BAROK zach. Eur. (koniec XVI w.), POL (XVII-poł. XVIII); cechy charakterystyczne dla człowieka baroku: rozterki, dysonanse, przytłoczenie wolnością wyboru; kontrreformacja (sobór w Trydencie - 1545-63): powrót do dogmatów wiary, walka ze zeświecczeniem kleru, sztuka i literatura miała być orędziem walki o jedność kościoła, sztuka swym zdobnictwem, ornamentyką ma przyciągać ludzi do kościoła, indeks ksiąg zakazanych; utworzenie zakonu Jezuitów do walki z reformacją (mnich Loyola); 1618-48 wojna trzydziestoletnia powoduje w Europie głód i epidemię dżumy (śmierć 1/3 ludności); Nauka rozwija się matematyka, przyroda; wynalazki: teleskop, mikroskop, pojęcie i problem nieskończoności; Filozofia Błażej Pascal (autor "Zakładu" - słynnej gry z Bogiem, w której człowiek decyduje czy Bóg jest, czy nie), człowiek zawieszony jest w próżni, nieskończoności; "Czym jest człowiek w nieskończoności? (...) Kto się zważy w ten sposób (...) zawieszony między dwoma otchłaniami, Nieskończonością i Nicością, zadrży na widok własnych cudów"; "Człowiek jest tylko trzciną najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą"; Kartezjusz (Descartes) "cogito ergo sum" - myślę więc jestem; racjonalizm - człowiek jest istotą myślącą i to gwarantuje mu wolność; poznając świat człowiek wyzbywa się strachu; świadomie patrzy na rzeczywistość, może ją sobie przyporządkować; TWÓRCY: Marino (Gianbattista) Marini (ITA, "poezja dworska", tzw. marinizm, poezja konceptualna, poezja pięciu zmysłów - gabinetowa - intelektualna, cyzelatorstwo - przerost formy nad treścią), T. Tasso ("Jerozolima wyzwolona"); ESP: Luiz de Gongora (marinizm przerodził w gongoryzm - odwołuje się do mitol., do koncepcji poetyckich utrudniających dotarcie do istoty sensu, obrazy straszne, przerażające; kultyzm - kultywował działania na rzecz elit kulturalnych; eufuizm - kwiecisty, sztuczny, przesadny, afektowany styl mowy, pisma); Miguel Cervantes ("Don Kichot", donkiszoteria - straceńczy idealizm bohatera); La Fontaine (bajki), M. Boileau (teoretyk literatury, "Sztuka poetycka"), Pierre Corneire ("Cyd"); Molier: "Łatwiej o wiele jest nadąć się podniowłymi uczuciami (...) i wykrzykiwać zniewagi bogom, niż wniknąć w śmiesznostki ludzi i przedstawić w miły sposób na scenie ułomności całego świata", "Tartúfe" (atakuje mieszczańską i arystokratyczną obłudę, wszelkie dewiacje życia społecznego, wyśmiewał głupotę, fałsz, zakłamanie), "Skąpiec"; POEZJA Cel wiersza barokowego - olśnić, zaskoczyć, epatowanie (specjalne wzmocnienie) brzydotą - turpizm; Nowatorskie środki: koncept (pomysł), anafora (powtórki słów), oksymoron (zw. frazeologiczny o przeciwnym znaczeniu - lodowy ogień - paradoks), hiperbola (wyolbrzymienie), inwersja, puenta, peryfraza (omówienie), antyteza, wulgaryzmy, makaronizmy, gradacja (stopniowanie); poezja gabinetowa (Morsztyn, Naborowski), lit. szlachecka-sarmacka (nurt gloryfikujący - Pasek, Potocki, Sobieski; nurt krytyczny - Potocki); Poezja gabinetowa: Jan Andrzej Morsztyn (1620-93) marinizm, gongoryzm, kultyzm, eufuizm, sonety "Do trupa", "Do panny", "Cuda miłości" (pisał o miłości, o niezłomnych, niestałych białogłowach, tęsknocie, nienawiści, często żartobliwe), "Kanikuła albo Psia Gwiazda", "Lutnia", motto: "Czym dla oczu piękno, dla uszu harmonia, tym koncept dla umysłu"; Daniel Naborowski (1573-1640) "Marność", "Krótkość żywota", "Cnota grunt wszytkiemu", w poezji koncentruje się na czasie, przemijaniu, marności człowieka wobec ogromu wszechświata, "Dźwięk, cień, dym, wiatr, blask, głos, punkt - żywot ludzki słynie"; ks. Józef Baka - grafoman; SARMATYZM gloryfikujący: Jan Chryzostom Pasek "Pamiętniki" - portret szlachcica ziemianina, który puszcza majątek w dzierżawę i rusza na wojnę, fantazja, zaczepność, skłonność do burd, pojedynków, ksenofobia (wrogi stosunek do innych ludzi), megalomania (przesadne przekonanie o swojej wartości), wielotygodniowe wizyty sąsiedzkie; Jan Sobieski listy do Marysieńki; Wacław Potocki (1621-96), arianin (często najeżdżany), poemat epicki "Wojna chocimska" (bitwa pod Chocimiem - 1621 - hetman Chodkiewicz) "Porwi się biały orle, radź o sobie Lachu", "Osiądźmy Turkom karki i nastąpmy na nie", turpistyczny opis bitwy, nurt krytyczny: "Natura wszytkim jednaka" (ludzie są równi wobec Boga i natury), "Pospolite ruszenie" (wykpił tę przestarzałą formację, woli wojska zaciężne od pijanej szlachty), "Nierządem Polska stoi" (upadek władzy ustawodawczej i wykonawczej), "Na kaduki ariańskie" (tolerancja, występuje przeciw szlachcie katolickiej, która grabiła majątki ariańskie); TEATR komedia uczona (wzory antyczne) i "komedia del'arte" (ITA: improwizowana, na scenie aktorzy błaznowali, robili akrobacje); aktorzy: w maskach, stali bohaterowie: Arlekin (błazen), Kolombina (sprytna pokojówka, kokietka); SZTUKA Malarze: Caravaggio (religijne), Rubens (akty, sielanki), Rembrant (sceny biblijne, portrety; Architektura: budowle na planie centralnym - elipsa, prostokąt; owalne okna, bez witraży (jasne szkło); Bazylika Św. Piotra; nurt protestancki - bardzo skromny; rokoko: ornamenty - stylizacja małżowin, muszli, niesymetryczne, egzotyka, gipsowe figury; Muzyka: Händel ("Mesjasz"), Bach; opera: Monteverdi: "Orfeusz";