANIE

4. błąd non sequitur - kiedy wniosek faktycznie nie wynika z przesłanek

• „Pewna kobieta jest mało aktywnym członkiem Kongresu. Jest kobietą, a wszystkie kobiety mają słabość do mężczyzn, oto dlaczego jest ona nieaktywna w Kongresie” (!!!).

Wyjaśnienia częściowe - to takie, w którym zostały pominięte pewne kroki rozumowania wyjaśniającego:

• Wyjaśnianie niepełne.

WYJAŚNIANIE:

• pełne - zdarzenie wydedukowane z pewnych teorii i znanych faktów

• niepełne - pewne fakty lub teorie zostały pominięte:

• brak faktu:

• „Wszyscy ludzie są ograniczeni, więc Joe jest również ograniczony”. Brakuje stwierdzenia, że Joe jest człowiekiem.

Brakująca przesłanka jest tak oczywista, że jej nie podajemy.

• pominięcie oczywistej teorii:

• „Joe jest człowiekiem, dlatego popełnia błedy”.

Brak twierdzenia, że wszyscy ludzie są omylni.

Jeżeli w wyjaśnieniu brak teorii, to zazwyczaj jest tak dlatego, że jej nie znamy, bądź nie troszczymy się aby ją podać.

• przypadki niepełnych wyjaśnień, z których autor nie zdaje sobie sprawy:

• student głosuje na republikanów, bo tak czynią jego rodzice.

Brakujące twierdzenie ogólne:

• „zawsze czyni to co jego rodzice”,

• „wszyscy głosują tak, jak ich rodzice”.

Zawsze okaże się, że brakująca teoria jest bądź fałszywa, bądź przykra dla autora wyjaśnienia.

Gdy pytamy uczonego o wyjaśnienie jakiegoś faktu, najprawdopodobnie uzyskamy wyjaśnienie niepełne, bo nawet stosunkowo proste teorie naukowe odwołują się do wszystkich teorii co najmniej z jednej dziedziny.

• Wyjaśnianie a przewidywanie.

Czy nasze wyjaśnienia rzeczywiście tłumaczą fakty?

Gdy odwołując się do przyjętych teorii i za każdym razem zadając pytanie dlaczego?, uznane teorie spełniają się, co prowadzi do regressus ad infinitum. Dlatego pełne wyjaśnienie nie jest nigdy możliwe.

FUNKCJE WYJAŚNIANIA NAUKOWEGO- badanie, czy znany fakt podpada pod pewien ogólny schemat dostępnej nam wiedzy.

Na podstawie minionego doświadczenia formułujemy ogólną teorię, która stosuje się nie tylko do zdarzeń przeszłych, lecz również do przyszłych.

	PROGNOZA	WYJAŚNIANIE
RÓŻNICE	Poszukuje wiedzy o tym, co może zajść w przyszłości	Dotyczy tego, o czym już poprzednio wiadomo, że jest prawdą
PODOBIEŃSTWO	Taki sam wewnętrzny mechanizm wyjaśniania i przewidywania
Dwa znaczenia wyrażenia „nowy” fakt	„taki, który się jeszcze nie zdarzył”	„nowy dla nas”

To czy dana dedukcja jest prognozą czy wyjaśnianiem zależy od tego, czy dokonywana jest ona przed, czy po zajściu zdarzenia.

WARTOŚĆ NOWEJ TEORII- zależy od tego, czy zdolna jest ona wytłumaczyć poprzednio znane, ale nie wyjaśnione fakty, jak i przewidzieć to, co się jeszcze nie zdarzyło.

• Hierarchia wyjaśnień

Fakty najniższego poziomu wyjaśniane są przez teorie, a następnie każda teoria wyjaśniana jest przez teorię wyższego poziomu, aż docieramy do granic współczesnej wiedzy.

rys. Hierarchia praw.

Ale prawa Keplera nie wynikają z praw Newtona, bo Newton wprowadził udoskonalenie prawa ruchu planetarnego.

Teorie „wyższego” szczebla obejmują większy obszar niż wszystkie teorie „niższego” poziomu razem wzięte.

Dążenie do wyjaśnienia sprzyja postępowi w dwóch kierunkach:

• zwiększa ścisłość,

• rozszerza zakres stosowalności teorii naukowych.

Uczony to człowiek dążący do poznania praw przyrody, które pozwoliłyby nam wyjaśnić wszystkie fakty z absolutną dokładnością, a tym samym do znalezienia teorii stosującej się do wszystkich dziedzin nauki, czyli wyjaśniającej wszystkie pozostałe.

• Rola „celu” w wyjaśnianiu.

Uniwersalne wyjaśnienia celowe:

• cel wszechświata,

• wola Boska.

Cele, do których dążą ludzie - należą do faktów, które musimy uwzględniać, gdy formułujemy naukowe prognozy.

Wyjaśnienia teologiczne - (modyfikacja uniwersalnych wyjaśnień celowych), mówią, iż ogólny kierunek, w którym wszechświat zmierza, jest określony.

Różne aspekty praw
teologiczny	przyczynowy
Np. prawo entropii (przyroda zdąża do stanu absolutnego nieuporządkowania)	Np. prawo Mendla
Odgadywanie ostatecznego rezultatu danego zjawiska	Odgadywanie jak zjawisko przebiega z dnia na dzień, nie mając możliwości przewidywania na dłuższą metę

---