władza polityczna
Jest wieloznacznym pojęciem definiowanym w różnych kategoriach :
- behawioralnych - jako szczególne zachowania modyfikujące zachowania innych ludzi
- teleologicznych - jako realizacja przyjętych celów i wytwarzanie oczekiwanych skutków
- strukturalnych - jako szczególny stosunek pomiędzy rządzącymi a rządzonymi
- instrumentalnych - jako możliwość stosowania szczególnych środków takich jak przemoc
- wpływu - jako możliwość oddziaływania na ludzi w celu spowodowania pożądanych zachowań
- konfliktu - jako możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych
Władza - stosunek między dwiema jednostkami, jednostką a grupą, lub między dwiema grupami, polegająca na tym, że jedna ze stron może w sposób trwały i uprawniony zmuszać drugą stronę do określonego postępowania i posiada środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania.
Władza państwowa - władza suwerenna i uniwersalna na danym terytorium państwa, zdolna do zabezpieczenia ( stosując środki przymusu ) takiego porządku prawnego, społecznego i ekonomicznego, który odpowiada interesom panujących klas i warstw społecznych.
Władza polityczna - władza sprawowana przez klasę panującą. Stanowi państwowo - prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno - ekonomicznych. Możemy wyróżnić cztery formy władzy politycznej : przemoc, manipulację, perswazję i autorytet. Do podstawowych funkcji władzy politycznej zalicza się :
- funkcję integracyjną - scalanie i koordynowania konfliktowych działań
- funkcję dystrybucyjną - narzucanie kryteriów i regulacji podziałów w społeczeństwie
- funkcję strukturotwórczą - wytwarzanie socjopolitycznych podziałów w społeczeństwie
- funkcję ochronną - zapewnienie zewnętrznego bezpieczeństwa
Wśród środków sprawowania władzy politycznej wyróżnia się :
- przymus fizyczny
- bodźce materialne i moralne ( system nagród i kar )
- zabiegi perswazyjno - ideologiczne
- regulację i kontrole informacji
O władzy legitymizowanej można mówić w dwóch aspektach : normatywnym i społecznym. Władza legitymizowana oznacza władzę prawomocną, uprawomocnioną zgodnie z istniejącym porządkiem normatywnym. Władzę można uznać za legitymizowaną jeśli się opiera na normach, które określają :
- kto może władze sprawować
- jak ta władza może być sprawowana
Max Weber wyróżnił trzy idealne typy panowania legitymowanego :
- Panowanie tradycyjne - opiera się na przekonaniu o słuszności tego panowania ze względu na zgodność jego struktur, zasad, sprawowanych w nim ról z utrwalonym obyczajem, odwiecznymi regułami, wierzeniami, przekonaniami itp. to ten kto je pełni panuje w sposób legitymowany;
- Panowanie charyzmatyczne - opiera się na przekonaniu o szczególnych osobistych przymiotach przywódczych władcy, o poszanowaniu jakim cieszy się jego osoba i jego polecenia. Elementem tego przekonania może być wiara w niezwykłe umiejętności przywódcy. Panowanie takie nie może podlegać sukcesji;
- Panowanie legalne - opiera się na bezosobowym autorytecie norm ( w państwie - norm prawnych ) zracjonalizowanych struktur i procedur decyzyjnych. W systemie tym nie tyle rządzą ludzie co prawa.
Ad 7 ) Aparat państwowy
Oznacza system organów państwowych i obsługujących je urzędów oraz instytucji służących centralnemu ośrodkowi decyzji politycznej do prowadzenia bieżącej polityki państwa i kierowania życiem zbiorowym ludzi. Aparat państwowy zorganizowany jest w sposób biurokratyczny. W jego ramach działają następujące organy :
- prawodawcze - stanowią prawo
- administracyjne ( egzekutywa ) - wykonują prawo i kierują bieżącą działalnością wspólnoty politycznej
- bezpośredniego przymusu - takie jak wojsko, policja - czuwają nad bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym państwa
- wymiaru sprawiedliwości - stosują prawo
- kontrolne - sprawdzają czy inne organy i instytucje przestrzegają prawa ( NIK, Trybunał Konstytucyjny )
Organy możemy podzielić na :
- kolegialne - charakteryzują się licznym składem osobowym ( zgromadzenia ). Przykładem tej władzy są republiki.
- jednoosobowe - w tych organach prawo do decyzji przysługuje jednej osobie. Przykładem władzy jednoosobowej są monarchie absolutne.
Monarchia - władza należy do jednej osoby i sprawuje ją ona dożywotnio. Monarcha otrzymuje władzę w drodze dziedziczenia bądź przez wybór ( elekcję ). Gdy monarcha skupia w swoim ręku pełnię władzy ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej mamy do czynienia z monarchią absolutną, a gdy jego funkcje sprowadzają się do czynności reprezentacyjnych z monarchią ograniczoną.
Republika - forma rządów oparta na wybieralnych organach władzy państwowej
Organy można podzielić na wybierane i mianowane oraz reprezentacyjne ( zastępują szersze zbiorowości ) i niereprezentatywne.
Ad 8 ) Polityka
Świadoma i celowa działalność dotycząca głównie stosunków pomiędzy klasami społecznymi, państwami i narodami związana z walką o zachowanie władzy państwowej. Termin polityka można definiować w różnych orientacjach :
- orientacja formalno - prawna - działalność instytucji państwowych ( aparatu państwowego )
- w podejściu behawioralnym - dowolny układ stosunków społecznych, w których występuje wyraźna obecność, kontroli, wpływu władzy lub autorytetu
- w orientacji funkcjonalnej - funkcja systemu społecznego zapewniająca jego rozwój poprzez rozwiązywanie konfliktów, podział dóbr, artykulacje interesów
- wg podejścia racjonalnego - podejmowanie decyzji w ramach sprawowania władzy, gry o władzę
- wg stanowiska postbehawioralnego - rozwiązywanie problemów wynikających z deficytu dóbr i powodujących deprawacje jednostek
Istotą polityki jest władza państwowa.
Ad 9 ) partia polityczna
Dobrowolna organizacja, aktywna w sferze władzy politycznej, która uczestniczy w procesie wyborczym czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałach legislacyjnych. Mają one służyć aktom politycznym jako narzędzia kolonizacji aparatu państwowego oraz instrument służący penetracji grup społecznych. Partie polityczne pełnią wiele funkcji, m.in.:
- funkcja społeczna - partia jest ogniwem pośredniczącym pomiędzy strukturą społeczeństwa a państwa. Partia oferuje wyborcy określoną tożsamość wyborczą, spełniającą funkcje mobilizacyjną.
- Funkcja państwowo - publiczna - zdobycie poparcia znacznej części elektoratu otwiera drogę do bezpośredniego udziału w państwowym procesie decyzyjnym ( przechwycenie funkcji rządowych, formowanie gabinetu )
- Funkcja organizacyjna - zagwarantowanie ciągłości istnienia partii jako uczestnika życia politycznego, zagwarantowanie kontroli nad otoczeniem
Model partii politycznej : początki sięgają przełomu XIX i XX wieku - partie konserwatywne i liberalne. Kiedyś był to model kadrowy, obecnie mamy do czynienia z partiami o modelu organizacji masowej. Wybory nie były walką o wyborcę tylko swoistym plebiscytem potwierdzającym przynależność do określonego środowiska społecznego. W pierwszej dekadzie powstały partie komunistyczne, w połowie XIX wieku partie chadeckie, a w drugiej połowie XIX wieku partie socjaldemokratyczne.
Ad 10 ) grupa interesu
Organizacja posiadająca formalna strukturę oraz wspólne cele, która dąży do wywierania wpływu na proces formułowania i wprowadzania w życie polityki państwa a traktowanej jako układ decyzji władczych podejmowanych przez organy przedstawicielskie ( centralny oraz lokalne ), wykonawcze oraz sądownicze.
Biorąc pod uwagę sposób zorganizowania można wyróżnić dwa zasadnicze typy grup interesu :
- instytucjonalne - Kościół, armia, administracja publiczna, posiadające wysoko zbiurokratyzowaną organizację
- stowarzyszenia - organizacje interesu, których pierwotnym i zasadniczym celem jest organizowanie i reprezentowanie interesów określonego segmentu społeczeństwa ( związki zawodowe, związki kombatantów, organizacje wolnych zawodów )
Biorąc pod uwagę kryterium motywacji można wyróżnić :
- promocyjne - reprezentujące interesy nieekonomiczne, promujące określoną zasadę czy wartość ( Ruch Zielonych, grupa opowiadająca się za zniesieniem/przywróceniem kary śmierci )
- sekcjonalne - reprezentują interesy pewnego segmentu społeczeństwa i ich zasadniczym celem jest ich realizacja. Do tej kategorii można zaliczyć ekonomiczne grupy interesu, ale również Kościoły i związki religijne.
Możemy wyróżnić grupy interesów :
- wewnętrzne - uznane przez agencje państwowe za legitymowanych uczestników procesu decyzyjnego
- zewnętrzne - pozostają poza głównym nurtem procesu decyzyjnego
Ad 11 ) system partyjny
Konfiguracja partii politycznych, lub układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi, będący efektem międzypartyjnej rywalizacji. Charakterystyka systemu partyjnego opiera się na dwóch kategoriach :
- formatu - liczba partii uczestnicząca w rywalizacji
- mechanizmu - sposób w jaki te partie ze sobą rywalizują
W procesie rywalizacji międzypartyjnej można wyróżnić dwa podstawowe poziomy :
- wyborczy - uzyskanie jak największej liczby głosów elektoratu
- koalicyjny - przygotowanie strategii kooperacyjnych umożliwiających sformowanie gabinetu koalicyjnego
Systemy partyjne możemy podzielić na systemy rywalizacyjne ( zmiana ekipy rządzącej ) oraz nierywalizacyjne ( system monopartyjny ). Możemy wyróżnić cztery typy systemów partyjnych :
Podział wg Bondella :
- dwupartyjny (USA, WB)
- dwu i półpartyjny ( obok dwóch dużych występuje trzecia mała partia ) Niemcy
- wielopartyjny o dominującej jednej partii ( Norwegia, Dania )
- wielopartyjny bez partii dominującej ( Finlandia, Belgia )
podział wg Sartoriego :
- system partii predominującej ( jedna partia w kolejnych czterech elekcjach zdobywa absolutną większość - partia konserwatywna w WB )
- system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany ( występuje mniej niż 5 partii, brak partii antysystemowych )
- system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany ( więcej niż 5 partii, do głosów dochodzą ekstremalne opcje polityczne )
Ad 12 ) system polityczny
Podstawowa struktura w ramach której toczy się życie polityczne. W ujęciu instytucjonalnym charakterystycznym dla prawoznawstwa system polityczny oznacza ogół instytucji za pośrednictwem których są podejmowane decyzje polityczne. W ujęciu racjonalnym system polityczny to ogół zależności jakie powstają w procesie walki o władzę lub jej utrzymanie. W ujęciu funkcjonalnym system polityczny opisywany jest jako struktura polityczna integrująca wspólnotę społeczną. System polityczny potraktować można jako typ przestrzeni społecznej charakteryzujący się swoistą strukturą. Wyróżnia się w niej areny polityczne ( wyborczą, parlamentarną, rządową itp. ) i poziomy ( centralny, regionalny i lokalny ). Z systemem politycznym związane są instytucje polityczne, wspólnoty polityczne, reżim polityczny, procesy polityczne.
Pytanie III - Koncepcje genezy państwa, historie myśli o państwie i prawie
Podział koncepcji genezy państwa, wg kryterium czasu :
1. koncepcje powstałe w starożytności ( Platon, Arystoteles ). Platon - państwo jest tworem człowieka ( w celu lepszego zaspokajania potrzeb ). Był pierwszym przedstawicielem nauk społecznych i twórca socjologii i stosunków politycznych. Arystoteles - uważał, że państwo jest rezultatem działań praw natury ( związane jest z naturą człowieka jako istoty społeczno politycznej ). Państwo to społeczność naturalna, jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej by zaspokajać swoje potrzeby.
2. Koncepcje średniowieczne - bazują na starożytnym wschodzie. Główną tezą jest : władza pochodzi od Boga, lub władcą jest sam Bóg. Twórcami tej koncepcji jest Św. Augustyn i Św. Tomasz. Państwo jest naturą człowieka stworzoną przez Boga. Św. Augustyn twierdził, że państwo stworzył Bóg i od niego pochodzi cała władza. Św. Tomasz twierdził natomiast, że tylko sama zasada władzy pochodzi od Boga, a konkretne formy ustrojowe są dziełem ludzkim.
3. Koncepcje doktryny patriarchalnej - przedstawicielem jest Robert Filner. Państwo powstało z rodziny, która stopniowo rozrastała się w wyniku łączenia rodów. Władca traktowany był jako patriarcha swojego narodu i jednocześnie spadkobiercą biblijnego Adama. Źródłem panowanie władcy jest władza ojca nad członkami swojej rodziny ( władza jest nienaruszalna, istotne są więzy krwi i powszechne pochodzenie od wspólnego przodka ).
4. Koncepcje patrymonialne - u źródeł powstania władzy państwowej znajduje się własność ziemi. Państwo jest dziedziczną własnością ( patrymonium ) dynastii panującej. Wywodzi się z pierwotnego dominium ziemskiego, powstającego przez przyłączenie do niego obszarów sąsiednich. Prawo właścicieli ziemi wynika z praw naturalnych.
5. Koncepcje nowożytne - wyróżniamy :
- koncepcje umowy społecznej ( XVII - XVIII wiek ), były znane w starożytności u Epikura, Platona, sofistów ateńskich „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”. Główne tezy : państwo jest wynikiem umowy zawartej pomiędzy władcą a poddanymi, stanowi wytwór świadomej działalności ludzi, źródłem uprawnień władczych jest lud zlecający monarsze wykonywanie władzy. Przedstawicielami byli : Hobbes, Lock i Rousseau.
Hobbes - przed stanem państwowym istniał stan naturalny, przedpaństwowy, stanowiący wojnę wszystkich ze wszystkimi, mogła zakończyć ten stan silna władza państwowa dysponująca środkami przymusu. Społeczeństwo poprzez zawarcie umowy społecznej zrzeka się swej naturalnej wolności w sposób całkowity i nieodwołalny. Władca, który nie był formalnie stroną umowy otrzymywał władzę pełną, najwyższą i absolutną. Podstawowym powodem zawarcia umowy społecznej był strach przed anarchią. Władca jest gwarantem bezpieczeństwa i ochrony własności.
Lock - stan naturalny był stanem pozytywnym. Umowa społeczna zostaje zawarta w dwóch etapach :
1. jednostki tworzą społeczeństwo
2. społeczeństwo zawiera umowę z władcą powołując państwo i zachowując swoją podmiotowość. Jednostka nie rezygnuje ze swoich praw naturalnych dąży do ich wzmocnienia autorytetem państwa.
Rousseau - ludzie rodzą się wolni i równi. Wszyscy są podmiotem umowy społecznej. Naród jest źródłem władzy państwowej wywodzącej się od obywateli.
- koncepcje podboju i przemocy
czerpane z teorii starożytnych ( z siły greckich sofistów ) traktujących państwo jako wytwór silnych jednostek. Rozpowszechniły się w XIX wieku. Tezy : państwo to następstwo podbojów ludów, które uzyskały przewagę ekonomiczną i militarną, kierując się instynktem zaboru ( zagrabiali obce ziemie ). Państwo powstało w wyniku podboju rządzonych przez rządzących, jako akt siły i przemocy, w którym władzę określają zwycięzcy.
- koncepcje procesu rozwarstwienia klasowego
przedstawicielem był Engels „ O pochodzeniu rodziny „. Tezy : państwo powstało w wyniku rozpadu małej społeczności na antagonistyczne klasy społeczne. Rozwój produkcji spowodował podział społeczeństwa i nierównomierność w podziale bogactwa narodowego, co dało podstawę do powstania klas społecznych. Nierówności ekonomiczne doprowadziły do konfliktów. Państwo to organizacja klasowa ochraniająca interesy ekonomiczne, polityczne, ideologiczne grupy władającej środkami produkcji.
- koncepcje socjologiczne
opierają się na analizie zachodzących wewnątrz społeczeństwa współdziałań i współczynności. Państwo wywodzi się ze społecznego podziału pracy, który spowodował wyodrębnienie się rządzących i rządzonych.
- koncepcje psychologiczne
państwo powstało dzięki przyczynom prawnym, jest wytworem psychiki, zbiorem ludzi połączonych faktem przypisywania jednym grupom określonych praw a innym odpowiednich obowiązków.
Pytanie IV - Typologia państw - formy państw
a) forma rządu
- monarchia ( despotyczna, patrymonialna, absolutna, stanowa, konstytucyjna, parlamentarna )
- republika ( autokratyczna, demokratyczna )
b) styl rządzenia
- demokratyczny
- liberalny
- populistyczny
- autorytarny
- totalitarny
c) ustrój terytorialno - prawny
- państwa unitarne ( proste )
- państwa złożone ( unia personalna, unia realna, konfederacja, federacja )
Ad a) - forma rządu
monarchia - dożywotnio najwyższą władzę sprawuje jedna osoba.
- Monarchia despotyczna - monarchie starożytnego wschodu ze skrajnymi formami niczym nie ograniczonej władzy. Władza monarchy miała charakter teokratyczny. Był uznawany za Boga lub jego reprezentanta.
- Monarchia patrymonialna - monarcha dysponowała państwem tak jak majątkiem prywatnym, nie postrzegając swej władzy jako funkcji publicznej
- Monarchia stanowa - w pewnym, sensie istniał system współrządów króla i reprezentacji stanu
- Monarchia absolutna - władza zwierzchnia należała całkowicie i niepodzielnie do monarchy. Mógł on staną ponad prawem, które sam ustanowił. Władzę jego mogło ograniczać jedynie prawo naturalne.
- Monarchia konstytucyjna - na podstawie konstytucji władza była dzielona pomiędzy monarchę i organy przedstawicielskie
- Monarchia parlamentarna - współczesne monarchie ograniczone, gdzie władza państwowa należy do parlamentu, zaś monarcha pełni jedynie funkcje reprezentacyjne.
Republika - forma państwa oparta na wybieranych organach władzy państwowej, których kadencja określona jest przepisami prawa.
W zależności od tego, kto w państwa uważany jest za suwerena wyróżnia się :
- republiki arystokratyczne
- republiki demokratyczne
W zależności od zakresu władzy głowy państwa wyróżnia się :
- prezydenckie ( USA )
- parlamentarne - głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne
Ad b) - styl rządzenia
- demokratyczny - zasada dobrowolnego, otwartego uczestnictwa w polityce, równe szanse dla wszystkich, bez dyskryminacji i przywilejów, bez struktur ekskluzywnych lub tajnych, bez przymusu uczestnictwa; zasada większości : ośrodki decyzji są wybierane, reguły ich działania i treść ich decyzji są ustalane większościowo; zasada uznawania prawnych granic władzy.
- Liberalny - zasada pierwszeństwa wolności indywidualnej przed równością szans, sprawiedliwością i demokracją ( szczególnie ochrona wolności myśli i słowa, zrzeszania się, wolności wyboru i opozycji ); zasada szczególnej ochrony praw mniejszości w imię zapobiegania despotyzmowi większości i obrony tolerancji dla każdego poglądu; zasada możliwie jak najmniejszego zakresu ingerencji władzy w swobodne działanie obywateli
- Populistyczny - nadużywanie zasady większości, demagogiczna mniejszość powołuje się na „głos ludu”, który sama podsyca i manipuluje nastrojami społecznymi, odrzucanie racjonalnej debaty o polityce przez odwoływanie się do tłumu, włącznie z gotowością do demonstracji siły; programowy antyelitaryzm, obarczanie odpowiedzialnością za wszelkie zło wszelkich elit; radykalizm haseł i metod walki, bezkompromisowość języka politycznego, skrajne opinie i wiara, że przemoc ludowa jest potencjalnym i ostatecznym rozwiązaniem spornych problemów;
- Autokratyczny - jednoosobowe lub elitarne przywództwo, wąska grupa wolna od kontroli społecznej powinna decydować, a masy powinny być zdyscyplinowane i słuchać, w państwie powinien być tylko jeden wewnętrznie spójny ośrodek władzy ( władza monocentryczna ); prymat walki politycznej nad prawem i moralnością, samowładni przywódcy mają prawo stanąć ponad prawem; wola panowanie i siła są podstawą stabilności państwa; przymus państwowy stosowany bez umiaru, bez jasnych reguł i bez poczucia odpowiedzialności za skutki
- Totalitarny - maksymalny zakres kompetencji kontrolno - kierowniczych państwa, przywództwo jednoosobowe lub elitarne; rozbudowany system kontroli państwa w stosunku do wszystkich dziedzin życia obywateli; powszechna uniformizacja życia społecznego; powszechna indoktrynacja; rozbudowany aparat przemocy kontrolowany przez aparat partyjny; ekspansjonizm w polityce zagranicznej.
Ad c) - ustrój terytorialno - prawny
Państwa złożone - w państwach tych części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności. Każda z nich ma określone kompetencje i swój własny system organów prawodawczych, wykonawczych i sądowniczych.
- unia personalna - związek dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnego władcy z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych
- unia realna - związek dwóch lub więcej państw, będących podmiotem prawa międzynarodowego. W ramach unii realnej sprawy zagraniczne, finansowe i wojskowe są rozwiązywane wspólnie dla wszystkich państw
- konfederacja - związek państw, powołanych w celu realizacji określonych zamierzeń. Konfederacja nie ogranicza suwerenności poszczególnych państw, ale pewne funkcje są one zobowiązane wykonywać wspólnie. Ustawodawstwo w ramach części składowych
- Federacja - państwo związkowe, którego części składowe mają samodzielność prawną i określony zakres samodzielności politycznej. Części składowe są podmiotami federacji i mają własny podział administracyjno - terytorialny.
4. Państwa demokratyczne - kryteria i wartości
a) zasada suwerenności narodu
b) zasada przedstawicielstwa
c) zasada podziału władz
d) zasada pluralizmu politycznego i społecznego
e) zasada rządów większości z poszanowaniem praw mniejszości
f) zasada wolnych wyborów
g) zasada konstytucjonalizmu
h) zasada praworządności
- charakterystyka demokratycznych form państwa - koncepcja demokratycznego państwa prawnego
ad a) zasada suwerenności narodu
- fundamentalna zasada ustrojowa państwa demokratycznego. Jest zapisana we wszystkich konstytucjach. Przez suwerenność narodu rozumie się najwyższą władzę narodu : nieograniczoną, przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznie rozstrzygającą. Dzisiaj w praktyce oznacza to, że władza państwowa pochodzi od narodu.
Ad b) zasada przedstawicielstwa
- demokracja jest oparta na instytucjach narodowego przedstawicielstwa ( reprezentacji ). Ogólnokrajowym ( ogólnonarodowym ) organem przedstawicielskim jest parlament. Składa się z jednej lub kilku ( najczęściej dwu izb ). Zasada ta oznacza, że każdy obywatel jest reprezentowany w najwyższych organach władzy przez określonego przedstawiciela ( posła, senatora, radnego itp. ). Zgodnie z tą zasadą, obywatele, będący jako zbiorowość ( naród, lud ) suwerenem przenoszą na deputowanych uprawnienie do podejmowania w ich imieniu i interesie decyzji władczych. Formą prawną i polityczną, w której odbywa się ten akt ( akt delegacji ) są współcześnie wybory - parlamentarne i samorządowe.
Ad c) zasada podziału władz
- koncepcja trójpodziału władzy polega na wyodrębnieniu trzech funkcji państwa - ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej; sprawowaniu każdej z tych władz przez inny organ państwowy; wzajemnym ograniczaniu się władz, co ma zapobiegać nadużyciom władzy - władze same się nawzajem kontrolują.
Ad d) zasada pluralizmu politycznego i społecznego
- zasada ta oznacza organizacyjny i prawno - formalny wyraz, ujawnia się on pod postacią wielu istniejących w danym społeczeństwie zrzeszeń, organizacji i instytucji. Pluralizmem jest zróżnicowanie znajdujące wyraz w istnieniu owych instytucji i zrzeszeń. Przede wszystkim musi być prawnie zagwarantowana wolność zrzeszania się obywateli, wolność zgłaszania się obywateli indywidualnego i grupowego do wszystkich organów władzy publicznej ze skargami, żądaniami i prośbami, wolność petycji, wolność zgromadzeń, wolności osobiste, wolność wypowiedzi publicznych, wolność pracy i telewizji. Dopiero w takich prawnych granicach naturalne zróżnicowanie społeczne przekształca się w pluralizm. Pluralizm polityczny zwraca się przeciwko koncentracji całej władzy w aparacie państwowym i odmawia państwu pozycji nadrzędnej instancji, ograniczającej samodzielność i niezależność zorganizowanych grup interesu. Państwo powinno wypełniać funkcje rozjemcze w odniesieniu do stosunków między różnymi grupami społecznymi. W pluralizmie żadna grupa interesu nie może być bez jej woli wyłączona z systemu. Za najistotniejszy przejaw pluralizmu uznaje się legalność i swobodę działania opozycji
Ad e) zasada rządów większości z poszanowaniem praw mniejszości
- żadna większość nie ma prawa narzucić konieczności wyrzeczenia się krytycznego stosunku do jej postanowień. Mniejszość ma prawo nie tylko zachować swój pogląd na tę kwestie, ale i bronić go na forum publicznym w nadziei, że zdobędzie dla niego społeczne poparcie. Dzięki taki zabiegom może ona doprowadzić do uchylenia błędnych w jej przekonaniu decyzji. Dzisiejsza mniejszość okazuje się często jutrzejszą większością, a dzisiejsza większość staje się nieraz mniejszością szybciej niż się tego spodziewa. W interesie zarówno zatem mniejszości jak i większości jest poszanowanie prawa tej pierwszej do zachowania własnych poglądów i do ich publicznej, otwartej obrony. Oczywiście ani mniejszość ani większość nie może swojego stanowiska umacniać przemocą czy siłą. Takie postępowanie nie mieści się w granicach demokratycznego porządku ustrojowego.
Ad f) zasada wolnych wyborów
- zasada ta oznacza, że w państwie demokratycznym każdy obywatel ma prawo wybrać, czy pójdzie do wyborów, czy też nie, ma prawo swobodnie wybrać na jakiego kandydata lub na jaka partię będzie głosował. Nikt ani nic nie może prawnie ograniczyć mu tego prawa wolnego wyboru.
Ad g) zasada konstytucjonalizmu - zasada ta oznacza postępowanie zgodnie z konstytucją. Przestrzeganie praw i wolności oraz obowiązków i powinności zapisanych w konstytucji. Wiąże się to bezpośrednio z praworządnością, bowiem państwo konstytucyjne to państwo prawa.
Ad g) praworządność
- zasada ta głosi, aby na treść, formę i tryb ( sposób ) podejmowania decyzji władczych oddziaływały przede wszystkim normy obowiązującego prawa, nie zaś interesy, prywatne opinie, sympatie i antypatie tych, którzy zajmują w państwie stanowiska kierownicze, lub tych, którzy na ludzi władzy potrafią wywrzeć skuteczny nacisk. Państwo powinno działać praworządnie. Praworządność jest dla demokratycznego państwa ważna co najmniej z trzech powodów. Po pierwsze, tylko ona daje gwarancje przestrzegania fundamentalnych wolności i praw obywatelskich. jest oczywiste, że bez tych wolności i praw trudno by było marzyć o demokracji.. po drugie, tylko wtedy, kiedy państwo przestrzega prawa, obywatele mogą być pewni trwałości zasada, wedle których układa się życie społeczne. Praworządność daje bezpieczeństwo oraz pozwala przewidzieć zachowania innych ludzi oraz organów państwa Obywatele słusznie oczekują, że ten kto prawo ustanowił, będzie się mu bezwzględnie podporządkowywał. Nic bowiem bardziej nie demoralizuje niż przykład bezprawia dawanego przez funkcjonariuszy państwa. To jest trzeci powód.
- demokratyczne państwo prawne
- państwo prawa to państwo konstytucyjne, tzn. państwo praworządne. W państwie prawnym najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa, która obok konstytucji jest najwyższym aktem prawnym regulującym na zasadzie wyłączności sprawy podstawowe dla państwa i społeczeństwa. Granicą działania państwa prawnego są prawa człowieka. W państwie prawa obowiązuje zasada zaufania obywatela do prawa. Prawo stoi ponad władzą i nie jest traktowane instrumentalnie. W demokratycznym państwie prawa w procesie decyzyjnym jest stosowana zasada większości przy równoczesnym stałym zagwarantowaniu praw mniejszości.
5. Państwa dyktatorskie
a) absolutne
b) autorytarne
c) totalitarne
ad a) państwo absolutne
- państwo, gdzie cała władza zwierzchnia należała całkowicie i niepodzielnie do monarchy. Mógł on stanąć ponad prawe, które stanowił, władzę jego mogło ograniczać jedynie prawo naturalne.
ad b) państwo autorytarne
- państwo to charakteryzuje : ograniczony pluralizm przejawiający się w istnieniu jednej partii lub odpowiednio uformowanego aparatu państwowego oraz struktur społecznych, gospodarczych, instytucjonalnych, które albo istniały wcześniej, albo rozwinęły się na zewnętrz reżimu; zawężony zakres uczestnictwa społeczeństwa w organizacjach politycznych kraju; elitarność form działalności publicznej; polityczne sterowanie nastrojami społeczeństwa cechującego się apatią; postępująca de polityzacja. W większości tych reżimów brak całościowej ideologii.
Ad c) państwo totalitarne
- państwo totalitarne to państwo, które usiłuje kontrolować wszystkie dziedziny życia społecznego i osobistego obywateli i wpływać na nie. Charakterystycznymi cechami państwa totalitarnego są w szczególności :
- autokratyczna struktura władzy skupionej w rękach jednostki lub grupy;
- rozbudowany system kontroli, wszechobecność prawa w maksymalnie wielu dziedzinach życia obywateli, również w tych sferach, które w innych systemach są traktowane jako prywatne
- upolitycznienie aparatu kontroli i nadmierne wykorzystywanie tajnej policji politycznej; rozbudowany system terroru
- centralizacja systemu gospodarczego i polityki gospodarczej
Przykładem tych państw jest państwo stalinowskie i III Rzesza Niemiecka.
Organy państwowe mogą być łączone w system według rozmaitych zasada; bądź zgodnie z zasadą podziału w wykonywaniu władzy, bądź też stosownie do zasady jednolitości władzy. Wcześniejszy był podział ze względu na kryterium określające rozgraniczenie sfer jej wykonywania, jak : stanowienie prawa, stosowanie prawa, polityka wewnętrzna i zagraniczna. Organami państwowymi są zarówno parlament jak i rząd. Są nimi również sądy oraz prezydent.
Ad 3) charakterystyka organów państwowych wyodrębnionych ze względu na rodzaj działalności
ad a) - struktura ( unikameralizm, bikameralizm )
najważniejszym organem przedstawicielskim jest parlament - kolegialne ciało reprezentujące interesy wyborców i elektoratu jako całości. Parlamenty można podzielić, stosując kryterium organizacji wewnętrznej na :
a) parlamenty jednoizbowe ( unikameralne )
b) parlamenty dwuizbowe ( bikameralne )
W Polsce Parlament jako organ przedstawicielski jest zorganizowany bikameralnie, tzn. posiada dwie izby - niższą czyli Sejm liczącą 460 posłów oraz izbę wyższą czyli Senat, gdzie zasiada 100 senatorów.
Ad b) - organy wykonawcze
- Model monistyczny ( reżim prezydencki - USA ) - prezydent powołuje ministrów kierujących poszczególnymi resortami, którzy ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną i spełniają raczej funkcje doradcze.
- Model dualistyczny ( reżim semiprezydencki - Polska ) - Gabinet ( rząd ) odpowiada przede wszystkim przed parlamentem, który może zastosować instytucje wotum nieufności. Prezydent jest głową państwa, a premier szefem gabinetu.
- Głowa państwa w monarchiach i republikach ( wybory i kompetencje )