WŁADZA POLITYCZNA

1. POJĘCIE WŁADZY:

Zacznijmy od samego pojęcia „władzy”. Władać można nieożywionymi, czy ożywionymi cząstkami przyrody, pozostającymi w zasięgu człowieka, jak również materialnymi wytworami naszej różnorakiej działalności np. przedmiotami użytku, narzędziami, budowlami, rzeźbami, obrazami, książkami czy rękopisami. Władać można członkami własnego ciała, czego przeciwieństwem będzie ich niedowład. Powiada się także, że ktoś włada rodzimym czy też obcym językiem czyli, że potrafi porozumiewać się przy pomocy umownego zespołu znaków. Natomiast „sprawować” władzę można tylko nad ludźmi.

Już od bardzo dawna wielu autorów opisując władzę starało się ją zdefiniować. Próby te nie satysfakcjonowały jednak większości z nich. Natura władzy nadal pozostawała nieuchwytna. W literaturze socjologicznej, prawniczej, i politologicznej termin „władzy” rozumiany bywa różnorako. Przedstawię teraz sześć jego definicji:

1. BEHAWIORALNA: Według tej definicji władza to szczególny typ zachowania polegający na możliwości modyfikowania zachowań innych ludzi; taki sposób określania znaczenia tego terminu przyjął m.in. M. Weber, zdaniem którego: „Władza jest to możliwość narzucenia czyjejś woli na zachowanie innych osób”.

2. TELEOLOGICZNA: Według niej władza to spełnienie pewnych celów, wytwarzanie zamierzonych skutków. Przedstawicielem tego podejścia jest B. Russell zdaniem którego: „Władza to zdolność osiągania tego, czego się chce, lub wywoływania pożądanej zmiany”.

3. INSTRUMENTALNA: Władze traktuje jako możliwość stosowania szczególnych środków, a zwłaszcza przemocy. Możemy tu wskazać na interesującą definicję K. Opałka, zdaniem którego „Stosunek władzy zachodzi wówczas, gdy ośrodek kierowniczy jest zdolny zapewnić posłuch w szerokiej społecznie skali dla swych poleceń, których treścią są określone zachowania, zalecane członkom organizacji, za pomocą przymusu lub autorytetu”.

4. STRUKTURALNA: Definicja ta ujmuje władzę jako pewnego rodzaju stosunek między rządzącymi a rządzonymi. Klasyczna dla tego ujęcia będzie definicja zaproponowana przez H. Przybylskiego, która zakłada, że „Władza to stosunek zależności (panowania - podporządkowania) zachodzący w obrębie grupy społecznej, między ośrodkiem kierowniczym (ośrodkiem decyzji) a członkami grupy”.

5. ZINSTYTUCJONALIZOWANEGO WPŁYWU: Zgodnie z którą, władza jest powiązana z możliwością instytucjonalnego wpływania na innych. Przedstawicielem takiego podejścia jest J. P. Gieorgica. Według niego „Władzą jest - najogólniej biorąc - zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji, czyli wpływanie na ludzi tak, aby zachowywali się w sposób oczekiwany i pożądany”.

6. KONFLIKTOWA: Według której władza to możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych. Zdaniem S. Ossowskiego „Władza to możliwość podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których decyzja w taki czy inny sposób dotyczy”.

2. WŁADZA A WŁADZA POLITYCZNA:

Władza polityczna ma miejsce wtedy, gdy podmiot ma realną możliwość podejmowania społecznie ważnych decyzji regulujących zachowanie przede wszystkim wielkich grup ludzi, a także kiedy ma realną możliwość egzekwowania podjętych decyzji aż do stosowania przymusu państwowego włącznie. Zasadnicza różnica między władzą w ogólności a władzą polityczną polega na tym, że ta druga łączy się zawsze pośrednio lub bezpośrednio z konfliktami w ramach wielkich grup społecznych np. narodów, grup wyznaniowych, wynikłymi na tle podziału różnorodnych materialnych i niematerialnych. Wewnątrz władzy politycznej dadzą się ponadto wyszczególnić następujące kategorie:

1. WŁADZA POLITYCZNA (w znaczeniu większym), należąca do partii, która zwyciężyła w wyborach lub do koalicji rządowej.

2. WŁADZA PAŃSTWOWA, która przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne.

3. WŁADZA PUBLICZNA, będąca jednocześnie kategorią prawną i socjologiczną, wskazująca zarówno więź formalną z władzą państwową (jak jej konstytucyjny organ), jak więź faktyczną - z władzą polityczną.

Podsumowując można dojść do wniosku, że władza polityczna, to system stosunków społecznych, zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.

3. FUNKCJE WŁADZY POLITYCZNEJ:

Władza polityczna spełnia określone funkcje społeczne. Polega to głównie na tym, że podejmuje ona decyzje polityczne i dąży do wprowadzenia ich w życie. Władzę polityczną cechuje jeszcze to , że może ona w sposób radykalny zmieniać stosunki społeczne i losy ludzi. Funkcje władzy politycznej można rozpatrywać przy użyciu wielu kryteriów. Według kryterium szczegółowości, możemy wskazać następujące funkcje:

1. SENSU LARGO, określające całe płaszczyzny działania władzy politycznej

2. SENSU STRICTO, określające szczegółowo poszczególne rodzaje władzy politycznej

W skład SENSU LARGO wchodzą funkcje:

1. INTEGRACYJNA

2. DYSTRYBUCYJNA

3. OCHRONNA

4. STRUKTUROTWÓRCZA

Funkcja INTEGRACYJNA polega na hamowaniu naturalnych - w niektórych społeczeństwach - tendencji odśrodkowych i zapewnieniu władzy centralnej najważniejszego znaczenia w kierowaniu krajem. Przykładem tendencji odśrodkowych w naszym kraju może być działalność książąt dzielnicowych w wiekach XII i XIII. Rozdrobnienie feudalne doprowadziło do prawie całkowitego zaniku władzy centralnej. Dopiero ponowne skupienie władzy w jednym ośrodku ogólnonarodowym doprowadziło do zjednoczenia ziem polskich. Gdy w tym samym czasie na tym samym obszarze działa więcej niż jeden ośrodek integracyjny, to dochodzi do spełnienia funkcji integracyjnej, a każdy z tych ośrodków pełni funkcję integralną tylko na takim obszarze, jaki zdoła sobie podporządkować.

Funkcja DYSTRYBUCYJNA władzy politycznej związana jest z konfliktem dotyczącym społecznie pożądanych dóbr, których dysponentami są podmioty tej władzy. Jednocześnie należy nadmienić, że podmioty władzy politycznej działają także jako pośrednicy w rozprowadzaniu różnego rodzaju wartości i dóbr tworzonych poza systemem politycznym. Takie znaczenie mają m.in. plany gospodarcze o znaczeniu makrostrategicznym. Należy podkreślić, że pośrednictwo podmiotów władzy politycznej nie ma cech bezstronnego arbitrażu. Głównie dlatego, że jest ono narzucone i przymusowe.

Funkcja OBRONNA, to płaszczyzna kontaktów zewnętrznych łączących system polityczny z jego otoczeniem, a zwłaszcza z innymi fragmentami tego otoczenia, które nie są objęte innymi systemami tego samego społeczeństwa (np. kontakty między systemami różnych narodów). Jak również płaszczyzna kontaktów wewnętrznych, gdzie realizacja funkcji ochronnej jest odpowiedzią na społeczną potrzebę bezpieczeństwa osiąganego nawet kosztem poddania się dominacji ze strony dzierżycieli władzy politycznej.

Funkcja STRUKTUROTWÓRCZA władzy politycznej związana jest z tworzeniem mechanizmów społecznych, które umożliwiały by dostęp do rządzenia reprezentantom wszystkich ważnych grup społecznych, ponieważ sam dostęp do władzy jest pewną wartością, wokół której mogą powstawać konflikty i podziały społeczne. Tworzenie pewnych struktur i mechanizmów, dzięki którym do obszaru władzy lub obszaru wpływu na władzę przenikają nowe jednostki, jest podstawowym zadaniem każdej władzy, która chce uniknąć rewolucji.

Do funkcji władzy politycznej SENSU STRICTO zaliczamy następujące funkcje:

1. stanowienie prawa, wydawanie norm których obywatele powinni przestrzegać

2. uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie tych norm

3. tworzenie lub modyfikowanie organów państwowych i ustalanie w jaki sposób, zależnie od przypadku, obywatele biorą udział w ich składzie i decyzjach np. wybory, referendum

4. kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli

5. powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, określenie ich kompetencji, struktury wewnętrznej i modelu funkcjonowania

6. mianowanie personelu w aparacie państwowym i w instytucjach użyteczności publicznej

7. podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa, ściąganie podatków, ustalanie ich redystrybucji

8. podejmowanie decyzji w imieniu państwa i prowadzenie negocjacji z innymi państwami i organizacjami ponadnarodowymi

9. wpływanie na działalność naukową, kulturalna, oświatową i propagandową

Podsumowując, władza polityczna aby być efektywna, powinna spełniać wszystkie funkcje określone przez nas jako sensu largo i przynajmniej większość funkcji sensu stricto.

4. SPRAWOWANIE WŁADZY POLITYCZNEJ:

Według W. Pietrasa na władzę polityczną składają się cztery dopełniające się typy decyzji:

1. decydowanie o tym, co jest treścią interesów poszczególnych grup społecznych w danych warunkach (określane mianem konkretyzacji interesów)

2. decydowanie o kompetencji różnych podmiotów w zakresie realizacji interesów o skonkretyzowanej treści

3. decydowanie o celach, dla których możliwe jest użycie społecznych zasobów środków przymusu oraz o ich dyslokacji

4. decydowanie o składzie personalnym grup podejmujących i egzekwujących decyzje w powyższych zakresach

funkcjonalnym wymogiem sprawowania władzy w społeczeństwie jest istnienie wyodrębnionej grupy ludzi zajmującej się rządzeniem. Grupę taka stanowią „rządzący”, ci zaś, którzy podlegają ich władzy, to „rządzeni”. W literaturze podmiotu istnieje wiele różnych określeń grupy rządzącej, przy czym do najczęściej spotykanych należą: „elita władzy”. „kierownictwo polityczne, „władza polityczna”, „grupa przywódcza”. Autorzy zachodni stosują najczęściej określenie „elita władzy”. Kim są więc rządzący? Z prawno-konstytucyjnego punktu widzenia odpowiedź wydaje się być prosta - rządzi ten, komu prawo do sprawowania suwerennej władzy zostało przekazane na mocy ustawy zasadniczej. Jest nim zbiorowy podmiot społeczny określany przez konstytucje współczesne jako lud lub naród. Z praktyki politycznej natomiast wynika, że liczne organy państwa, zarówno kolegialne, jak i jednoosobowe, są wyposażone przez ustawy w uprawnienia umożliwiające rządzenie. Możemy przyjąć założenie, że suweren rządzi jedynie pośrednio (wyjątkiem od tej zasady jest instytucja ogólnonarodowego referendum), w drodze wyboru swoich przedstawicieli do organów władzy państwowej, a owi przedstawiciele rządzą w sposób bezpośredni, teoretycznie w imieniu suwerena.

Rządząc rozstrzyga się spory i konflikty wynikające z zaspakajania potrzeb obywateli. Zapewnia się trwanie i pozycję państwa na arenie międzynarodowej oraz ład i porządek wewnętrzny. Rządzenie obejmuje także działania zapewniające środki na funkcjonowanie aparatu państwowego, a także realizację jego zadań. W szczególności rządzenie obejmuje takie działania państwa, jak wydawanie aktów prawodawczych, decyzji administracyjnych i orzeczeń sądowych.

Jednym z ważniejszych aspektów prawowania władzy jest egzekwowanie posłuchu. Miernikiem tego może być stosunek liczby decyzji podjętych do wykonanych. Władza będzie tym silniejsza, im więcej podjętych przez nią decyzji zostanie wprowadzonych w życie. Zdaniem G. Bokszańskiej odpowiedź na pytanie, kiedy władza może liczyć na posłuch, zależy od tego, w jaki sposób:

1. nie przeciwstawia się społeczeństwu

2. nie narzuca swoich poglądów społeczeństwu wbrew jego opinii

3. zaspokaja żywotne interesy grupy społecznej, na której się opiera w taki sposób i w takich rozmiarach, że nie zabuża to innych grup społecznych

4. nie staje się niewolnikiem tych, którzy mają być narzędziem realizującym cele

należy także zauważyć, że w dziedzinie rządzenia występują również działania niewładcze, w których ujawnia się w rządzeniu nie tyle przymus, ile przekonywanie i perswazja oraz oddziaływanie przez środki ekonomiczne. Rządzeni nie są zmuszani wprost do określonych zachowań, ale wskazuje się im na celowość zachowań zmierzających do porządnych przez rządzących skutków. Działania niewładcze występują przede wszystkim tam, gdzie rządzący i rządzeni przyjmują analogiczne wartości, a rządzeni uznają autorytet rządzących w jakiejś dziedzinie i w jakiejś mierze.

Jak zauważył T. Person władza to pośrednik funkcjonujący w systemie politycznym analogicznie, jak pieniądz na rynku. Osoba dysponująca władzą, podobnie do dysponenta gotówką, może w dowolnie wybranym miejscu systemu politycznego i w dowolnym czasie uzyskać to, co uzna za niezbędne dla zaspokojenia potrzeb grup, z którymi się utożsamia. Porównanie takie, aczkolwiek obrazowe, nie daje odpowiedzi na pytanie, jakimi środkami jest sprawowana władza polityczna. Zdaniem J. Kowalskiego, W. Lamentowicza i P. Winczorka do katalogu środków sprawowania władzy zaliczamy:

1. przymus fizyczny, który jednak pociąga za sobą zawsze mniej lub bardziej rozległe koszty, wynikające m.in. z uruchomienia aparatu represji

2. bodźce materialne i moralne, jedne ze skuteczniejszych stymulatorów porządnych zachowań; otwierają szerszy dostęp do wartości będących przedmiotem powszechnego pożądania w zamian za uległość wobec decyzji władczych; bywają powiązane z groźbą zastosowania przymusu w przypadku niepodporządkowania

3. zabiegi perswazyjno-ideologiczne, wykazujące pozorną lub rzeczywistą zgodność miedzy, z jednej strony interesami, celami, systemem wartości dzierżyciela władzy, a z drugiej interesami, celami, systemem wartości podmiotów podporządkowanych ( są środkami oddziaływania na świadomość i procesy motywacyjne)

4. regulacje dopływu (aspekt ilościowy) oraz kontrole treści (aspekt jakościowy) informacji niezbędnych do podejmowania działań, przy czym wzrost znaczenia tego symulatora jest związany z postępującą tendencją racjonalizacji zachowań ludzkich, a także narastającą złożonością rzeczywistości społecznej, gospodarczej, technicznej, politycznej itp.

5. LEGITYMIZACJA WŁADZY POLITYCZNEJ:

Słowo „prawomocność” jest polskim odpowiednikiem łacińskiego wyrażenia legitimare, od którego pochodzi angielskie legitimate czy niemieckie legitime. Przyjmujemy więc, że pojęcia „prawomocność” i „legitymacja” znaczą to samo można ich używać zamiennie. Należy również dokonać rozróżnienia między prawomocnością (legitymacją), a uprawomocnieniem (legitymizacją) oraz delegitymizacją. W takim razie jeśli przez prawomocność danej władzy rozumiemy pewien stan, to wówczas legitymizacja jest procesem wiodącym do tego stanu, natomiast delegitymizacja jest procesem odwrotnym. O legitymizacji możemy przy tym mówić w aspekcie podmiotu sprawującego władzę oraz sposobu jej sprawowania. Legitymizacja podmiotu władzy oznacza, że rządząca w systemie politycznym grupa osób osiągnęła swoje stanowiska zgodnie z obowiązującymi normami, przede wszystkim normami prawnymi. Jedynym bowiem legalnym sposobem zdobycia władzy w państwie przez daną partię jest wygranie wyborów parlamentarnych. Legitymizacja sposobu sprawowania władzy oznacza zaś, że wszystkie instytucje wchodzące w skład systemu władzy powołane zostały zgodnie z obowiązującymi normami oraz ze funkcjonują one zgodnie ze swoimi kompetencjami oraz na podstawie istniejących norm prawnych.

Przez legitymację władzy politycznej będziemy zaś rozumieć wytworzenie u poddanych lub obywateli przekonania, że ci co rządzą są do tego uprawnieni, a sposoby sprawowania władzy są prawowite.

Od zjawiska legitymizacji władzy politycznej odróżnić należy teorię legitymizmu. Była to bowiem doktryna polityczna, która pojawiła się w początkach XIX wieku w Europie jako odpowiedź na antyfeudalne i antymonarchiczne ruchy rewolucji. A zatem pojęcia „legityzm” i „legitymacja” odnoszą się do zjawisk o różnym zasięgu i charakterze, choć ich źródłosłów jest taki sam.

Pierwszą historycznie koncepcje prawomocności, zgodnie z którą posiadanie lub dążenie do posiadania pewnych wartości są jedynym kryterium prawomocności, określa się mianem tradycyjnej. Uzyskanie tytułu do prawomocności opiera się tu na spełnieniu pewnych zewnętrznych wartości, takich jak: boskie pochodzenie, boskie powołanie, boska inspiracja, prawo natury, prawo historii, nieśmiertelna tradycja, prawo ludzkie itd. nawet niezbyt dobra znajomość historii pozwala umiejscowić powyższe wartości w czasie i przestrzeni. Tego rodzaju koncepcja, mimo swej ograniczoności teoretycznej często się sprawdzała. Teokratyczna teoria państwa jest przykładem feudalnej organizacji państwowej Królestwa Niebieskiego na Ziemi. W Hobbesowskim modelu społeczeństwa podporządkowanie się władzy państwowej wynikało z jej pozycji gwaranta „umowy społecznej”. Teoria państw jako tworu posłużyła Heglowi do przedstawienia burżuazji pruskiej jako gwaranta „umowy społecznej”.

Na przestrzeni XVII i XIX wieku wraz ze zmianami warunków społecznych nastąpiło w nauce i filozofii europejskiej istotne przewartościowanie poglądów na legitymizację władzy politycznej. Boskie pochodzenie władzy zostało zakwestionowane. Koncepcje całkowitej równości ludzi (także wobec Boga) podważyły zasadę uprzywilejowania rządzących i wskazały drogę do poszukiwania nowych źródeł władzy politycznej. Suwerenem stał się lud. Tak narodziła się historycznie druga koncepcja prawomocności, nazywana teorią zgody (consent theory). Według klasycznych liberałów tylko ta forma rządów jest prawomocna, która gwarantuje szeroką i świadomą partycypację obywateli.

Trzecia koncepcja prawomocności powstała w Ameryce. Jest ona związana z tak znanymi badaczami jak D. Easton, S. M. Lipset, C. Friedrich czy P. G. Stillman. Według nich legitymacja jest przede wszystkim rodzajem przekonania społecznego o tym, że określony obiekt systemu jest „słuszny i władczy w sferze politycznej”. Legitymizacja jest traktowana przez nich łącznie w płaszczyźnie socjologicznej, psychologicznej i prawnej.

Czwarta koncepcja prawomocności jest logiczną konsekwencją trzeciej i określa się ją jako „behawioralną”. Rozwinęła ona zainteresowanie stabilizacją politycznego status quo, całym repertuarem środków i mechanizmów legitymizacji systemów politycznych. Przymus fizyczny, wszelkiego rodzaju psychologiczne oraz socjotechniczne formy manipulacji są tu instrumentami osiągania prawomocności. Legitymacja władzy politycznej oznacza zatem jej akceptacje, wynikającą z samego faktu istnienia władzy, braku alternatywy oraz beznadziejności prób podważenia reżimu.

Teraz przejdźmy już do ostatniej piątej koncepcji, stworzonej przez niemieckiego socjologa Maxa Webera (1864-1920). Według Webera podstawowe znaczenie ma analiza zależności między władzą a jej legitymizacją. Sposoby, metody i środki gwarantowania przez elity przywódcze lojalności wobec państwa, związków oraz partii politycznych podnosił Weber do rangi „podstawowego problemu socjologicznego”. Stawiając kwestię prawomocności sprawowania władzy przez polityków, Weber poszukiwał odpowiedzi na dwa podstawowe pytania:

1. jakie wewnętrzne postawy prawomocności i zewnętrzne środki przymusu wspierają wszelkie panowanie?

2. Co poczynają władze polityczne, aby utrzymać swoje panowanie?

Z kilku możliwych czynników prawomocności przymus i przyzwolenie zostały uznane za przypadki graniczne. Weber twierdząc, że podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły”, nie negował jednocześnie roli przymusu jako podbudowy stosunków panowania. Zwracał przy tym uwagę na to, ze władza jedynie wtedy jest zdolna do urzeczywistnienia swych celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”. Każde bowiem panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki:

1. AFEKTYWNE (uczuciowe oddanie)

2. RACJONALNO-AKSJOLOGICZNE (wiarę w to, że władza i panowanie są nakazem i środkiem realizacji określonych wartości etycznych)

3. INTERESY (oczekiwanie na zaspokojenie określonych potrzeb)

Ukazał to Weber konstruując trzy :czyste typy” panowania

1. TRADYCYJNE

2. CHARYZMATYCZNE

3. LEGALNE

PANOWANIE TRADYCYJNE opiera się na wierze rządzonych w prawomocności władzy, która „istniała zawsze”. Odziedziczony status społeczny jest głównym źródłem sprawowania władzy politycznej. Zakres władzy panującego wyznaczany jest przez tradycję. Bezwzględne naruszenie tego zakresu przez pana podważyło by prawomocność jego własnego panowania opartego na uznaniu świętości. Ustanowienie nowych praw niezgodnych z tradycyjnymi normami jest zasadniczo niemożliwe: wprowadzanie nowych przepisów prawnych dokonuje się w praktyce w drodze ich „odkrywania” i „przypominania” jako od dawna obowiązujących. Poza tradycyjnymi normami wola pana jest ograniczona tylko poczuciem słuszności, a więc w sposób bardzo elastyczny. Zatem prawomocność prawomocność tego rodzaju występuje wszędzie tam, gdzie „władcy” domagają się posłuszeństwa na podstawie przyjętych obyczajów, co zdarza się w każdej konstelacji historycznej. Może to dotyczyć również powoływania się na obyczaje tzw. „narodów cywilizowanych” świata cywilizowanego, utożsamionego z reguły z Zachodem. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko istnieniem tradycji, ale i określoną organizacją społeczeństwa. Najczystszym typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna. Takie panowanie (wzorujące się na tradycyjnym gospodarstwie domowym) opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty, typem rozkazującym jest „pan”, sługą „poddany”, zespół zarządzający ma zaś charakter służby.

W zależności od zakresu władzy, jej ograniczeń czy związanej z tym pozycji sługi Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego:

1. PATRYMONIALIZM, w którym występuje całkowita zależność sługi od pana a technicznymi środkami zarządzania rozporządza całkowicie pan. Te zasady organizacji rozciągnięte były na całe społeczeństwo.

2. FEUDALIZM, charakteryzuje się już większą sfera autonomii dla szerszych grup społecznych.

W panowaniu tradycyjnym duże znaczenie przywiązywane jest do tradycji i określonej organizacji społecznej, w której istotna jest rola przymusu. Panowanie tradycyjne musi być szczególnie wyczulone na formalne ustalenie praw i obowiązków władzy i poddanych, a także na skutki zbyt daleko posuniętej decentralizacji. Ochronę przed taką właśnie decentralizacją stanowiło organizowanie zrzeszeń wspólnie odpowiedzialnych za wykonywanie obowiązków publicznych, zbiorowa odpowiedzialność rodu czy wspólnoty lokalnej itp.

PANOWANIE CHARYZMATYCZNE opiera się na charyzmie przywódcy, który musi dowieść, że ma charyzmę wynikającą z objawienia i bohaterstwa. Podstawą istnienia porządku społecznego i jego stabilności jest zatem osoba przywódcy. Z reguły przywództwo charyzmatyczne jest potrzebne w okresach kryzysowych, aczkolwiek pojawia się także w trwałych systemach panowania. Ludzie poddają się takiemu przywódcy, gdyż ulegają wierze w te zjawiska, które potwierdzają jego nadzwyczajne cechy.

Przywództwo charyzmatyczne jest „czyste” w momencie jego powstawania, po czym siłą rzeczy zmierza w kierunku dwóch pozostałych typów (tradycyjne, legalne). Zmiana warunków społeczeństwa sprawia, ze przywództwo, które z samego założenia jest nadzwyczajne ale też niestabilne, wraz z zanikiem misji, do której zostało powołane, może stracić poparcie. Dążenie do tego, by charyzma służyła interesom jak najdłużej, często poszukuje się metody jej przedłużenia. I tak na przykład następca charyzmatycznego przywódcy może być wybierany m.in. w oparciu o przyjęte kryteria „charyzmy”, mianowany przez swego poprzednika czy tez ludzi z najbliższego kręgu władzy, co jest przyjęte powszechną aklamacją. W przypadku niepowodzenia powyższych manipulacji interesy grup społecznych korzystających z „charyzmy” przywódcy mogą zostać zagrożone, gdy jej zabraknie. Stad pragnienie stworzenia bezosobowej postaci charyzmy, czyli jej depersonalizacji. Źródłem prawomocności mogą być wówczas związki krwi aktualnego podmiotu władzy ze swoim legendarnym poprzednikiem, lub też instytucjonalizacja charyzmy. Zdaniem Webera charyzma jest zjawiskiem powracającym, bowiem ludzie korzystający z niej zdobywali przywództwo we wszystkich warunkach historycznych.

PANOWANIE LEGALNE, w przeciwieństwie do poprzednich dwóch typów stanowi rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa. Według Webera w dzisiejszych czasach „legendy panujących” i mity o nich oparte czy to na tradycji, czy też na charyzmie stają się coraz trudniejsze do utrzymania i upowszechnienia. Dzisiaj ludzie wierzą w prawo i podporządkowanie się procedurom prawnym. Ten system zdaniem Webera stanowi osobliwość świata zachodniego i jest jedną z dwóch podstawowych (obok religii) przyczyn, dla których świat osiągnął tak wysoki poziom rozwoju. Ale Weber dostrzegał tez negatywne przejawy funkcjonowania tego typu organizacji społeczeństwa. Stąd też omawiana przy analizie niektórych typów społeczeństw, jego znana kategoria „wyradzania się biurokracji”. Ponadto Weber twierdził, że rzeczowość, specjalizacja oraz inne wymogi nowoczesnej kultury, które oferuje aparat administracyjny państwa legalnego, są lepsze od łaski, wdzięczności i gniewu władców.

Na współczesne nauki społeczne duży wpływ miała koncepcja legitymizacji stworzona przez D. Eastona. Założeniem jego koncepcji stała się teza, iż podstawowym czynnikiem konfrontującym wszystkie społeczeństwa jest niedostatek dóbr, traktowanych jako wartości, co nieuchronnie prowadzi do sporów i kontrowersji wokół ich podziału. Problemy te rozstrzyga polityka, a konkretnie decyzje polityczne, z konieczności mające często charakter autorytarny. W związku z tym Easton rozszerza znacznie tradycyjne pojęcie legitymacji widząc je jednocześnie w trzech wymiarach, jako legitymację:

1. IDEOLOGICZNĄ

2. STRUKTURALNĄ

3. PERSONALNĄ

Prawomocność IDEOLOGICZNA opiera się na wartościach i pryncypiach, do których odwołuje się władza polityczna. Jej celem jest akceptacja dla głównych zasad, według których władza jest zorganizowana w systemie politycznym, a także dla zakresu tej władzy. W praktyce legitymacja ideologiczna rozciąga się również na akceptację społeczną zasadniczych zasad operacyjnych, według których zorganizowany jest system sprawowania władzy.

Podstawą legitymacji STRUKTURALNEJ jest przekonanie o praworządnym charakterze norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy władzą a społeczeństwem. Norm, które nie tylko zapewniają społeczeństwu wpływ na decyzje władzy poprzez istnienie odpowiednich dla tego celu instytucji prawnych (np. referendum, inicjatywy ludowej itp.), ale także przyznających społeczeństwu prawo do powoływania odpowiednich władz w drodze wyborów, a także do odwoływania tych że władz w czasie ich kadencji.

Źródłem legitymacji PERSONALNEJ jest osobisty stosunek otoczenia do osób pełniących role władcze w ramach danego systemu. W tym rodzaju legitymacji rolę podstawową spełniają zachowania autorytetów, ich sposób politycznego działania, a także do pewnego stopnia ich osobowość. Pomimo pewnego stopnia zinstytucjonalizowania, władza w organizacjach zhierarchizowanych nie jest nigdy całkowicie anonimowa. Sprawują ja bowiem ludzie, którzy w formy prawno-organizacyjne aparatu państwowego wkładają osobowość i styl. Rolę podstawowa pełnią z reguły społeczne oceny związane z zachowaniem owych autorytetów, stylem ich politycznego działania, a także w dużym stopniu ich osobowością.

Inną koncepcję legitymizacji przedstawił niemiecki uczony J. Habermas. Jego zdaniem państwo możemy ujmować jako system sprawujący uprawomocnioną władzę. „Wyjściem” systemu są podejmowane na wysokim szczeblu decyzje administracyjne, „wejściem” lojalność mas. W obu kierunkach może dojść do grożących kryzysem zakłóceń. Kryzysy wejścia przybierają formę kryzysów racjonalności, systemowi uprawomocnienia nie udaje się spełnić nakazów sterowania, jakie przejął od systemu gospodarczego. Wynikiem tego jest dezorganizacja pewnych dziedzin życia. Kryzysy wyjścia mają formę kryzysów uprawomocnienia. Systemowi uprawomocnienia nie udaje się utrzymać pewnego porządnego systemu lojalności mas. „Państwo - twierdzi Habermas - może uniknąć problemu uprawomocnienia w tej mierze, w jakiej uda się uniezależnić system administracyjny od uprawomocniającego procesu kształtowania się woli.

Na gruncie polskiej politologii autorem oryginalnej koncepcji legitymacji władzy politycznej jest K. Pałecki. Zgodnie z jego koncepcją władza polityczna nie wymaga żadnego uzasadnienia, a jej uprawnienia władcze usprawiedliwia sam fakt posiadania władzy (tzw. „samoistne źródło władzy politycznej”). W bardziej umiarkowanej postaci ta tendencja przejawia się głównie w rozmaitych działaniach organów władzy politycznej ograniczających zakres lub skuteczność prawa obywatelskiego, działaniach nadających mu charakter fasadowy, limitujących faktyczne możliwości występowania przeciwko podmiotowi władczemu, ograniczających rolę jednostki w państwie.

---