Źródłem energii we współczesnych pojazdach samochodowych i maszynach jest wiele nośników postaci płynnej lub gazowej. Najczęściej stosowane w pojazdach nośniki energii to benzyny, oleje napędowe różnego pochodzenia oraz gazy oznaczane skrótem LPG.

Na rynku występują następujące rodzaje paliw: (materiały dot. benzyn i oleju napędowego z oferty handlowej koncernu naftowego ORLEN POLSKA S.A. 2001)

DANE TECHNICZNE ETYLIN

Etylina jest lekkim paliwem samochodowym, otrzymywanym w procesie destylacji ropy naftowej. Jest to ciecz łatwopalna o specyficznym zapachu, nie mieszająca się z wodą i lżejsza od niej. Pod względem chemicznym jest to mieszanina związków węglowodorowych z dodatkiem czteroetylku ołowiu w przypadku etyliny E-94.

• temperatura topnienia etyliny wynosi około -60 ^oC.

• temperatura wrzenia 35 ^oC,

• temperatura zapłonu -45 ^oC

• temperatura samozapłonu 300 ^oC

• gęstość około 0,8 g/cm³

• granice wybuchowości par etyliny

DGW = 0,76 % obj.

GGW = 7,60 % obj.

Pod względem niebezpieczeństwa pracy etylinę charakteryzuje:

• łatwopalność,

• zdolność do tworzenia mieszanin wybuchowych z powietrzem,

• duża lotność czyli łatwość parowania w normalnych warunkach,

• zdolność do elektryzowania się w procesie transportu, przelewania i przetłaczania.

BENZYNA EUROSUPER 95

Benzyna silnikowa bezołowiowa EUROSUPER 95 przeznaczona jest do napędu silników spalinowych z zapłonem iskrowym z wyjątkiem silników lotniczych. Nie zawiera czteroetylku ołowiu - jest przeznaczona przede wszystkim do zasilania silników samochodów wyposażonych w katalizatory, choć nadaje się również do samochodów pozbawionych katalizatorów, o ile należą one do nowszych roczników produkcji i posiadają silniki z utwardzonymi gniazdami zaworowymi.

EUROSUPER 95 to nowoczesne paliwo dla nowoczesnych samochodów - zapewnia prawidłowe osiągi, równomierną pracę i korzystną ekonomikę paliwową. Zapewnia ochronę i trwałość katalizatora dzięki wyjątkowo niskiej zawartości siarki wynoszącej 0,01%. Jest przeznaczona do silników pracujących również przy dużym obciążeniu w niskich temperaturach - nie zawiera opartych na metalach alkalicznych dodatków smarnych przeciwdziałających recesji gniazd zaworowych. Nie zawiera fosforu ani barwników. Posiada naturalną barwę i zapach produktów naftowych oraz spełnia wyśrubowany test czystości układu dolotowego na silniku Mercedesa.

EUROSUPER 95 jest mieszaniną węglowodorów otrzymywanych z procesów przeróbki ropy naftowej oraz przeciętnie do 10% eteru metylo-tert-butylowego. Wobec zawartości eteru, alkilatu i izomeryzatu cechuje się umiarkowaną zawartością węglowodorów aromatycznych i olefinowych. Posiada dodatek o działaniu przeciwutleniającym. Zawiera najwyższej jakości pakiet dodatków uszlachetniających: detergent, deemulgator i inhibitor korozji. Powyższe składniki gwarantują czystość i ochronę całego systemu paliwowego silnika.

BENZYNA SUPER PLUS 98

Benzyna silnikowa bezołowiowa SUPER PLUS o liczbie oktanowej badawczej 98 jest najwyżej oktanową benzyną do silników samochodowych dostępną w dystrybucji na świecie. Jest nowoczesnym paliwem na wysokim europejskim poziomie jakościowym, zarówno pod względem zgodności z obowiązującymi w Polsce normami, jak również pod względem walorów użytkowych i ekologicznych.

SUPER PLUS 98 zapewnia prawidłowe osiągi, równomierną pracę silnika oraz korzystną ekonomikę paliwową. Została wzbogacona o pakiet dodatków uszlachetniających gwarantujących m.in. utrzymanie czystości układu odlotowego silnika. Jest przeznaczona do zasilania silników samochodowych wyposażonych w katalizatory. Nie zawiera czteroetylku ołowiu, fosforu i barwników, a dzięki niskiej zawartości siarki (0,01%) chroni skuteczność i trwałość katalizatora. Wyjątkowo staranna receptura sprawia, że nasza benzyna spełnia znormalizowane testy silnikowe: test Mercedesa i test Opla-Kadeta.

SUPER PLUS 98 jest mieszaniną węglowodorów otrzymywanych z procesów przeróbki ropy naftowej oraz (w udziale do 15% V/V) eteru metylo-tert-butylowego. Zawartość w składzie komponentowym wysokooktanowych składników (eter, alkilat, izomeryzat) decyduje o niskiej zawartości węglowodorów aromatycznych (typowo 35 do 40% V/V) oraz węglowodorów olefinowych (poniżej 7% V/V).

BENZYNA UNIWERSALNA U-95

Bezołowiowa benzyna silnikowa uniwersalna U-95 stosowana jest do napędu silników spalinowych z zapłonem iskrowym z wyjątkiem silników lotniczych. Przeznaczona jest w głównej mierze dla silników samochodowych nie posiadających gniazd zaworowych wykonanych ze specjalnych materiałów odpornych na zużycie, jednakże może być również eksploatowana w silnikach samochodów wyposażonych w katalityczne konwertory spalin. Posiada wszystkie właściwości benzyny bezołowiowej o liczbie oktanowej 95 oraz zawiera dodatki zastępujące ołów, które chronią przez zużyciem gniazda zaworowe.

Benzyna uniwersalna U-95 zapewnia prawidłowe osiągi, równomierną pracę silnika oraz korzystną ekonomikę paliwową. Została wzbogacona o pakiet dodatków uszlachetniających gwarantujących m.in. utrzymanie czystości układu odlotowego silnika oraz zabezpieczających przed korozją.

Benzyna uniwersalna U-95 może być mieszana w dowolnych proporcjach w zbiornikach pojazdów oraz stosowana wymiennie z Etyliną 94 i benzyną bezołowiową 95. Jej stosowanie wpływa na zmniejszenie emisji węglowodorów, wydłużenie żywotności świec i układu wydechowego, wydłużenie okresu wymiany oleju. Dodatkowo benzyna U-95 przyczynia się do obniżenia kosztów eksploatacji.

W skład bezołowiowej benzyny U-95 wchodzi mieszanina węglowodorów pochodząca z zachowawczych i wtórnych procesów przeróbki ropy naftowej. Zawartość w składzie komponentowym wysokooktanowych składników (eter, alkilat, izomeryzat) decyduje o niskiej zawartości węglowodorów aromatycznych (typowo 35 do 40% V/V) oraz węglowodorów olefinowych (poniżej 7% V/V). Posiada naturalną barwę i zapach produktów naftowych.

DANE TECHNICZNE OLEJU NAPĘDOWEGO

Pod pojęciem oleju napędowego występuje paliwo składnikowe do silników z zapłonem samoczynnym. W Polsce wytwarzany jest olej napędowy w kilku gatunkach różniących się między sobą zawartością siarki oraz temperaturą krzepnięcia. W użyciu dominuje olej napędowy II-S i ten olej należy potraktować jako przedstawiciel grupy polskich olejów napędowych.

Olej napędowy II-S w warunkach normalnych jest cieczą o ciemnym zabarwieniu i zapachu charakterystycznym dla ciekłych produktów naftowych. Temperatura wrzenia oleju napędowego wynosi 70 ^oC, temperatura krzepnięcia określana jest na -5 ^oC, temperatura zapłonu poniżej 65 ^oC, temperatura zapalenia zawiera się w przedziale od 177 do 300 ^oC.

Gęstość oleju napędowego względem wody jest mniejsza od jedności, natomiast gęstość par względem powietrza wynosi około 3,0. Olej napędowy II-S jest rozpuszczalny w wodzie. Z powietrzem tworzy mieszaniny wybuchowe w granicach:

• 1,3 % obj. - DGW,

• 6,0 % obj. - GGW.

Olej napędowy charakteryzuje się zawartością siarki poniżej lub równo 0,6 %, liczbą cetanową większą lub równą 45.

OLEJ NAPĘDOWY EKODIESEL PLUS 50

Olej napędowy EKODIESEL PLUS 50 jest jednym z najnowocześniejszych produktów Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN . Jego stosowanie pozwoli na wydajniejszą eksploatację silników samochodowych oraz wpłynie na zmniejszenie zawartości związków siarki w spalinach.

Ekodiesel Plus 50 to przyjazny dla środowiska olej napędowy. Charakteryzujące go parametry, szczególnie pod kątem ekologicznym są lepsze niż przewidują normy Unii Europejskiej na rok 2005. Nowe paliwo do silników dieslowskich wyróżnia się siedmiokrotnie niższą zawartością siarki (0,005%) niż wymagane jest to w krajach UE. Stosując nowy olej napędowy użytkownicy pojazdów przyczynią się do ograniczenia emisji siarki w spalinach samochodowych. Ekodiesel Plus 50 charakteryzuje się również wyższym wskaźnikiem jakości spalania, gwarantuje łatwiejszy zimny rozruch i wydajniejszą eksploatację samochodu poprzez podniesienie liczby cetanowej, która odpowiada za właściwości przeciwstukowe. Powyższe parametry wystawiają naszemu olejowi napędowemu świadectwo najwyższej jakości i gwarantują niezawodność eksploatacji.

Ekodiesel Plus 50, podobnie jak inne paliwa PKN ORLEN SA wyposażony jest w pakiet biocydów, zabezpieczających prewencyjnie paliwa przed skażeniem mikrobiologicznym, które utrudnia eksploatację silników. W okresie zimowym nowy olej może być produkowany zarówno w klasie arktycznej "0" (temperatura blokady zimnego filtra -25 st. C) jak i w klasie arktycznej "1" (temperatura blokady zimnego filtra -30 st. C).

OLEJ NAPĘDOWY EKO DIESEL PLUS

Olej napędowy EKODIESEL PLUS, jeden z najnowszych i najnowocześniejszych produktów Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN SA, został wprowadzony na rynek w 1999 roku w miejsce oleju napędowego EKO DIESEL. EKO DIESEL PLUS odpowiada normie PN-EN 590. Zawiera pakiet dodatków uszlachetniających, który wydatnie poprawia właściwości użytkowe silnika oraz zapewnia bardzo dobre właściwości myjące, przeciwkorozyjne, przeciwutleniające i smarne. Szczególnie ważnym atutem produktu jest dodatek smarnościowy, który zabezpiecza pompy wtryskowe przed uszkodzeniem elementów ruchomych. Dla potencjalnego użytkownika oznacza to wydajną i niezakłóconą pracę silnika. O jakości paliwa w dużym stopniu decyduje również wysoka liczba cetanowa - powyżej 49. EKO DIESEL PLUS spełnia testy Peugeota dotyczące drożności układów wtryskowych. W stosunku do swojego poprzednika, EKO DIESEL PLUS odznacza się niższą zawartością aromatów oraz czterokrotnie (!) niższą zawartością siarki (0,050% m/m.). Posiada doskonałe parametry dotyczące wielkości emisji związków toksycznych spalin z układu wylotowego silnika oraz skłonności paliwa do zanieczyszczania rozpylaczy. Przekłada się to na niską koksowalność wtryskiwaczy, a co za tym idzie niższe zużycie paliwa. Dodatkowo EKO DIESEL PLUS jest chroniony przez skażeniem mikrobiologicznym

OLEJ NAPĘDOWY MIEJSKI "STANDARD 50"

Olej Napędowy Miejski "Standard 50" to nowej generacji paliwo Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN SA przeznaczone głównie do autobusów z silnikami samozapłonowymi. Produkt ma obniżoną zawartość takich substancji chemicznych, jak:

• siarka - poniżej 0,005%,

• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne - mniej niż 3%,

podczas, gdy obowiązująca w Unii Europejskiej norma EN - 590:1999 dopuszcza zawartość:

• siarki - do 0,035%,

• wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych - około 11%.

Ze względu na posiadane walory ekologiczne, ONM "Standard 50" powinien być używany w dużych miastach oraz aglomeracjach przemysłowych, takich jak np. Śląsk, gdzie istnieje wysoki poziom emisji szkodliwych składników w spalinach.

Przeprowadzone badania dowodzą, iż przy rocznym zużyciu około 144 tys. ton oleju napędowego miejskiego w Polsce, stosując ONM "Standard 50", można ograniczyć emisję związków chemicznych o ponad 2,5 tys. ton.

ONM "Standard 50" zawiera specjalnie opracowane dodatki uszlachetniające, które zapobiegają zanieczyszczaniu się układów dolotowych w silniku. Dzięki temu jego praca jest sprawniejsza, a żywotność dłuższa. Zastosowanie dodatków powoduje również pełniejsze spalanie paliwa, co zmniejsza jego zużycie.

Nowy olej posiada również bardzo dobre własności smarne, pomimo niewielkiej zawartości siarki. Jest to rezultatem dodania substancji, zapobiegających nadmiernemu zużyciu elementów aparatury wtryskowej silnika. ONM "Standard 50" może być stosowany w bardzo niskich temperaturach, nawet do -30°C.

MIESZANKA „BIOPAL"

Bio-ropa ( BIOPAL) jest przezroczystą cieczą koloru żółtego. Jest to paliwo ekologiczne do silników z zapłonem samoczynnym, wyprodukowane na bazie metylosterów kwasów tłuszczowych, zawartych w olejach pochodzenia roślinnego. Stosować ją można jako paliwo w zwykłych, nieprzerobionych konstrukcyjnie, silnikach z zapłonem samoczynnym.
Jest to produkt ekologiczny importowany z Czech będący mieszaniną 69% oleju napędowego i 31% metyloestru oleju rzepakowego.
Formulacja mieszanki BIOPAL spełnia wymogi paliwowe, ekologiczne oraz ekonomiczne (od strony cenowej) łącznie z emisjami, wydajnością i zużyciem jednostkowym silnika Diesla i wytwarza przesłanki dla rozwoju i produkcji superczystego paliwa dla silników z zapłonem samoczynnym.
Mieszanka ta ma przeznaczenie do wszystkich silników DIESLA (jest stosowana np. w silnikach LIAZ, AVIA, SKODA, itp.).
Najważniejsze korzyści wynikające z używania mieszanki BIOPAL to:
obniża emisję gazów spalinowych
nie ma negatywnego wpływy na działalność i zużycie silnika
ma parametry porównywalne z olejem napędowym
jest cenowo atrakcyjna.
mała karbonizacja podobna jak w przypadku etalonowej EHK ropy
świetny numer cetanowy, miękki, prawie jedwabisty bieg silnika
czyste emisje bez aromatów, bez SO2 bez PAH
z punktu widzenia silnikowego żadne zmiany wydajności, , normalne interwały wymiany oleju, żadna żelatynizacja oleju silnikowego
właściwości chłodnicze są świetne dzięki frakcji naftowej i Neratenowi
Ciepło spalania przybliża się ropie komercyjnej, 42,1 MJ/kg. Pomiarem emisji w toku prób silnikowych udowodniono bardzo dobre właściwości mieszanki BIOPAL w porównaniu do klasycznego paliwa mineralnego, gdzie zanotowano:
obniżenie zawartości tlenku węgla aż o 40%
obniżenie zawartości gazowych węglowodorów do 20%
obniżenie zawartości części lotnych o 50%
brak tlenków siarki, aromatycznych i poliaromatycznych węglowodorów
zawartość tlenków azotu był taki sam, jak w wypadku użycia paliwa mineralnego.

GAZ LPG - LIQUIFIED PETROLEUM GAS

Gaz skroplony, obecnie najczęściej spotykany jako alternatywne paliwo silnikowe, jest mieszaniną propanu i butanu. W literaturze zagranicznej szeroko stosuje się dla niego oznaczenie LPG, będące skrótem angielskiej nazwy "Liquified Petroleum Gas". Mieszaninę propanu i butanu w temperaturze otoczenia, można przechowywać w stanie ciekłym pod stosunkowo niskim ciśnieniem od 0,2 do 0,1 MPa. Gaz ten odznacza się znaczną odpornością na spalanie stukowe, umożliwiającą stosowanie w silnikach spalinowych z zapłonem iskrowym wysokich stopni sprężania. Teoretycznie liczba oktanowa wynosi 90 - 110 jednostek, jest więc wyższa lub równa liczbie oktanowej stosowanych obecnie paliw benzynowych. Wartość opałowa skroplonej mieszaniny propanu-butanu (LPG) wynosi 46,1 MJ/kg przy gęstości 0,557 kg/dm3, podczas gdy benzyny 43,9 MJ/kg. Gaz skroplony uzyskuje się głównie jako produkt uboczny, podczas rafinacji ropy naftowej, w ilości około 2% przerobionej masy ropy. Produkuje się go również z gazu ziemnego. Gaz skroplony (LPG) znajduje bardzo szerokie zastosowanie w przemyśle, rolnictwie, chemii jak i gospodarstwach domowych oraz do napędu pojazdów samochodowych różnych typów ( samochód osobowy, ciężarowy, autobus) jak i innych maszyn i urządzeń napędzanych silnikami spalinowymi. Do przechowywania gazu (LPG) w samochodzie służą umieszczone w nim zbiorniki ciśnieniowe, spełniające rolę zbiornika paliwa. Przebiegowe zużycie paliwa w kg/100 km jest w przybliżeniu jednakowe dla gazu skroplonego (LPG) i dla benzyny, natomiast zużycie wyrażone w dm/l00 km jest dla gazu o około 10-15 % większe niż dla benzyny.

Nazywane potocznie gazem płynnym paliwo, stanowi skroploną mieszaninę gazów, której głównymi składnikami są dwa nasycone węglowodory alifatyczne:

• propan C₃H₈,

• butan C₄H₁₀, mogący występować w dwu różnych strukturach jako 1-butan lub N-butan.
  

- C - C - C - - C - C - C - C -

Oba składniki są otrzymywane w procesie przeróbki ropy naftowej, przy czym ich średni uzysk nie przekracza na ogół 2% masy przerobionego surowca. Oba węglowodory mają względnie niską temperaturę wrzenia, która dla propanu wynosi - 42,5°C, a dla butanu - 8°C. W wyższych temperaturach dają się one skroplić pod ciśnieniem rzędu 1,6 MPa (16 barów). Ciśnienie wymagane do skroplenia mieszaniny (prężność pary) jest określone przez właściwości składnika bardziej lotnego, tj, propanu i wynosi ono przy temperaturze 20°C około 0,8 MPa (8 barów). Jest więc to ciśnienie, pod którym omawiane paliwo gazowe LPG praktycznie jest magazynowane w zbiornikach samochodowych przy podanej przeciętnej temperaturze.
Przy średnich temperaturach otoczenia ciśnienie mieszaniny gazu LPG nie przekracza 10 barów, a jedynie przy większej zawartości propanu w wysokich temperaturach otoczenia osiąga wartość nieco większą. Proporcje ilościowe obu składników w mieszaninie są różne w poszczególnych krajach. Przy stosowaniu LPG jako paliwa silnikowego w okresie zimowym jest istotny podwyższony udział propanu w celu zapewnienia możliwości właściwego odparowania gazu. Z tego względu np. w Kanadzie stosuje się czysty propan natomiast we Włoszech tylko 30 % propanu. Obowiązująca w Polsce norma PN-82C-9600 nie określa ściśle proporcji propanu i butanu w mieszaninie.

Podstawowymi składnikami gazów węglowodorowych są:

• propan, propylen - C3;

• butan, buteny oraz butadieny - C4;

oraz w mniejszych ilościach:

• metan - C1;

• etan, etylen - C2;

• pentany, penteny, i wyższe - C5.

Tabela 1. Skład chemiczny mieszanin gazu propan-butan.

Obecnie wytwarzane są trzy gatunki mieszanin ciekłych gazów, które mają różne przeznaczenie:

• mieszanina A - butan techniczny - przeznaczona jest do produkcji 1,3-butadienu oraz do napełniania butli turystycznych jednorazowego użytku;

• mieszanina B - propan-butan techniczny - przeznaczona jest do gazyfikacji bezprzewodowej i przewodowej, użytku domowego i turystycznego oraz do napędu silników spalinowych;

• mieszanina C - propan techniczny - przeznaczona jest do oświetlania sygnałów kolejowych, napędu silników spalinowych, cięcia metali, instalacji blokowych-zbiorowych, karburyzacji w okresie zimowym.

WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE I POŻAROWO-WYBUCHOWE PROPANU-BUTANU

Gęstość gazu, a więc i jego głównych składników jest zależna od temperatury i wynosi przeciętnie 0,55 kg/dm³. W tabeli wyszczególnione są wartości gęstości propanu i butanu w stanie płynnym i gazowym.

Składnik	Gęstość w stanie płynnymT=15°C(kg/dm3)	Gęstość w stanie lotnymT - 0°C; p. = 1 bar (kg/m3)
Propan	0,507	2,011
N-butan	0,585	2,708
I-butan	0,563	2,697

Tabela 2 Gęstości propanu i butanu w stanie płynnym i gazowym.

Z powyższej tabeli wynika, że gęstość omawianych gazów w stanie płynnym jest ponad 200 razy większa od gęstości w stanie lotnym. Wartość gęstości w stanie lotnym wskazuje, że gazy te są blisko dwa razy cięższe od powietrza. Z właściwości tej wynikają pewne zagrożenia bezpieczeństwa, gdyż gazy te w stanie uwolnionym pozostają przy powierzchni ziemi, a po zmieszaniu z powietrzem stanowią od 13,5 do 18% objętości.

Rozmieszczenie elementów instalacji gazowej w samochodzie osobowym.CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻENIA POŻAROWEGO, WYBUCHOWEGO WYSTĘPUJĄCEGO PODCZAS UŻYTKOWANIA PALIW PŁYNNYCH

Na zagrożenie pożarowe podczas szeroko rozumianego użytkowania paliw płynnych składa się szereg elementów do których zaliczyć można:

• magazynowanie w zbiornikach podziemnych oraz w drobnych opakowaniach i beczkach produktów naftowych posiadających właściwości łatwopalne i wybuchowe,

• niezachowanie właściwych środków bezpieczeństwa pożarowego podczas rozładunku cystern

• niezachowanie właściwych środków bezpieczeństwa pożarowego podczas tankowania pojazdów,

• niezachowanie właściwego nadzoru oraz szybkiego reagowania na zły stan urządzeń energetycznych, technicznych i dystrybucyjnych,

• niezachowanie dyscypliny prewencyjnej wśród pracowników obsługi bazy paliw sprzedaży hurtowej i detalicznej.

Poniżej wymienione zostały sytuacje, które mogą być przyczynami nadzwyczajnych zagrożeń spowodowanych obecnością produktów ropopochodnych:

• uszkodzenie cysterny samochodowej, wskutek rozszczelnienia walczaka lub oprzyrządowania rozładowczego (rur, zaworów),

• uszkodzenie węży lub króćców rozładowczych bądź urządzeń rozładowczych,

• rozszczelnienie podziemnego zbiornika magazynowego zawierającego produkty naftowe,

• uszkodzenie beczki zawierającej ciekłe produkty naftowe,

• rozszczelnienie rurociągu lub pompy przetłaczającej materiały ropopochodne

• pożar cysterny samochodowej, zbiorników magazynowych, innych zawartości magazynów,

• wybuch chemiczny mieszaniny wybuchowej stworzonej z powietrza i palnych par ciekłych materiałów ropopochodnych,

• przedostanie się nadmiernych ilości produktów naftowych do kanalizacji ściekowej,

• pożar samochodu podczas tankowania na stacji dystrybucji detalicznej,

• wybuch podczas tankowania na stacji dystrybucji detalicznej,

• zatrucie organizmu ludzkiego powodowane toksycznymi oparami etyliny.

Wymienione zagrożenia mogą wystąpić w niektórych przypadkach jednocześnie lub stanowić następstwo zagrożenia powstałego wcześniej. Skutkiem wywołania w/w zagrożeń może być:

• skażenie środowiska (gleby, kanalizacji ściekowej lub wód gruntowych) materiałami ropopochodnymi, powodującymi straty ekologiczne w przyrodzie,

• wywołanie pożaru powodującego straty materialne oraz w krytycznych przypadkach utratę zdrowia lub życia osób pracujących w miejscu zdarzenia,

• spowodowanie wybuchu chemicznego powstałej mieszaniny wybuchowej, powodującego straty w życiu lub zdrowiu ludzkim oraz duże straty materialne,

• spowodowanie zatrucia organizmów ludzkich oraz zwierzęcych oparami lub produktami spalania materiałów ropopochodnych.

Duży zrzut produktów naftowych może spowodować przedostanie się węglowodorów poza elementy przechwytujące systemu kanalizacji deszczowej. W każdej bazie paliw powinna być pełna możliwość zatrzymania fali produktów naftowych pochodzących z bazy w kanale ściekowym, odprowadzającym oczyszczone wody na zewnątrz stacji przy wykorzystaniu sprzętu uszczelniającego studzienki kanalizacyjne.

Na terenie utwardzonym istnieje możliwość ograniczenia obszaru zanieczyszczenia, natomiast na nieutwardzonym, produkty naftowe w znacznej mierze wsiąkną w glebę zagrażając wodom gruntowym.

Produkty naftowe, które wsiąkną w grunt powinny zostać wraz z gruntem wydobyte, a tak zanieczyszczony grunt powinien być poddany rekultywacji. Rekultywację można przeprowadzić przy pomocy enzymu wspomagającego biodegradację materiałów ropopochodnych w środowisku naturalnym. Część rozlanych węglowodorów odparuje. Odparowanie będzie tym większe, im wyższa będzie temperatura otoczenia, lotność produktu, siła wiatru lub siła konwekcji. W wyniku odparowywania powstaną mieszaniny wybuchowe, które pod wpływem chociażby zaiskrzenia, otwartego płomienia lub rozżarzonego przedmiotu, zaistniałego w strefie stężenia wybuchowego, doprowadzą do silnej eksplozji i gwałtownego rozwoju pożaru.

Pożar materiałów ropopochodnych jest pochodną przede wszystkim nieostrożnego i nieprzemyślanego postępowania pracowników zakładu podczas prowadzenia wszelkiego rodzaju prac rozładunkowych, załadunkowych lub remontowych.

Bezpośrednią przyczyną powstania pożaru może być również niesprawna lub nieprawidłowo użytkowana instalacja elektryczna znajdująca się w samochodzie lub na terenie zakładu ewentualnie pożar innego budynku pozostającego w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników i dystrybutorów paliw.

Przyczyną niezależną bezpośrednio od człowieka będzie wyładowanie atmosferyczne, które uderzając w metalowe części instalacji rozładunkowej, załadunkowej lub zbiornika doprowadzi do powstania i gwałtownego rozwoju pożaru. Z tego powodu ważnym elementem profilaktyki przeciwpożarowej jest utrzymywanie instalacji odgromowej w sprawnym stanie technicznym, potwierdzonym stosownymi badaniami.

Kolejną przyczyną, również bezpośrednio niezależną od człowieka jest elektryczność statyczna, która współistnieje razem z człowiekiem i z którą człowiek musi się nauczyć bezpiecznie żyć. Elektryczność statyczna może spowodować przeskok iskry elektrostatycznej w najmniej spodziewanym momencie (wystarczy nieskuteczne uziemienie) i doprowadzić do zapłonu mieszanki paliwowo-powietrznej.

Składowane w zbiornikach materiały ropopochodne są cieczami, które posiadają zdolność do wytwarzania ładunków elektrostatycznych w czasie ruchu cieczy na granicy podziału fazy stałej i ciekłej oraz ciekłej i gazowej. Zjawisko to występuje w szczególnym nasileniu podczas przetłaczania cieczy przez rurociągi i rozbryzgowym przelewaniu np. do pojemników. Benzyna posiada rezystywność powyżej 107 m i dlatego powstające jednostkowe ładunki elektrostatyczne kumulują się doprowadzając do bardzo niebezpiecznych różnic potencjałów.

Elektryzowanie się cieczy ropopochodnych podczas ich transportowania rurociągami zależy w dużym stopniu od prędkości przepływu, średnicy i stopnia chropowatości powierzchni wewnętrznej rurociągu. Dla benzyny niebezpieczeństwo wyładowań iskrowych występuje przy liniowej prędkości przepływu, przekraczającej 4 m/s i średnicy rurociągu 1,2 do 2,5 cm. Jako bezpieczną można przyjąć prędkość 2 - 3 m/s, w instalacjach nie posiadających hermetyzacji (odzysku par) i 5 m/s w instalacjach hermetycznych.

W celu zapobiegania niepożądanym skutkom działania elektryczności statycznej przy wszelkiego rodzaju pracach z benzyną należy:

• stosować skuteczne uziemienie instalacji, urządzeń zbiorników, rurociągów oraz autocystern w czasie spustu produktów naftowych,

• stosować w miarę możliwości hermetyzację procesów technologicznych, zapobiegającą tworzeniu się mieszanin wybuchowych.

• w zakresie dyscypliny prewencyjnej należy bezwzględnie przestrzegać zasad ostrożności obowiązujących podczas wykonywania jakichkolwiek czynności w strefie zagrożonej wybuchem.

ZAGROŻENIA PODCZAS TANKOWANIA PALIW PŁYNNYCH PRZY SPRZEDAŻY DETALICZNEJ.

1. Przed przystąpieniem do napełniania zbiornika upewnić się czy osoby znajdujące się w pojeździe nie palą papierosów i czy nie używają otwartego ognia.

2. Pistolet dystrybutora w czasie napełniania oprzeć na krawędzi wlewu zbiornika w celu powstałych ładunków elektryczności statycznej.

3. W czasie tankowania paliwa silnik pojazdu unieruchomić, a pasażerów znajdujących się w autobusach, samochodach ciężarowych lub przyczepach przystosowanych do przewozu osób wezwać do ich opuszczenia.

4. Przestrzegać zakazu dokonywania napraw i regulacji urządzeń pojazdów na drogach komunikacji wewnętrznej bazy paliw. Powyższe czynności mogą być wykonywane tylko w miejscach do tego celu przeznaczonych.

5. Przestrzegać zakazu eksploatowania uszkodzonych i niepełnosprawnych urządzeń i instalacji.

6. Nie dopuścić do przelewania zbiorników paliwowych i tworzenia się rozlewisk. Każde najmniejsze rozlewisko posypać sorbentem, zebrać, a następnie spłukać wodą.

7. Przestrzegać zakazu zatrudniania w bazie paliw osób nie posiadających odpowiedniego przeszkolenia.

8. Przestrzegać zakazu nalewania paliw I i II klasy do kanistrów (pojemników) z tworzyw sztucznych, jeżeli nie posiadają stosownego atestu zezwalającego na używanie ich do tych celów (znak "B").

9. Sprawować właściwy nadzór nad zachowaniem bezpiecznej odległości pojazdów oczekujących na pobranie paliwa od dystrybutora.

PODSTAWOWE DZIAŁANIA W PRZYPADKU WYCIEKU MATERIAŁÓW ROPOPOCHODNYCH

1. Ustalić miejsce wycieku i oszacować stan awarii;

2. Odciąć dopływ substancji chemicznej do miejsca wycieku:

1. Odcięcie dopływu substancji ropopochodnej do miejsca wycieku może się wiązać z koniecznością wejścia w strefę zagrożoną wybuchem stąd może być potrzebny stosowny sprzęt ochrony osobistej i odpowiednio daleko posunięta ostrożność przed przypadkowym zainicjowaniem wybuchu; jeżeli sytuacja będzie tego wymagała z podjęciem tego typu działań czekać na pomoc ze strony straży pożarnej;

2. Zabezpieczyć teren rozlewiska:

3. Ograniczyć rozmiary rozlewiska poprzez uszczelnienie studzienek kanalizacyjnych przy pomocy dostępnego sprzętu;

4. Przy pomocy urządzeń pomiarowych sprawdzić poziom stężenia wybuchowego; kontrola objąć również studzienki kanalizacyjne;

5. 6. Obsypać miejsce wycieku ziemią, tak aby wielkość rozlewiska się nie powiększała;

6. Jeżeli występuje groźba zapłonu, podać prądy piany ciężkiej na powstałe w wyniku wycieku rozlewisko;

7. Ciekłą warstwę materiału ropopochodnego można odpompować specjalnymi do tego celu pompami lub odessać przy pomocy odsysaczy przemysłowych; zarówno pompy jak i odsysacze muszą być w wykonaniu iskrobezpiecznym (Ex);

8. Po zebraniu wszystkich możliwych do odzyskania produktów naftowych przystąpić do odkażania środowiska:

9. Gdy rozlewisko miało miejsce na gruncie utwardzonym, miejsce rozlewu przysypać warstwą diatomitu, a następnie zaabsorbowaną warstwę zebrać nieiskrzącymi łopatami i skierować do wyznaczonego placu składowania;

10. Gdy rozlewisko miało miejsce na gruncie miękkim (nasiąkowym), miejsce rozlewu polać rozcieńczonym wapnem chlorowanym (15-25%), a następnie częściowo odkażoną warstwę ziemi zebrać i przetransportować na wyznaczony plac składowania. Rekultywacja terenu może być przeprowadzona innymi metodami.

11. W przypadku skażenia głębszych warstw gruntu spowodować wykonanie niezbędnych sondaży i ekspertyz, celem opracowania właściwych metod obserwacji i rekultywacji;

12. Po przybyciu jednostek straży pożarnej udzielać wszelkich niezbędnych informacji n/t zdarzenia i podporządkować się decyzjom dowódcy akcji;

CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻENIA POŻAROWEGO, WYBUCHOWEGO WYSTĘPUJĄCEGO PODCZAS UŻYTKOWANIA PALIW GAZOWYCH (LPG)

Nazwa handlowa "gaz płynny" lub "mieszanina B" oznacza mieszaninę gazowych węglowodorów, głównie propanu i butanu. Na wolnym powietrzu, w temperaturze pokojowej mieszanina ta jest gazem.

Niewielkie ciśnienie, wystarczające do skroplenia umożliwia jej magazynowanie i transport w cienkościennych lekkich butlach oraz zbiornikach. Gaz płynny występuje wtedy jako ciało dwupostaciowe, gdyż ciśnienie jego par własnych utrzymuje część zawartości naczynia w stanie skroplonym.

Pary gazu są bezbarwne i mają słaby zapach benzyny co powoduje, że są trudno wykrywalne. Choć gaz płynny nie jest trujący Jednak dłuższe przebywanie w nim może spowodować omdlenie, zatrucie, a nawet uduszenie.

Wpływ temperatury na właściwości gazu, jest duży gdyż jego rozszerzalność cieplna, w porównaniu z wodą i innymi cieczami, jest wysoka. Nawet przy niewielkim wzroście temperatury otoczenia następuje zwiększenie ciśnienia i objętości gazu zmagazynowanego w zbiornikach. Dlatego w każdej butli lub zbiorniku zostawia się wolną przestrzeń - ok. 20 % pojemności - która zabezpiecza jego swobodną rozszerzalność.

Przy otwarciu zaworu lub jakimkolwiek rozszczelnieniu gaz płynny ulatnia się na zewnątrz w postaci białej, szybko zanikającej mgły. Przemianie fazy ciekłej w gazową towarzyszy intensywne pobieranie ciepła, co powoduje obniżenie temperatury otoczenia butli, zbiornika i jego osprzętu. Przy zetknięciu się oziębionych przedmiotów z ręką może dojść nawet do miejscowego odmrożenia. Jeżeli ciepło nie jest pobierane z otoczenia, wówczas dostarcza go mieszanina płynna propanu-butanu. Powoduje to ochłodzenie fazy ciekłej i zmniejszenie jej skłonności do parowania, aż do całkowitego jego zaprzestania.

W celu uniknięcia kłopotów eksploatacyjnych powinno się dbać o dobry opływ powietrza wokół zbiornika. W tym celu należy pojazd ustawiać w miejscach przewiewnych nie zagłębionych. Gaz płynny jest około dwóch razy cięższy od powietrza i podczas niekontrolowanego wypływu spływa jak ciecz ku ziemi, w kierunku najniżej położonych miejsc. Przy braku przewietrzania nisko położonych pomieszczeń pary gazu płynnego mogą zalegać bardzo długo, stwarzając zagrożenie pożarowe i wybuchowe. Są bowiem łatwo zapalne, szybko mieszają się z powietrzem, a dolna granica ich wybuchowości w mieszaninie z powietrzem wynosi 1,5 %, górna zaś 11%.

Poważne zagrożenie stanowi też stosunkowo mała prędkość spalania się strumienia gazu. Może to spowodować, zwłaszcza przy dużej prędkości wypływu gazu z butli lub zbiornika, oderwanie się /zgaśnięcie/ płomienia palnika w konsekwencji czego następuje niekontrolowany wypływ gazu, co prowadzi najczęściej do powstania pożaru i wybuchu mieszaniny powietrzno-gazowej.

POTENCJALNE ŹRÓDŁA POWSTAWANIA POŻARU, WYBUCHU LUB INNEGO MIEJSCOWEGO ZAGROŻENIA.

Do podstawowych zagrożeń pożarowych w procesie użytkowania gazu propan-butan należy zaliczyć:

• wyładowania atmosferyczne i inna elektryczność statyczna oddziaływująca na zbiorniki magazynowe lub składy butli,

• użytkowanie niesprawnych urządzeń technologiczno-pomiarowych (odkształcony wąż nalewowy, nieszczelna instalacja, obmarzanie elementów instalacji itp.)

• pozostawienie stacji rozlewu bez dozoru,

• nie przeszkolona obsługa stacji,

• brak zachowania należytego porządku na terenie rozlewni,

• brak właściwego oświetlenia i zabezpieczenia terenu rozlewni przed oddziaływaniem osób trzecich,

• nieostrożnie prowadzenie prac remontowych (prace spawalnicze, używanie ognia otwartego do rozmrażania, prace dekarskie, prace malarskie itp.).

• zły stan techniczny instalacji gazowej w samochodzie (np. awaria wielozaworu)

• przepełnienie zbiornika LPG

• samowolny montaż lub naprawy instalacji gazowej

Klasyfikacja stref zagrożenia wybuchem.

W trakcie pracy stacji należy pamiętać, że rozkład stref zagrożonych wybuchem uzależniony jest nie tylko od rodzaju źródła emisji, właściwości fizyko-chemicznych i pożarowo-wybuchowych gazu, ale również od dyscypliny profilaktycznej pracowników obsługi. Wyznaczone strefy zagrożenia wybuchem występują w trakcie bezawaryjnej pracy instalacji gazowej, natomiast w przypadku wycieku gazu strefa zagrożenia wybuchem będzie się rozprzestrzeniać wraz ze wzrostem wielkości wycieku gazu . Szczególną uwagę należy zwrócić wówczas na wszelkiego rodzaju zagłębienia, kratki ściekowe, w których propan butan będzie w stanie wytworzyć i utrzymywać przez dłuższy czas stężenie wybuchowe.

Strefy zagrożenia wybuchem kształtują się następująco:

• Z-1 w promieniu 1,5 m. wokół wszystkich możliwych miejsc wydzielania się gazu

• Z-2 na wysokości 1,5 m. nad ziemią, w odległości 7,5 m. od zbiornika lub do ściany oddzielenia ppoż. oraz w promieniu pomiędzy 1,5 a 4,5 m. od miejsca rozłączenia się przewodów z gazem skroplonym podczas załadunku zbiornika i dystrybucji gazu.

Oznakowanie stref zagrożenia wybuchem należy ustawić w odległości-promieniu 1,5 m. od ewentualnych miejsc wydzielania się gazu dla strefy Z-1 oraz odległości promieniu 7,5 m. od granicy strefy Z-1 dla strefy Z-2.

OGÓLNE WNIOSKI DOT. ZAGROŻEŃ PRZY STOSOWANIU PALIW:

Omawiane paliwa silnikowe mogą wywołać zagrożenia, które można sklasyfikować narastająco wg oceny dynamiki rozwoju sytuacji:

• skażenie gruntu

• skażenie wody

• skażenie powietrza

• zagrożenie toksyczne

• zagrożenie pożarem

• zagrożenie wybuchem

Analizując właściwości przedstawionych w opracowaniu paliw należy podkreślić, że zagrożenie skażenia środowiska należy się spodziewać przede wszystkim ze strony paliw ciekłych - olej napędowy i etylina. Zagrożenie takie w zasadzie prawie w ogóle nie istnieje w odniesieniu do LPG. W obu jednak przypadkach istnieje zagrożenie dla zdrowia lub życia przy skażeniu powietrza - działanie narkotyczne na organizm ludzki. Niestety brak jest szczegółowych danych dotyczących stężeń niebezpiecznych i poziomu ich wpływu na organizm ludzki. Można stwierdzić tylko ogólnie, że opary etyliny z uwagi na większą masę cząsteczkową mogą mieć większy skutek trujący na organizm ludzki niż propan-butan.

Zarówno paliwa ciekłe (etylina i olej napędowy) jak i LPG stwarzają zagrożenie pożarowe. Spalanie paliw ciekłych odbywa się powierzchniowo, natomiast LPG objętościowo i może mieć charakter spalania wybuchowego. Ciepło spalania LPG jest nieco wyższe od benzyny, stąd pożar LPG będzie mógł mieć wyższą temperaturę maksymalną.

Ocena zagrożenia wybuchem uzależniona jest od porównania wartości DGW oraz zdolności jej wytwarzania w warunkach normalnych. Z punktu widzenia na stężenie DGW etylina wydawałaby się bardziej niebezpieczna pod względem wybuchowym niż propan-butan. Jednakże pełna analizę daje porównanie temperatury wrzenia, temperatury która odpowiada za intensywność parowania - LPG wrze już w temperaturze około - 40 ^oC, w normalnych warunkach, pod normalnym ciśnieniem jest w postaci gazowej, gotowy jest więc do wymieszania się z powietrzem i wytworzenia stężenia wybuchowego.

Temperatura wrzenia etyliny wynosi +35^oC, stąd wytworzenia się mieszaniny wybuchowej ze strony par etyliny można spodziewać się przede wszystkich w warunkach temperatury dodatniej, trudniej jest natomiast uzyskać stan zagrożenia wybuchowego w warunkach temperatur ujemnych. Oceniając więc zagrożenie wybuchowe należy stwierdzić, że LPG w tym zakresie jest bardziej niebezpieczne.

Sporządzono na podstawie:

1. Auta na gaz P. Guzewski, R. Pawłowski

2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie. (Dziennik Ustaw z dnia 17 listopada 2000 r.)

3. Materiały reklamowe ORLEN S.A. z internetu (www.wp.pl.-paliwa )

4. Karta charakterystyki niebezpiecznej substancji chemicznej (wg rozporządzenia MziOS, Dz.U. nr 105, poz. 671 z 1997 r.)

10

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

H

Wzór strukturalny butanu

Wzór strukturalny propanu

---